Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“BESËLIDHJA E LEZHËS” DHE VENDOSJA E SHTATORES SË GJERGJ KASTRIOTIT – SKENDERBEUT FESTOHET SI NJË FESTË LOKALE, E JO SI DITA E HEROIT TONË KOMBETAR

by

Dr. Paulin Marku/

Data e 2 marsit 1444 është një datë e shënuar në mendjen e zemrën e shqiptarëve brenda dhe jashtë kufijve të Republikës së Shqipërisë. Dje ishte një ditë edhe më e veçantë për shqiptarët sepse me rastin e 581 vjetorit të Besëlidhjes së Lezhës, bashkimi i princave shqiptar, bashkimi politik e ushtarak i shqiptarëve, si dhe kemi vendosjen e shtatores së Gjergj Kastriotit, Skënderbeut, aty ku gjendet edhe memoriali i heroit tonë kombëtar. Në këtë ceremoni morën pjesë, Kryetarja e Shtetit të Kosovës, zonja, Vjosa Osmani, përfaqësues të politikës nga Prishtina, Shkupi, arbëresh nga Italia e shumë shqiptar nga vend të ndryshme të botës. Ndërkohë, që përcillja lajmit e këtij aktiviteti të rëndësishëm me vlera të veçanta historike kombëtare nuk pashë drejtuesit e Shtetit të Shqipërisë, të cilët duhet të ishin mikpritës të ceremonisë së aktivitetit të Republikës së Shqipërisë. Aty mungonte, Presidenti i Shqipërisë, z, Bajram Begaj, kryeministri i Shqipërisë, z. Edi Rama, Kryetarja e Parlamentit, zonja, Elisa Spiropali, zv-Kryeministri, zonja, Belinda Balluku. Pas një kërkim në rrjetet sociale, ndoqa me vëmendje lajmet e ditës së sotme për të kuptuar arsyen e mungesës së Shtetit Shqiptar në ditën e Besëlidhjes së Lezhës. Me një kërkim të thjesht në media me rezulton se kryeministri i Shqipërisë, z. Edi Rama, shoqëruar nga zv-Kryeministria, Belinda Balluku e disa përfaqësues të qeverisë, gjendet në panairin e punës “Puno dhe jeto, aty ku ke zemrën” në Athinë, Greqi. Qeveria shqiptare nuk kishte në agjendë datën historike dhe të vendosjes së shtatores së Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti por ishte e angazhuar në propagandën politike. Mesa duket interesi parësor i z, Rama është fushata elektorale dhe vizita në stendat e panairit në Athinë për të takuar shqiptarët dhe bizneset që ti mobilizojë për të votuar qeverinë e tij për mandatin e katërt. Po a nuk ishte ky kryeministër që me qeverinë e tij të korrupsionit përzuri rreth 1.000.000 banorë nga Shqipëria?! A nuk është ky kryeministër që ka numrin më të lartë të ministrave, deputetëve, kryetarëve të bashkive të dënuar e akuzuar për korrupsion?! Kjo qeveri që vjedh fondet publike gjen edhe guximin të shkojë dhe t’ju kërkojë shqiptarëve që të kthehen të investojnë në Shqipëri, ndërkohë që korrupsioni dhe abuzimi i fondeve publike, grupet kriminale dhe oligarkia është problem serioz dhe evident në Shqipëri. Gjatë qëndrimit në Athinë z. Rama pati një bashkëbisedim me shqiptarët që jetojnë e punojnë në Greqi dhe i pyeste sa e ke rrogën, pse nuk ktheheni të punoni në Shqipëri, pse nuk ktheni të hapni biznese, etj…Varfëria, pasiguria për jetën, krimi i organizuar dhe ekonomia e dobët ka bërë që shqiptarët të largohen nga vendi i tyre. Ndërkohë po e njëjta qeveri i kërkon votën diasporës dhe i fton të investojnë në Shqipëri dhe të kthehen në vendlindje. Një paradoks që vetëm në Shqipëri ndodh ku krimi dhe qeveria janë një.

Imagjinoni sa i rëndësishëm është pushteti për kryeministrin Rama, edhe pse dje duhet të ishte në Lezhë për këtë ngjarje historike kombëtare, i drejtohet Athinës për propagande politike. Imagjinoje sa rëndësi i jep qeveria shqiptare Besëlidhjes së Lezhës dhe vendosjes së shtatores së heroit, Gjergj Kastrioti, Skënderbeu. Është e turpshme dhe e pa tolerueshme që figura më e lartë e kombit shqiptar që bën krenar shqiptarët anë e mbanë botës, nuk kemi ceremoni zyrtare shtetërore me përfaqësues të shtetit shqiptar për ditën historike të besëlidhjes së princave shqiptare dhe në rastin e vendosjes së shtatores së Heroit Kombëtar. Është për të ardhur keq kur sheh këtë arrogancë politike dhe shpërfillje nga z. Edi Rama dhe kabinetit tij, që s’vlerëson një datë të shënuar të popullit shqiptar por i drejtohet Athinës dhe kërkon votën shqiptarëve për mandatin e katër, edhe pse kjo qeveri është akuzuar e gjykuar fajtore disa herë për abuzime e vjedhje të fondeve publike, dhe si pasojë të skandaleve të vazhdueshme qeverisëse përgjatë këtyre dymbëdhjetë vite qeverisje, ka shumë ish ministra, deputet e kryetar bashkie të dënuar dhe në kërkim ndërkombëtarë. 

Sot qeveria e z. Edi Rama gjendet në pikën më kritike, ndaj edhe është hedhur në fushën e betejës për të takuar e manipuluar shqiptarët, brenda dhe jashtë vendit me qëllim e vetëm, mbajtjen në pushtet të partisë socialiste me qeverinë e korruptuar. Për më tepër z, Rama në këto zgjedhje kërkon që ta votojnë për mandatin e katërt, ata 1.000.000 shqiptar që u larguan gjatë keqqeverisjes së tij. Qeveria e z. Rama për interesa partiake bëri mungesë respekti me rastin e 581 vjetorit të Besëlidhjes së Lezhës dhe vendosjes së shtatores së Heroit Kombëtar Shqiptar, Gjergj Kastrioti, Skënderbeu. 

HUMORI I ISMAIL QEMALIT: “SHQIPTARËT NJERËZ ME BISHT”

by

Nga Evarist Beqiri*

HUMORI I ISMAIL QEMALIT: “SHQIPTARËT NJERËZ ME BISHT”

Nga Evarist Beqiri*

Ishte viti 1913, kur Vladan Georgeviç (Vladan Đorđević, 1844-1930), një politikan, diplomat dhe shkrimtar serb, kryeministër i Serbisë (1897-1900), botoi një libër të titulluar “Shqiptarët dhe Fuqitë e Mëdha”. Libri i shkruar pikërisht në kohën kur Shqipëria sapo kishte shpallur pavarësinë, i shkonte përshtat propagandës shoviniste serbe. Autori shkonte deri aty sa t’i paraqiste shqiptarët sikur prejardhjen e tyre e kishin nga njerëz me bisht. Libri i tij, i shkruar në gjermanisht, u përkthye edhe në frëngjisht nga princi Aleksi Karageorgeviç.

Këto teori absurde serbe, që synonin të justifikonin zhvatjen e trojeve shqiptare, gjetën terren në qarqe intelektuale të rreshtuara në krahun sllav. Ata kërkonin që t’i paraqisnin shqiptarët para opinionit publik evropian, si të pacivilizuar dhe të paaftë për të jetuar të pavarur. Një shkrimtar francez, duke u bazuar në librin e Vladan Georgeviçit, e përsëriti këtë histori të prejardhjes së shqiptarëve nga njerëz me bisht, në librin e tij të botuar në vitin 1914.

Në vitet 1915-1918, Ismail Qemali jetonte në Paris. Ai po përgatitej për të mbrojtur të drejtat e popullit të tij në Konferencën e Paqes në Paris, që do të mbahej pas përfundimit të Luftës I Botërore. Gjatë qëndrimit të tij në Francë, pas largimit nga Italia në prill 1915, Ismail Qemali refuzoi një kërkesë të qeverisë franceze për të përfshirë territorin shqiptar në luftë. Këtë kërkesë ia paraqiti burrështetasi i shquar francez Aristid Briand, i cili shërbeu 11 herë si kryeministër i Francës. 

Në një pritje të organizuar në nder të tij në vitin 1916, francezët i kërkuan ndihmë për të përdorur territorin e Jugut të Shqipërisë si bazë logjistike për një aksion të madh të aleatëve në Luftën e Parë Botërore. Pas këtij refuzimi, Ismail Qemali u detyrua të largohej nga Franca me familjen e tij. Në maj 1918, ai u nis nga Parisi për në Barcelonë. 

Ndërkohë, qeveria italiane nuk e lejonte të kthehej në Itali ose të shkonte në Zvicër, për shkak të ndikimit të tij të konsiderueshëm në komunitetin shqiptar atje. Prandaj, ai shkoi në Spanjë, ku mund të komunikonte më lehtësisht me shqiptarët e Amerikës përmes ambasadës amerikane në Madrid, të cilët e kishin caktuar si përfaqësues të tyre në Konferencën e Paqes që pritej të mbahej në Paris.

Në atë periudhë në Paris, midis bashkëpunëtorëve të tij të ngushtë shquhet edhe Nikolla Lako, i cili, me porosi të Ismail Qemalit, po përgatiste dy harta shqiptare, një etnografike dhe një politike, për t’i paraqitur në Konferencë si dëshmi për të mbrojtur të drejtat e shkelura të shqiptarëve. Patrioti i njohur, publicisti dhe eruditi korçar Nikolla Lako (1880-1962), i dha shpjegime të shumta shkrimtarit francez. Ai përgjatë një konference shkencore, jo vetëm iu kundërvu këtyre fantazive qesharake, por edhe nxori  në pah vlerat shqiptare, duke theksuar se shqiptarët “janë një popull me tradita të lashta dhe me një kulturë të pasur”. 

Ishte pikërisht kjo ngjarje që e nxiti Nikolla Lakon që të shkruante një artikull në shtypin shqiptar në gazetën “Tomorri”, gjatë Luftës së Dytë Botërore. Artikulli na sjellë informacione interesante dhe një dëshmi të rrallë të qëndrimit që mbajti Ismail Qemal Vlora, ndaj propagandës serbe se “shqiptarët na paskan pasur bisht”. Kjo dëshmi është e veçantë dhe shërben për të sqaruar edhe një spekullim të përhapur, i cili e ka lidhur këtë histori edhe me personazhe të tjera…

Njëherë në Paris, pas Shpalljes së Pavarësisë, Ismail Qemali dhe Nikolla Lako ishin ftuar në një darkë. Pjesëmarrës aty ishte edhe Frederik Gibert, autori i librit “Les pays d’Albanie et leur histoire”, botuar në Paris në vitin 1914, i cili mbështeste teorinë e “shqiptarëve me bisht”. Duke pasur parasysh studimin e tij qesharak, Ismail Qemali, të cilit sapo mbërriti aty, iu ofrua një kolltuk për t’u ulur në sallon, thotë jo pa ironi se “në Shqipëri ne i kemi me nga një krrabë kolltukët për ta varur bishtin, ju i paskeni ndryshe…”.

Sytë e të gjithë të ftuarve shkuan tek Gibert. “Mirë shovinizmi serb,” – vijoi Ismail Qemali, – “por që të çoroditen edhe francezët nga këto pallavra, kjo më duket e habitshme”. 

Darka vijoi me biseda të ndryshme rreth Shqipërisë, dhe një burrë, i dehur pak me shampanjë, i tha Ismail Qemalit për ta ngacmuar: “Me demek ju shqiptarët nuk keni bisht dhe serbët duan t’ju paraqesin me bisht?” Ismail Qemali iu përgjigj: “Jo se nuk kemi bisht fare, e kemi që të gjithë nga një copë bisht, por nuk e kemi atje ku mendojnë serbët, e kemi gjetkë”. Kjo përgjigje plot humor e Ismail Qemalit shkaktoi shumë të qeshura tek të pranishmit. 

Burri vazhdoi ta ngacmonte sërish Ismail Qemalin dhe i tha: “Kam dëgjuar se në Vlorë keni mjaltë mjaft të mirë. Kur do na çoni aty që ta provojmë?” (Vlora në atë periudhë ishte e pushtuar nga italianët.) Ismail Qemali u përgjigj aty për aty: “Gostitemi tani për tani me shampanjë, kur të jemi në Vlorë, gostitemi me mjaltë”. (Gjermanët në ato ditë kishin pushtuar krahinën franceze të Shampanjës dhe po i afroheshin Parisit…)

Ismail Qemali njihej për natyrën e tij plot humor. Eqrem Vlora dëshmon për bisedat e gjalla dhe zbavitëse të Kryetarit të Qeverisë së Përkohshme me krerët e fiseve që vinin për vizitë. Njëherë, në Bolenë, një fshat në luginën e Lumit të Vlorës, dy fise u përplasën dhe u konfrontuan me armë. Ngjarja ndodhi kur një bari i ri u rrethua nga dhjetë burra të fisit kundërshtar, të cilët synonin t’i grabisnin bagëtinë. Bariu u mbrojt me trimëri të jashtëzakonshme, duke vrarë dy nga sulmuesit, plagosur disa të tjerë dhe duke shpëtuar kështu tufën e tij.

Pleqësia e fshatit, e shqetësuar për ruajtjen e qetësisë në ato kohë të vështira, iu drejtua Ismail Qemalit për ndihmë, duke i kërkuar të caktonte gjyqtarë për të pajtuar palët. Ndërsa Ismail Qemali përmendte emrat e gjyqtarëve të mundshëm, pleqtë e ndërprisnin herë pas here, duke pyetur: “Bej, a ka dëgjuar Evropa për trimërinë e bariut tonë? Çfarë thotë ajo për këtë?”

Ismail Qemali, me mençurinë dhe humorin e tij të hollë, përpiqej t’i qetësonte, duke u përgjigjur me buzëqeshje: “Sigurisht që Evropa ka dëgjuar për këtë ngjarje dhe e lavdëron trimërinë e djalit dhe të gjithë lebërve në përgjithësi!”

Megjithatë, përfaqësuesit e fisit kundërshtar u ndien të anashkaluar. “Jo,” thanë ata, “nuk do të ketë asnjë pajtim derisa edhe ndonjëri prej nesh të bëjë diçka të madhe për të cilën të flasë Evropa!”

Humori është tregues i inteligjencës. Dhe mënyra sesi një njeri qesh është një nga treguesit më të mirë të shpirtit të tij. Për sensin e hollë të humorit të Ismail Qemalit, poeti i madh Ali Asllani sjell një tjetër dëshmi autentike të Luigj Gurakuqit, i cili ishte si një djalë i pandarë dhe adhurues i tij: “Në një gosti të dhënë për nder të Ismail Qemalit në Romë, në muhabet e sipër, Ministri i Punëve të Jashtme të Italisë, Antonio San Xhuliano, i thotë Ismail Qemalit se banka e parë e Shqipërisë, lipset dhe me të drejtë të themelohet nga Italia dhe Austria, për përpjekjet e tyre lidhur me Pavarësinë e Shqipërisë. Me urtësinë e tij Ismail Qemali mundohej t’ju thoshte as po as jo; dhe mbasi iu desh të shkarkohej njëherë, iu përgjigj duke thënë se një mysliman e kupton që të marrë dy gra, por nuk mundet ta kuptojë që një grua, të marrë dy burra! Kësisoj duke qeshur muhabeti mori një udhë shakaje.”

Ismail Qemal Vlora veç sensit të hollë humori, kishte aftësinë për të thënë shumë duke folur pak. Humori ishte një element i rëndësishëm i aftësisë që ai kishte për të bindur njerëzit. Ai ishte një burrë i qetë, i cili rrezatonte mirësi te njerëzit e tjerë. Pasja e sensit të humorit është shumë e rëndësishme për një lider. John F. Kennedy thoshte se: “Janë tri gjëra reale: Zoti, çmenduria njerëzore dhe e qeshura. Dy të parat shkojnë përtej të kuptuarit tonë, kështu që ne duhet të bëjmë çka të mundemi me të tretën.”. E qeshura ishte një strehë e rehatshme edhe për Abraham Linkolnin. Ai gjente tek ajo një arratisje të përkohshme nga telashet. E qeshura bën mirë si për shëndetin mendor ashtu edhe për atë fizik. Sidomos aftësia për të qeshur me defektet e tua është e domosdoshme për lidershipin.

Lidershipi i Ismail Qemal Vlorës ishte i fortë, por  jo i ashpër; ishte i sjellshëm, por jo i dobët; ishte  guximtar, por jo i trembur; ishte i matur, por jo i ngathët; ishte i përunjur, por jo i nënshtruar; ishte krenar, por jo arrogant; kishte humor, por jo përçmim…

* Nuk lejohet publikimi i këtij shkrimi pa lejen e autorit. Çdo portal, gazetë online apo e shtypur, që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Evarist Beqiri). Falenderojmë Darling Ismail Vlorën dhe Qamil Ismail Vlorën (stërnipat e Ismail Qemal Vlorës) për vendosjen në dispozicion të materialit.

Drejtësia e korruptuar dhe farsa “demokraci”

by

Dr. Zef Mulaj/

Në një sistem drejtësie të sëmurë dhe të korruptuar, shteti bëhet kancerogjen, kur nuk është në gjendje të kurojë drejtësinë. Shteti në këto raste ngjan me “vjetërsinë”, që përditë shkon drejt humbjes së lidhjeve me qytetarët e tij, drejt një fundi i cili nuk lë të ardhme për shoqërinë dhe gjeneratat me mëvonshme. Nuk ka shkencë e zhvillim; nuk ka perspektivë dhe kulturë; nuk ka histori, ka vetëm varfëri të maskuar nën gjuhën e politikanëve të korruptuar që sundojnë dhe nënshtrojnë edhe makinën e drejtësisë. Ngjan sikur ka liri, por nuk është liria e vërtetë demokratike. Kur makina e shtetit është e sëmurë, mekanizmat e saj nuk janë më në gjendje të drejtojnë, dhe të veprojnë, pasi drejtësia nuk e ndëshkon krimin. Ajo nuk e ndëshkon atë që gabon sepse ka pushtet force ekonomike, apo udhëheqësin partiak etj. Kështu mbyllen dosjet që flenë në arkivat e tyre, duke lënë pa hetuar sa e sa krime. Ndaj, koha kërkon rinovim, çlirim nga ankthi që rrezikon në fund perspektivën dhe deri sovranitetin e vendit. Kur prevalenca e korrupsionit bëhet humus i vërtetë i jetës politike dhe i organizmave të shtetit, është bërë një lloj “kushtetute”e jetës morale e materiale, mbi bazën e së cilës drejtohet, organizohet e jeton një shoqëri e tillë, jeta e njerëzve shantazhohet nga politika dhe nga padrejtësia, nga pasiguria, nga krimi i organizuar, nga mafia, nga papunësia, nga mungesa e meritokracisë dhe e profesionalizmit.

 Ky mekanizëm arrin kulmin e tij në rastet e krimit të organizuar dhe të mafies, që ne e shohim në jetën tonë të përditshme. Ai është i bazuar në shkeljen besnikërisë, sigurisë dhe ligjit. Çfarë ndodh kur shteti nuk arrin të përmbushë funksionet e tij thelbësore në një demokraci liberale, si mirëmbajtjen e lirisë së tregut dhe konkurrencës, zbatimin e ligjit e rregullave dhe rregulloreve, monitorimin e përmbushjes së tyre, ku shpenzimet e mëdha nuk kanë burim të njohur financiar?! Kur në një shtet drejtësia është e sëmurë, shteti behet i paligjshëm dhe “kanceroz”, pasi ai nuk mbron meritat dhe iniciativën individuale dhe mungon në luftën kundër korrupsionit dhe krimit. Imoraliteti është degjenerim i moralit, ndaj duhet të pyesim veten nëse ne jemi shtet i së drejtës, me parime dhe vlera universale; me respekt për dinjitetin e njeriut. Shkalla e lirisë dhe drejtësisë në një shoqëri është në përpjesëtim me gjerësinë e vlerës morale. Liria dhe anarkia nuk mund të jenë në të njëjtin vend, pasi në bazë të anarkisë nuk janë ligji dhe parimet. Liria s’mund të mbrohet nga e padrejta dhe qeveritë duhet të jenë vigjilente në lidhje me këtë. Jeta ekonomike nuk zhvillohet dot në një vakum moral. Ajo kërkon një themel të fortë etik, pa të cilin nuk mund të mbahet në një nivel të mjaftueshëm.

Sipas të dhënave të Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe Bankës Botërore, krimi ekonomik zë 15 deri në 20 % të të gjitha krimeve në mbarë botën. Nëse organizatat kriminale përfaqësojnë elitën e mijëvjeçarit të tretë, këto do të ndikojnë në mënyrë të pashmangshme në shoqëri, institucione, politikë dhe jetën demokratike. Dhe baza e krizës së tanishme është një ndër shkaqet të këtyre shtrembërimeve të çoroditur e tregut të lirë, spekulimit ekonomik e kriminal. Krimi burgos zhvillimin dhe vjedh të ardhmen për të rinjtë; kufizon lirinë ekonomike dhe iniciativat sipërmarrëse; është një kërcënim për paqen dhe na dënon me skllavërinë dhe nënshtrimin njerëzor ndaj njeriut. Dhe kjo do të thotë vdekje të demokracisë! Garancia e lirive individuale dhe e dinjitetin njerëzor është “zemra e lirisë njerëzore”. Aty ku nuk ka ligj, nuk ka liri. Kur nuk zbatohet ligji dhe kur nuk dënohet krimi, shuhet në heshtje jeta dhe siguria njerëzore; perspektivat dhe lind despotizmi i një oligarkie e nomenklaturës së kriminelëve, të cilët luftojnë për pushtet, për të marrë në posedim pronat dhe jetën e individëve. Kjo është e kundërta e lirisë, që do të thotë mosbesim në institucionet që udhëheqin.

Ne i paguajmë taksat sepse kemi besim se paratë do të vihen në shërbimin dhe cilësinë tonë jetësore. Mirëpo, lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar është një problem politik dhe si e tillë, duhet t’u adresohet organizmave të drejtësisë në të gjitha nivelet e shoqërisë dhe politikës. Funksioni i drejtësisë nuk është vetëm dënim e ndëshkim. Ajo duhet të përhapë edhe besim, siguri, ndërgjegje, motivim. Drejtësia është ajo që e mban të gjallë shtetin dhe organizmat e tij. Mirëpo kur drejtësia nuk funksionon, korrupsioni dhe krimi lulëzojnë, duke kërcënuar pronën private, liritë e individëve dhe sipërmarrjet, tregun e konkurrencën, shkencën dhe kulturën, zhvillimin ekonomik, etj. Kështu, pak e nga pak, të gjithë i nënshtrohemi frikës dhe demokracia kthehet në një farsë.

𝐂̧𝐟𝐚𝐫𝐞̈ 𝐝𝐨 𝐭𝐞̈ 𝐭𝐡𝐨𝐭𝐞̈ 𝐭𝐞̈ 𝐣𝐞𝐬𝐡 𝐧𝐣𝐞𝐫𝐢 𝐦𝐞 𝐤𝐮𝐥𝐭𝐮𝐫𝐞̈!

by

Dr. Bledar Kurti/

Fjala “kulturë”, e cila përdoret rëndomë pa dijen e peshës dhe rëndësisë së madhe që ka, nuk rrjedh nga fushat krijuese siç mund të hamendësohet por nga bujqësia dhe agronomia.

Fjala “kulturë” e ka zanafillën nga “cultura animi” (kultivim i shpirtit). Një metaforë kjo e përdorur nga oratori i Romës së lashtë, Ciceroni, në veprën e tij Tusculanae Disputationes. Ashtu siç kultivohet bimësia ashtu kultivohet edhe shpirti. Ashtu siç ushqehet bimësia ashtu duhet ushqyer edhe shpirti për të arritur stadin frutor, nivelin më të lartë të zhvillimit njerëzor.

Jo vetëm romakët, por edhe grekët e lashtë, sikurse edhe popujt e lindjes së mesme e të largët e kishin kuptuar prej mijëvjeçarësh kulturën, pra kultivimin e shpirtit.

Në lindjen e mesme, përmbledhjet e librave quheshin kopshte. Njësoj si kopshtet e vërteta, me lule, barishte e pemë, ato libra kërkonin kohë që të rriteshin sepse idetë më të mira duheshin kultivuar me kohën, ndërsa bimët invazive dhe bimët e dobëta duheshin shkulur. Një proces vetë-pastrimi e vetë-përmirësimi të cilin ne sot e quajmë “integritet.”

Kultivimi i shpirtit, kultura, siç i referohemi sot, kërkon jo vetëm dëshirën për dijen, besimin, leximin, artin, muzikën, njohjen e historisë dhe kuptimin e natyrës njerëzore por është e ndërlidhur edhe me paqen, me harmoninë midis traditave dhe pasurive shoqërore shumëngjyrëshe midis kombeve. Kultura është paqe dhe paqja e harmonia janë kulturë.

Mbi të gjitha kultura, kultivimi i shpirtit, integriteti, apo sido që quhet në gjuhë të ndryshme, për të dhënë fryt kërkon që të shërbesh. T’i shërbesh komunitetit, vendit e mbarë njerëzimit.

Ky është kuptimi i kulturës. Të kultivosh shpirtin tënd për të dhënë fryte te të tjerët. Të kujdesesh për kopshtin tënd që të ushqesh të tjerët.

Të jesh njeri me kulturë do të thotë të përgatisësh veten me cilësitë më të mira njerëzore për dobi të të tjerëve.

Ndaj edhe kultura është fisnikëri.

Skënderbeu i Ardian Pepës, një strateg lufte, i ngjitur në fronin e një prijësi legjendar

by

Albert Vataj/

Nga të gjithë jetësimet artistike, të emrit, jetës dhe veprës së Gjergj Kastrioti – Skënderbeut, ndoshta më imponuesja është ajo e një prijësi, e simbolizuar nga ajo që përfaqëson shtatorja e vendosur në Lezhë, përballë Memorialit të Skënderbeut, vepër e skulptorit Ardian Pepa, e inauguruar më 2 mars 2025, në kremtim të 581-vjetorit të Besëlidhjes së Princave.

Veprat e artit kushtuar Skënderbeut, veçanërisht skulpturat, shpesh janë pritur me debate, mendime pro dhe kundër, për stilistikën shprehëse, komponentet përfaqësuese dhe çdo element dallues nga ballafaqimet e mëhershme. Ende kjo figurë historike është e paqartë dhe idealizimi estetik ka qenë i vetmi identitet që në përafron me imazhin e vërtetë të tij.

Pavarësisht se si është përshkruar dhe se si ai është përjetësuar, në dëshmime historike dhe faktime të dokumentuara, mitizimi ka fituar, për të përfunduar te tiparet dhe karakteristikat më të shumëpërdorura, të cilat kanë ardhur për ta mbajtur atë në konfigurimin e legjendës. Shtatorja e Skënderbeut, e Ardian Pepa, shquhet për disa karakteristika dhe veçori që e dallojnë.

Kjo shtatore është një përfaqësim madhështor i figurës së heroit tonë kombëtar, e cila përmban disa shtresa kuptimore, si në aspektin estetik dhe ideor, ashtu edhe në planin filozofik e historik.

Poza dhe qëndrimi i tij. Skënderbeu paraqitet në një qëndrim dominues dhe autoritar. Me njërën dorë mbështetur mbi shpatën që qëndron vertikalisht mbi tokë, simbol i forcës dhe gatishmërisë për luftë. Dora tjetër mbi bel i jep figurës një karakter të sigurt dhe të vendosur. Të dy këto elementë të pasqyruara në këtë vepër, gjejnë lidhje të drejtpërdrejtë me kushtimin, që autori i ka bërë kësaj skulpture, duke i theksuar asaj këto detaje që lidhen me kohën dhe vendin.

Vendi ku shtatorja është vendosur, kontekti kohor, kuptimor dhe historik. Skënderbeu vinte në një besëlidhje me kryezotit e Arbërisë, për të vendosur për fatin që do të rrjedhonte, nga qëndresa që do t’i bëhej një prej ushtrive më të përbindshme të kohës, asaj osmane. Skënderbeu është në gjendje pritëse, të simbolizuar me dorën e djathtë që mban shpatën dhe dorën e majtë që mbështetet në bel, vështrimin e shigjetues nga lart poshtë dhe një ashpërsi më të zbutur, e tipologjisë së zakonshme të kësaj figure. Edhe pse vjen nga lufta dhe është i gatitur për luftë, në pritje të vendimeve që do të dalin nga Kuvendi i Lezhës, ai përcillet në këtë komunikum parmes një shprehjeje zotërimi.

Për tu ndalur te komponentët e tjerë. Armatura dhe veshja e tij, janë të stilizuara sipas imazhit ikonografik të Skënderbeut që njihet nga pikturat historike, me helmetën e tij karakteristike me brirë dhie, simbol i luftës dhe mençurisë. Manteli i gjatë që shpaloset pas tij krijon një ndjesi fisnikërie dhe fuqie epike, duke e ngritur figurën në një dimension pothuajse mitik.

Portreti i tij nuk është thjesht heroik, por gjithashtu përfaqëson një shpirt të paepur, një udhëheqës që nuk lëkundet para sfidave. Kjo i jep veprës një dimension psikologjik të thellë dhe forcë.

Monumenti është i ngritur mbi një bazament të fortë, duke krijuar një efekt vizual që e bën figurën e Skënderbeut të duket edhe më mbizotëruese mbi hapësirën përreth. Kjo për ta vendosur këtë shtatore si një pikë referimi që dominon horizontin. Në vetvete ai dëshmon për rikthimin e tij legjendar në njërin prej vendeve ikonike të historinë së shqiptarisë, aty ku ai hyri në histori për t’u përjetësuar në kujtesën e Kombit shqiptar dhe memorien e figurave të tjera të përmasave dhe ndikimeve të tilla që ai përfaqësoi dhe shënjoi.

Nëse krahasohet me shtatoret më të njohura të Skënderbeut, kjo e Ardian Pepës vendosur para Memorialit, ku ai prehet në gjithmonshmëri, ka një stilizim më të butë dhe më pak agresiv, më pak dramatik, por gjithsesi ruan një prezencë të fuqishme. Me një ati, mësuesi dhe një prijësi, ai vjen në këtë qasje për të shëmbëllyer atë të idealizuarin.

Kjo shtatore është një ndërthurje e fuqisë dhe madhështisë, prijësit dhe heroit, mitit dhe legjendës, duke e vendosur Skënderbeun në një hapësirë që e përjetëson, si një figurë të pakontestueshme të historisë shqiptare, si një kulmim i epërm i vetëdijes sonë, e cila shtrihet në gjithëshqiptarinë si një energji përtëritëse dhe vetëbesimi, duke e vendosur atë më korrnizimin e një ikone, duke e ngjitur në tempullin e një shenjtërie.

Ajo, është gjithëpoaq një vepër që ruan një balancë mes realitetit historik dhe idealizimit heroik, ndërsa mesazhi i saj kryesor mbetet i qartë, krenari, forcë dhe përjetësi e vlerës së figurës kombëtare.

Duke u rrekur për ta parë atë përtej kufizimeve, vërejmë se Skënderbeu i Pepës, ka disa përkime stilistike dhe konceptuale me tradita të ndryshme artistike dhe shkolla krijuese, që e lartësuan aktin në gjigandë prej broxi. Edhe pse duhet pajtuar me idenë se qasjet individuale krijuese që fitojnë, janë ato të mbështetura mbi modele dhe përkime, shëmbëllime dhe interpretime, që në kohëpaskohje orvaten të formalizohen në aktin krijues si unike.

Ajo që mund të thuhet dhe që rrok një dakordësim kuptimor edhe nga një vështrim i atypëratyshëm, ky monument ka një qasje realiste dhe heroike, e cila e vendos figurën e Skënderbeut në një formë madhështore dhe të monumentalizuar. Kjo qasje është e ngjashme me ndikimet i diktuara estetike të shekullit XX, ku heroi paraqitet me një fizionomi të theksuar, me linja të forta dhe qëndrim mbizotërues, për të qënë më shumë se sa ajo që sheh, ajo që ndjen dhe pesha që të duhet të përballosh.

Nga ana tjetër, ky stil ka rrënjë edhe në akademizmin e shekullit XIX, ku skulpturat e heronjve kombëtarë si Napoleoni (p.sh. shtatorja e tij nga Jean-Auguste-Dominique Ingres) apo Garibaldi në Itali paraqiten me një madhështi të ngjashme, imponuese.

Përmasa e Skënderbeut, qëndrimi i tij statik dhe simetrik, si dhe vëmendja ndaj detajeve të veshjes dhe armaturës, kanë një frymë neoklasike, e ngjashme me portretizimin e heronjve antikë grekë dhe romakë, kah janë pleksura rrënjët e pothuaj gjithë traditave të monumentalizmit, sepse së andejmi erdhi përmasa dhe stilizimi imponues, si fuqi që nënshtron. Sepse arti është e vetmja gjendje përjetimi dhe reagimi që guxon të shkojë aty ku mendimet dhe përfytyrimi sendërgjohen përmes një lënde të bartur emocionale.

Poza me dorën mbi shpatë dhe mantelin që shpaloset prapa kujton Augustusin e Primaportës (skulpturë e famshme romake), ku perandori shpërfaqet në një qëndrim të ngjashëm dominues.

Gjithashtu, helmeta me brirë dhe detajet e armaturës e afrojnë atë me përfaqësime të Mbretit Leonidas të Spartës në artin klasik grek, duke e shndërruar Skënderbeun në një figurë mitike.

Edhe pse në thelb është një vepër statike dhe hieratike, manteli i gjatë që shtrihet pas tij, si dhe forma e kapelës dhe armaturës, krijojnë një ndjesi të lehtë lëvizjeje. Kjo i jep shtatores një element barok, të krahasueshëm me shtatoret e Berninit (p.sh. “Konstantini i Madh” në Vatikan), ku vëmendja ndaj teksturave dhe gjestikulacioni i trupit krijojnë një ndjesi dramatike.

Skulptura të barokut shpesh përdorin mantelin dhe krekosjen për të dhënë madhështi, siç shohim në veprat e Gian Lorenzo Berninit, ku veshja nuk është vetëm dekorative, por pjesë e narrativës vizuale, asaj që ajo do të imponojë dhe mëton.

Shtatoren e Abraham Lincoln në Uashington (nga Daniel Chester French), gjithashtu,ku figura qëndron në një qëndrim madhështor dhe imponues, apo shtatoret e Garibaldit dhe Cavour-it në Itali, ku liderët kombëtarë shfaqen me një qëndrim të fortë dhe të pashmangshëm mbi piedestal.

Kjo shtatore është një përzierje e realizmit heroik, neoklasicizmit dhe ndikimeve baroke, duke krijuar një figurë që i përngjan heronjve antikë dhe udhëheqësve të mëdhenj të historisë, por edhe trajtimeve të mëhershme që i janë bërë kësaj figure të historisë. Ajo ka një frymë të qartë madhështore dhe mitike, e cila shkon përtej një thjeshtë portretizimi historik, për të hyrë në sferën e ikonografisë kombëtare dhe simbolizmit të pavdekësisë. Sepse arti, monumentalizmi, përmasat, forca, imponimi, janë elemente që krijojnë një marrëdhënie me soditësin, duke e lejuar të përfshihet emocionalisht në këtë përjetim, e pse jo edhe duke zgjuar te ai fantazinë për ta kthyer në kohën e heroit dhe zhvillimet e asokohshme, për t’i lejuar gjithashtu të jetë pjesë e historisë, të mbushet me gjendjen dhe ta ndjej peshën që bie mbi të, duke e bërë atë më të fortë dhe më të gjallë në këtë përfshirje.

Skënderbeu këtu nuk shihet vetëm si një komandant ushtarak, por si një figurë udhëheqëse më e përgjithshme dhe më e përjetshme. Sepse ai nuk ka mbetur në memorien e historisë vetëm si një strateg lufte, por edhe si një diplomat i urtë, një udhëheqës i drejtë dhe një prijës vizionar. Ai vërtetë i përkiste kohës së shpatës, por më shumë se me shpatë, fitoret e tij janë produkt i zgjuarsisë dhe përvojës.

Nëse të tjerat, por edhe vetë Ardian Pepa në trajtimet mëhershme të Skënderbeut, vendos Skënderbeun në një moment lufte dhe aksioni, kjo shtatore e vendos atë në përjetësi, në përfundimin e misionit të tij, si një udhëheqës tashmë i përmbushur.

Ndoshta një Skënderbe legjendar, si një strateg dhe komandant, sot do ta preferonim një prijës, një figurë të bashkimit, urtësisë dhe maturisë, por edhe vendosmërisë dhe guximit për të mos u trembur edhe nga nevoja për tu ndeshur. Shpata dhe veshja, tregojnë se ai është gati për luftë, por më shumë aspiron për paqe.