Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“26th anniverssary of Kosova Liberation: a sucsesfull democratic state-buidling story”

by

By Ambassador Dr. Blerim Reka
General Consulate of the Republic of Kosovo in New York/

From war to democracy and economic growth

On 12 June 2025, Kosova celebrate 26th anniversary of its liberation from Serbian occupation. As we reflect on 17 years since Kosova became the youngest European state, we can proudly say that the Republic of Kosova is also a successful democratic nation-building story.

The liberation war against Serbia leads by UÇK and supported by USA and by NATO humanitarian intervention, brought an end to a century of Serbia’s colonial ruling, apartheid and genocide against the Albanians of Kosova. We are forever grateful to the USA and our Euro-Atlantic allies for their continuous support towards our statehood, while never forgetting that friends in need are friends indeed.

In 2010, ICJ, with its legal opinion, confirmed the legality of declaration of independence in accordance with international law. We stand strongly in our belief that Kosova belongs in the great UN family, and the path towards membership will be guided by adhering to the human rights and freedoms’ principles, and not by unilateral obstacles in this multilateral organization. As a democratic state, The Republic of Kosova have no issues with any of its neighbors, except with Serbia. And the normalization of relations between Kosova and Serbia is meant to be addressed through a dialogue mediated by European Union. We remain committed to Brussels Dialogue, as a constructive part, but Serbia instead of dialogue threaten our sovereignty and territorial integrity. Within last two years, Serbia did three acts of aggression against the Republic of Kosova.

Today, The Republic of Kosova is one of the most democratic countries. Its annual economic grow is 4%, its GDP and expanded by 4,4% in 2024 (according to IMF). Kosovars have been travelling free to the EU since 1st January 2024, and the Republic of Kosova is regional champion against corruption (based on T.I. Corruption Index). With 5 Olympic medals, including gold, Kosova in 2030 will host Mediterranean Games.

Kosova continues to be the best human rights and minority rights model too, even beyond international standards: with only 4 % of Serb minority, the Serb language is an official language, they have 10 reserved seats in the Parliament, minister in the Government, their mayors of municipalities and veto right for constitutional change.

An historical background

To understand the actual state of play, let’s share a short historical brief on Kosova with the key dates. In 1912, Serbian army occupied Kosova, thus starting the colonial rule over Kosova. A year later, the London Ambassadors Conference accepted this un-legal annexation of Kosova fact as a fait accomplice, violating international law. In 1943/44, in Bujan, representatives of Albanians of Kosova, based on the Atlantic Charter, adopted a Resolution for the right of Self- Determination of Albanians, to allow unification with Albania.

In 1945, communist Yugoslavia neglected the political will of Albanians of Kosova, despite an overwhelming 90% majority population, imposing a martial law, or military dictature in Kosova in 1946, thus installing a forced stay within the Yugoslav state.
Since then and until 1966, under the repressive dictatorship of Rankoviq, thousands of Albanians were brutally murdered, sentenced with severely long years of imprisonment, and expelled to Turkey.

Albanians’ demonstrations in 1968, 1981, 1987-89 demanded an equal position of Kosova in the Yugoslav federation, like other Republics. However, the Yugoslav army and police crushed the protests brutally, and on 23 March 1989 dictator Milosevic, (later a war criminal at ICTY in Hague) abolished the autonomous status of Kosova, as a constitutive element of Yugoslav Federation, with its Parliament, and its Executive Council (Government), based on The Constitution of 1974. This paved the way for the installment of the apartheid regime which continued until 1999, whereas a minority of 4% of Serbs governed Kosova with 96% of Albanians.

Popular revolt of Albanians erupted in a liberation war in 1998-1999, which ended with Milosevic capitulation on June 9, 1999, after 78 days of NATO’s humanitarian intervention. NATO’ s bombing against Serbian military and police forces stopped the genocide of Serbia against Albanians whereas more than 13,500 Albanians civilians were killed, more than 20,000 women were raped, and at least 850,000 Albanians were forced to leave Kosovo.
On June 10, 1999, UN SC adopted Resolution 1244/99 by which an international administration (UNMIK) was established in post-war Kosova.

On 17 February 2008, The Parliament of Kosova declared the Republic of Kosova as an independent and sovereign state, and ICJ in 2010 confirmed that the declaration of the Independency of Kosova was in accordance with international law.

Towards UN membership

The Republic of Kosova is peaceful and one of the most democratic countries in the Western Balkans according to international reports on higher scores achievements in: democracy, rule of law, human rights and minority rights, and media freedom. Kosova’ s constitution, (art. 144, para.2 of the Constitution) represents the best constitutional model for the protection of national minorities in Europe, even beyond international standards.

Although fulfilling conditions set by UN Charter (being a peaceful state, and devoted to peace, stability and good neighbor relations), after 17 years there has no seat yet at the UN, although the Republic of Kosova is devoted to peace (article 2, para 3 of Kosova Constitution), and has no territorial pretensions to other states (article 1, para 3 of Kosova Constitution).

The Republic of Kosova is recognized by 119 UN member states, (recently by Kenya and Sudan), is a member of WB, IMF and dozen international organizations, but still not UN member.
Although with a clear opinion of ICJ (International Court of Justice, 2010), that “declaration of independence of Kosova did NOT violate international law”, Kosova is still not member of UN, due to Russian blockade.

We hope that The Republic of Kosova will become the 194 members of the UN soon. Brussels Dialogue was mandated by UN General Assembly Resolution, and by Brussels Agreement, which is legal binding act, obliged Serbia to avoid any action against Kosova’ s membership to international organizations, including UN.

Kulti i vëllezërve martirë – nga Flori e Lauri te Muji e Halili  

by

Shkruan: Enver Sulaj/

Në Këngët Kreshnike (Gjergj Elez Alia, balada Konstandini e Doruntina, Ali Bajraktari etj.)  deri më tani është nënvizuar lidhja mes vëllait dhe motrës dhe veprimeve mitike e epike, por asnjëherë nuk është vënë theksi te lidhja e fortë në mes vëllezërve, Mujit e Halilit.  Studiuesi i njohur shqiptar, Eqrem Çabej, ka tërhequr një paralele analogjie mes kohës ilire dhe vëllezërve Mujit e Halilit, duke i krahasur me krijimet e popujve tjerë, por pa u ndalur më shumë në këtë çështje, por thjesht duke shprehur një “pëlqim” të tijin. “Mua, te Muji dhe Halili më pëlqen të shoh analogjinë shqiptare të lashtë e ndofta ilire të atij çifti vëllazërish trima, që na ndeshim te Grekët (dioskurët), Keltët, Gjermanët dhe Indët (Açvins).” Çabej në një rast tjetër thotë se disa elemente folklorike që i kanë sllavët e jugut, e të cilat nuk i gjejmë fare te krijimtaria e sllavëve tjerë, janë si rezultat i një substrati parasllav të Gadishullit Ballkanik, të cilin vetëm ardhacakët sllavë të jugut e hasën në këto troje, e pranuan, e asimiluan dhe u përpoqën vazhdimisht edhe ta përvetësonin.  Studiuesja amerikane Osborn, këtë “çift vëllezërish trima“  e sjell më afër në kohë. Ajo, lidhjen e fuqishme vëllazërore në mes Mujit e Halilit e vë në rrafshin e njëjtë figurativ me shën Florin dhe shën Laurin, me dy martirët dardanë të fillimeve të krishterimit, të cilët u martirizuan për shkak të religjionit të tyre. “Fakti se shenjtorët binjakë Florus dhe Laurus janë vendosur gjeografikisht në Iliri (Illyricum) është i rëndësishëm, sepse sugjeron lidhjen e fortë me kultin e binjakëve, ndoshta që nga religjionet e hershme.” Muji dhe Halili janë martirë iliro – shqiptarë, figura të folklorit tonë, që mund të krahasohen me shenjtorët  Florin dhe Laurin – të cilët u persekutuan për fenë e bindjet e tyre, ndërsa kreshnikët kishin zgjedhur martirizimin dhe luftën pafund, për të ruajtur ekzistencën e vet dhe të fisit që i takonin. Prifti italian i shekullit 16-të, Antonio Gallonio, në librin “Martirizimi dhe kryqëzimi” sjell të dhëna lidhur me binjakët Florin dhe Laurin. Ai i përshkruan vëllezërit si gurëthyes të shekullit të dytë të erës sonë, që mësojnë tregtinë e tyre nga Proclus dhe Maksimus, të cilët më vonë janë torturuar dhe hedhur në një pus. Pas kësaj, Flori dhe Lauri e kanë braktisur Bizantin dhe shkojnë në Illyricum, në Ulpianë. (Galloni, 204). (Hi viri sancti erant fratres gemelli, caefores lapidum, quam artem didicerant a Proclo et Maximo; postea vero quam eorum magistri pro Christo martyrium perpessi sunt, relicto Byzantio venerunt in Illyricam regionem, in urbem Ulpianorum, ubi apud Lycionem Praesidem metalla perscrutantes propriam artem nobiliter exercebant. Postremo multos passis cruciatus, a Licione Praeside in profundum puteum dejecti Deo ipsi animas suas commendarunt).

Studiuesi Gaspër Gjini, duke cituar Farlatin thotë se (Flori e Lauri- shënim E.S.): “Qenë vëllezër, bineq, me profesion gurgdhendës. Pas martirizimit të mësuesve të tyre, të cilët e dëshmuan Krishtin, të dy vëllezërit e lanë Konstandinopojën dhe erdhën në Ilirik, ku, duke i hulumtuar disa xeherore për qeveritarin, merreshin edhe me zejen e vet. Atëherë ai i drejtoi te Licini, i cili u dha të holla për t’ua ndërtuar një faltore idhujve. Ata, këto të holla ua shpërndanë të varfërve dhe pastaj e ndërtuan faltoren. Kur më u bë gati krejtësisht, ata vetë i thyen idhujt dhe faltoren ia kushtuan Krishtit. Kur dëgjoi për këtë Licini, i hodhi në një pus të thellë, ku ia dhanë shpirtin Zotit.” “E dhëna se shenjtorët binjakë, shën Flori dhe shën Lauri janë vendosur gjeografikisht në Iliri (Ilirik) është e rëndësishme, sepse sugjeron lidhje të forta me një kult të tillë, ndoshta që nga religjionet e hershme. Pra, me këtë dëshmohet se jo rastësisht kemi kultin e vëllezërve në traditën tonë (edhe në krijimet epike – heroike) që në kohët më të hershme, para dhe pas lindjes së religjionit. Është i njohuar, poashtu fakti se Ilirikumi ishte ndër rajonet e para që e pranoi krishterimin nga shën Pali. “Eposi i kreshnikëve ka ngjashmëri me shumicën e epopeve të popujve europianë dhe të botëve të largëta. Njësoj si në epopenë antike sumere dhe në atë greke, heronjtë qendrorë janë dy.” Kemi kështu kultin e vëllezërve binjakë, që e hasim edhe në religjionet e vjetra. Studiuesja Osborn, duke tërhequr një paralele krahasimi me vëllezërit Dioskuri, thotë se Muji dhe Halili ndajnë një lidhje të ngjashme me Dioskurët dhe lidhja e tyre karakterizohet nga sakrifica, dhe secili del jashtë sheshit të tij për t’u siguruar se vëllai i tij është i sigurtë.” Muji dhe Halili, megjithë rivalitetin që mund ta kenë ndonjëherë, ata kurrë nuk e braktisin njëri-tjetrin dhe “ashtu si Dioskurët, njëri vëlla nuk mund të jetojë pa tjetrin, njëri vëlla nuk mund të ndahet nga tjetri.” “Ekziston gjithashtu një vëllazërim i fortë për luftëtarët aga dhe personazheve tjera mitologjikë, të quajtur ”vëlla gjaku”, dikush që nuk është i lidhur fare, por gjithsesi i detyrohet një luftëtari deri në vdekje. Zakonisht vëllai i gjakut është një tjetër aga, por Muji është unik në atë që vëllezërit e tij të gjakut janë tri zana që i japin atij fuqi të madhe dhe premtimin për ta ndihmuar atë sa herë që është e nevojshme.” Pra, vëllamërinë, që njihet edhe në të drejtën tonë zakonore, Muji ua dedikon zanave të malit, të cilat e ndihmojnë e i japin forcë për të përballuar të keqen. Por, edhe Muji e kryen detyrimin ndaj zanave, duke i ndihmuar çdoherë kur e thërrasin, si një vëllamë i mirë e i ndërgjegjshëm për detyrimet që ka.  

(Fragment nga libri në dorëshkrim “Visaret e kombit II-interpretim letrar i teksteve”. Fusnotat u hoqën nga autori për shkak të natyrës së mediumit ku publikohet shkrimi). 

Here is our day-to-day schedule for the Albanian Film Festival 2025!

by

Join us June 19–22 for four days of powerful stories, thought-provoking films, and unforgettable conversations. From opening night features to animated classics and short films that leave a lasting mark — each day brings something unique.

ADMISSION IS FREE

Hosted at St. George Cathedral, Boston

Save the dates, invite your friends, and immerse yourself in Albanian cinema and culture.

Full schedule below — come for a day or ALL 4!

7 senatorë për t’u ndjekur kur republikanët bëjnë ndryshime në projektligjin e madh të Trump

by

Përgatiti Rafael Floqi

A split composite of Ron Johnson, Lisa Murkowski, and Susan Collins.

Senatorët Ron Johnson, R-Wis.; Lisa Murkowski, R-Alaska; dhe Susan Collins, R-Maine. Getty Images; AP

UASHINGTON — Ndërsa udhëheqësit republikanë të Senatit shtyjnë përpara një projektligj masiv për axhendën e Presidentit Donald Trump deri më 4 korrik, ata po përballen me një mori kërkesash konkurruese.

Disa senatorë janë kërcënime të vërteta për të votuar kundër legjislacionit, ndërsa të tjerë pritet ta mbështesin atë në fund pasi të përdorin kërkesat e tyre për ta formësuar atë. Disa prej tyre kanë konsiderata politike të ndërlikuara. Republikanët që po flasin më me zë të lartë tregojnë një sërë mënyrash se si projektligji i miratuar nga Dhoma e Përfaqësuesve mund të ndryshojë në Senat, ndërsa udhëheqësit e partive kërkojnë të lehtësojnë mjaftueshëm shqetësimet e tyre. 

Me të gjithë demokratët që pritet të votojnë kundër paketës, republikanët do të kenë nevojë për të paktën 50 vota për ta miratuar atë, pasi Zëvendëspresidenti JD Vance mund të barazojë votat.

Këtu janë shtatë senatorë kryesorë për t’u ndjekur.

Rand Paul

Senatori Rand Paul, R-Ky., është i vetmi senator republikan që ka votuar kundër këtij legjislacioni në çdo hap të procesit. Ai ka kritikuar rritjen e madhe të shpenzimeve ushtarake, rritjen e madhe të deficiteve dhe, në veçanti, rritjen e limitit të borxhit prej 5 trilion dollarësh. Paul mbështet një pjesë kyçe të paketës – një zgjatje të shkurtimeve të taksave të Trump në vitin 2017 – por ai dëshiron ta kompensojë atë me triliona dollarë në shkurtime shtesë të shpenzimeve, për të cilat republikanët nuk kanë shpresë të gjejnë konsensus.

Paul zakonisht nuk luan lojëra me vijat e tij të kuqe. Përveç një ndryshimi të pazakontë të fytyrës, prisni që ai të votojë kundër projektligjit.

Susan Collins

Senatorja Susan Collins, R-Maine, është e vetmja senatore republikane që përfaqëson një shtet që demokratët fitojnë vazhdimisht në nivelin presidencial. Dhe ajo përballet me rizgjedhje këtë vit. Trajektorja e saj ka qenë zbuluese, nga mbështetja e rezolutës fillestare të buxhetit deri te votimi kundër versionit të rishikuar. Një arsye kryesore për kundërshtimin e saj? Shqetësimet se shkurtimet e Medicaid do të dëmtonin zgjedhësit me të ardhura të ulëta dhe të moshuarit.

Ajo gjithashtu shprehu rezerva në lidhje me ndjekjen e shpërdorimit dhe mashtrimit në Medicare, siç kanë filluar të marrin në konsideratë udhëheqësit republikanë. Përveç kësaj, Collins dhe të tjerë si senatori John Curtis, republikan nga Utah, do të kundërshtonin me vendosmëri rrëzimin e parlamentares, gjyqtarit të brendshëm të Senatit që zgjidh mosmarrëveshjet për rregullat, nëse ajo skualifikon disa politika.

Collins votoi për ligjin e taksave të partisë për vitin 2017, por ajo ka qenë e gatshme të votojë kundër projektligjeve të mëdha republikane në të kaluarën. Udhëheqësit e partisë do të duhet t’i marrin seriozisht kërkesat e saj për të fituar votën e saj.

Lisa Murkowski

Kur senatorja Lisa Murkowski, republikane nga Alaska, votoi për planin e buxhetit në prill që nisi procesin e shkrimit të legjislacionit, ajo shpejt e pasoi atë me një sërë ankesash që do të duhet të adresohen, përndryshe ajo nuk do të jetë “në gjendje të mbështesë” produktin përfundimtar. Ndër të tjera, ajo ngriti shqetësime për shkurtimet e Medicaid dhe një truk kontabël që partia e saj po përdor për të fshehur koston e shkurtimeve të taksave.

Dy muaj më vonë, shqetësimet e saj vazhdojnë. E pyetur të enjten nga NBC News se çfarë dëshiron të ndryshojë në projektligjin e ri, Murkowski u përgjigj thatë: “Oh, do t’ju jap një listë.”

Murkowski kritikoi heqjen graduale dhe shfuqizimin e kredive tatimore për energjinë e pastër që përfitojnë shtetin e saj, duke shkruar një letër në prill me tre kolegë të saj – senatorët Jerry Moran, republikan nga Kansas, Thom Tillis, republikan nga Karolina e Veriut dhe Curtis – duke theksuar rëndësinë e pavarësisë energjetike të Amerikës, të cilën ata argumentuan se mund të dobësohej si rezultat i këtij projektligji.

Murkowski ka treguar një prirje të pavarur dhe një gatishmëri për të pranuar shigjeta politike kur mban qëndrimin e saj.

Mike Crapo

Senatori Mike Crapo, republikan nga Idaho, është kryetar i Komitetit të Financave të Senatit dhe do të ndihmojë në… me disa nga pjesët më të mëdha dhe më të diskutueshme të projektligjit – duke përfshirë uljet e taksave dhe uljet e Medicaid. Pavarësisht stilit të tij të butë dhe jo-konfrontues, Crapo nuk do të jetë në gjendje t’i bëjë të gjithë të lumtur.

Dhe çdo ndryshim që ai bën në Senat do të duhet të jetë i pranueshëm për shumicën shumë të hollë republikane në Dhomën e Përfaqësuesve, e cila u angazhua në negociata të mundimshme përpara se të miratonte versionin e saj të projektligjit me një diferencë prej një vote.

Një shembull i shkëputjes është kufiri i zgjeruar prej 40,000 dollarësh për zbritjet e taksave shtetërore dhe lokale, për të qetësuar një grup republikanësh të Dhomës së Përfaqësuesve të shteteve blu. Por nuk ka senatorë republikanë që përfaqësojnë shtetet blu ku kjo është një çështje e madhe. Crapo tha se “nuk ka një humor të fortë në grupin republikan të Senatit tani për tani” për të zgjeruar SALT.

Projektligji përfaqëson provën e tij më të madhe që nga marrja e çekiçit të fuqishëm.

Thom Tillis

Senatori Thom Tillis, republikan nga Karolina e Veriut, tha se dëshiron të përshtasë heqjen graduale të kredive tatimore të energjisë së pastër me një qasje më të “synuar” për të mbrojtur bizneset amerikane që tashmë janë investuar në projekte ekzistuese. Ai tha se ekziston “konsensus i përgjithshëm se gjuha e propozuar e Dhomës së Përfaqësuesve do të modifikohet”. Kryetarja e Senatit për Mjedisin dhe Punët Publike, Shelley Moore Capito, republikane nga Virxhinia Perëndimore, u pajtua, duke i thënë NBC News se disa heqje graduale ka të ngjarë të shtyhen.

Një anëtar i Komitetit të Financave, Tillis është dukur përgjithësisht pozitiv në lidhje me drejtimin e projektligjit, duke e bërë atë një votë të mundshme “po”. Por ai është skeptik se Senati do të përmbushë afatin e Ditës së Pavarësisë: “Ka shumë gjëra që duhet të shkojnë në mënyrë perfekte për të përfunduar të gjitha këto dhe për të qenë gati deri më 4 korrik.”

Tillis përballet me një akt të vështirë balancimi politik: Ai është kandidat për rizgjedhje vitin e ardhshëm në një shtet që demokratët do ta synojnë; por së pari ai duhet të kalojë nëpër një zgjedhje paraprake republikane, që do të thotë të qëndrojë në anën pozitive të Trump.

Ron Johnson

Senatori Ron Johnson, republikan nga Wisconsin, është ankuar kundër projektligjit dhe kontributit të tij të vlerësuar prej 2.4 trilion dollarësh në deficit, duke këmbëngulur se nuk mund të votojë për të siç është shkruar. Ai e ka kritikuar idenë e një mega-projektligji, duke bërë thirrje për shpërbërjen e tij dhe kufizimin e rritjes së tavanit të borxhit.

Trump i kërkoi atij të ishte “më pak negativ” gjatë një takimi në Shtëpinë e Bardhë të mërkurën, tha Johnson.

“Mendoj se patëm një diskutim të mirë dhe të gjallë midis nesh të dyve,” tha Johnson për NBC News. “Ai padyshim do të donte që unë të isha pak më pak negativ, pak më pozitiv, gjë që jam i lumtur ta bëj.” 

Johnson tha se nuk po përpiqet ta vështirësojë punën e Trump dhe udhëheqësve të republikanëve. Dhe senatori eci me zigzag drejt “po”-së për ligjin e taksave të vitit 2017 pasi fillimisht doli kundër tij, kështu që udhëheqësit e partisë kanë arsye të jenë optimistë se ai nuk do ta rrëzojë këtë legjislacion.

Josh Hawley

Senatori Josh Hawley, R-Mo., ka qenë kundërshtari më i zëshëm i Senatit Republikan për shkurtimin e “përfitimeve” të Medicaid – dhe ai ka qenë specifik në lidhje me pjesët e projektligjit të Dhomës së Përfaqësuesve për të cilat është i shqetësuar, duke përmendur dispozitat e taksës së ofruesit të Medicaid dhe ndarjes së kostove.

Veçanërisht, Hawley tha se është dakord me humbjet e mbulimit që vijnë nga kërkesat e punës së Medicaid dhe dispozitat e zgjeruara të provës së pranueshmërisë. Këto përbëjnë pjesën më të madhe të kursimeve të projektligjit të Dhomës së Përfaqësuesve.

Hawley ka shprehur gjithashtu rezerva në lidhje me përfshirjen e çdo dispozite në projektligj që lidhet me Medicare, të cilën republikanët kohët e fundit thanë se do ta diskutonin në lidhje me kursimet e lidhura me të ashtuquajturat “shpërdorim, mashtrim dhe abuzim”. Hawley e quajti këtë “një ide të tmerrshme”, duke u thënë gazetarëve të enjten: “Nëse nuk doni të fitoni kurrë më zgjedhje, thjesht luani me Medicare-in e njerëzve për të cilin ata kanë punuar shumë, për të cilin kanë paguar shumë”.

100 vjet kisha ortodokse shqiptare e Shën Gjergjit në Trumbull Connecticut

by

Resmi Çorbaxhi/

Kisha e Shën Gjergjit Trumbull ( e vetme si kishë ortodokse shqiptare në shtetin Connecticut) këtë verë feston 100 vjetorin e shërbimeve për gjithë besimtarët ortodoks, por rrënjët e saj duhen kërkuar me thellë. Sipas regjistrit të emgracionit shqiptarët e parë te mbrritur në New Haven, janë Sotir Gjergjeku dhe Thoma Katundi nga zona e Vakëfeve në qarkun e Korçës. Ata kanë zbarkuar në portin e vogël pranë memorialit të Kristofor Kolombos në vendin ku ka zbarkuar për here të pare. Çdo vit aty organizohet e nje ceremoni e vecantë në kujtim të tij dhe emigrantëve të tjerë mbërritur herët në shtetin Connecticut. Sotiri dhe Thomai si fermerë të mire dhe njohës të fruti-kulturës u morën me prodhimet e tyre të cilët i shisnin nga Bridgeporti deri në New Haven. Fitimi i nxiti të tërhiqnin shqiptarë të tjerë, kryesisht familjarë dhe të aferm të tyre të cilet në dekadën e parë të shekullit të njëzetë, filluan të tërhiqnin familjet së bashku me fëmijët. Shquhen si njerëz të punës, të mirësjellur dhe të respektueshem.

Në fillim të viteve 1920 sipas regjistrave themeltarë, në këtë zonë jetonin rreth 50 familje kryesisht në Bridgeport, Trumbull, Millford, New Haven. Komunitei shqiptaro– amerikan të cilët zakonisht mblidheshin çdo të shtunë kuptuan që ishte domosdoshmëri ngritja e një shtëpie shpirtërore ku ata të shpreheshin me gjuhën e mendjes, zemrës dhe shpirtit. Në Bridgeport, në kishëzën ortodokse të qytetit, u organizua shërbesa e parë në gjuhën shqipe. Data e saktë sipas dokumentave në kishën e Shën Gjergjit, mban datën e 12 Prillit 1925. Ishte hedhur hapi i parë, por ende nuk ishte insititucionalizur si kishë ortodokse shqiptare. Luiz Theodhosi si dhe një miku i tij organizuan meshën e parë ne “St Thomas Albanian Church” me një prift të ardhur nga Ansonia, ku mesha u mbajt në gjuhën shqipe. Gjithashtu çdo të dielë, për Pashkët, por dhe në ritualet e zakonshme fetare pjesërisht jepeshin në gjuhën shqipe. Pak vite më vonë, rritja e komunitetit shqiptar bëri që shërbesat të zhvendoseshin në Fairfield në një mjedis të “St John Episcopal Church. Aty u zgjodh edhe komiteti drejtues me Luiz Theodhosin president, James Vani zv/president, Filip Kotmilo financier, dhe James Tollkuci sekretar. Vështirësia më e madhe ishte mungesa e një peshkopi shqiptar në këtë shtet per shenjtërimin e saj.

Preokupimi i komunitetit për ngritjen e kishës ortodokse shqiptare që do të mundësonte gjithë shërbimet ishte tepër i madh. Në vitin 1929 Thoma Tollkuci organizon klubin e të rinjve shqiptarë me emrin (The star) Ylli. Qëllimi kryesor i shoqatës ishte grumbullimi i të ardhurave në ngritjen e një kishe ortodokse shqiptare. Numuri i antarëve i kalonte të njëqind vetët. Veprimtaritë e ndryshme sportive dhe kulturore si dhe piknikët shërbenin për të shtuar fondet per kishën e ardhshme. Midis viteve 1928-1930 ishte rritur edhe numuri i grave që kishin ardhur me bashkim familjar. Ato ndjenin mungesën e të afërmve që kishin lënë ne Shqipëri, si dhe mungesën e bashkëshortëve të cilët punonin me orë te stërgjatura dhe larg shtëpisë. Ashtu si Thoma Tollkuçi i cili themeloi shoqërine “Ylli” ato krijuan në 1932 shoqatën e tyre me emrin “Mbretëresha Teuta”. Kornela Sotiri u zgjodh presidente e shoqatës, Dhora Polena zv/presidente, Beatrice Tollkuci sekretare dhe Kaliroi Dionisi financiere.

Dhjetë vjet plot sakrifica dhe përpjekje për të mos u shkëputur asnjëherë nga shërbesat fetare në gjuhën shqipe. Në vitet 1933-1934 At Vasil Mandi vendoset në Bridgeport për të shërbyer në një kishë lokale greke. Këtë e shfrytëzuan djemtë e shoqatës “Ylli” të cilët organizuan festimin e emrit te tij në 1 Janar të vitit 1935. At Vasili i prekur nga mikpritja dhe sinqeriteti i djemve shqiptarë, dha shpresën se në një të ardhme jo shumë të largët ata do të kishin kishen e tyre, në të cilën ai premtoi se do të shërbente pa asnjë shpërblim. Oferta e tij bujare u përshëndet dhe mireprit nga gjithë komuniteti shqiptar në këtë zonë. Premtimi i at Vasilit ngjalli shpresën dhe dha më tepër besim se kjo ditë nuk do të ishte e larget. Pa humbur kohe Filip Kotmilo u vu në kërkim të një objekti që do të shërbente për ritualet si, kremtimin e Pashkëve, Krishtlindjet, dhe ditët e shenjuara. Trokiti në derën e një mikut të tij bankier i cili në respekt të miqësisë me të dhe shqiptareve ofroi katin e dytë të Staples Bank pa pagesë qiraje për sa kohë do të qëndronin aty.

Djemtë e shoqatës “Ylli” nën drejtimin e Filip Kotmilo dhe Karl Dhimitri punuan vullnetarisht për ta kthyer katin e dytë ne “Orthodox place of worship”. Gjithcka ishte gati në prag të javës së Pashkëve në vitin 1935. Zëri i solistëve të korit kishtar Stefan Tollkuçi, Trifon Mandi e Argjir Lazari mbushi kubenë e vendit të pagëzuar “Saint Thomas Albanian Orthodox Church”. Ishin hedhur themelet e besimit orthodoks në komunitetin shqiptar me kontributin e çmuar të patriotëve Peter Athanas, Lui Theodhosi, Teodor Dionisi, Kosta Vangjeli, Jorgji Polena, e at Vasil Mandi si prifti i parë që punoi me mish dhe shpirt pa futur asnjë cent në xhep. Vendosi kushtin që rroga e tij të shkonte ne të ardhurat për ngritjen e kishës orthodokse shqiptare ne shtetin kushtetues të Connecticut. Vetëm dy vjet më vone kisha lëviz në 286 Fairfeild Ave, Bridgeport. Në shërbesen e parë besimtarët orthodoks patën rastin të takonin Metropolitanin Fan Noli i cili mbajti nje Liturgji Hierarkie. Gjatë kësaj vizite at Fan Noli shfrytëzoi rastin për ti nxitur besimtarët ortodoks në ngritjen e shtëpizes shpirtërore të tyre.

Duhej shfrytëzuar rasti i shitjes së Saint Peters Roman Catholic Church për 7500$, një shume e madhe për kohën. E gjithe shuma u pagua nga Jorgji Dionisi dhe shenjtërimi i saj u bë nga imzot Noli . Kisha u pagëzua me emrin e Saint George (Shen Gjergji). Kjo ngjarje u pershendet nga autoritete të larta kishtare duke dërguar edhe përfaqesuesit e tyre si; Jacob Grigorov nga Kisha e “Tre Shenjtorëve Rusë” ne Ansonia, Alexsandër Veniaminov i Kishës Orthodokse Ruse, Achimandriti Elia Laflonfe, përfaqesues I Kishës Orthodokse Philadelphia, Archimandriti Thimi Thedori nga Kisha Orthodokse Whorchester. Ndërsa at Fan Noli shoqërohej nga at Vasil Mandi dhe at Sotir Tollkuci. Në këtë ceremoni për të nderuar at Fan Nolin kishte ardhur edhe miku i tij Luke Bacoota, që drejtoi korin kishtar në ngritjen e kishës. Metropolitani Fan Noli nuk rreshti asnjëhere punën për të ngritur kishën e Sain George në nivelin e kishave të tjera ortodokse. Ai shkruajti dhe kompozoi posaçërisht për këtë kishë këngë kishtare në gjuhën shqipe dhe në anglisht. Tingujt e këtyre këngëve mbushnin jo vetëm kubenë e kishës por edhe qetësonte shpirtërat e tyre. Shumë shpejt këto këngë u bënë të njohura edhe në kishat e tjera ortodokse në shtetin e Connecticutit dhe Massachusets. Lutjet gjithashtu bëheshin në gjuhën shqipe dhe anglisht nga at Vasil Mandi, Kristo Kosta, dhe Aleksander Kovaçi. Ky i fundit qëndroi në krye të kishës për 17 vjet rresht, duke fituar admirimin e komunitetit shqiptaro- amerikane.

Në vitin 1965 pas vdekjes së Metropolitanit Fan Noli, kishat ortodokse shqiptare u ndodhën në një vështiresi të madhe për shkak të shatërrimit të kulteve fetare në shtetin mëmë. At Aleksandër Kovaçi i mbështetur nga sponsor të fuqishëm u përpoq të mbante gjallë besimin ortodoks. Të gjithë mbështetën idenë e ngritjes së një kishe ortodokse e cila do të shërbente për të gjithë besimtarët e komunitetit shqiptaro amerikan ne Brdgeport dhe rrethinat e saj. George dhe Aleksandra Polena menjëherë dhuruan katër shtëpi dhe truallin në Trumbull, të gjitha pjesë e pasurisë së tyre të cilat iu bashkëngjiten shumës së mbledhur nga shqiptarët e nderuar në këtë konunitet. Ka qënë një betejë e gjatë me procese të shumta gjyqësore për të marrë lejën e duhur për ngritjen e kishës së Saint George. Pas gjyqit maratonë ne 1977 u dha leja për ngritjen e kishës. Ndjekjen e punimeve iu ngarkua Stefan Lakos, i cili kishe marrë drejtimin e Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare pas vdekjes së Nolit.

Ai bashkepunoi ngushtë me klubin rinor “Ylli” dhe atë te vajzave “Mbretëresha Teuta” të cilët kishin grumbulluar nje shumë të kosiderueshme që garantonte ngritjen e kishës pa probleme financiare. Punimet vazhduan për dy vjet dhe mbaruan në vitin 1979. Bekimin e saj e bëri at Arthur Liolin duke thekësuar se kisha do të kishte nje vision të ri; si shtëpi shpirtërore jo vetëm për besimtarët e komunitetit shqiparo amerikan por edhe për komunitete të tjera ku bënin pjesë emigrantë të ardhur nga Europa Lindore. Shumë besimtarë rumunë, bullgarë, hungarezë, maqedonas pagëzuan vunë kurorën e martesës për femijët e tyre në kishën e Shën Gjergjit. Ata ishin pjesmarrës të rregullt në gjithë ceremonite dhe ritualet fetare të organizuara në shtëpizën shpirtërore me qendër në Trumbull. Në këtë mënyrë ajo u bë shtëpiza shpirtërore për të gjithë besimtarët ortodoks pa marrë parasysh kombësine e tyre. Ishe kjo një nga arsyet që vetëm 20 përqind e shërbesave në kishë bëhej në gjuhën shqipe.

Shumica e priftërinjve që kanë drejtuar kishën e Saint George kanë qënë nga komuniteti ortodoks shqiptaro-amerikan ku shquhen Ikonom Vasil Mandi, Kristo Kosta, Sotir Tollkuçi, Aleksander Kovaçi, Stefan Sinari. Kam patur rastin të takoj në vitin 2018 priftin Dennis Rhodes që kishte drejtur kishën në Trumull për tetë vjet rresht. Fliste një shqipe të pastër megjithëse nuk ishte me origjinë shqiptare. Kur e pyeta si e kishte mesuar shqipen përgjigjen e kishite në majë të gjuhës; Duke qëndruar me komunitetin shqiptar këtu në Amerikë. Asistova edhe në një shërbesë fetare, ku paralelisht me gjuhën angleze ai fliste edhe në shqip. Ai nuk di të flasë me super relativa por u është mirënjohës shqiptarëve. Duke biseduar me Dennis, më tregoi se i bënte shumë përshtypje besa, mikprtitja dhe puna e tyre. Fjalët e para në shqip që ka mësuar kanë qenë; “shtëpia është e Zotit dhe e mikut.” Ka pagëzuar dhe ka vënë kurora martese për shumë çifte shqiptarësh, por e veçantë për të ka qenë dasma e Nikos me Aidën. Pa marrë parasysh moshën, shpenzimet dhe rrugën e gjatë udhetoi deri në Korçë, dhe në Katedralen e Korçës vendosi kurorën e tyre duke lexuar pjesë nga bibla në gjuhën shqipe.

Në kishën e Shën Gjergjit para disa ditësh takova edhe Nardi Tollkuçin, nip i Sotirit, priftit që jetën ia kushtoi kishës. E gjen çdo të dielë aty mes besimtarëve ortodoks. Nardi është kordinator i takimeve të shumta të komunitetit shqiptar, ne Bridgeport dhe rrethinat e saj. Festat e Flamurit, Vitit te Ri, Krishtlindjet, nën kujdesin e tij mbushin sallën e kishës së Shën Gjergjit për tu bërë bashkë gjithë shqiptarët që jetojnë në Fairfield, Milford, Stratford, Bridgeport e deri në Seymour e New Haven. Flet pak por pas çdo fjale ka një histori të komunitetit shqiptaro amerikan. Në kishë ka ndodhur edhe historia e mëposhtme.

Vasili dhe Vanthi Nani nga Polena nuk ishin parë me njeri tjetrin për më se pesëdhjet vjet. Kishin punuar së bashku në një skuader gjatë ndërtimit të hekurudhes Elbasan – Perrenjas. Mbas aksionit nuk u takuan më. Jetonin në fshatra të ndryshme. Këtu në Stratford jetonin shumë afër pa asnjë informacion për njëri- tjetrin..

Si u takuat? – pyes Vasil Kalapon.

Këtu në kishën e Shën Gjergjit. Ne vinim dhe vijmë në kishë si familje çdo të dielë. Vanthia (tani ka nderruar jete) po ashtu. Përshëndeteshim si besimtarë pa e ditur se ishim takuar shumë dekada më parë. Gjatë një ceremonie të tillë pyet vajzën kur kishte ardhur në Amerikë dhe nga ishte me origjinë. Kur mësoi se ishte nga Rrëmbeci i Korçës e pyet për mua. Vajza vjen, më merr për dore dhe më çon te Vanthia duke i thënë me të qeshur:

– Ky është Vasil Kalapo, babai im. Ajo shtangu, edhe unë gjithashtu. Nje takim pas afro gjysem shekulli. Dhe këtë mundësi na e krijoi vetëm kisha e Shën Gjergjit. Tani fëmijet janë bërë miq, takohemi shpesh, jo vetëm të dielave në kishë për edhe në ceremonitë e shumta organizuar me rastin e festave kombëtare.

Kisha ka qenë urë lidhëse midis komunitetit shqiptar dhe komuniteteve të tjera. Laura Michael Coughlin dhe Karen Marsek, kanë lindur këtu në Amerikë. Prindërit e tyre kanë qenë nga emigrantët e parë dhe kanë ardhur nga Floqi i Korçës. Që në moshë të vogël nën shoqërinë e prindërve do ti gjeje në kishën e Shën Gjergjit. Gjithmonë çdo të nxitje ishte porosia e prindërve. Laura nuk harron asnjëherë një thënie të cilën babai e përsëriste vazhdimisht. “Dy gjëra janë të rëndësishme në jetë; besimi te Zoti, dhe dashuria për atdheun. Të dyja janë baza e familjes.”

Së bashku me Karen iu bashkangjitën korit të kishës. Nuk u ndanë asnjëherë. Sot Karen është drejtuese e korit, dhe Laura anëtare e Këshillit Drejtues të kishës së Shën Gjergjit. Qysh herët kishin një ëndërr, të vizitonin atdheun e prindërve të tyre, ëndërr që u bë realitet vetëm pas shembjes së sistemit komunist. Ka qenë gëzim i dyfishte për Lauren kur fëmijët e saj, shprehën dëshirën dhe e shoqëruan në udhëtimin e saj i cili si thotë ajo vetë ka qenë më i bukuri. Ndërsa Karen me vehte kishte një kushërirën e saj bashkë me të bijën. Ndalesën e parë e bënë në fshatin e lindjes të prindërve, në Floq.

Si ju duk Shqipëria? – pyes Lauren. Përgjigjen e kishte në majë të gjuhës, duke shoqëruar fjalët me foto të shumta në faqen e saj sociale.

“Vlora më kujton Floridën, Korça si thonë, Paris i vogel, me katedralen më të bukur në Ballkan. Shkodra gjithashtu. Keqardhje e madhe kur pamë rrënojat e kulteve fetare të shkatërruara pas vitit 1967. Jemi të lumtura që sot njerëzve u është kthyer besimi te Zoti.

Laura dhe Karen ishin nismëtare në mbledhjen e ndihmave humanitare, për kishat e sapo rindërtuara, shtëpitë e fëmijëve, njerëzve në nevojë. Kisha e Shen Gjergjit mblodhi mbi 30 ton ndihma humanitare që u nisën në Shiperi nëpërmjet shoqatës humanitare të komunitetit shqiptaro- amerikan, NEARO, pas vitit 1992.

Kulmi arriti gjatë krizës në Kosovë. Bob Lazari ish president i komunitetit shqiptaro amerikan do të shprehej; “Ishte diçka shumë e rëndësishme për mua. Ne ndihmuam njerëz qe nuk ishin të besimit ortodoks por ishim vellezër të një gjaku. Një të dielë në kishe u përhap fjala se kishin mbrritur në New Haven emigrantët e parë pas shembjes të sistemit komunist. Në një kohë të shkurtër u mblodhën ndihma ushqimore, orendi shtëpiake për të gjithë emigrantet dhe disa prej tyre u strehuan falas për tre katër muaj në familjet e besimtarëve ortodoks.

Kisha ortodokse shqiptare, e vetmja në shtetin e Connecticut nuk dallohet vetëm për arkitekturën e saj por dhe për unisonin e ikonave të shenjtorëve shqiptarë dhe amerikanë. Ndërsa sheh Shën Gjergjin, Shën Palin dhe Shën Angjelinin, përballë tyre gjenden shenjtorët ortodoks amerikanë si Shën Peter, Shën Herman, bishop Raphael of Brooklyn. Nëpërmjet tyre ne paraqesim veten tonë të kaluarën dhe të tashmen, nga vijmë dhe ku jetojmë, si një komunitet i përbashkët me besimin e palëkundur te Zoti. Duke shfletuar një nga numurat e gazetës “Dielli” dhjetë vjet më parë në një intervistë Vani Mihali djali i njërit prej priftërinjve që ka drejtuar këtë kishë do të shprehej se në kishë vinin gjithnjë e më shumë besimtare. Kishte edhe nga komunitet e huaja, por të gjithë e ndjenin vehten si në shtëpinë e tyre të bekuar nga Zoti, ku ndjenin qetësinë shpirtërore si besimtarë ortodoks. Me kishën e lidhte edhe nje fakt tjetër. Aty kishte vënë kurorën e martesës vajza e tij Diana e kishte asistuar në shumë të tjera, midis çifteve shqiptare dhe atyre midis shqiptarëve dhe komuniteteve të tjera.

Po Xhimi, burri e moshuari që nuk mungon asnjë javë në kishën ortodokse shqiptare. E kush nuk e njeh atë? E përshëndesin të gjithë dhe shumë prej tyre ne shqip. Xhimi nuk flet shqip ashtu si shumë shqiptarë nuk flasin anglisht. Por ai e kupton shqipen, belbëzon fjalë të shkëputura në shqip, i do shqiptarët. Ka vënë kurorën e martesës me nje shqiptare në këtë kishë. Është mjeshtër i përpunimit të drurit. Për miqtë e tij gjithmonë përgatit dhurata simbolike të punuara në dru nga duart e tij.

Në kishën e Sain George sot më shume dëgjohet gjuha shqipe, pasi edhe besimtarët ortodoks ardhur kohët e fundit janë të shumtë. Si e vetmja kishë ortodokse shqiptare dhe nga më të vjetrat së bashku me ato te Bostonit, Worchester, Chicago dhe Philadelphia, qëndrojnë vatra jo vetëm të bashkimit ortodoks por edhe te komuniteteve shqiptare dhe të huaja, të cilët bashkohen dhe integrohen me jetën, kulturën, traditën e përditeshme amerikane. Më së miri e tregon dhe fotoja e shkrepur në prag të 100 vjetorit të kishës ortodokse shqiptare Shën Gjergji.