s p – Page 451 – Dielli

Çelja e shkollave shqipe që nga mesjeta, rreze drite kundër pushtuesve dhe për rimëkëmbjen si komb

March 7, 2025 by s p

Shkruan: Eneida Jaçaj*/

Arsimi dhe dija është e vetmja armë e fortë kundër shtypjes, nënshtrimit, nëpërkëmbjes dhe talljes! Mbretëria e dijes ka forcën ta nxjerrë një komb dhe mbarë njerëzimin nga errësira, duke shërbyer si rreze drite për të gjetur forma nga më të ndryshme të rrugëdaljes, në zgjidhjen e shumë ekuacioneve me karakter ekonomiko-social. Dija i atribuon shoqërisë dinjitetin, ekzistencën në gjithë qenien e saj; është shpresë drejt rrugës plot ndriçim, pa kthim! Një komb pa një gjuhë dhe i paarsimuar, do të ishte i padukshëm dhe inekzistent në sytë e botës, ku superfuqitë do të uleshin në tavolinat e salloneve të pazareve dhe do të vendosnin për fatin e tij, sipas orekseve të tyre. Ashtu siç edhe ka ndodhur… Një kombi të cilit i mohohet e drejta për dije dhe sidomos shkrimi e këndimi i gjuhës amtare, për ta përdorur si plaçkë për interesa vetjake, do të jetë një shoqëri që do të mbetet gjithmonë në pozicionin e padukshëm dhe do të rreshtë së ekzistuari. Shqiptarët e kanë njohur fort mirë këtë pozicion, pasi kanë qenë të pushtuar duke filluar me Perandorinë Osmane, në vitin 1384, ku ishin Fuqitë e Mëdha të Europës që e lanë vendin prej 5 shekujsh në uzurpimin e turqve mesjetarë, pasi vetëm kështu do të pengohej dalja e Serbisë në det. Pushtimet dhe pazaret e superfuqive që vijuan edhe pas periudhës së mesjetës së vonë, në kurriz të territoreve shqiptare, kanë qenë kryefjala e kalvarit të vuajtjeve dhe kryengritjeve të shqiptarëve për disa vite. Për të aneksuar territore shqiptare dhe për të përfituar nga pozita gjeografike, pushtuesit do ta kishin më të lehtë të arrinin qëllimet e tyre, duke i lënë shqiptarët në mjerim dhe errësirë të plotë. Kjo është një nga arsyet pse shqiptarët e kanë të induktuar në gjak dëshirën për t’u arsimuar dhe triumfuar me sukses në çdo fushë respektive, pasi dija është si “shpata e Demokleut”, e cila shërben si kërcënim ndaj çdo rreziku të jashtëm, por edhe si pikë-nxitje për t’i dhënë zgjidhje shumë problemeve shoqërore. Pra, shqiptarët, me këmbëngulje, nuk hoqën dorë nga përpjekjet për t’i kthyer kombit dinjitetin dhe krenarinë, përmes arsimimit. Historiku i hapjes së shkollave shqipe e ka zanafillën që në periudhën mesjetare, ku kleri katolik ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm. Gjuha shqipe nisi të shkruhej 48 vite para mbajtjes së Kongresit të Manastirit, në vitin 1908. Një figurë emblematike e dijes mbetet të jetë Papa Kristo Negovani, prifti shqiptar i cili luftoi për çlirimin e vendit nga falangat greke, dhe punoi fort për shkrim-këndimin e gjuhës shqipe. Ai ishte i pari që ngriti meshën në gjuhën shqipe dhe nuk iu bind kurrë pushtuesve grekë, që të hiqte dorë nga mësimi i gjuhës shqipe dhe arsimimi i të fëmijëve, por jo vetëm. Sipas dokumenteve dhe studimeve që janë bërë, priftërinjtë hapën shkolla që datojnë nga viti 1585; në Kurbin më 1632; shkolla e Pllanës dhe të Blinishtit në vitin 1644; shkolla e mesme në Janjevë të vitit 1670; shkolla e Rrjollit, e hapur nga Pjetër Bogdani me mësues Marin Gjini, në vitin 1675; shkolla e Shkodrës, e hapur nga Filipi, nga Shkodra, në vitin 1698, e shumë shkolla të tjera. Shqiptarët jetonin në kushte të mjerueshme dhe të pushtuar, por dëshira për dije u shtohej dita-ditës. Hapi i parë i shqiptarëve ka qenë mësimi i gjuhës shqipe, pasi çdo njohuri e re ka si bazë mësimin e gjuhës amtare. Kështu, në vitet e pushtimit osman, mësimi i gjuhës shqipe bëhej fshehurazi në ato pak shkolla fetare që u lejuan të vazhdonin veprimtarinë e tyre, si në vitin 1584, në Stubëll të Kosovës, pastaj në Himarë (1627), Kurbin të Krujës (1632), Vuno e Palasë të Himarës (1632), Korçë (1637), Pllanë (1639), Bilisht (1639), Dhërmi (1660), Janjevë (Kosovë) (1665), në Akademinë e Re në Voskopojë e në Medresenë e Bushatllinjëve në Shkodër, etj. Sipas dokumentit, u hapën shkolla në mbarë vendin dhe u punësuan shumë mësues. Shkollat u hapën dhe në fshatra të thella, ku merrnin dije të gjitha moshat. Ndërsa në vitin 1885, Naim Frashëri, bashkë me të vëllanë dhe shqiptarë të tjerë në Stamboll, pjesë e “Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip”, arritën të bindin Portën e Lartë për hapjen e një shkolle shqiptare për djem në Korçë. Ndërsa në 7 mars 1887, u hap zyrtarisht shkolla e parë shqipe në Korçë, ku mblodhi plot djem dhe vajza. Shumë atdhetarë të tjerë të flaktë bënë përpjekje të mëdha për hapjen e shkollave shqipe. Shumë intelektualë kishin emigruar, por ata nuk e harruan Shqipërinë, kontribuan për lëvizjen kulturore, duke i sjellë kombit lavdinë përmes dijes. Midis tyre më së shumti u shquan: Naum Veqilharxhi, Konstandin Kristoforidhi, Zef Jubani, De Rada, Thimi Mitko, Naim e Sami Frashëri, Pashko Vasa, Qiriazët etj. Intelektualëve shqiptarë u buronte nga shpirti dëshira për ta nxjerrë Shqipërinë nga analfabetizmi, duke e vendosur në vendin e nderit, pasi dija është drita e kombit! Zyrtarisht, si përpjekje e të gjitha lëvizjeve për hapjen e shkollave, merret për bazë mësonjëtorja e Korçës që filloi të punojë me 7 mars 1887, me mësuesin e saj Pandeli Sotiri, të cilin e pason shkolla e Prizrenit në vitin 1889, me mësuesin Mati Logoreci. Pak ditë më vonë, u çel shkolla shqipe në qytetin e Pogradecit, Ersekë, Ohër, etj. Në 23 tetor të vitit1891, në Korçë u çel Shkolla e Vashave, pasi arsimimi i femrës është një hap vendimtar dhe i pakthyeshëm në emancipimin e familjes dhe shoqërisë. Pas hapjes së mësonjëtores së parë të Korçës, u çel më pas shkolla e Prizrenit në vitin 1889, me mësuesin Mati Logoreci. Për t’i ardhur në ndihmë mësimit të gjuhës amtare, u botuan një varg abetaresh si ajo e Naum Veqilharxhit (1844, 1845), e Konstandin Kristoforidhit (1867, 1868), e Daut Boriçit (1869), “Allfabetarja e Stambollit” (1879) etj. Më vonë u mbajt Kongresi i Manastirit (1908, 1910), ku u morën vendime të rëndësishme edhe për zhvillimin e arsimit në Shqipëri. Në vitet 1908 – 1909 u hapën 15 shkolla shqipe. Një nga vendimet që u morën ishte përdorimi i alfabetit latin, në mënyrë që shkëmbimi i ndonjë telegrami me vendet e tjera, të ishte më i lehtë për t’u kuptuar. Ky ishte një sugjerim i shtruar nga Gjergj Fishta. Më 1909 në Elbasan zhvilloi punimet Kongresi Kombëtar për Problemet e Arsimit e që njihet edhe me emrin Kongresi i Shkollave. Po në këtë vit u hap edhe Shkolla Normale e Elbasanit. Duke vijuar me ngritjen e disa shkollave të tjera: Shkolla Teknike Shqiptare (1921), Instituti Femëror “Kyrias” (1925), Instituti Femëror “Nana Mbretneshë” (Tiranë) (1933), Gjimnazi “Illyricum” (1921), Gjimnazi i Shtetit (1922, Shkodër), Liceu Kombëtar (1921, Korçë), Gjimnazi i Gjirokastrës (1923), Shkolla Tregtare në Vlorë (1924), Instituti Shqiptaro-Amerikan i Kavajës (1926) etj. Përpjekjet e shqiptarëve për lëvizjen kulturore kombëtare kanë qenë tepër të vyera dhe të çmuara, si qendresë kundër pushtuesve dhe duke i dhënë kombit dritën e dijes dhe shpresës. Sot e kësaj dite, shqiptarët shkëlqejnë si brenda dhe jashtë kufijve të vendit, në profesionet e tyre respektive. Pasioni për dije dhe proges, nuk u rreshti asnjëherë!

*Ribotim.

Shqipërisë dhe shqiptarëve u duhen liderë të bashkimit, jo të dasive!

March 7, 2025 by s p

Nga Kristina Nano

Kandidate për Doktoraturë, JMU, SHBA/

Historia e shqiptarëve është një histori e qëndresës, por edhe e përçarjes. Ndërsa kemi qenë shpesh të gatshëm të sfidojmë fuqitë e mëdha për të ruajtur identitetin tonë kombëtar, paradoksalisht nuk kemi arritur të krijojmë një unitet të qëndrueshëm mes vedit. Vetëmohimi i Skënderbeut, Lidhja e Prizrenit, Shpallja e Pavarësisë, dhe qëndresa ndaj regjimeve të huaja janë dëshmi të potencialit të madh të bashkimit shqiptar.

Por, këto momente kanë qenë të rralla.

Më shpesh se jo, kemi parë dështimin e tij për shkak të fragmentarizimit të elitave politike dhe sociale, mungesës së një vizioni të përbashkët dhe tendencës për të ngritur mbi gjithçka interesat individuale mbi ato kombëtare. Në epokën e re, ku rendi botëror po ndryshon me shpejtësi, Shqipëria dhe shqiptarët nuk mund të mbijetojnë si faktor pa një lidership të bashkimit.

Shekulli XXI nuk është më ai i liderëve providencialë, dominues dhe të izoluar, por i atyre që ndërtojnë ura, krijojnë sinergji dhe formojnë struktura të forta bashkëpunimi. Në një botë të ndërvarur, ku kombet e vegjël mbijetojnë vetëm përmes kohezionit të brendshëm dhe aftësisë për të krijuar aleanca të qëndrueshme, shqiptarët duhet të ngrihen mbi ndasitë e vjetra dhe të kultivojnë një model të ri lidershipi.

Ndërtimi i bashkimit: Mësime nga historia dhe filozofia politike.

Mendimtarët më të mëdhenj të historisë kanë paralajmëruar mbi rreziqet e përçarjes dhe kanë vlerësuar vlerën e bashkimit. Niccolò Machiavelli, në Princi, thotë se “një popull i bashkuar është i pamposhtur, por një komb i ndarë është i gatshëm për të rënë pre e të huajve”, një fat ky që shqiptarët e kanë provuar shpesh. Aristoteli, duke studiuar modelet e sundimit, pohonte se “një komb është më i fortë kur sundimtarët e tij ndajnë pushtetin dhe nuk e monopolizojnë atë për përfitime personale”.

Por pikërisht kjo ka qenë plagë e vjetër shqiptare pasi liderët tanë shpesh kanë dashur të sundojnë dhe jo të shërbejnë, të ndajnë dhe jo të bashkojnë.

Plutarku, në esenë e tij mbi udhëheqësit, thotë se “të ndash njerëzit për t’i sunduar është mënyra më e shpejtë për ta bërë një komb të dobët.”

Kjo filozofi është përdorur shpesh nga armiqtë tanë historikë, por tragjedia e shqiptarëve është se përçarja shpesh është bërë me duart tona.

Ndërsa ankohemi se “fuqitë e mëdha” na kanë mbajtur të ndarë, realiteti është se liderët shqiptarë shpesh kanë kontribuar në këtë ndarje, duke ndërtuar struktura të pushtetit bazuar mbi lojalitete të vogla lokale, rajonale, partiake apo personale.

Madje, edhe Thomas Hobbes, i cili në Leviathan argumentonte për domosdoshmërinë e një lideri të fortë për të mbajtur rendin, e shihte autoritetin si një mjet për të unifikuar shoqërinë, jo për ta ndarë atë në fraksione kundërshtare.

Një lider i fuqishëm, sipas Hobbes-it, nuk është ai që sundon përmes frikës, por ai që krijon një harmoni sociale ku njerëzit ndihen të përfaqësuar dhe të sigurt.

Në kontekstin shqiptar, kjo do të thotë se ne nuk kemi nevojë për liderë që imponojnë dominimin e tyre, por për liderë që krijojnë struktura të përhershme bashkëpunimi.

John Locke, babai i liberalizmit, argumentonte se një shoqëri që nuk është e mbështetur në vlera të përbashkëta dhe në një sens të përbashkët drejtësie, është e destinuar për të dështuar.

Shqiptarët, të shpërndarë në disa shtete dhe të ndarë shpesh politikisht e kulturalisht, kanë nevojë për një projekt të ri unifikues, një ide të madhe që tejkalon ndarjet dhe që shkon përtej kufijve artificialë.

Teknologjia dhe shoqëria moderne: Bashkimi përmes lidershipit të ri.

Në një botë të globalizuar, ku teknologjia ka bërë të mundur komunikimin e menjëhershëm dhe organizimin social në një shkallë të paparë më parë, shqiptarët kanë më shumë mundësi se kurrë për t’u bashkuar.

Por kjo nuk do të ndodhë automatikisht.

Duhen liderë të rinj, që nuk përdorin teknologjinë vetëm për të ndërtuar imazhe personale, por për të krijuar infrastrukturë të bashkëpunimit kombëtar.

Pierre Teilhard de Chardin, një mendimtar i shekullit XX, argumentonte se “njerëzimi nuk do të mbijetojë nëse nuk kalon nga konkurrenca në bashkëpunim, nga individualizmi në ndërtimin e inteligjencës kolektive”.

Ky koncept është më i rëndësishëm se kurrë për shqiptarët, të cilët për shekuj kanë vuajtur nga rivalitetet klanore dhe ndarjet e brendshme.

Në një epokë ku kombet e vogla mbijetojnë vetëm nëse veprojnë si një trup i vetëm, shqiptarët nuk mund të vazhdojnë të operojnë si ishuj të shkëputur nga njëri-tjetri.

Liderët e së ardhmes duhet të krijojnë një rrjet kombëtar të bashkëpunimit intelektual, ekonomik dhe politik që tejkalon ndarjet e shteteve ku jetojnë shqiptarët.

Kjo kërkon një qasje të re strategjike, ku prioritet nuk është pushteti personal, por krijimi i mekanizmave të qëndrueshëm për fuqizimin kombëtar në arenën ndërkombëtare.

Nga përçarja në kohezion: Çfarë duhet të bëjmë?

1. Rimodelimi i lidershipit – Liderët e rinj shqiptarë duhet të jenë ndërtues të unitetit, jo figura që krijojnë kampe të ndara.

Ky lidership duhet të mbështetet mbi vlera si meritokracia, transparenca dhe përkushtimi ndaj interesit kombëtar.

2. Edukimi i qytetarëve – Një shoqëri e informuar është më pak e manipulueshme nga liderët përçarës.

Shqiptarët duhet të mësojnë të dallojnë liderët që i përçajnë për interesa personale nga ata që synojnë ndërtimin e një kombi të fortë.

3. Institucionalizimi i bashkëpunimit kombëtar – Duhet të krijohen institucione dhe mekanizma që forcojnë bashkëpunimin mes shqiptarëve kudo që jetojnë. Organizatat e diasporës, universitetet, bizneset dhe elitat intelektuale duhet të punojnë së bashku për të krijuar një ekosistem kombëtar që e forcon identitetin shqiptar.

4. Ndërtimi i një vizioni të përbashkët për të ardhmen – Duhet një narrativë e re kombëtare, e bazuar jo mbi viktimizimin dhe ankesat ndaj historisë, por mbi një vizion për një të ardhme të përbashkët dhe të fuqishme.

Epoka e bashkimit ose dekadenca e përhershme.

Historia na ka mësuar se kombet që qëndrojnë të ndarë për një kohë të gjatë ose asimilohen, ose humbasin rëndësinë e tyre.

Shqipëria dhe shqiptarët janë në një pikë kthese.

Modeli i vjetër i lidershipit përçarës është i konsumuar.

Nëse duam një komb të fortë, të respektuar dhe të begatë, duhet të zgjedhim liderët e bashkimit, jo të dasive.

Kjo është sfida dhe mundësia jonë më e madhe. Dhe koha për ta realizuar është tani.

Paqja e imponuar, humbje strategjike e perëndimit dhe pasojat për sigurinë globale

March 7, 2025 by s p

Hisen Berisha/

Ndërprerja e ndihmës ushtarake nga Shtetet e Bashkuara për Ukrainën dhe reagimi i Kremlinit, i cili e përshëndeti këtë si një mundësi që Kievi të kërkojë paqe, sjellin një dimension të ri në dinamikën globale të sigurisë dhe drejtësisë ndërkombëtare. Me këtë lëvizje, vendet perëndimore, Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar, duken sikur po tërhiqen përballë Rusis, duke rrezikuar të vendosin një precedent të rrezikshëm. Nëse drejtësia ndërkombëtare ndahet në favor të më të fortit, atëherë kjo nënkupton shtypjen e të dobëtit dhe legjitimimin e agresionit si mjet për të imponuar paqen. Një skenar i tillë jo vetëm që cenon Ukrainën, por gjithashtu mbjell farën e konflikteve të ardhshme dhe e bën luftën një instrument të pranueshëm për ndryshimin e kufijve dhe dominimin e shteteve më të vogla. Shqetësues për të drejtën ndërkombëtare mbetet fakti se po standardizohet agresioni si mjet për të imponuar paqen.

Ndërkohë që Shtetet e Bashkuara me tërhiqjen nga mbështetja ushtarake për Ukrainën dhe shtyjnë drejtë një marrëveshje paqeje të karakterit ekonomik, duke i bërë të ditur Presidentit ukrainas, jomjaftueshëm të mençur, se armët janë zgjidhja fatale, Bashkimi Evropian po ndërmerr hapa të pakthyeshëm në drejtim të mbështetjes ushtarake për Kievin dhe forcimit të industrisë së mbrojtjes në kontinentin e vjetër.

Programi “Riarmatosja e Europës” dhe ndarja e miliarda eurove për zhvillimin e industrisë së luftës dhe furnizimin e Ukrainës me pajisje ushtarake tregojnë një përpjekje të BE-së për të mbushur boshllëkun e krijuar nga tërheqja e SHBA-së. Megjithatë, mbetet për t’u parë nëse vendet e BE-së do të arrijnë të mbajnë këtë angazhim pa përkeqësuar marrëdhëniet me administratën e ardhshme të Trump, e cila ka sinjalizuar qartë një ndryshim strategjik në qasjen ndaj luftës në Ukrainë dhe rolit të SHBA-së në NATO.

Në këtë pikë, një pyetje thelbësore është se çfarë roli do të marrë NATO, si garancë kryesore e sigurisë për Evropën, veçanërisht duke pasur parasysh se SHBA ka rolin kyç në aleancë. A do të rritet përgjegjësia dhe angazhimi i fuqive të tjera të NATO-s si Mbretëria e Bashkuar, Turqia dhe shtetet kryesore të BE-së për të mbajtur ekuilibrin strategjik në Evropë?

Nëse SHBA redukton rolin e saj në mbrojtjen evropiane dhe i jep prioritet marrëveshjeve bilaterale me rivalët strategjikë si Rusia, atëherë kjo do të thotë se marrëdhëniet transatlantike do të hyjnë në një epokë të re pasigurie, ku Evropa do të duhet të gjejë mekanizma të rinj për mbrojtjen e saj.

Konstatimi më i thjeshtë i kësaj situate është se Perëndimi po humb “luftën e tretë” ndaj Rusisë, në fushëbetejën e Ukrainës, duke lejuar që Moska të vendosë rregulla të reja gjeopolitike në dëm të shteteve të vogla. Një pasojë edhe më e rrezikshme është se kjo mund të imponojë rishikimin e rrethanave politike ndërkombëtare dhe statusit të shteteve të reja në proces, tashmë të konfirmuara nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë siç është rasti i Kosovës.

Kjo do të nënkuptonte se garancitë ndërkombëtare të dhëna për shtetet dhe territoret që kanë fituar njohje ndërkombëtare mund të zhvlerësohen, duke krijuar një klimë të re pasigurie dhe duke i bërë këto shtete të cenueshme ndaj presioneve të mëdha gjeopolitike.

Ky precedent do të kishte pasoja të gjera për shumë kriza të pazgjidhura në botë.

Serbia mund të ndjejë se ka hapësirë për të imponuar një zgjidhje ndaj Kosovës, apo për të avancuar projektet e saj në Federatën e Bosnjës përmes Republikës Serbe.

Po ashtu, Kina mund ta shohë këtë si një model për veprimet e saj ndaj Tajvanit, duke përshpejtuar përpjekjet për të vendosur kontroll mbi ishullin përmes një presioni të ngjashëm ushtarak dhe diplomatik.

Përveç këtyre rasteve, situata analoge mund të shfaqen në rajone të tjera të botës, ku konflikte të ngrira mund të riaktivizohen dhe të çojnë në ndryshime të imponuara të kufijve apo statusit politik të territoreve. Nëse vendimmarrja ndërkombëtare nuk garanton një strategji të qartë për të mbrojtur shtetet që ndodhen përreth Rusisë, atëherë rreziku që vende të tjera të ndajnë fatin e Ukrainës bëhet gjithnjë e më real.

Për Kosovën, ky zhvillim përbën një sfidë serioze, pasi nëse Perëndimi e pranon një “paqë të imponuar” për Ukrainën, atëherë rrezikon të bëhet presion për kompromise edhe në çështjen e Kosovës.

Serbia, e inkurajuar nga situata globale, mund të tentojë të forcojë pozitat e saj, duke kërkuar një marrëveshje që do të favorizonte interesat e saj në dëm të sovranitetit të Kosovës. Në këtë kontekst, roli i garancive ndërkombëtare dhe përfshirja e SHBA-së do të jenë kyçe për të siguruar që Kosova të mos bëhet viktimë e një skenari të ngjashëm me atë që po i imponohet Ukrainës. Kjo frikë ka dimension real pasi që kryeministri aktual i Kosovës ka mbajtur një relacion të tensionuar me administratën amerikane duke u implikuar edhe në fushaten elektorale të SHBA-ve për President.

Prandaj, dorëzimi i Perëndimit në emër të një “paqes së imponuar” nga Rusia nuk është thjesht një humbje për Ukrainën, por një rrezik i drejtpërdrejtë për të gjithë arkitekturën e sigurisë globale dhe për të gjitha shtetet që mbështeten në të drejtën ndërkombëtare për të ruajtur sovranitetin dhe integritetin e tyre territorial.

Nëse një marrëveshje e tillë nuk përfshin garanci të qarta për Ukrainën dhe shtetet e tjera që ndodhen në vijën e parë të rrezikut, atëherë ajo nuk do të sjellë paqe afatgjatë, por vetëm do të përshpejtojë një epokë të re të konflikteve të ngrira dhe pasigurisë gjeopolitike.

E vërteta dhe prapaskenat e udhëtimit jashtë shtetit

March 7, 2025 by s p

Naum Prifti*/

Pas një karantine të gjatë për vizë hyrje, vëllain tim, Peter Priftin, e lejuan të vinte në Shqipëri në vjeshtën e vitit 1985, pak muaj pas vdekjes së Enver Hoxhës. Lejimi i tij nënkuptonte se çështja e pastërtisë politike të vëllait ishte zgjidhur. Duke hequr nga supet hijen e dyshimit politik, Lidhja e Shkrimtarëve do lejonte që unë të hyja në listat e artistëve që udhëtonin jashtë shtetit. Pas pritjes disavjeçare, krijova bindjen se çështja e vëllait nuk kishte ndonjë lidhje organike me daljen time jashtë shtetit meqë edhe pas ardhjes së tij unë nuk isha aq “i besuar” nga dikasteret aq sa të merrja pjesë në takime rajonale e ndërkombëtare me shkrimtarë e artistëve shqiptarë. E dija se mënyra më efikase ishte të ankoheshe, të luteshe, të bëje zhurmë, të mallëngjeheshe, të çurriteshe, të qaje, duke shkuar nga instanca në instancë dhe sidomos të vije në lëvizje shokët, miqtë, të njohurit për të thyer opinionin dhe për të fituar përdëllimin e zotërve të plotfuqishëm. Në praktikë duhet t’u serviloseshe shefave, t’u rrije para e më shumë prapa, t’i qerasje, t’u premtoje dhe t’i siguroje se do të ktheheshe duarplot dhe përsëri t’i ftoje për dreka, darka, dhe madje të krijoje edhe një lloj miqësie familjare me ta.

Të gjitha këto unë i dija, por nuk isha aq i shkathët dhe as aq i zellshëm sa t’i praktikoja. Nuk më mungonin paratë, as koha, por më ngjanin të neveritshme veprimtari që s’përkonin me karakterin tim dhe ishin jashtë natyrës sime. Ndodhte edhe i premtoja vetes se javën e ardhshme do takohesha me filan zyrtar apo drejtues, se do ta ftoja për drekë a darkë, dhe gjithmonë e shtyja për më tej, mbasi kurdoherë kisha diçka “urgjente” për të shkruar, redaktuar, recensionuar. Nuk mund t’i braktisja dorëshkrimet për t’u vërdallosur zyrave, korridoreve, shkallëve, oborreve të institucioneve. Pas debateve të brendshme momentale, më në fund vendosa se nëse ajo qe rruga e vetme për të çarë shtegun, duhet të mos mbaja më shpresa.

Gjithmonë kam patur plot shokë të mirë e të ndershëm, të cilët më kanë dashur dhe më duan, ashtu sikurse i dua edhe unë. Kam ndihmuar të gjithë ata që më janë drejtuar për ndihmë ndërkohë kam një lloj pezmatimi për ata që i kishin mundësitë praktike të ndërhynin atje ku duhej për të lehtësuar “hijen e dyshimit” që më ndiqte pas dhe nuk i pashë të bënin për mua atë që do të kisha bërë unë për ta, po të isha në vendin e tyre.

Ndoshta u mungonte kurajua ose vullneti, ose të dyja bashkë. Një pjesë mendonin se gjendja ime ekonomike qe e shkëlqyer, se babai me kishte lënë një trashëgimi, se vëllezërit me sillnin dhurata sa herë vinin, se unë mund të blija çdo gjë te “valuta” ose nga firmat e mëdha jashtë shtetit.

Në Shqipëri vajtja jashtë shtetit u bë biznesi më me leverdi ose rruga më e shpejtë për të siguruar përfitime materiale. Veç “blerjeve” vizita turistike është e paguar nga shteti, çka sjell edhe rivalitet të fortë, prandaj luftohet me çdo mjet, me intriga dhe shpifje, me bërryle e stërkëmbësha për të nxjerrë jashtë liste kolegun dhe për t’i zënë vendin. Konkretisht një javë shërbim jashtë shtetit sjell vlera materiale sa për gjashtë muaj rroge mesatare në vend. Nuk e harroj kurrë thënien e një shokut tim se i ngjallnin zili edhe këpucët e jashtme. Duke krijuar krahasime të paqena e fallco, dalja jashtë shtetit “justifikohej” me ç’rast për veten e tyre dhe për nevojtarët e shumtë, që shpesh ishin ata që ishin mësuar të ankoheshin vazhdimisht.

Çdo familje shtronte darkë kur përcillte dikë jashtë shtetit. Përveç një lloj tradite për t’i uruar rrugë të mbarë udhëtarit, aty festohej një lloj rritje në statusin e mirëqenies materiale të rrethit familjar e miqësor. Deri në vitet ‘70 kur shërbimet kufizoheshin në vendet e botës socialiste përfitimet qenë modeste. Kur u hap rruga drejt perëndimit, u krijua mundësia të silleshin orendi shtëpiake si televizorë me ngjyra, magnetofonë, kasetofonë, frigoriferë, lavatriçe, etj. Madje thuhej se shoferët e parqeve paguanin ryshfete fantastike deri në një çerek milioni lekë, pra dy vjet e gjysmë rrogë të një nëpunësi të lartë, për të siguruar një patentë TIR, sepse e dinin që do të nxirrnin dyfishin e tyre nga afër katër rrugëtime.

Mua tema e udhëtimeve jashtë filloi të më acaronte nervat. Më parë i dëgjoja plot kureshtje bisedat e të shëtiturve e njëherit të besuarve të pushtetit, por tani mezi i duroja. Tema më e shpeshte vërtitej rreth gastrologjisë, pjatave dhe gotave. Çfarë intelektualësh qenë këta që flisnin vetëm për barkologji? Kur më pyesnin njerëz që më njihnin pak, e kaloja shpejt duke thënë se kisha udhëtuar disa herë. Më shumë sesa nga kujdesi për të mbrojtur dinjitetin e Lidhjes së Shkrimtarëve, më dukej se nuk doja t’ju ngjallja dyshime si njeri që ka “cene” në biografi veçanërisht kur disa prej tyre as që dyshonin se unë kisha vizituar kushedi sa shtete. Nuk e harroj një mikun tim, i cili gjatë bisedës rreth përshtypjeve të tij në Turqi, kërkoi ndihmën time për emrin e një ure, duke besuar se unë e kisha parë Stambollin. Unë buzëqesha duke ia kthyer “Starovën po, Stambollin jo akoma”.

Nentor 1989 – Java e Kulturës Shqiptare në Austri minus Letërsinë

Seksioni i Jashtëm i Lidhjes më njoftoi zyrtarisht se bëja pjesë në grupin e artistëve që do shkonin në Linz, Austri për javën e Kulturës Shqiptare nga 9 në 16 nëntor 1989. Agron Kaiku që mbulon sektorin e jashtëm të Lidhjes më kumtoi se isha ngarkuar të mbaja referatin me temë “Identiteti kombëtar i letërisë shqiptare” “jo më shumë se 5-6 faqe të daktilografuara’ sqaroi ai. Kjo ngjau pa iu lutur kujt, pa iu ankuar as Lidhjes, as ndonjë zyre tjetër. Kjo do të thotë se nuk isha më i mënjanuari që përcillte të tjerët deri në aeroport. Kësaj here do të shkoja unë i përcjellë nga dashamirët.

Praktika e shërbimeve jashtë shtetit i përngjan një enciklopedie me skandale, intriga e prapaskena. Duke e ditur këtë, të interesuarit e ndjekin procedurën hap pas hapi dhe në çdo hallkë sepse dokumentet e dikujt ngelen në ndonjë sirtar derisa afron ose kalon afati i takimit, pas të cilit vjen shprehja “Tani s’keni pse niseni, sepse nuk e arrini aktivitetin.” Askush nuk mban përgjegjësi pse u vonua nisja dhe kush e vonoi. Madje edhe në simpoziume e konferenca ndërkombëtare, dërgatat shqiptare shpesh herë kanë vajtur me vonesë për arsye nga më të ndryshmet duke filluar që nga kursimi fondeve e të tjera me rradhë. Edhe grupit për Austri ku isha unë mund t’i ngjante e njëjta gjë dhe nisur nga praktika nuk ua kumtova lajmin e gëzuar gruas e vajzave, motrës e kunetërve. E pohoj se isha ndjerë i anashkaluar dhe i mënjanuar prej kolegëve shumë më të rinj se unë, të caktuar në delegacione të ndyshme. Kur shkonin për herë të parë jashtë shtetit, disa prej tyre shprehnin një farë keqardhje sikur po kapërcenin mbi mua, sikur po merrnin para meje diçka që nuk u takonte, po pastaj shërbimet e tjera u dukeshin krejt të natyrshme. Kjo ishte edhe më e theksuar gjatë vizitave të shpeshta të anëtarëve të Lidhjes së Shkrimtarëve në vitet ’70 – ’80 në Kosovë, kur mua nuk m’i dorëzonin as ftesat që më dërgonte Universiteti i Prishtinës, Teatri i Kombësive në Shkup apo Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës.

Edhe kur janë të planifikuar zyrtarisht, udhëtimet jashtë Shqipërisë nuk janë kurrë të sigurta por të shoqëruara me të papritura dhe pengesa hap pas hapi. Shërbimi mund të anullohet ose shtyhet për një kohë të pacaktuar. Emri i çdo pjesëtari të dërgatës mund të hiqet nga lista në instancat ku kalon për miratim dhe personit në fjalë mund të mos i jepet asnjë arsye dhe asnjë shpjegim. Në vend të transparencës ka opakësi të papërshkueshme dhe bunacë konspirative por edhe justifikime qesharake që personi i interesuar të vazhdojë të besojë se pushteti e nderon dhe nuk ka rezerva kundrejt tij. E gjitha kjo nuk është veçse hipokrizi shtetërore për të mbuluar veprimet e fshehta dhe të pamoralshme. As posedimi i pasaportës dhe as viza së bashku me biletën e udhëtimit, nuk japin siguri të plotë për kalimin e kufirit. Në disa raste ka pasur kthime nga banaku i kontrollit të dokumenteve në aeroport ose edhe pasi personi ka hyrë brenda në avion. Më mirë të isha i përmbajtur me pjesëtarët e familjes që të mos shqetësoheshin edhe ata nga ankthi i pritjes për vajtjen në Austri. Pas një jave, i thashë vetëm Elës, vajzës së vogël, duke iu lutur të mos ia rrëfente kujt edhe për disa javë. Edhe pas gati 25 vjetëve e kisha të freskët në kujtesë vitin 1961 kur m’u akordua bursë nga Ministria e Arsimit për studime në Institutin Gorki të Moskës dhe Ministria e Brendshme nuk më dha pasaportë.

Java e Kuturës Shqiptare në Austri parashihte një seminar me referate për artin, letërsinë dhe kulturën, hapjen e dy ekspozitave, njëra me objekte etnografike, tjetra me piktura. Në fillim të tetorit Agron Kaiku më pyeti nëse pasaporta ime ishte ende e vlefshme. “Apo i ka kaluar afati?” shtoi Agroni. Buzëqesha sepse përveç letërnjoftimit të zakonshëm të identitetit nuk kisha pajisur kurrë me pasaportë sepse pajisja nënkuptonte udhëtim jashtë dhe unë nuk kisha udhëtuar deri atëherë përtej hapësirës administrative shqiptare. Ai s’kishte asnjë dyshim se unë i kisha kaluar kufijtë disa herë. Po”, iu përgjigja në mënyrë afirmative “ka skaduar me kohë”. “Mirë, s’ka problem, mbushim një të re. Nxori një skedë ku shënoi gjeneralitetet e mia. Papritmas duke e parë me sytë e mi gjestin burokratik, nisa të mendoj seriozisht për kumtesën dhe se çfarë interesimi mund të zgjoja te auditori austriak për letërsinë shqipe të përmbledhur në 5-6 faqe. Duke shkuar ndërmend veprat dhe autorët kryesorë që nga De Rada, Naimi deri te Ismail Kadareja verehet se tharmin e saj e përbën patriotizmi. Në vitet “30 diapazoni u zgjerua paksa me tema sociale, filozofike, simbolike dhe lirike dhe u kthye pas çlirimit në shtratin patriotik. Pa dyshim, subjektet patriotike, po aq sa e kanë stimuluar letërsinë, aq edhe e kanë kufizuar. Mirëpo ende nuk më vinte t’i hidhja mendimet në letër dhe i mbaja me vete si një lloj sekreti.

Ditën e premte më 18 tetor, 1989 Agroni me kërkoi urgjentisht shtatë copë fotografi. U drejtova në Institutin e Monumenteve të takoja fotografin Pleurat Sulo, mikun tim. Ai sapo mësoi përse më duheshin, m’i dha në dorë brenda dy orësh dhe në përgjithësi shoqëria jonë ka një solidarizim shoqëror të hatashëm për të ndihmuar ata që udhëtojnë jashtë shtetit. Një hallkë tjetër u kalua me sukses duke e sjellë udhëtimin edhe më pranë.

E verteta dhe Prapaskenat

Të hënën në mëngjes, ndërsa po shkoja si zakonisht në Bilbiotekën Kombëtare, shoh veturën e kryetarit të Lidhjes së Shkrimtarëve para pallatit ku banonte, vetëm pak metra nga Pallati i Kulturës, ku gjendej biblioteka. Mendova të pi një kafe me Dritëroin dhe të konsultohesha për kumtesën në Linz si delegat i Lidhjes së Shkimtarëve. Ai zbriti nga makina shpejt, m’u afrua shoqërisht, më hoqi disi mënjanë dhe me pamje fare të qetë më tha: “E more vesh, besoj. Udhëtimi për në Austri u prish”. Buzëqesha me ironi sikur t’i jepja të drejtë asaj pjese të brendshme që nuk më kishte lejuar të isha shumë optimist. Më shkoi në mendje se Agroni më kërkoi fotografitë për pasaportën ditën e premte dhe se të shtunë dhe të diel zyrat qenë mbyllur. Dritëroi vazhdoi: “Austriakët e kanë anulluar kumtesën tënde. Nuk të tha Agroni? Do të thërrasë në zyrë”.

Dritëroi më qerasi me kafe – kafeja e ngushëllimit në këtë rast- dhe ndërkohë patëm një bisedë shoqërore. Në bisedat intime Dritëroi shquhet për sinqeritet, ndjenja demokratike dhe humanitare. Aty më tha se nuk qe çështje pasaporte dhe se pengesa nuk kishte ardhur prej Ministrisë së Brendshme. “Me ata e kemi sqaruar çështjen tënde dy- tre vjet përpara. Për Fadil Krajën dhe për ty kishin rezerva, nuk donin t’u jepnin pasaportë për jashtë shtetit. Për Fadilin thoshin se qe i përjashtuar nga partia nja 15 a 20 vjet me parë” E pyeta: “Po me mua ç’kishin? Unë s’kam qenë as i përjashtuar, as i dënuar.” Nuk më dha sqarime, veç më kumtoi se ai vetë kishte marrë takim me zëvendësministrin përkatës, të cilit i tha se Kraja dhe Prifti qenë personalitete të kulturës dhe njerëz të nderuar, që kishin shkruar vepra të mira që studioheshin në shkollë dhe së fundi e kishte bindur. Ndoshta edhe vetë Kryetari kishte patur dyshime se premtimi i tij nuk vlente, derisa më vonë, po këtë temë e kishte ngritur te Foto Çami, i cili kishte zënë postin e Ramiz Alisë në parti. Mësova se Fotoja menjëherë e kishte marrë në telefon personin përkatës në Ministrinë e Brenshme duke i tërhequr vërejtën me fjalë të ashpra. Pas disa kohe Dritëroi e mori me vete Fadil Krajën në një udhëtim më duket në Algjeri – dhe atij praktikisht iu hoq karantina, kurse unë mbeta aty ku isha.

Dy ditë pas bisedës me Dritëroin, Agron Kaiku më tha lajmin te shkallët e Lidhjes, më këmbë. Ndoshta më mirë, sepse biseda dukej si diçka krejt e rastit, kurse në zyrë do të kishte hije më të rëndë. Ai më siguroi se s’kishte arsye politike, por çështja qe se “austriakët nuk e donin kumtesën për letërsinë”. Agroni e kishte parë me sytë e tij teleksin e ardhur në Komitetin e Marrëdhënieve Kulturore me Botën e Jashtme nga Ambasada jonë në Vjenë. Piktura mbetej, poçeria, arsimi, kultura po ashtu, vetëm letërsia dhe kinematografia u dogjën, se qytetarët e Linzit nuk donin të dëgjonin për to. Mësova se Abdurrahim Myftiu, punonjës i bërthamës Artistike të Akademisë, do të mbante kumtesën për kinematografinë shqiptare. Por kur e pyeta ai për habinë time më tha se nuk dinte asgjë rreth atij projekti. Shoqërisht më rrëfeu se qe planifikuar të shkonte me shërbim të gjatë dymujor në Gjermaninë Perëndimore dhe si pasojë nuk i interesonin pesë ditë në Linz. Vetëm pak personave u rezervohet favori të shkojnë dy-tre herë jashtë shtetit brenda një viti prandaj atij nuk i qe prishur asgjë. Më vonë mësova se kumtesa i qe ngarkuar regjisorit Dhimitër Anagnosti, por prej tij mora vesh se po shkonte në Itali të xhironte disa skena të filmit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, prandaj Austria nuk i interesonte.

Atëhere nisa të besoj se intriga ndaj meje ishte kurdisur në zyrat e Komitetit për Marrëdhënie Kulturore me Botën e Jashtme. Me kryetarin, Jorgo Melicën kisha patur marrëdhënie korrekte kur ai ishte instruktor kulture në kryeministri. Ftohja midis nesh ngjau kur punoja në Ministrinë e Arsimit e të Kulturës. Mbase kishte pasur pritshmëri për raporte dhe analiza për gjendjen e teatrove dhe të artit skenik sepse në një mbledhje kolegjiumi në Ministri, më qortoi duke thënë se priste më shumë prej meje. Çfarë t’i thosha shokut Jorgo, se teatri ynë për shkak të censurës së partisë nuk mund të dilte nga kriza e thellë, se letërsia jonë qe më skematike se kurrë, se arti nuk mund të lulëzonte në diktaturë. Ishte e rrezikshme edhe t’i mendoje e jo më t’i shkruaje, prandaj preferova heshtjen, kurse ai e mori si gjest jomiqësor, sikur nuk doja ta ndihmoja për propozime konkrete para shefave. Sigurisht për nëpunësat ka vlerë të veçantë mendimi që dëgjohet nëpër zyrat dhe kuluaret për secilin individ. Nëpunësit tanë janë mjeshtër për manovrime dhe intriga të holla, të cilat vështirë se mund të zbulohen as prej komisioneve të ekspertëve. Edhe po të supozoj për rastin konkret se hetimet mund të bëhen nga ndonjë instancë e caktuar, ato do përfundojnë te teksti i ardhur nga Vjena i ashtuquajtur “tekst zyrtar nga Ambasada jonë”. A është faktik, me firmë e vulë? Apo një marrëveshja e fshehtë me interes të ndërsjellë midis Ambasadës, Ministrisë së Jashtme dhe Komitetit për Marrëdhënie Kulturore me Botën e Jashtme për të hequr dy persona nga grupi dhe për të futur dy të tjerë? Këtu puqen interesat e palëve ndërkohë ridërtimi i prapaskenës është i thjeshtë nga ana logjike thurur sipas marifeteve apo djallëzive të cilat i kam inventarizuar nga goja e nëpunësve tanë: “Një porosi me telefon drejtuar ambasadës sonë në Vjenë: “Na bëni një teleks me këtë përmbajtje dhe çdo gjë rregullohet.”. Djallëzia e një intrige që s’mund të verifikohet kurrsesi. Çka mbetet i përhershëm është rregulli se gjithmonë sajohet një gënjeshtër për të mbuluar të parën e me radhë.

Nga burokracia shqiptare me trashëgimi të fortë të bizantinizmit, e shartuar me përvojën dhe dinakërinë e KGB-së, është e pamundur të zbulosh të vërtetën ose prapaskenat, të cilat, ashtu si në realitetin socialist, ekzistojnë me cinizëm pranë njëra tjetrës.

*Botohet me rastin e ditëlindjes së autorit.

Që të mos t’na ‘vrasë’ turizmi !

March 7, 2025 by s p

Satirë nga Rafael Floqi

O, turizëm!

Ky shpëtimtar i çmimeve të larta dhe fundi i paqes për qytetarët! Duket se sektori turistik po na fton në një festë të paqëndrueshme, ku çdo vit sjell ‘lajme të mira’ për sipërmarrësit dhe ‘lajme të këqija’ për ata që mbushin plazhet dhe shtëpitë me turistikë të përkohshëm. Pse?

Sepse ndërsa rreth 2.5 herë më shumë para shpenzohen në turizëm se sa vlera e produktivitetit të shërbimeve që ofrohen, kjo do të thotë që jemi të gjithë në punë me tarifa të larta dhe me asnjë kthim të dukshëm.

Dhe pse po ndodh kjo?

Po, sepse infrastrukturën, që është sa një tufë kashte, e përdorim vetëm një muaj në vit. Po, e keni menduar se çfarë do të ndodhë kur të gjithë duan të qëndrojnë në hotele të vogla dhe shtëpi me dritare që kurrë nuk janë hapur? Po, presioni i çmimeve do të rritet, dhe jo, nuk do të shkojmë në një parajsë ekonomike, por do të kalojmë në një realitet të ngjeshur me duar të zgjatura, kërkesa të paqëndrueshme dhe presionin të na shtrëngojnë më shumë nga kostot. Dhe pas kësaj, kush do të paguajë?

Për më tepër, ndërsa turizmi rritet si një plantacion luksoz, sektori i bujqësisë është përpjekur të mbijetojë si një pemë e thatë në erën e “rilindjes ekonomike”. Shumë nga ato produkte që duhen për të ushqyer turistët i importojmë, duke krijuar një varësi ekonomike të tmerrshme që rrezikon të na çojë drejt krizës.

Turizmi është një mall që të fal kënaqësi dhe të rrit çmimet, por kur të shikosh faturën, do të mrekullohesh!

E gjithë kjo krijon një rreth vicioz: më shumë turizëm, më shumë inflacion, më pak mundësi për qytetarët të konsumojnë, dhe shpenzime më të mëdha. Po, konsumi i qytetarëve është në nivelet më të ulëta që kemi parë pas pandemisë. Dhe jo, asnjë ofertë pushimesh luksoze nuk do të zgjidhë këtë. Pasi këto pushime, si dhe arka e turizmit, bëhen të thjeshta dhe të tjerë për të mbushur xhepat, ndërsa ne harrojmë që kemi nevojë për investime në arsim dhe për ndihmën që mund të na sjellin brezat e ardhshëm.

Po c’po ndodh në Spanjë. Ah, Spanja! Ata po përpiqen të bëjnë një akrobaci të vështirë: duan të mbajnë turistët që sjellin paratë, por pa shkatërruar gjithçka që ka mbetur nga autenticiteti dhe qetësia e saj. Le të hedhim një vështrim satirik mbi këtë problematikë që po e lodh vendin:

Mbipopullimi turistik: Barcelona dhe Palma de Mallorca janë thuajse kaq të mbushura me turistë, saqë po përgatiten të shpallin një “kuotë turistik” për qytetarët lokalë. “Edi, ti do të mund të dalësh në plazh këtë vit, por vetëm për 45 minuta dhe vetëm pas 10 të mëngjesit. Shtimi i turistëve, përveçse është një mundësi e shkëlqyer për t’u bërë milioner, është një mundësi e shkëlqyer për të krijuar një atmosferë… të pashembullt të mbipopullimit!” Dhe ja ku arrin situata: shumë banorë vendosën të krijojnë një turizëm të ri: turizmi “anti-masiv,” ku të ftuarit janë ata që duan të jenë të vetmuar, por me një biletë të shtrenjtë.

Përfundimisht, Spanja është në një luftë të mundimshme: duhet të mbajë turizmin si burim të të ardhurave, por pa e shkatërruar çdo gjë që ka mbetur nga bukuria dhe qetësia e saj. Dhe, siç e dimë, që të mbash ekuilibrin midis flukseve të turistëve dhe jetës së qytetarëve, nuk është një detyrë e lehtë. Të jesh spanjoll, duket se është një sport ekstrem tani!

Epo, duket se Rama s’e ka këtë shqetësim ai ka një mënyrë të veçantë për të paraqitur çdo aktivitet, si një ngjarje që do të ndryshojë botën. Ndoshta është e vërtetë që Shqipëria është ftuar si vend nderi në panairin e turizmit, por është gjithashtu interesante se si Rama e shpalos këtë si një “ofertë të veçantë”. Ndoshta mund të jemi përgatitur të lëmë një “mbresë të veçantë”, por po ashtu, shumë prej nesh janë mësuar të shohin më shumë reklamë dhe më pak përmbajtje.

1. Infrastruktura që do t’ju bëjë të ndiqni GPS-in deri në fund të botës

Po, rrugët tona janë si labirinte, por kjo është pjesa më e bukur e aventurës! Pse të paguash një biletë për të bërë rafting kur mund të bësh “rafting” me makinën në rrugët e “shkëlqyera” të Shqipërisë? Rrugët që janë më shumë si “survival challenge” sesa udhëtime turistike. Në fund të ditës, ju ndihmon të humbni pak kohë dhe të zbuloni Shqipërinë si një zbulues i ri.

2. Shërbimi që të bën të vlerësosh hotelin tënd në shtëpi

Pse të shkosh në një restorant me shërbim të pesë yjeve kur mund të kesh përvojën e një servirësi që duket sikur ka më shumë se një punë tjetër, dhe ka pasur vetëm një orë trajnimi në jetën e tij? Sigurisht, ndihmon në “autenticitetin” e përvojës, dhe të gjithë e dimë që sa më shumë të humbasësh, aq më shumë bëhesh pjesë e kulturës vendase!

3. Marketingu: “Shqipëria, ku çdo pamje është surprizë!”

Turistët duhet të gjejnë Shqipërinë përmes thashethemeve dhe gojëdhënave. Ne nuk kemi nevojë për marketing – mund të shkojmë me metoda të lashta, si “fjala e gojës.” Dhe në fund, do të befasoheni kur të shihni se bukuritë e fshehura që ne nuk i promovojmë janë ato që tërheqin më shumë njerëz. Kjo është si një lojë ku gjithçka është e papritur – çfarë mund të kërkosh më shumë?

4. Diversifikimi: Po, na pëlqen plazhi, por çfarë është kjo ‘turizëm malor’ dhe ‘kulturor’?

Shqiptarët thonë: “Kush ka plazh, ka gjithçka.” Pse të shqetësohemi për malet dhe kulturën kur kemi rërën dhe detin? Bëni pushim dhe kërkoni aventurën tuaj të brendshme, siç është të kaloni orë të tëra duke parë të njëjtën pamje bregdetare të fotografuar në çdo cep të internetit.

5. Mjedisi dhe turizmi masiv: Nëse nuk është shkatërruar, nuk është turistike!

Kur të shkoni në plazhin shqiptar dhe të shihni plehra që fluturojnë kudo, mos u shqetësoni – kjo është vetëm një pjesë e natyrës shqiptare që ka nevojë për një “touch up” ekologjik. Turizmi masiv do të thotë shumë njerëz dhe pak hapësirë për t’u shqetësuar për ruajtjen e mjedisit. Po, ndihmon për të rritur “adrenalinen” e çdo vizitori!

6. Siguria dhe stabiliteti: Shqipëria, ku ndihesh si në një film aksion

Po, ka pasur disa periudha të pasigurta, por sa interesante janë ato për t’u parë nga një perspektivë turistike? Pse të kaloni pushimet duke u ndjerë të sigurt kur mund të përjetoni një adrenalinë të pastër nga ngjarjet e papritura? Shqipëria është si një film aksion, ku gjithçka mund të ndodhë dhe do të shihni zhvillime emocionuese në çdo minutë!

7. Investimet: Vetëm për ata që duan të investojnë në “spektaklin”

Nëse doni të bëni një investim në Shqipëri, jeni gati për një eksperiencë që asnjëherë nuk do ta harroni. Nëse nuk keni para për investime të mëdha, mund të kënaqeni me një hotel që ka gjithçka: shpërbërje graduale, mungesë të ujit të ngrohtë dhe një shërbim që do të bëjë çdo turist të ndjehet si në një eksperiment shoqëror. Por, hej, është Shqipëri!

Ky është “turizmi shqiptar”, një eksperiencë unike ku çdo minutë është një aventurë, çdo hap është një “selfie” dhe çdo problem është një mundësi për të bërë turizëm edhe më të pasur!

Shumë nga ne mund të na pyesim: A është Shqipëria vërtet e përgatitur për këtë ngjarje, apo do të jemi të ngopur me parulla dhe shfaqje të bukura? Do të mbetemi të presim dhe të shohim nëse kjo mbresë e veçantë është vetëm një tjetër fjalë boshe në një mori turistikësh, apo do të ketë diçka konkrete pas gjithë këtij bujë.

Po kështu, modeli i Airbnb, ndërsa mund të duket si një shans për disa, është një shembull i bukur i një ekonomie rentiere. Ah, Airbnb! Çdo familje që ndan një dhomë për turistët është një hap më afër rritjes së çmimeve të pasurive, dhe jo, nuk është si të shesësh ëmbëlsira që rrisin punësimin. Kjo është një festë për pasurimin e disa dhe një shpërndarje të pasurisë që nuk shkon në duar të tjera.

Dhe ndoshta përfundimi i gjithë kësaj mund të jetë si pasthirrma e Kryeministrit: “Po, turizmi është i rëndësishëm, por a mund të bëjmë diçka më shumë se sa vetëm të hedhim fjalë? Kjo është pyetja.”

Pasi përqendrimi i gjithë vëmendjes në turizëm do të na marrë më shumë kohë për ta rregulluar, dhe dëm që po shkaktojmë sot, mund të jetë një ‘përmirësim’ që do të na marrë dekada për t’u shëruar.

Dhe për këtë pyesni spanjollët, portorikanët apo dhe havaianët…jo hajvanët.