Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Fisnikëria e Përgjegjësisë dhe Loja e Egove Politike

by

Faton Bislimi/

Mandatimi i Glauk Konjufcës për Kryeministër është pa dyshim momenti më delikat në këtë fazë të ngërçit politik në vend. Disa e shohin si manovër për të zvarritur kohën drejt zgjedhjeve të jashtëzakonshme deri në fund të dhjetorit, e disa të tjerë si një përpjekje të sinqertë për të krijuar një qeveri afatshkurt që do t’i shërbente stabilitetit të shtetit.

Unë e shoh si një mundësi për krejta subjektet– ndoshta të fundit – për të nxjerrë në dritë të diellit, të pastër si kristali, se kush në politikën e Kosovës vërtetë e vendos interesin shtetëror dhe kombëtar mbi ambiciet personale e llogaritjet partiake.

Ish-opozita, në vazhdimësi, ka përsëritur se nuk dëshiron koalicion me Lëvizjen Vetëvendosje. E drejtë legjitime e tyre! Si pasojë, megjithëse LVV doli e para në zgjedhjet e fundit, nuk arriti të sigurojë shumicën e thjeshtë për të formuar qeverinë.  Në të njëjtën kohë, partitë e ish-opozitës po ashtu kanë deklaruar se nuk do të bashkëpunojnë as me njëra-tjetrën. Pra, në këtë mozaik “as me ata, as me këta,” mbetemi pa një rrugëzgjidhje funksionale për vendin.

Por nëse këto qëndrime janë të palëkundura sot, çfarë do të ndryshojë pas zgjedhjeve të reja të dhjetorit? A do të transformohet përbërja e Kuvendit në mënyrë të tillë që të ndryshojë substancialisht matematika parlamentare? Vështirë! Lëvizje do ketë, por jo aq sa për të zhbërë logjikën e bllokimit të tanishëm.

Atëherë, a nuk do të gjendemi sërish në të njëjtën situatë? Dhe, nëse partitë janë të gatshme të ndryshojnë qëndrimet e tyre pas zgjedhjeve eventuale të dhjetorit, pse nuk e bëjnë këtë TANI – duke kursyer qytetarët dhe shtetin nga një proces tjetër zgjedhor brenda pak jave?!

E gjithë kjo situatë është pasojë e egove të theksuara dhe e mungesës së përgjegjësisë politike. Në vend që të mendohet për shtetin, po mendohet për interesin elektoral të partive. Në vend që të vendoset arsyeja kombëtare, mbizotëron kalkulimi partiak.

Por shtetet nuk ndërtohen mbi egot, ndërtohen mbi fisnikërinë e përgjegjësisë.

Për këtë arsye, besoj se Glauk Konjufca ka në duar një mundësi historike: të dëshmojë se shteti është mbi partinë. Nëse ai vërtetë dëshiron t’i shërbejë Kosovës, duhet t’i ofrojë Kuvendit një QEVERI JOPARTIAKE (jo një të LVV-së se ajo veçse nuk u votua), me njerëz profesionistë, të ndershëm dhe kombtarisht të dëshmuar — një ekip që të ketë një mandat të qartë disa mujor për të kryer detyrat më të rëndësishme shtetërore deri në pranverë, kur më pas zgjedhjet e jashtëzakonshme mund të mbahen në mënyrë të organizuar dhe me maturi politike.

Nëse një qeveri e tillë propozohet me program specifik, edhe ish-opozita duhet ta votojë atë, jo si akt politik, por si akt shtetëror.

Kjo do të ishte rruga që nderon të gjithë – dhe mbi të gjitha, e nderon Kosovën. Në këtë mënyrë, edhe Konjufca, edhe ish-opozita, do të dilnin faqebardhë nga kjo katrahurë politike, duke treguar se mbi gjithçka, ata dinë të mbajnë barrën e fisnikërisë shtetërore.

Në të kundërtën, nëse edhe kjo mundësi shfrytëzohet për lojëra e kalkulime, frikësohem se po e futim vendin në një rreth vicioz bllokimi që vetëm e dëmton të ardhmen tonë të përbashkët.

Kosova sot ka nevojë për njerëz që ndërtojnë unitet në dallime, jo mure; që frymëzojnë besim, jo përçarje; që vendosin shtetin para vetes.

Sepse, në fund, shteti është amaneti më i madh që një brez mund t’i lërë tjetrit.

“Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”

by

Nga prof. Xhezo Canaj

Është kënaqësi, të lexosh një vepër për një personalitet të shquar, siç është avokat, doktor Skender Muço, të cilit i janë mohuar vlerat dhe kontributi tij, vepër e Enver Memishajt edhe ky një personaliet me kontribute të njohura në fushën e studimeve historike në vite. C:\Users\User\Downloads\download (1).jpg

Vepra “Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”, ka një parathënie nga dr. Bujar Leskaj dhe recensa dr. Dorian Koçi, Ambasador. 

Vepra që marrin në analizë flet për kontributin atdhetar të dr. Skender Muços, të harruar dhe të mohuar nga historianët komunistë. Në libër autori  zbardh gjithë formimin intelektual dhe veprimtarin e SkënderMuços, familjen, shkollimin në Itali, lëvizjen e fshehtë të Vlorësnë1931-1932 etj. 

Është një detyrim i shoqërisë për të venë në vend nderin dhe vëndin që i takon Skënder Muços, si intelektual, jurist, politikan, organizator dhe udhëheqës në luftën kundër pushtuesve nazi-fashist 1939 – 1944, detyrë që po e bën z. Enver Memishaj dhe për këtë falnderimet i takojnë atij.

 Duke lexuar këtë libër mëson jo vetëm për kontributin atdhetar të Skënder Muços, por mëson të zbardhura me dhjetra ngjarje dhe personazhe historik, veçanërisht në qarkun e Vlorës, sidomos gjatë luftës kundër pushtuesve nazi-fashist në vitet 1939-1944. 

Kjo peridhë është mbushur me ngjarje të pa zbardhura dhe të treguara vetëm nga njëra palë, ajo e komunistëve, që erdhën në pushtet në vitin 1945. Skënder Muçua ishte i linjës së të rinjëve të Ballit Kombëtar të cilët kërkonin të luftonin pa kompromise kundër pushtuesve. 

Zoti Memishaj i ka paraqitur këta intelektual, ku shumica ishin shkolluar në perëndim si prof. Abas Ermeni, prof. IsufLuzaj, prof. Safet Butka, prof. Vasil Andoni, Hysni Lepenica, prof. Zef Pali, major Azis Çami etj, që luftuan e punuan për bashkimin e të gjithë faktorit politikë shqiptarë për luftë kundër pushtuesve nazi-fashist. 

Skënder Muço dhe Azis Çami, udhëheqës të Ballit Kombëtar muarën pjesë në Konferencën e Pezës, 16 shtator 1942,  si misionar të bashkimit kombëtare. Kontributi i këtyre intelektualëve e luftëtarëve ishte real për luftë kundër pushtuesit. Kështu Skënder Muçua dhe Hysni Lepenica formuam në shtator 1942, më mal të Tragjasit, çetën e parë antifashiste në qarkun e Vlorës dhe e emërtuan “Shqiponja”. 

Me këtë çetë ata do të zhvillonin shumë beteja kundër pushtuesve italianë e gjermanë.  

Autori ka analizuar veçanërisht me shumë detaje dhe shoqëruar me dokumenta arkivore disa nga këto beteja të lavdishme si ajo e Gjormit, e Drashovicës ku SkënderMuço ishte protagonist, duke luftuar me armë në dorë. 

Një vend të veçant në libër zë dhe krijimi i Partisë Sacialdemokrate në 2 tetor 1943. “Duke u mbështetur te “Dekalogu”, thashë të formohej Partia Socialdemokrate. E pranuan dhe pas shumë debatesh më tepër unë me Isuf Luzin përpiluam programin e Partisë dhe moralisht njohën Skënder Muçon si udhëheqës që të merresh më tej”, shkruan Musine Kokalari. (Musine Kokalari Vepra, Vëll. II, Tiranë 2009, f. 407)

Shumë intelektual që bënin pjesë kryesisht në Ballin Kombëtar kishin bindje socialdemokrate, si Musine Kokalari, Hysni Lepenica, Skënder Muço, Qiriako Harito, Uan Filipi, Xhevit Mëhilli etj. Ky formacion politik megjithëse nxorrën edhe gazetën “Zëri i Lirisë”, nuk gjeti teren në atë kohë kur sapo kishte filluar përplasja midisë dy forcave kryesore. Autori zbardh detaje nga formimin e këtij formacioni, personazhet që e mbeshtetën si dhe rrethanat në të cilën u formua. 

Zoti Memishaj ka analizuar me dokumente bindjen dhe përpjekjet e vazhdushme të Skënder Muços për luftë pa kompromis kundër pushtusit. Bashkëluftëtari tij prof. Abas Ermenji shkruan për të: “S’ma merr mendja të kthehem prapë i gjallë, por megjithkëtë puna duhet bërë qoftë edhe me rrezik jete”, tha kur u nis në krahinën e Vlorës, prej Tirane. Dhe pastaj nuk e pamë më. 

Shtëpinë ia dogjën fashistët, pasurinë që i mbeti, bagëtinë, ia grabitën komunistët, sakrifikoi për atdheun të vetmen pasuri që i kish mbetur: jetën e tij, nga nazistët gjermanë.

Autori ka analizuar me dokumente në një kapitull të librit bashkëpunimi i Skënder Muços me misionet aleate anglo-amerika si i deleguar i Ballit Kombëtar pranë këyre misioneve. Pas 1 tetorit 1943 kur lufta midis dy forcave kryesore politike asaj të Ballit dhe Partisë Komuniste po kthehej një luftë vëlla vrasëse për pushtet, anglo-amerikanët e shikonin Skënder Muçon, përfaqësues të BallitKombëtar, si intelektualin që mund të merreshin vesh për luftën kundë rgjermanëve dhe bashkrendimin e faktorit politik shqiptarë. Siç duket kjo krijoj xhelozi të komunistëve, brënda Ballit, por edhe faktorëve të tjerë të cilët e spiunuan atë te gjermanët. Autori me shumë detaje, të shoqëruar me shumë dokumenta jep rrethanat e arrestimit nga Gestapua gjermane të Skënder Muços, së bashku me bashkëluftëtarët e tij dr. Yzeir Alimerkon dhe Zako Mezinin në rrugën Vlorë -Orikum. Pushkatimi i tyre gjatë kohës kur i shpinin në Tiranë më 12 gusht 1944 në Bubullim të Lushnjës ishte nje humbje e madhe, jo vetëm se ai ishte vetëm 40 vjeç, por ishte një ndër njerëzit ku nderthurej intelektuali dhe luftëtari trim, njeriu i kompromiseve të nevojshme për atë kohë.

Në libër një vënd të veçantë zënë mendimet e bashkohësve dhe bashkpuntorve të tij, ku autori i ka përmbledhur me shumë durim, duke bërë të mundur jo vetëm zbardhjen e figurës së SkënderMuços, por edhe shumë ngjarje të kohës së luftës. Mendime, gjykime dhe vlersime të personaliteteve të ndryshëm për Skënder Muçon si PjetërArbnori, Abas Ermeni, Musine Kokalari,  Hysen Selfo, Meçan Hoxha, Avdul Kokoshi, prof.ZefPali, Sulo Klosi etj, plotësojnë figurën e këtij personaliteti me kontribute atdhetare.

Por ajo që është e veçant për këtë libër historikë, por që është karakteristike për të gjitha librat e botuara nga z.Enver Memishaj është fakti se një pjesë të konsiderushme e zënë dokumentet arkivore. Ato janë një dëshmi ku autori mbështetet për të ndërtuar gjithë monografin e këtij personazhi me kontribut atdhetar. Dokumentet arkivore flasin më shumë se komentet. Dhe autori këto dokumente i boton në libër duke shteruar gjithë veprimtarin e SkënderMuços.

Por qershia mbi tort e këtij libri janë këngët që populli krijoj për trimin dhe atdhetarin Skënder Muço. Dhe autori u kushton një kapitull të veçant, ku po të lexosh, qoftë dhe vetëm këto, kupton se kush është Skënder Muço. Për të ngritën këng bashkluftëtarët si Abas Ermenji, Adem Hodo, Xhevat Kajllaxhi e shumë të tjerë, e deri teTomorr Lelo pas 1990, pra populli që është gjykatësi më imirë i këndoi me dhimbje dhe mallë këtij trimi që u vra në mënyrë të pabesë: 

Ç’burrë rriti Labëria,

Ushtar i kombit Skënder,

Ç’u vra nga tradhëtia,

Të qanë gjithë Shqipëria, këndonte midisë të tjerash fshati Lepenicë që në vitin 1944. 

Dhe me tej kënga popullore për këtë intelektual trim thotë:

O Tragjas për bijtë që rrite, nëpër male bashk me shqipe,

Nëpër male nëpër shkolla, me shkëlqim si rreze drite.

Ose:

Skënder Muço vlonjati,

SkënderMuço gojë mjalti.

Ose:

Oxhak jeshe që nga shtëpia.

Dhe nga gjaku dhe miqësia…

Rëndësia e kësaj vepra të Z. Enver Memishaj.

Nëpërgjithësi veprat e z. Enver Memishaj – Lepenica duhen vlerësuar sidomos në këtë periudhë, kur historia jonë është e domosdoshme për tu rishkruar, duke u ballafaquar me të vërtetat e dokumentuara, që janë mohuar, apo falsifikuar prej historianëve komunistë, e tillë është vepra që analizuam: “Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”,

Vepra i kalon kufijtë e një monografie dokumentare, pasi duke u shoqëruar me 150 faqe dokumente historike që botohen për herë të parë dhe shumë ngjarje historike, ajo duhet lexuar si një vepër e mirëfilltë historike. 

Zoti Memisha ka arritur në përfundimin se Skënder Muçua më tepër se një luftëtar e politikan revolucionar, ka qenë apostull i një ideali të madh njerëzor: liria e popullit shqiptar në Shqipërinë Etnike, i krijuar në fantazinë e tij, si refleks i shpirtit të tij të vërtetë, human. 

Ajo që e bënë të veçant z.Enver, për temën që ka marrë në studim, është referimi i dokumenteve te shumtë, deri në shterimin e tyre, dhe mbi bazën e tyre ballafaqimi dhe analiza e ngjarjeve të historike. Kështu Ai ka hedhur dritë mbi dhjetra e dhjetra personalitete dhe ngjarje që fillojnë që nga shpallja e Pavarsisë, në mënyrë të veçantë për Luftën e Vlorës të vitin 1920, Luftën Antifashiste e deri te denoncimi i krimeve të komunizmit në vite. 

*      *      *

Këshilli i Ministrave i Republikës së Shqipërisë, me vendimin nr. 355 datë 8.8.1994, ka shpallur dëshmorë të Atdheut: Skënder Daut Muçon, Zako Munin Mezinin dhe Yzeir Ismail Alimerko.

Duke falenderuar autorin për këtë libër, uroj të kemi sa më shumë vepra të tilla, që plotësojnë boshllëkun e historisë së vëndit tonë.

LIRIKA E PEIZAZHIT DHE E MENDIMIT NË POEZINË E FILIP SHIROKËS

by

Prof.Dr. Fatbardha Fishta Hoxha/

Poeti Filip Shiroka, që vinte në poezinë shqiptare me krijimet e tij në vitet midis dy shekujve, kur atë e lëvruan aq gjerë dhe ngritën aq lart poetë të shquar si Naimi, De Rada, Ndre Mjeda, edhe pse nuk i arriti ata as për nga cilësia dhe sasia e krijimit poetik, ka hyrë në fondin e lirikës shqiptare dhe zë një vend të veçantë për vlerat e veprës së tij.

Poet i frymëzimit romantik siç ishin kryesisht rilindësit tanë, lirik nga mënyra e shprehjes së ndjenjave dhe mendimeve, dëshirave dhe ëndrrave, Filip Shiroka u njoh si poet patriot. Ndjenjat dhe mendimet e tij për atdheun e robëruar, malli i zjarrtë për të, shqetësimi për fatin dhe të ardhmen e tij historike padyshim përbëjnë motivin qendror që e mbruajten poezinë e tij. Por dimensionet e lirikës së Filip Shirokës nuk do të dilnin të plota pa vlerësimin e lirikës së peizazhit e të mendimit që si objekt i vecante i frymezimit poetik dhe nderthurur me motivin patriotik e japin te plote kuadrin e poezise se tij, regjistrin lirik te poetit. Lëvrimi i kësaj lirike nga Filip Shiroka është i pandarë nga ajo prirje e rëndësishme e poezisë shqiptare të Rilindjes për zgjerimin e kufijve tematikë si shprehje e nje bote ideoemocionale te gjere. Si te gjithe romantiket dhe F. Shiroka hyn në lidhje emocionale me natyrën. Por siç ngjet pothuajse me të gjithë romantikët shqiptarë edhe për të natyra është e lidhur pazgjidhmërisht me atdheun, është shfaqje e tij.

Në vizionet poetike të F. Shirokës për natyrën që jipen të ndërthurura me motivet e tjera si dhe në poezitë e mirëfillta përshkruese spikat qëndrimi ideoemocional patriotik. Përsa i përket gjerësisë së shtrirjes së këtij motivi, veçorive artistike, lirika e peizashit ndeshet dhe në trajtën e poezisë alegorike-simbolike, ku elementët të peizazhit poetik përdoren për të dhënë mendime dhe ndjenja patriotike, ndjeshmërinë e thellë deri në dhimbje të poetit për vendlindjen, Shkodrën për Shqipërinë që poeti aq fort i dëshiroi si i mërguar që ishte. Të kësaj trajte janë poezitë “Dallëndyshe shko”, “Dallëndyshe eja”, “Bylbyli”, “Lulës së vyshkun”, “Lulës që më dërgoi nana eme”. Motivi i ndërlidhjes me anën e imazhit të zogut dhe të lules është i njohur në poezinë botërore, por është i përhapur shumë dhe ne folkun tonë, një nga motivet më të lashta (motivet florare dhe zoomorfe) në kulturën tonë popullore. Në poezinë e Filip Shirokës sidomos në dy poezitë e tij ku ndërlidhjen e kryen dallendyshja, poeti i jep këtij motivi freski dhe forcë shprehëse të veçantë. Poeti lëvroi edhe poezinë përshkruese ose peizazhin e pastër si në poezinë “Mueji i majit”, “Kallnueri”, “Dimni”, “Maleve të Shkodrës” që deshmon prirjen e tij për te dhënë tabllo të goditura të natyrës. Shiroka arrin me një stil të thjeshtë dhe të ëmbël të japë dekorin deri në detaje të stinës, motit e të natyrës.

Tipar kryesor i lirikës së tij përshkruese apo figurative mbi natyrën është thjeshtësia, konkretësia, sinqeriteti i ndjenjës dhe i mendimit aftësia që ben qe lexuesi të përjetojë po ato ndjenja që zgjon në kujtesën e poetit imazhi hirplote i natyrës së vendlindjes. Mendimi i qartë, ngrohtësia e ndjenjës, struktura harmonike e vargut dhe strofës, rrjedhshmëria e vjershes, spikat sidomos në vjershat “Dallëndyshe shko” dhe “Dallëndyshe eja”, ku ndjenjat atdhetare dhe ajo për natyrën ështe shkrirë në një formë origjinale. Lirika e Shirokës për natyrën, e lindur nga një përjetim i thellë emocional është e butë dhe e ëmbël siç është edhe peizazhi që ai përshkruan. Në relievin e përthyer të saj mbizotëron peizazhi i gjelbëruar që e bën për vete poetin piktor. Në këtë peizazh të gjelbëruar gjallon jeta e njeriut të punës e bujkut dhe blegtorit të papërtuar që e shkojnë jetën në punë në gjirin e natyrës dhe që i jep kuptim dhe domethënie peizazhit. Në këtë peizazh te njerezuar, lëvizin ndjenjat,deshirat dhe malli i patriotit. Në peizazhin e Shirokës jo vetëm që lëviz njeriu, shqiptari, por edhe figuracioni është ndërtuar me parafytyra që sjellin marrëdhënien e njeriut me natyrën. Përqasja e dukurive njerëzore për të karakterizuar në mënyrë figurative dukuritë natyrore edhe pse motivi eshte e njohur në folk, sjell efekte emocionale në poezinë e kultivuar. Në poezinë “Maleve të Shkodrës”, liriku e ndërton peizazhin me ndryshimin e pamjeve të qytetit në agim, në perëndim, në verë, vjeshtë e dimër. Poeti e krahason hënën që shndrit mbremjeve te Shkodres me “nusen e stolisun”. Si në vjershat ku pamjet e bukura dhe magjepse të natyrës shërbejnë si sfond ku gjallon ideja e dashurisë dhe mallit për atdheun, si dhe në vjershat e pastra pershkruese, ku tema e natyrës bëhet tema e vetme e poezisë së tij, Shiroka si dhe të tjerë poetë rilindës në disa pika ndryshon e në disa ngjan me romantikët evropianë. Këtë e vërteton fakti që ndonëse peizazhet e panoramat poetike të Filip Shirokës kanë tingull bukolik në përgjithësi, ato nuk e përjashtojnë qytetin, por e përfshijnë në parafytyrë siç ngjet në vjershat “Dallëndyshe shko”, dhe “Dallëndyshe eja” dhe “Maleve të Shkodrës”. E bukura e natyrës është zbuluar gjithnjë nga poeti në marrëdhënie me njerëzit, me ndjenjat dhe mendimet e tyre.

Poeti nuk estetizon, nuk idealizon. Ai është i prirur si romantik të përjetojë shfaqjet e së bukurës në natyrë dhe ato t’i ngrejë në art që të pandara nga Shqipëria dhe shqiptari fitonin konkretësi dhe zgjonin ndjeshmëri të thellë tek receptuesi. Me interes është edhe tema e mendimit në poezinë e F. Shirokës. Tek ky poet prirja për meditim vjen e ndërthurur në një varg vjershash me motiv patriotik dhe të natyrës. Në vjershën evokative patriotike “Te vorri i Skandërbegut” në tercinën e parë të tingëllimës, poeti kalon nga evokimi konkret i te madherishmes heroike në përgjithësim kur thotë: “Kurr nuk vdes Trimi,se gjithhere i ndritun/ i qindron fama,dhe me nder emnohet / deri sa yjt, hana e dielli ka me shndritun”.

Po këtë prirje meditative dëshmojnë edhe tercinat e fundit të tingëllimave “Mueji i majit”, “Dimni”. Në të parën poeti shpreh zhgënjimet që i solli mërgimi që porsi lulet e majit janë bjerrë e kanë shkue. Ndërsa në tercinën e fundit të tingëllimës “Dimni”, poeti mediton rreth raportit të jetës së njerëzve me natyrën dhe gjithësinë e përjetshme që përtërihet vazhdimisht. Me të poeti nuk ka shprehur aq ndonjë moment pesimist sa ka arritur të spikatë me intuitë të vërtetën reale. Por vjersha me përmbajtje meditimi të drejtpërdrejtë janë “Vjershëtori”, “Bukuria e vjershës” e “Mësimet e Harapit”. Ndonëse dy poezitë e para u kushtohen figurave të njohura të lëvizjes dhe të letërsisë së Rilindjes, nuk sjellin asnjë fakt konkret për to. Që në titull ato të sugjerojnë qe poeti, jo të veçantën, konkreten se sa të përgjithshmen, thelbin e vjershës dhe të misionit të poetit do të ketë objekt frymëzimi, gjë që i jep karakter të drejtpërdrejtë dhe të mirëfilltë meditativ vjershës.

Për mendimin estetik shqiptar të kohës, këto poezi shënojnë vlera jo vetëm për poezinë e Filip Shirokës, por për gjithë poezinë shqiptare të Rilindjes, ne njohjen e rolit të poetit e të poezisë në lëvizjen patriotike, ku qartësia e poetit arrin kulmin. Duke pasqyruar përjetimet më të larmishme që provon poeti, të cilat Shiroka i përgjason me shfaqjet e panumërta e të larmishme të natyrës, përmes përfytyrimit romantik, dëshmojnë për atë afrim te poetit me vlerat reale estetike. Me intuitë, në mënyrë spontane, rilindësit tanë duke nisur që nga Naimi përvijonin konturet të vijimësisë së jetës në natyrë e shoqëri, lidhjen dhe ndikimin e ndërsjellët të tyre. Prirja meditative që bëhet temë e poezisë së Filip Shirokës në këto krijime është larg didaktizmit dhe moralizmit që vihet re në poezinë meditative të Rilindjes, me këtë temë, sidomos tek Naimi e ndonjë tjetër. Ajo ka si bosht orientues idenë patriotike që i jep qartësi mendimit dhe ndjeshmëri krijimit. Tonin moralizues, poezia e Filip Shirokës e provon në vjershën meditative me përmbledhje sentencash poetike “Mësimet e Harapit”. Vjersha veç vlerave që paraqet për prirjen përparimtare për kohën, ku poeti rreh të zbulojë thelbin e virtyteve morale që zbukurojnë njeriun, vashën e gruan në veçanti, është me interes për ndikimin që poeti pati nga filozofia e morali i botës së lashtë arabe si dhe për freskinë që sjell në pasurimin e tematikës së poezisë meditative të Rilindjes. Me lëvrimin e këtyre temave krahas temës patriotike që zotëron në veprën e tij poetike, Filip Shiroka, jo vetëm që ka hyrë në fondin e poezisë shqiptare, por ka dhënë ndihmesë në zhvillimet e saj tematike.

SHBA, Kina dhe lufta e heshtur për tokat e rralla: Arma strategjike e shekullit XXI

by

Rafael Floqi/

Analist i gjeopolitikës ndërkombëtare

Në epokën digjitale, kontrolli mbi elementët më të padukshëm të Tokës po përcakton fuqitë e reja botërore. Kina, me monopol mbi tokat e rralla, po përdor një pasuri minerale si armë politike e ekonomike në luftën për dominim global.

Metalët e rrallë janë themeli i teknologjisë moderne, por furnizimi global është i përqendruar në Kinë dhe nxjerrja e tyre ndotëse përbën një sfidë strategjike për SHBA dhe vendet perëndimore. Kërkesa në rritje për energji të gjelbër, makinat elektrike dhe inteligjencën artificiale i bën këta elemente një pasuri gjeopolitike kyçe të shekullit XXI.

Burimet që ndezin motorët e botës moderne

Në çdo celular, makinë elektrike, turbinë ere apo raketë mbrojtëse ndodhen grimca të padukshme metalesh që mbajnë peshën e gjithë teknologjisë moderne. Këto janë tokat e rralla — një grup prej 17 elementësh që përfshijnë metale si neodimiumi, praseodimiumi, ceriumi dhe lanthani, pa të cilët asgjë nga bota digjitale nuk do të funksiononte. Por përtej laboratorëve dhe industrisë, këto elemente janë kthyer në armën e re strategjike të gjeopolitikës globale. Dhe në këtë fushë, Kina ka krijuar një monopol pothuajse absolut: ajo prodhon rreth 60% të sasisë botërore dhe përpunon mbi 90% të të gjitha tokave të rralla.

Ky dominim nuk është produkt i rastësisë, por rezultat i një strategjie të menduar për dekada, që nga koha kur Perëndimi braktisi minierat për arsye mjedisore dhe Kina i subvencionoi me vetëdije për të marrë kontrollin.

Metalet e rrallë tokësorë dhe pse janë kaq të kërkuar

Metalet e rralla tokësorë po marrin gjithnjë e më shumë vëmendje, ndërsa kërkesa për produkte që variojnë nga smartfonët dhe makinat elektrike, deri te turbinat me erë dhe sistemet ushtarake, po rritet. Qeveritë po kërkojnë burime të sigurta furnizimi, pasi këto elemente janë thelbësore për teknologjitë moderne dhe energjinë e pastër.

Çfarë janë metalet e rrallë?

Ata janë një grup prej 17 elementësh, që përfshijnë 15 lanthanide (metale me shkëlqim të bardhë-argjendtë) si dhe skandiumin dhe itriumin. Elementet përfshijnë: skandium, itrium, lanthanum, cerium, praseodymium, neodymium, promethium, samarium, europium, gadolinium, terbium, dysprosium, holmium, erbium, thulium, ytterbium dhe lutetium. Më të zakonshmit janë :Lanthanum përdoret në lentet e kamerave dhe ndriçim. Cerium shërben për konvertues katalitikë, që reduktojnë ndotjen nga motorët me djegie. Neodymium dhe praseodymium janë shumë të kërkuar për magnetë të fuqishëm që përdoren në motorët e makinave elektrike dhe në turbinat e erës. A janë me të vërtetë të rrallë? Jo në kuptimin që janë të pazakonshëm — disa janë më të zakonshëm se plumbi — por janë të shpërndarë në sasi shumë të vogla në koren e Tokës, shpesh të përzier me minerale të tjera. Kjo i bën depozitat e mëdha të rralla dhe nxjerrjen e tyre shumë të kushtueshme.

Nga minierat në monopolin global

Ndërkohë që vendet e zhvilluara i mbyllnin minierat për të mbrojtur mjedisin, Pekini investoi në teknologjinë e nxjerrjes, ndarjes dhe rafinimit të tokave të rralla, duke krijuar zinxhirin më të plotë të furnizimit në botë.

Kina dominon tregun botëror, duke prodhuar rreth 60% të sasisë së mineraleve dhe 90% të metaleve të përpunuara dhe magnetëve të përhershëm. Pekini vendos kuota të rrepta për nxjerrjen dhe përpunimin, të cilat ndikojnë drejtpërdrejt në furnizimin global.

Në vitin 2010, një përplasje detare mes Japonisë dhe Kinës në Ishujt Senkaku u shndërrua në provë force ekonomike: Pekini pezulloi eksportet e tokave të rralla drejt Tokios, duke paralizuar industrinë japoneze të elektronikës. Ishte një sinjal i qartë për botën – Kina mund ta përdorë dominimin e saj si armë politike.

Prej atëherë, çdo kuotë prodhimi apo kufizim eksporti kinez shihet si barometër i tensioneve ndërkombëtare. Në një ekonomi që po kalon drejt energjisë së pastër dhe makinerive elektrike, kjo varësi është kthyer në një kërcënim strategjik për Perëndimin.

Trump dhe zgjimi amerikan

Administrata e Donald Trump ishte e para që e trajtoi këtë situatë si rrezik për sigurinë kombëtare. Në Strategjinë Kombëtare të vitit 2017, burimet kritike – përfshirë tokat e rralla – u shpallën thelbësore për pavarësinë industriale të SHBA. Trump nënshkroi urdhra ekzekutivë për të rigjallëruar prodhimin vendas, duke e bërë këtë çështje pjesë të luftës tregtare me Kinën. Ai mbështeti rihapjen e minierës Mountain Pass në Kaliforni, dikur lider botëror në prodhim, dhe krijoi bashkëpunime me Australinë, Kanadanë dhe Japoninë për të ndërtuar rezerva strategjike dhe kapacitete përpunimi jashtë Kinës.

Në thelb, Trump e kuptoi se pa këto metale nuk mund të ndërtohej asgjë – as avionët F-35, as makinat Tesla, as pajisjet e inteligjencës artificiale. Prandaj, tokat e rralla u kthyen në sinonim të sovranitetit teknologjik amerikan.

Kostoja e padukshme e pasurisë kineze

Dominimi kinez ka një kosto të rëndë ekologjike. Proceset e përpunimit përdorin solvente toksikë dhe acide radioaktive që ndotin tokën dhe ujin. Në qytetin Baotou, në Mongolinë e Brendshme, një “liqen toksik” i mbetjeve industriale është simboli i çmimit që Kina paguan për epërsinë e saj. Procesi i përpunimit përdor solvente dhe acide toksike, që ndotin tokën, ujin dhe ajrin. Disa minerale përmbajnë gjithashtu torium ose uranium radioaktiv, që kërkojnë trajtim të veçantë.

Për shkak të këtyre rreziqeve, industria përballet me rregullime të rrepta mjedisore dhe shëndetësore. Edhe pse po zhvillohen teknologji më të pastra për nxjerrje dhe riciklim, ato ende nuk janë të përhapura.

Kjo “energjia e gjelbër” paradoksale që kërkon Perëndimi mbështetet te procese që ndotin tokën kineze. Për dekada, Pekini e pranoi këtë ndotje si “kosto të zhvillimit” – një llogari që i ka dhënë tani kontroll global.

Në këtë mënyrë, Kina përdor pasurinë minerale si mjet politik, ekonomik dhe diplomatik, duke e kthyer sektorin e tokave të rralla në pjesë të strategjisë së saj për “vetë-mjaftueshmëri teknologjike”.

Përgjigjja e vonuar e Perëndimit

Në vitet e fundit, SHBA dhe Bashkimi Evropian kanë filluar të ndërmarrin hapa konkretë për të reduktuar varësinë nga Pekini. Ligji amerikan “Inflation Reduction Act” subvencionon industrinë e baterive dhe të automjeteve elektrike që përdorin materiale të siguruara nga aleatë strategjikë. BE ka miratuar “Critical Raw Materials Act”, që synon që deri në vitin 2030 të përpunojë 40% të materialeve kritike brenda territorit të saj. Megjithatë, Kina ruan avantazhin teknologjik dhe ekonomik. Përpunimi i tokave të rralla kërkon njohuri të thella kimike, pajisje të specializuara dhe kostot e ulëta që vetëm Pekini i ka arritur për shkak të standardeve të ulëta mjedisore.

Edhe miniera amerikane e Mountain Pass, ndonëse simbol i pavarësisë, ende dërgon një pjesë të lëndës në Kinë për përpunim. Kjo tregon se betejën për sovranitet teknologjik Perëndimi sapo e ka filluar – dhe Kina është shumë hapa përpara.

Një betejë e re globale për burimet e padukshme

Në shekullin XX, luftërat u zhvilluan për naftën dhe gazin; në shekullin XXI, do të zhvillohen për metalet dhe mineralet. Dhe ndryshe nga e kaluara, kjo betejë nuk do të zhvillohet në fronte ushtarake, por në laboratorë, miniera dhe tregje financiare.

Kina e kupton se kush kontrollon tokat e rralla, kontrollon bërthamën e teknologjisë moderne. Ndërsa SHBA dhe aleatët kërkojnë alternativa, Pekini përdor përparësinë e tij për të formësuar tregjet dhe për të imponuar ndikim politik. Në këtë kontekst, dominimi i Kinës nuk është thjesht ekonomik, por civilizues — ai përcakton ritmin e zhvillimit teknologjik të botës.

Përfundim: shekulli i elementëve të padukshëm

Nëse shekulli i kaluar u përcaktua nga fuqia e naftës, shekulli XXI do të përcaktohet nga fuqia e elementëve të rrallë. Tokat e rralla janë bërë valuta e re e epokës digjitale – një pasuri që përcakton jo vetëm fitimin ekonomik, por edhe fuqinë kombëtare dhe ndikimin global. Kina e ka kuptuar këtë më herët se të tjerët dhe e ka shndërruar në armë të heshtur gjeopolitike. Ndërsa SHBA, me qasjen e nisur që nga administrata Trump, përpiqet të rigjejë pavarësinë e saj teknologjike, gara sapo ka filluar. Dhe për momentin, bota digjitale ende varet nga mineralet e Kinës. Në duart e një fuqie që i përdor burimet si instrument pushteti, kjo varësi është po aq e rrezikshme sa varësia nga nafta dikur.

GAZETA DIELLI NJOFTON VATRANËT, ABONENTËT DHE KOMUNITETIN PËR DIELLIN E FLAMURIT KOMBËTAR

by

Gazeta “Dielli” – Organ zyrtar i Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra, njofton vatranët, abonentët, komunitetin dhe dashamirësit e Diellit dhe të Vatrës rreth Numrit Special të gazetës Dielli me rastin e Festës së Flamurit Kombëtar:

Çmimet për publikim të njoftimeve, urimeve, reklamave, mesazheve sensibilizuese, botimeve specifike, shpalljeve të ndryshme në gazetë do të jenë si më poshtë:

1 Faqe gazetë – 600 Usd

½ Faqe gazetë – 300 Usd

Gazeta “Dielli” fton të gjithë patriotët shqiptarë në Amerikë, Kanada e më gjërë, organizatat, shoqatat, grupimet atdhetare, institucionet fetare, shkollat shqipe, shoqëritë kulturore, klubet patriotike, rrjetin e bizneseve në mërgatë e mëmëdhe që ti bashkohen kësaj fushate për forcimin e gazetës Dielli dhe promovimin e identitetit, vlerave e historisë sonë kombëtare.

Çdo njoftim duhet të vijë në gazetën Dielli përpara datës 20 Nëntor 2025.

Të gjitha njoftimet duhet të dërgohen në adresën elektronike zyrtare të gazetës Dielli: gazetadielli@gmail.com dhe pagesat përkatëse të postohen në Adresën e Vatrës: 2437 Southern Blvd, The Bronx, NY 10458.

Mirënjohje dhe falenderim të përzemërt për të gjithë ata patriotë që do i bashkohen kësaj fushate mediatike dhe atdhetare.