Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Rinjohja e Sami Frashërit në dritën e botimeve të reja

by

Prof.Muhamed Mufaku/

Me rastin e 100-vjetorit të Lidhjes së Prizrenit, shtëpia botuese “Rilindja”, në vitin 1978 mori me guxim iniciativën për botimin e kompletit të parë të veprave të Sami Frashërit që përfshiu vepra të panjohura deri në atë kohë për publikun shqiptar, gjë që vazhdoi deri në vëllimin 7 me veprën “Kamus al–Alam: Pjesë të zgjedhura” në vitin 1984. Në krahasim me Tiranën ku Sami Frashëri u përqendrua si “ideolog i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare”, në Prishtinë u prezantua në një kontekst shumë më të gjerë (kombëtar e kulturor) me kompletin që e botoi “Rilindja”. Më vonë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë nxori më 1988, dy vëllime me disa vepra të Sami Frashërit, duke përfshirë dramën “Besa” me përkthim të orientalistit të shquar Vexhi Buharaja (1920-1987). Më pas, kjo iniciativë e madhe kaloi në Shkup, duke vazhduar me shtëpinë botuese “Logos-A”, e cila botoi gjatë viteve 1994-2003 disa vepra të reja të Sami Frashërit të përkthyera nga turqishtja e arabishtja (“Personalitete shqiptare në Kamus al-Alam”, “Qytetërimi islam”, “Përpjekja e heronjve në përhapjen e Islamit” e të tjera), kurse me rastin e 100-vjetorit të vdekjes më 2004 e nxori kompletin me 20 vëllime duke përfshirë këto që u botuan në Prishtinë, Tiranë e Shkup.

Nacionalist, reformist, panislamist…

Kjo qasje, për njohje më të gjerë të Sami Frashërit në sajë të veprave të tij të botuara në gjuhë të ndryshme (shqip, turqisht e arabisht) në tri qendrat tona kombëtare kulturore, nxiti më shumë interesim për veprimtarinë e Sami Frashërit dhe pikëpamjet e tij të ndryshme, qoftë në këto tri qendra(Tiranë, Prishtinë e Shkup) ose më gjerë. Mu në atë kohë, historiani turk, Bulnet Bilmaz filloi të merrej me veprat e Sami Frashërit prej aspektit kombëtar turk, pasi që shumica e veprave të tij janë shkruar e botuar në turqisht, duke e konsideruar atë si një prej baballarëve të nacionalizmit turk. Mu në atë vit (2004) B. Bilmaz e paraqiti kumtesën e tij “Disa çështje në historinë e librit më të diskutueshëm të Shemseddin Samiut: ‘Shqipëria, ç’ka qenë , ç’është e ç’do të bëhet?”,mu në Prishtinë në kuadër të Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën,Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare.

Këto çështje të shtruara për librin e Sami Frashërit, u bënë më vonë objekt i studimit të filologut Zekerija Ibrahimi në librin e tij “Interlinearis: studime mbi gjuhën shqipe” (Shkup 2014). Kështu, autori në saje të analizës linguistike-stilistike të librit “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet?” arrin në përfundim se ka më shumë se një dorë në këtë libër, gjë që më vonë do ta theksonte më ndryshe albanologia franceze, Nathalie Clair.

Në këtë hov të interesimit të shtuar për Sami Frashërin u botua në Prishtinë më 2022 libri i studiueses kosovare, Zeqije Xhafa “Defterët e Sami Frashërit” që përmban tri dorëshkrime në turqisht të pabotuara deri më tani. Vërtet, këto tri shkrime u përgatitën të botohen në “Bibliotekën e xhepit” në Stamboll, në të cilën S. Frashëri botoi shumë vepra që u përkthyen vonë në shqip. Dy prej këtyre dorëshkrimeve (“Bashkimi islamik” dhe “E kaluara dhe e ardhmja e popujve islam”) u kryen më 1881, pra midis dy veprave karakteristike të Sami Frashërit në këtë fushë: “Qytetërimi islam” më 1878 dhe “Përpjekja e heronjve në përhapjen e Islamit” më 1884, pra kur Sami Frashëri paraqitet me pikëpamje panislamiste.

Këtë mendim do ta shprehte albanologia e njohur franceze, Nathalie Clair, në një referim të gjatë në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare më 22 gusht 2024. Ajo kishte shprehur edhe me herët se Sami Frashëri në disa vepra paraqitet si panislamist, por kësaj here u përqendrua në librin “Shqipëria: ç’ka qenë , ç’është e ç’do të bëhet?”. Ndonëse nuk e përmendi librin e Z. Ibrahimit që zbërthen se në këtë libër ka më shumë se një dorë, N. Claire u përqendrua gjatë në tezën e saj të re se kjo vepër që u botua më 1899 pa emër të autorit, kurse më vonë doli në turqisht me emër të Sami Frashërit pas vdekjes së tij më 1904 në përkthim të Shihin Kolonjes, është një “projekt familjar”, pra që përfshinte Samiun dhe dhëndrin Sh. Kolonja (burri i Nerveze Naim Frashërit), i cili ishte figurë aktive e Rilindjes kombëtare shqiptare. Ligjërata e N. Clairit zgjoi interesim, por për shkak të tejkalimit të kohës iu lejua vetëm një pyetje që i takoi akademik Rexhep Ismajlit, i cili pyeti me vend: si mund të jetë Sami Frashëri censor (pasi punonte në drejtorinë për censurë) dhe reformist?

Përkthimi i ri si pasurim

Ky interesim i vazhdueshëm për Sami Frashërin u kurorëzua në vjeshtë 2024 me rastin e 120-vjetorit të vdekjes me botimin e dy kompleteve të Sami Frashërit. Në Shkup, “Logos-A” e nxori tani një komplet me 7 vëllime që përfshijnë 30 vepra, disa prej të cilave botohen për herë të parë. Po ashtu, shtëpia botues “Dija” në Prishtinë lansoi një komplet të ri me pesë vëllime që përfshijnë dy romane (“Ndërgjegjja” dhe “Dashuria e Talatit dhe Fitnetës”) e tri drama (“Besa”, “Sejdi Jahja” dhe “Farkëtari Gjiva”) që do të vazhdojë me 10 vëllime tjera gjatë këtij viti: “Qytetërimi islam”, “Gratë”, “Fjalë të urta”, “Metologjia”, “Njeriu”, “Përsëri”, “Njeriu”, “Gjuha”, “Qielli” dhe “Toka” në përkthim të orientalistit Irfan Morina. Këtu kemi përjashtim dramën “Besa” që doli në Sofje më 1901 në përkthim të Abdyl Ypiit, kurse tani del në përkthim të orientalistit të njohur Vexhi Buharaja (1920-1987) me një parathënie të I. Morinës që zbërthen recepsionin e saj te historianët e kritikët turq.

Kuptohet, çdo përkthimi i ri nga origjinali është pasurim për opusin e një figurë shumëdimensionale si Sami Frashëri, kurse fjalën e tyre do të kenë kritikët dhe studiuesit që merren me këtë fushë. Kjo nuk është ndonjë risi pasi që “Iliada” e Homerit u përkthye tri herë në Tiranë gjatë 55 vjetëve (1965-2020) e vepra e Sami Frashërit “Përpjekja e heronjve në përhapjen e Islamit” u përkthye së pari nga Myftar Ajdini dhe doli në tri botime (1986, 1989 dhe 1994), kurse më 2003 u botua përkthimi i ri i Ismail Ahmetit që u përfshi në kompletin e parë më 2004. Sa i përket kompletit të ri në Prishtinë, përveç këtyre veprave letrare-kulturologjike që u përmenden, do të përfshihen edhe vepra tjera nga Sami Frashëri dhe për Sami Frashërin, kështu që ky komplet do të vazhdojë sivjet me risi që ndriçojnë më shumë figurën e Sami Frashërit dhe kontributin e tij për kombin e vet dhe për kombet e tjera.

DRENICA – METAFORË E DHIMBJES DHE E UNITETIT SHQIPTAR

by

Prof. Milazim Krasniqi/

Drenica është njëra nga krahinat shqiptare që në këto tetëdhjetë vjetët e fundit të historisë kombëtare, në shumë momente ka luajtur rol përcaktues për zhvillimet e mëdha historike. Drenica ka marrë rolin e krahinës ku ka shpërthyer erupcioni më i fuqishëm atdhetar, duke u martirizuar vetë për interesat e mëdha të mbarë kombit. Historia shpalos argumente të pakontestueshme: kryengritja e vitit 1912, e udhëhequr nga Hasan Prishtina, filloi pikërisht në zemër të Drenicës. Ajo kryengritje rezultoi me krijimin e Shqipërisë, ngjarjes më të madhe deri sot në historinë e shqiptarëve si komb. Mbas mbetjes së gjysmës së atdheut nën robërinë e barbarëve sllavë, ishte prapë Drenica ajo krahinë që e ngjizi kryengritjen dhe luftën kundër okupatorit. Për vite të tëra lëvizja e Azem Bejtës e mbajti gjallë frymën e rezistencës kombëtare, iu kundërvu shpërnguljes me dhunë të shqiptarëve nga tokat e veta dhe e alarmoi botën për barbaritë serbe në këto vise.

Mbas lënies së sërishme të Kosovës nën robërinë sllave, mbas Luftës së Dytë Botërore, ishte prapë Drenica, ajo që ngriti kushtrimin e kryengritjen e armatosur kundër dhunuesve të lirisë shqiptare. Një kryengritje që u shtyp me gjak, por që nuk u shua kurrë në shpirtin dhe në mendjet e shqiptarëve. Ai shpirt atdhetar e rezistues, u manifestua në vitin 1981 me aktin e Tahir Mehës. Rezistenca sublime e tashme e Drenicës, në Prekaz, në Llaushë, në Vojnikë, në Açarevë e në fshatrat e tjera të Drenicës, po e shkruan historinë më të re të lavdishme të Kosovës. Drenica u bë pika ku rifilloi rezistenca e shqiptarëve kundër okupimit serbomadh, duke ndërlidhur historinë e saj të lavdishme. Drenica sot është vend ku ka ndodhur masakra e barbarisë serbomadhe kundër popullit të pambrojtur, vend me dhjetëra të vrarë mizorisht, vend me mijëra të ikur nga vatrat e tyre, vend me dhjetëra të plagosur, të cilëve nuk u mundësohet mjekimi.

Drenica është metaforë e dhimbjes shqiptare. Ajo i ka bashkuar të gjithë në një dëshirë, në një aspiratë, në një veprim. Të gjithë shqiptarët, kudo që ata janë. Ky unitet dhe ky mobilizim i fuqishëm, i paparë ndonjëherë ndër shqiptarët, është rast i jashtëzakonshëm që të vazhdohet me këtë frymë e me këtë dinamizëm. Shpalosja e shpirtit dhe e vendosmërisë shqiptare në Drenicë, në Kosovë, në Shqipëri, në Maqedoninë Perëndimore, në Preshevë, në mërgatat shqiptare, përfshirë edhe Zelandën e Re, është diçka që nuk është parë në këtë përmasë deri sot. Kjo duhet të shfrytëzohet që të vazhdojë lufta për fitore definitive.Është koha kur duhet të operacionalizohet kjo energji e kjo vendosmëri shqiptare. Drenica duhet të jetë gjithsesi pikë referimi e kësaj energjie, e kësaj vendosmërie dhe e këtij uniteti të fituar me sakrificën sublime të Drenicës. (9 mars 1998) P.S. Veni dorën në zemër dhe vlerësoni drejt, se sa shqiptarë brenda në Kosovë kanë shkruar në këtë frymë në mars 1998.

Vatra, testament i shqiptarisë në Diasporë!

by

Ramazan Çeka/

Themelimi i “Vatra Mëmëdheu – New Jersey” është një testament i pashuar i shpirtit atdhetar dhe i dashurisë për kombin, që shqiptarët e Amerikës e kanë ruajtur si një flakadan brez pas brezi. Ky akt historik nuk është thjesht një ngjarje, por një angazhim solemn për të mbajtur të ndezur pishtarin e Vatrës, ashtu si dikur Noli e Konica, ashtu si dikur burrat e mëdhenj të kombit që besuan se shqiptaria në diasporë nuk është vetëm një identitet, por një mision!

Në këtë sofër të re atdhetarie, Vatra vazhdon të mbetet oxhaku i kombit, ku digjet dashuria për Atdheun dhe ku farkëtohet e ardhmja e shqiptarizmës në botë.

Bashkimi i patriotëve në New Jersey dëshmon se gjaku nuk bëhet ujë, se amaneti i të parëve ruhet me nder dhe se shqiptari, kudo që ndodhet, e di se rrënjët e tij janë të lashta dhe të shenjta si vetë flamuri kuq e zi.

Le të jetë ky themelim një burim drite dhe force për brezat që vijnë! Le të ngrihet lart zëri i Vatrës, për të bashkuar shqiptarët, për të mbrojtur të drejtën kombëtare dhe për të përjetësuar lavdinë e një kombi të pathyeshëm!

Rroftë Vatra! Rroftë Shqiptaria! 🇦🇱🔥

Shkodër – Mars 2025

Shkolla shqipe “Gjergj Fishta” New York dhe “Vatra” Long Island N.Y. festuan 7 – 8 Marsin

by

Fabjola Gjinaj/

Shkolla shqipe “Gjergj Fishta” New York dhe “Vatra” Long Island N.Y. festuan 7 – 8 Marsin. Një aktivitet i shkëlqyer patriotik, edukativ e social me pjesëmarrjen thelbësore të prindërve duke gëzuar e festuar të gjithë bashkë si një familje e bashkuar. Nxënësit e shkollës shqipe uruan mësuesit për 7 – Marsin ku gjatë orës së mësimit, çdo nxënës shkruajti një letër urimi në gjuhën shqipe shoqëruar me një trëndafil për nënën e seicilit duke e lexuar para të pranishmëve. Një emocion shumë i veçantë. Pasi mbaroi mësimi, nxënësit iu dhuruan prindërve letrën e urimit me trëndafil, ku uronin nënën për 8 – Marsin në gjuhën e ëmbël shqipe. Edhe pse në Shqipëri e festojmë si festën e nënës, ndërkombëtarisht kjo datë njihet si dita ndërkombëtare e gruas. Prindërit fisnikë kishin përgatitur plot pasion e dashuri ushqime tradicionale shqiptare për të gjithë pjesëmarrësit. Gjej rastin të uroj edhe njëherë prindërit e shkollës shqipe dhe të falënderoj secilën prej tyre për bashkëpunimin e shkëlqyer dhe seriozitetin në organizimin e të gjitha festave. Shkolla shqipe “Gjergj Fishta” New York dhe “Vatra” Long Island N.Y. po krijon një traditë të shkëlqyer atdhetare e komunitare duke bashkuar e promovuar komunitetin dhe duke i shërbyer kulturës e traditës kombëtare shqiptare në mërgatën e Amerikës. Jemi vërtetë me fat që kemi një bashkëpunimin të frytshëm dhe respekt reciprok në rritje me prindërit e shkollës shqipe ku falë mbështetjes së tyre shkolla po rritet çdo ditë e më tepër. Dua ta ritheksoj se ne bashkëpunojmë në grup dhe jemi si një familje e madhe në diasporë, ku na bashkon gjaku, gjuha, tradita e historia jonë kombëtare. Festa e 7 – 8 Marsit u zhvillua në ambientet e shkollës me muzikë shqiptare dhe në një harmoni e atmosferë patriotike shumë emocionuese. Uroj çdo mësimdhënes, Gezuar 7 marsin, ditën e dijes, kulturës e pasionit për mësimdhënie. Në mbyllje uroj nënat e vajzat e shkollës shqipe dhe çdo femër që feston këtë ditë të shënuar, i uroj Gëzuar 8 marsin. Çdo herë u mbledhshim për festa, gëzime e promovime të komunitetit shqiptar në Long Island N.Y.

HISTORIA E ZONJËS SË PARË TË SHQIPËRISË

by

Nga Evarist Beqiri*

HISTORIA E ZONJËS SË PARË TË SHQIPËRISË

Nga Evarist Beqiri*

Me rastin e 8 marsit Ditës Ndërkombëtare të Gruas, po përkujtojmë me anë të këtij shkrimi një grua që historia jonë e ka harruar krejtësisht. Ajo është gruaja që i qëndroi në krah Themeluesit të Shqipërisë moderne Ismail Qemal Vlorës, për plotë pesëdhjetë e një vite, si në ditët e bukura ashtu edhe në ato të vështirat.

Më 1864, Ismail Qemali u martua me një grua nga Konica, e cila vdiq në vitin e parë të martesës, së bashku me vajzën (ndoshta gjatë lindjes). Pas vdekjes së bashkëshortes së parë, Ismail Qemali u martua sërish në vitin 1867, me Kleoniqi Surmeli, vajzën e Antonit, një fisniku grek nga krahina e Edërnesë, i cili banonte në Rusçuk, Bullgari. Nëna e saj quhej Anastasia Misirli. Gruaja, me të cilën u dashurua Ismail Qemali, rridhte nga familja e Vezirit të Madh, Ali Pasha Surmeli (Vezir i Madh 1694-’95). Kleoniqi Surmeli u lind në qytetin Rusçuk (Ruse), Bullgari, më 15 gusht 1850.

Ismail Qemali, ishte vetëm 23 vjeç, kur u dashurua me këtë zonjushë të re. Ai shërbente asokohe në Ruse, si zyrtar i Perandorisë Osmane. Ndryshimi në besimin fetar ishte bërë pengesë për realizimin e kësaj martese. Ismail Qemal Vlora ishte një djalë i ri tepër i hijshëm asokohe. Ai vinte nga dera e madhe shqiptare e Vlorajve. Natyrshëm joshet nga një vajzë e bukur, që e ka parë në pazar. Por, njerka e vajzës e kundërshtonte me ngulm këtë bashkim. Prandaj, një natë, Ismail Qemali me mirëkuptimin e vajzës dhe pëlqimin e heshtur të të atit të saj, e rrëmbeu vajzën. 

Në vijim, Ismail Qemali thirri dëshmitarët në shtëpinë e tij dhe nënshkroi “kontratën e martesës” në prani të dëshmitarëve, njëri prej të cilëve konsulli belg. Akti i martesës ishte hartuar në mënyrë të tillë që e përjashtonte përgjithmonë çdo mundësi për një martesë të dytë nga ana e bashkëshortit. Ky akt fisnik i Ismail Qemal Vlorës, ishte prova më sublime e dashurisë së tij të vërtetë.

Martesa e Ismail Qemalit me gjithë bujën që kishte shkaktuar, i dha atij prova simpatie nga ana e miqve të tij. Martesa me Kleoniqi Surmelin i dha Ismail Qemalit qetësinë dhe lumturinë e duhur. Nga kjo martesë ai pati 10 fëmijë, gjashtë djem: Mahmud bej Vlora (1871 – 1920), Tahir bej Vlora (1875 – 1932), Et’hem bej Vlora (1885 – 1937), Xhevdet bej Vlora (1888 – 1910), Qazim bej Vlora (1893 – 1953), Qamil bej Vlora (1895 – 1950) dhe katër vajza: Mevedet (1873 – 1954), Alije (xx – 1955), Ylvije (xx – 1934), një vajzë vdiq pak pas lindjes.

Beqir Velo Kanina sjell një dëshmi origjinale pak pas Shpalljes së Pavarësisë: “Kur u kthyem në Vlorë, më thirri Smail beu një mbrëmje me Ali Dautin e më tha, të shoqëroja zonjën e tij Kleoniqi dhe gruan e Pashko Vasës me dy djemtë e saj, për të pjekur në Kaninë Isa Boletinin. Hera e parë dhe e fundit që u poqa me znj. Kleoniqi. Në bisedë me të në Kaninë mësova se ishte e mbesa e Kapedan Siqeca nga arvanitasit e Sulit. Ajo qëndroi veç pak muaj në Vlorë. Ajo fliste një shqipe të kulluar, që e kishte edhe gjuhën e nënës.”

Me krijimin e familjes dhe martesën me një femër të një kombësie dhe feje tjetër, Ismail Qemali shfaq sërish konceptet e tij përparimtare. Për Ismail Qemalin, në themel të institucionit të martesës qëndronte dashuria e çiltër dhe e dëlirë midis bashkëshortëve. Ai e sfidoi mjedisin e prapambetur, i cili e kundërshtonte martesën midis të krishterëve dhe myslimanëve. Ky veprim i Ismail Qemalit ishte shumë i guximshëm për kohën. Ai tregon se, Ismail Qemali ishte zhveshur nga çfarëdolloj paragjykimi, fanatizmi dhe mungesa e tolerancës. Historia e martesës së tij të pazakontë, shumë kohë përpara se ai të bëhej i njohur, u shfrytëzua më pas prej shtypit të kohës për të hedhur baltë mbi atë vetë, e natyrisht mbi shtetin e porsathemeluar.

Zgjedhja e bashkëshortes është një moment i rëndësishëm për jetën e çdo njeriu dhe në veçanti të një lideri. Ajo është zgjedhje intime, personale dhe private, por që ka shumë ndikim në jetën publike, pasi, siç thuhet shpesh, “pas çdo burri të madh, qëndron një grua madhështore” dhe “madhështia e një burri matet me madhësinë e bibliotekës dhe vlerat e gruas së tij.”. Kjo përzgjedhje është vendimtare për ecurinë e karrierës së mëtejshme të liderit. 

Nënvleftësimi i këtij momenti mund të ketë pasoja shumë negative për të ardhmen tuaj si lider, ashtu si edhe vlerësimi dhe përzgjedhja e duhur mund t’ju sjellë shumë avantazhe. Historia ka plot shembuj grash, të cilat jo vetëm e kanë kryer me sukses rolin e bashkëshortes, por kanë shërbyer edhe si këshilltaret më të mira të liderëve. Vlen të përmendim këtu rastet e bashkëshorteve të Uinston Çurçillit, Xhon F. Kenedit, Bill Klintonit, Barak Obamës, Volodymyr Zelensky etj.

Martesa mund të rrisë ndjeshëm efektivitetin e një lideri duke ofruar mbështetje, vizion të përbashkët dhe një ekuilibër të shëndetshëm midis jetës personale dhe profesionale. Një partneritet i fortë mund të kontribuojë në suksesin e një lideri dhe në përmbushjen e misionit të tij. Martesa e Ismail Qemalit dhe Kleoniqi Surmelit ndikoi si në jetën e tij personale ashtu edhe në udhëtimin e tij politik, duke theksuar rëndësinë e mbështetjes familjare në udhëheqësi. Partneriteti i tyre mishëroi angazhimin e përbashkët ndaj idealeve të pavarësisë dhe unitetit kombëtar. Më 5 mars 1918, në moshën 68-vjeçare, pas një jete me plotë sakrifica në krah të bashkëshortit të saj, Kleoniqi Surmeli do t’i mbyllte sytë njëherë e përgjithmonë në Rue Tonduti de l’Escarene 26, Nicë, Francë, ku edhe prehet. Sot, po publikojmë për herë të parë edhe dokumentin zyrtar të vdekjes së saj në Nicë.

* Nuk lejohet publikimi i këtij shkrimi pa lejen e autorit. Çdo portal, gazetë online apo e shtypur, që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Evarist Beqiri). Falenderojmë Darling Ismail Vlorën dhe Qamil Ismail Vlorën (stërnipat e Ismail Qemal Vlorës) për vendosjen në dispozicion të dokumentit.

C:\Users\user\Desktop\ISMAIL QEMAL VLORA\ISMAIL QEMALI FOTO ARTIKUJ\AKTI I VDEKJES KLEONIKI SURMELI VLORA.jpg

Akti i Vdekjes së Kleoniqi Surmeli Vlora, Nicë, Francë, më 5 Mars 1918.