s p – Page 571 – Dielli

Joint Debate with Regional Members of Parliament on Regional and International Challenges

December 24, 2024 by s p

The Institute for the Protection of Democratic Values (IPDV) held its Annual Meeting on December 22, 2024, bringing together politicians, members of parliament, and distinguished regional and international guests. The event focused on key issues such as democracy, stability, peace, and security. As is customary, the meeting was conducted via the Zoom platform to facilitate the participation of members of parliament.

In a constructive and candid four-hour discussion, participants emphasized the importance of democratic development, the right to free expression, and regional and international cooperation as they relate to both Western and Eastern Europe.

The four hours of the meeting debates and questions and queries, will serve for the year to come to focus on the joint areas of collaborations, regionally and internationally.

The IPDV continues to serve as a pivotal cross-border platform, encouraging dialogue and collaboration among diverse political ideologies for the collective benefit of the societies in region and beyond.

Democracy and the State of Political Affairs in the Region

Representatives from the regional countries provided insight into the political landscape in their respective states. Montenegro, North Macedonia, Albania, and Kosovo all highlighted their EU integration paths and the challenges they face in the pursuit of democratic reforms. Discussions also focused on the political stability in the region and the ongoing role of EU institutions in facilitating democratic processes.

Freedom of Speech and the Role of Social Media

Among crucial subjects of the meeting was freedom of speech and the growing influence of social media platforms in shaping public opinion and political discourse. Despite differing national policies, all participants reaffirmed the importance of protecting the fundamental right while ensuring responsible use of digital platforms. A consensus emerged that social media has become a powerful tool for political expression and citizen engagement, enabling also freedom of speech in its unique individual form but must be approached with caution to avoid undermining democratic processes.

The Role of International Justice

Vlora Jashanica– IPDV emphasized the importance of fair proceeding perceptions for the international justice and criticized how false narratives, particularly around sensitive issues like crimes, can undermine efforts to deliver fair and unbiased justice, specifying that this could indeed compromise the international justice system.

This conversation brought attention to the ongoing struggles of the international justice system. The recent controversy surrounding Prosecutor Jack Smith’s actions, as well as past flawed reporting, specifying that false narratives risks undermining the credibility of many processes and general perception for international justice legal framework.

IPDV calls for unity and regional and international cooperation

The meeting concluded with a renewed commitment to upholding the values of democracy, freedom of speech, and the importance of regional and international cooperation. The IPDV remains an institute for fostering dialogue that promotes justice, democratic values, freedom of speech human rights, regional and international stability.

Top Contributors:

The Institute for Protection of Democratic Values (IPDV) would like to extend special thanks to the top contributors who provided invaluable insights during the meeting:

Drita Llolla-Montenegro Member of Parliament, Party of Socialist -DPS –offered an impactful input on political regression situation in Montenegro, democratic patterns and violations as well as the role of Albanian political representation in Montenegro. To explain the current situation in Montenegro, she stated that although change was requested and needed after a long rule of the DPS, it was led by forces influenced by Serbia through Serbian Orthodox Church and local political representatives, whose long-standing goal is to undermine institutions and geopolitical orientation of Montenegro. She added that questioning and attacking the very foundations of Montenegro, from the Constitution to national symbols, has become commonplace for the new ruling majority while foreign policy is in a worse shape today than it was during the DPS rule. To that account, she added that it is important to remind that the party she joined after they lost the elections in 2020, the DPS, led the national efforts for opening the accession talks to join the EU, to achieve the front runner position in that process, and attain the NATO membership. She also emphasized that the current coalition leading Montenegro has Europe in name only, but in terms of actions has nothing to do with Europe. She also offered a critical account of the political representation of Albanians in Montenegro, calling out the current support of some Albanian political representatives and their involvement in government as a practice which, although is presented as a measure to protect the interest if Albanians, could work against them in the long run. She added that Albanians operate in an advanced context compared to the 90s, where their rights are guaranteed by the Constitution, minority rights laws and ratified conventions. While commenting political events at a global scale, Drita stated that there is a vacuum formed for some time now between the left which to her opinion has furthered itself from its principal tenets, and the right which is offering a new alternative of conservativism that is seemingly embraced by the masses. To that account she added that it should be seen as an opportunity for the younger generation of progressive politicians to step into the arena, engage in robust grassroots activism to offer new ideas that will speak more closely to the needs of the citizens. Drita gave a stark contribution on Gender Equality, social media and critique for the use of the term populism which as she stated derives from masses that are not happy with politics as she stated people are tired of hypocrisy in politics and the elites telling them what to do.

Pranvera Resuli Albania -Member of Parliament, Socialist Party– for her valuable contribution regarding Albania’s EU integration progress and the country’s democratic advancements. Pranvera emphasized the achievements of Albania made in a short time, which were evaluated very positively by the EU mentioning also the opening of the EU First Chapter in Albania and Security Defense Partnership. Pranvera also gave stark contribution in the field of importance of preserving the democratic processes, freedom of speech. Pranvera provided detailed information for Albania recent decision to ban tick Tok use from Albania, which was purely to protect the children from challenging games harming themselves after loos of life of child as a result of such challenges informing that the decision was done in full consent and demand by parents itself in Albania. Pranvera informed that Tick Tok is not used for politics in Albania mostly is used by underaged and the recent ban of it was purely to protect the children and minors. Pranvera mentioned also that due to high work and commitment Albania is seen as a country with stabilizing role in the Region.

Arti Tamburi –Canada –Political Science & History Researcher-for his analysis of Serbia’s role in regional instability and his perspectives on EU integration and democratic reforms. Arti asserted that the Albanian factor in the region has become more pragmatic, and this is displayed in their acceptance to enter governmental coalitions in Montenegro and North Macedonia even with anti-Western elements. Arti mentioned that Albania by now could have done much more, emphasizing the need for change of approach and the different problems affecting Albania, also mentioning the Albanian government’s readiness to the so-called Open Balkans initiative with critique towards such approach. Arti expressed his views for the Freedom of Speech emplacing that only dictatorial/communist countries apply limits to freedom of speech which is a constitutional right to each individual in a democratic system. Arti stated that Kosovo is the most democratic country in the region. Arti also stated that the EU is more driven to stability rather than democracy itself when it comes to the region. Its validation of various problematic Balkan state governments was raised as a sterling example of this.

Jason Gold Founder of Labour International, Central Eastern Europe, a branch of Labour Party UK that covered twenty countries in Central Eastern Europe. Gold was the Chairperson of the Labour Group -Branch for five consecutive mandates, currently engaged as IPDV Senior Affiliate. Gold contributed to the meeting with his views especially on freedom of speech, the impact of digital platforms the influence of individuals through such platforms and the importance of EU values in regional governance. Gold was focused in Montenegro, specifying the silent oppression in Montenegro which goes unnoticed as something that causes the situation to be worst in MNE. Gold also specified the false narratives that are created many times by social media and algorithms that work within social platforms. Gold also marked that in the UK there is no unlimited freedom of speech making division between hate speech and freedom of speech, as two different categories. Gold explained his experience in the UK and compared political landscape of region and the UK and the need to protect the democracy. He also stated that the evident rise in populism of the left and right has drastically diminished objective critical debate within the body of politics. He also stated that Democracy does not end with the simple action of voting but is something that is only truly enhanced and protected by what parties and party leaders do after winning elections.

Mimosa Musa North Macedonia-Member of Parliament, VLEN/ ASH- for her contributions on democracy and gender equality and the political landscape in North Macedonia. She stated that Democracy, peace, stability and security are the basic principles of the functioning of a state within the framework of normality. There are four pillars that are inseparable and interconnected. The idea of democracy derives its moral power and the attraction of the masses from two main principles.

• Individual autonomy: The idea that no one should be subject to rules that are imposed by others. People should be able to control their lives (within reason).

• Equality: The idea that everyone should have the same opportunity to influence decisions that affect people in society. Individual autonomy in our country has been visible to some extent, while the principle of equality has often been dominated by permanent discrimination of various forms, especially against the Albanian people and women in general, and worse than that, Albanian women have been continuously discriminated against in a double way. So, in North Macedonia, it often happens that these aforementioned explanations conflict with practical reality. But we must not forget one thing, as we in North Macedonia are a country in transition and building such foundations requires time and political and institutional maturity.

Nikola Zirojević Montenegro -Member of Parliament, Social Democrat Party-for his remarks on the political situation in Montenegro, the EU’s role, and the regional challenges stemming from Serbia’s influence. Mr. Nikolla mentioned also the Kosovo situation and struggles from interference not only in Montenegro but also in the region. He also voiced his serious concerns about the security situation in Montenegro, emphasizing the strained relationships among key figures in the country’s security sector. Nikola concluded that, given the broader regional context, any responsible individual, particularly a politician, should be deeply troubled by the state of peace and security in the Balkans.

Ermina Lekaj Perjaskaj-Croatia- Ex Croatian Member of Parliament, currently serving as Special Advisor to the Minister of Foreign Affairs in Croatia, in charge for Western Balkan focusing in Kosovo, Albania and North Macedonia –Ermina stated that Croatia is democratic country, respecting democratic principles and has no process which is against the democracy. Upon the solidarity with Croatian people by the IPDV representative for the last tragic event, Ermina stated that Croatia is shocked due to such tragic event which is isolated case in Croatia.

Ermina also stated that Croatia is EU country, driven to EU values and democracy and stability in overall.

In addition to the speeches delivered during the meeting, written contributions were submitted by Members of Parliament, who are among the active MPs from previous years’ Annual Meetings of the IPDV. These MPs participated online but were unable to speak due to overlapping schedules and demanding circumstances. Their written statements, addressing the theme of the meeting, are now presented to ensure their perspectives are included.

Vlora Dumoshi -Kosovo Member of Parliament -Democratic League LDK -part of the election list for another mandate-Kosovo is a democratic country committed to peace, stability, and security in the region. Kosovo moves forward alongside its international allies, who have supported our state from the very beginning. The path to EU integration is not only vital for Kosovo but also crucial for the stability of the entire region. Unfortunately, Serbia continues to be a destabilizing force in the region.

The involvement of women in politics is of great importance. While we have made significant progress, there is still much more work to be done to ensure equal representation and opportunities.

The preservation of democratic principles is fundamental to the future of our society. It is through upholding the values of democracy, justice, and equality that we can continue to build a prosperous and inclusive future for all. Together, we will remain steadfast in defending these principles, ensuring peace and stability for generations to come.

Valdete Idrizi Kosovo-Member of Parliament -PDK-part of the election list for another mandate

Kosovo exemplifies resilience in democracy, striving for stability and peace through inclusivity, women’s empowerment, youth engagement and minority integration. Peace remains at the core Kosovo’s vision as we actively participate in the EU facilitated dialogue with Serbia, foster grassroots reconciliation and protect cultural heritage as a bridge between communities. However, a significant obstacle remains Serbia’s destructive role. By failing to respect agreements and acting contrary to their spirit, Serbia undermines progress and regional stability. Despite this, Kosovo continues to prioritize peace, engage in dialogue and strengthen partnership with international allies and NATO. International support such as NATO’s KFOR mission and the development of Kosovo Security Force showcase our dedication to security and regional cooperation. Regionally, Kosovo continues with the efforts also through Berlin Process and aspires to join global organizations such as UN and NATO. Despite challenges Kosovo’s vibrant youth, digital innovation and diaspora offer immense potential for growth and also peacebuilding through development. Kosovo remains determined to contribute to a stable and secure Region, standing as a model of resilience, democracy and inclusivity.

Vlora Jashanica IPDV Founder & Representative

Hosting and leading the discussions on the commitment to democratic values and principles, the importance of regional and international collaboration, justice, EU integration, gender equality in politics, freedom of speech, and human rights.

In regard to the media in general, Jashanica emphasized that narratives can often be distorted by various sources operating alongside reputable mainstream media outlets. This underscores the critical importance of relying on credible mainstream media for accurate and reliable information. She also highlighted the role of social networks, which have empowered individuals to engage in discussions and broaden their outreach, contributing to the fundamental right of freedom of speech. However, Jashanica pointed out that it is ultimately up to societies to critically assess and compare information from both traditional media and social platforms, distinguishing between truth and misinformation.

Jashanica also specified the need for more effective modalities and increased efforts to end the wars in Ukraine and the Middle East. She also underscored the unrest occurring in various nations and the reactions of societies in response to the growing dissatisfaction that has surfaced in recent years.

Finally, Jashanica emphasized that IPDV maintains neutrality with regard to party affiliations, bringing together politicians from all political backgrounds to promote democracy, peace, stability, security, and cooperation both within the region and beyond.

Institute for Protection of Democratic Values

Through the years, the Institute for the Protection of Democratic Values (IPDV), with its clear focus, mission, and orientation, has served as a key gathering point for local, regional, and international policymakers committed to supporting democracy. Through its collaborative efforts, the Institute played a significant role in advancing democratic values, fostering meaningful dialogue, and promoting democratic governance across borders. By uniting stakeholders from diverse regions and countries, IPDV has contributed to strengthening democratic institutions and addressing the challenges that threaten democratic principles.

As an independent organization, IPDV has developed its own strategies and approaches to support positive change, reinforcing the protection and promotion of democratic values. We recognize that democracy is a system that has triumphed over others that have failed, and we believe it is essential for democratic systems to continually evolve, enhancing mechanisms for improvement and intervention when necessary.

Fully aware of the challenges, IPDV remains committed to making meaningful contributions to societies both within and outside of our borders.

POETI I PUSHKATUAR TRIFON XHAGJIKA, ELEGJIA E MERO BAZES DHE KARTELA IME…

December 24, 2024 by s p

Nga Visar Zhiti

E solla këtu, larg vrasësve të tij

Sido që s’i njoh vrasësit e vërtetë.

Le të jetë larg vrasësve të rinj

Që vrasin fjalën të mos ketë poetë…

Kështu ndodhi. Tani e gjitha frikshmërisht dhe madhërishëm brenda një elegjie.

Bustin e një poeti që e pushkatuan në vendin ku(r) sundonte diktatura më egër në Europën e Lindjes komuniste, por pasi historia deshi të shëmbej Muri i Berlinit dhe të binte ajo perandori, së voni miqtë e poetit, më saktë ata që do ta donin më pas, edhe pa e njohur, e çojnë në vendlindje. Bustin. Ca bronz nga ajo tragjedi.

Rikthehej poeti tragjik Trifon Xhagjika, që prapë sikur i druhen (shteti) kanë frikë ta kujtojnë. Nuk ka asnjë rrugë me emrin e tij në kryeqytet apo një gur me vargjet e tij…

Çdo popull tjetër, i dalë nga një diktaturë, po ta kishte këtë poet, fjalët e tij do t’i gdhende në gur apo do t’i shkruante mureve, – kështu kam shkruar shpesh…

Gjithsesi, është dhe një kujtesë tjetër, një ndërgjegje tjetër e përgjegjësi, madje dhe një atdhe tjetër, që i ngjan atij të përjetëshmit.

Nën këtë hijezim, gazetari i njohur, por edhe poet, Mero Baze, bashkëfshtar i Trifon Xhagjikës, priu për të çuar bustin e poetit të pushkatuar në vendlindje, në Peshtan, fshati i tyre, ku dhe shtëpitë i kanë pranë njëra tjetrës.

Dhe Mero Baze ndjeu të shkruajë dhe elegjinë për të gjithë ne.

* * *

Çdo 23 dhjetor, nata e asaj date, – dhe me kuptimin që të kall datën, – ashtu siç ka yje, mes tyre ka dhe përndjezje plumbash, një përzierje tronditëse vezullimesh. Vranë një poet para më shumë se gjysmë shekullit në vitin 1964 dhe ky imazh, yje dhe plumba, i kthyer në ndjesi, më kap që kur mësova atë emër dhe atë ngjarje. Dhe tani q:e lexoj elegjinë e Mero Bazes…

Në librin tim “Kartela të Realizmit të Dënuar”, një studim për letërsinë tjetër, atë që dogji regjimi, të poetëve dhe shkrimtarëve që pushkatoi e burgosi e internoi, madje dënoi dhe vetë librat dhe cilët përpiqeshin t’i lexonin fshehurazi, është dhe kartela e dhembshur e Trifon Xhagjikës, ku përveç të tjerash, janë përdorur dhe të dhënat që kishte sjellë Mero Baze nga Dosja në arkiv…

KARTELA:

DHE TRIFON XHAGJIKA THA:

“MË JEPNI NJË TOP

T’I BIE KOMITETIT QËNDROR”

Këto ishin fjalët e fundit të tij, që po trondisnin trupin gjykues. I pandehuri nuk po kërkonte mëshirë, siç dhe u pëlqente sundimtarëve, që të ndjeheshin të gjithëfuqishëm, gjysmë perëndi, si emblema të dhunës me sopatë në dorë, që drithëronin botën. Jo vetëm që s’kishte kërkuar mëshirë, po kishte kërkuar një top… është artilier… ashtu?… po, po… dhe poet… E dëgjove, e do topin që t’i bjerë Partisë, Komitetit Qëndror… ta shëmbë me gjithë ata brënda, udhëhqjen e lavdishme…. Qënka i çmëndur… kam frikë… se mos duhet t’i kërkojmë ne atij mëshirë…

Në sallë arritën dhe dy vëllezërit e të pandehurit, sapo qe dhënë dënimi me pushkatim. U panë sy më sy…

– Kokën lart, siç e do nderi i Xhagjikëve! – thirri një nga vëllezërit, më i madhi, Ylli. Po ku është liria? – pëshpëritej gjithandej jashtë sallës së gjyqit, siç kishte thirrur që sapo ishte dënuar me pushkatim. Policët po futnin për në makinë, duke e mbajtur nga krahët fort, egërsisht dhe me një lloj adhurimimi të frikshëm, Ç’qenkësh ky kështu?! Dimër i keq. Dhjetor, 1963. Data 23. E pushkatojne natën… ku-ku?… Dhe pas dy ditësh do të mund të festohej Krishlindja, aq sa lejohej? Dhe pas një jave Viti i Ri, nëse do të vinte… ?

Poeti Trifon Xhagjika

(1932 – 1963)

u lind në Peshtan të Tepelenës në vitin 1932. Familja e tij u shpërngul në Tiranë, në kohë e pushtimit italian në po atë vit, kur në një lagje diku themelohej në ilegalitet Partia Komuniste, ajo që do të sundonte dhunshëm duke pushkatuar dhe poetë.

Pasi përfundoi studimet në Shkollën Normale të Elbasanit, në fillim të viteve 50 u diplomua për oficer i artilerisë kundërajrore dhe për disa vite punoi si oficer në një repart ushtarak në Rrapin e Treshit në Tiranë. Kreu një kurs për Gazetari e Histori, këmbënguli, sepse donte të vazhdonte fakultetin për Letërsi.

Boton poezi nëpër gazeta dhe tërheq vëmëndjen e lexuesve e të poetëve të tjerë… E kalojnë me punë në Ministrinë e Mbrojtjes, fillimisht si redaktor në sektorin e botimeve dhe rregulloreve e më vonë në gazetën “Luftëtari”.

Në vitin 1959 i përmblodhi poezitë e tij në një libërth hollak dhe nën kujdesin e kritikut avangardist Drago Siliqi i boton me titullin “Gjurmët”, ku ndihej romantiku dhe rebeli, që seç kërkonte. Gjithsesi është gjurma e tij e parë.

Mjaft nga ato poezi u bënë dhe këngë, madje dhe himnin e shkollës së tij ai e shkroi, kompozim i K. Trakos, dhe do ta këndonin breza të tërë studentësh me uniformë, edhe kur ai s’ishte më..

Sipas rrëfimeve të motrës së tij, “Trifoni kishte ndryshuar kohëve të fundit”, para arrestimit, kuptohet, ishte bërë më i vrenjtur, i shkonte, se vishej dhe bukur, kur dilte civil, Linën, asaj që i kishte kushtuar qindra vargje, e donte siç dinte të donte ai, por po rrinte gjithnjë e më shumë me ata, të pa kënaqurit me sistemin, siç thuhej atëhere, me ata që flisnin kundër, me ata që donin… të arratiseshin. “Njërit prej tyre i gjeti një kamerdare të madhe, që ngjallte dyshime se përse e doje, ia mori një kushëriri dhe e përcolli vetë atë që do të ikte andej nga Liqeni i Pogradecit. Vuante me ata që ishin ndarë me gratë e tyre ruse mbas prishjes me Bashkimin Sovjetik dhe i ndihmonte që të bashkoheshin me to… të arratiseshin…

Në gjyq e akuzuan për agjitacion dhe propagandë kundër shtetit dhe… për terror. Terror po bënin ata vetë, gjyqi, shteti, partia. Gjithsesi shpëtim nuk do të kishte… Shkak ishin dhe poezitë e tij të pa botuara, ato kundër… Dhe nuk u pa më… Dhe do të përhapej lajmi gjithandej, në redaksitë e gazetave, në kafenetë ku shkonin shkrimtarë, gazetarë, etj, se atë… kë?… atë që ngjante me Lermontovin, poet ushtarak, që qeshte aq çíltër dhe i shkëlqenin sytë?… e kishin pushkatuar… Ku?… Pse? Ishin grup…

…andej nga liqeni i Pogradecit, në zona të dyshimta, u kapën në përpjekje për t’u arratisur. I denoncuan shoferët e rrugës, i priste një major me çantë shpine, sipas Shërbimeve Sekrete. Ja emrat e grupit, dy vëllezërit Thoma dhe Stavri Rafaeli, dy gazetarët Vangjel Lezho dhe Fadil Kokomani, por dhe Robert Vullkani, botues e përkthyes, si dhe një tjetër shok i tyre, Franko Sara e bashkë me ta, poeti Trifon Xhagjika.

Të parin dhe të fundit i pushkatuan, të dy ushtarakë, kur në të vërtetë, ky i dyti nuk donte të arratisej, të paktën asaj herë me ata.

Këto të dhëna janë sipas Dosjes që ka hapur gazetari Mero Baze. Trifoni ishte më antikomunisti dhe pro perëndimori, dhe, nëse do te vendoste të ikte, do të arratisej për në Itali, shkruan M. B.

Grupin, siç e kemi parë, e përbënin intelektualë të njohur, të letrave dhe të muzikës, ushtarakë, një pjesë e tyre kishin studiuar në Bashkimin Sovjetik e në vende të tjera socialiste, kishin dhe gratë të huaja, ruse, hungareze, të rrezikshme pas prishjes së marrdhënieve me ato vende. Trifoni i kishte pajisur me mjetet që do të duheshin për arratisje.

Trifoni ndërkaq kishte botuar një libër. E lehtësonte apo e rëndonte ajo gjendjen e tij? Në dosje do të ishin poezi të tij, disidente, armiqësore, të guximshme deri në tmerr ashtu si traktet që kishin shpërndarë. Të tjerët e grupit, që i lanë gjallë, do t’u jepnin dënime të rënda dhe do të çoheshin burgjeve për t’i pushkatuar më vonë.

* * *

Kur unë vajta në burgun e Spaçit, gjeta një gjendje të rëndë në kamp, të përzishme që ndihej që në ajër, të gjithë të burgosurit më dukeshin si me një plagë plumbi, që e zinin me dorë për të mos u rrjedhur i gjithë gjaku. Ishin pushkatuar dy bashkëvuajtës, gazetarët Fadil Kokomani dhe Vangjel Lezho, se kishin dërguar një letër në Komitetin Qendror kundër Enverit. Bashkë me ta ishte pushkatuar dhe i burgosuri tjetër Xhelal Koprenca, pro perëndimor. Bashkëvuajtësi im, Astrit Xhaferri, me të cilin u bëmë miq në Spaç, më tregonte se e kishte njohur Trifon Xhagjikën, i fliste për guximin e poesisë, edhe për gjuhën e saj, fjala duhet gjetur në vuajtjen e popullit, u thoshte.

* * *

Punoja në gazetën e parë opozitare. Kishte rënë Muri i Berlinit dhe pllakat e tij të betonta sikur na kishin zënë nën vete dhe ne po dilnim me mundim.

Ishim ballë për ballë dy të dalë nga burgjet, unë dhe Ylli, vëllai i Trifonit, ai që kishte thirrur në sallën e gjyqit: “Kokën lart!” dhe gjykatesit urdhëruan t’i hidheshin hekurat dhe atij.

Poezitë mbi tryezë. fërgëllonin dritshëm. Po përlotesha edhe unë pas Yllit…

E pashë Atdheun lakuriq,

(vetëm pa miq e shokë)

mundohej të këpuste një degë dafinë

nga lavdia e shekujve.

Atdheun e dija të uritur,

por sa i vogël qenka!

Asnjë degë nuk e këpuste dot.

E mora për dore,

ta rrit në zemrën time…

Vëllezër,

Po e kërkuat Atdheun,

e kam unë.

Ndihmomëni të qesh.

Ndihmomëni të gëzoj!

Atdheu është lakuriq!

1963

Këto poezi Trifoni recitoi dhe në gjyqin e tij, kur i dhanë dënimin me vdekje. Atë vit e kishte shkruar Gjithë dhimbje dhe forcë. Atdheun që e merr për dore për ta rritur në zemer, ndërsa atdheu po e vriste. Që po ta kërkonin atdheun e humbur, e kishte ai. Ku? Nën dhe? Vaj dhe thirrje dhe testament të tillë nuk kishte patur poezia e re shqipe.

U tronditën dhe ata që e dëgjuan jashtë, të recituar në një takim poetësh në Itali, në një kështjellë në Bari, ua dhashë unë të përkthyer.

“Atdheu është lakuriq”, me këtë titull vendosëm të botonim librin e tij me vjersha, të parin pas rënies së diktaturës, do ta përgatitte poeti Xhevahir Spahiu, ndërsa liriku Jorgo Bllaci dhe unë, ish-të burgosur, bëmë dhe redaktorin, se punonim së bashku në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”, aty ku kishte nisur dënimi im. Donim t’i ishim pranë Trifonit, të ringjallnim sado pak diçka nga martirizimi i tij heroik.

Po ku është varri i tij? Bashkë me lulet t’i çonim dhe librin e ri Balta s’tregon asgjë. Veç libri, ama, vërtet kishte vezullime të mermerit… Ndiheshim të lumtur që e botuam. Po ç’lumturi zeza! Dhe do të gjendeshin poezi të tjera, duhej botimi tjetër. Ylli më kërkonte në gazetat, ku bashkëpunoja në Tiranë. Se kush i tha që s’jam. Donin që unë të mos isha. Po Trifoni Xhagjika tani u duhej më shumë të tjerëve, jo vetëm neve, që vinim nga burgjet, që dhe ishim pushkatuar me të, sado pak. Dhe doli “Poezia” e tij e plotë, në shekullin e ri dhe mijëvjeçarin e ri.

Shqipëria ka nevojë për guximin dhe ëndrrën e tij.

`Miq!

Dëgjoni trokëllimat e kalit

të harbuar?

Jam unë!

Poeti spanjoll Garsia Lorka po vinte kështu? Po dhe atë “si një Krisht mes hajdutësh në Granada e vranë – thotë Ernesto Sabata. – Krim i urryer, simbol i kësaj bote, e cila pas çrrënosjes së poezisë, lartësoi në vend të saj vrazhdësinë dhe frikën”

Jo, po guxonte të vinte i pushkatuari tjetër, Xhagjika ynë. Nuk paskan të njëjtë vetëm fundin tragjik por edhe kalin e poezisë. Trifon Xhagjika ecën dhe reciton “Këngë e verbër”, që ia kishte kushtuar Republikës, ku thotë: Vramë po të duash!/Në netët e tua të gjakosura/do të dëgjosh zërin tim:/“Të urrej oRepublikë,/lavire e zotërve gjakprishur!” (Prill 1962)

Vramë po të duash!!! O Zot, e dinte ç’bënte! Mbas një viti do ta pushkonin.

Në vendlindje, në Peshtan, vendosën një bust të tij.miqtë e rinj të pasvdekjes. Por ai duhet të jetë kudo, në kujtesë, në kryeqytetin e dhimbjes, në poezi…

ELEGJIA NË “SHI ME BALTË”…

Elegjia “Trifon Xhagjika” e Mero Bazes është në librin e tij, “Shi me baltë”, që i gjithë i ngjan asaj elegjie, për kohën dhe njerëzit e saj, për veten dhe për të shkuarën tonë, aq të pranishme dhe të ardhmes se mos do t’ë ngjajë të tashmes, të lirë për gjithçka, të mirë a të keqe njëlloj, pra, jo vërtet të lirë.

Mero Baze është mjeshtër i përsiatjeve kësisoj, të thukta dhe dëshpëruese, por në emër të një të drejtësie dhe përmirësimi të realitetit, artikujt e tij janë gati të përditshëm, me përditshmërinë turbulluese, që si duhet kthjelluar, duke e turbulluar edhe më?

Me të dalë poezia e Meros, tërhoqi vëmendjen e lexuesit dhe medias. Ishte një befasi? Ky gazetar i guximshëm deri në ashpërsi, i skajshëm deri te e vërteta, të paktën ajo e tij dhe e shqetësimeve që sjell ajo, kërkues i “Thembrës së Akilit” për të ngulur shigjetën e tij pa mëshirë, paska dhe poezi, pambuk të saj për plagët?

Po, Mero Baze është poet. Edhe në gazetarinë e tij dhe prozën eseistike ka poezi të fshehtë, por të tufantë si në një rrugë tjetër, ndërsa në poezinë e tij ka çështë të forta sociale, kontradikta dhe përplasje, madje dhe fjalor të atillë, por si pas xhamave. Por ai nuk kundron, futet në protestë dhe polemizon.

Në këtë libër me poezi, se ata që e njohin Mero Bazen e dinë që ai ka dhe një libër tjetër me poezi të hershme, shohim se ai përdor strofën e rregullt, pra, se brendshmi ndjen nevojën e rregullit, me metrikë të caktuar dhe rima, pra do harmoninë e sprovuar klasike dhe duke ngjasur në formë, të gjitha poezitë duket se janë këngët e një poeme. Për atdheun tonë, sipas tij, për kohën e tij, sipas nesh, për njerëzit sipas kohës, ku shpesh ata që s’janë, janë më shumë se ata qe janë.

Ja, si elegjia për Trifon Xhagikën tonë. Plot tension dhe dhimbje therëse. Solemnitet dhe një paqeje të nevojshme që i ngjan një armëpushimi, por jo pushim të luftës, jo me plumba, por me fjalë dhe drejtësi për një të vërtetë më të madhe se të gjithsecilit, të vërtetën që na duhet të gjithëve. Ka patur një kohë çnjerëzore që bëri njerëz çnjerëzorë, të cilët prapë mund të bëjnë kohë. Që të mbrohemi, duket thirrur Trifon Xhagjika. Që të fitojë njeriu, njerëzisht, na duhet statuja e Trifon Xhagjikës. Por tani nga fshati i tij, të shkojë në kryqytet, madje dhe në kryeqytetet e Europës, që vuajtën atë sundim, se Trifon Xhagjika nuk është poet nga që e pushkatuan, por me atë pushkatuan një poet.

Dhe koha kishte frikë dhe me atë të vrarë. Dhe bënte krimin tjetër, atë të mbulimit të krimit jo vetëm me dhé, por pa varr, por dhe me heshtje dhe harresë dhe Realizëm Socialist, shkrimtarët mediokër të së cilës, kritikët e mbetur donkishoteskë të saj, s’bëjnë gjë tjetër, por hekurishtet e kalbura të asaj fabrike na i tregojnë si sukses, që duhet montuar ende, pak si ndryshe, etj, dhe gjejnë dhe sulmojnë sabotatorët e saj si dikur partia e tyre, por as vetë s’e kuptojnë se po duan këtë, por mendësia dhe veprimet e tyre janë të tilla: pse na i shkatërruat Realizmin Socialist?! – sikur thonë .

Por vjen dhe poezia e Mero Bazes për Trifon Xhagjikën. Vargjet u ngjajnë atyre shiritave të verdhë që rrethojnë një skenë krimi: Këtu është vrarë një poet, që po duan ta rivrasin. Nuk ka rëndësi në janë po ata vrasës apo të tjerë. Krimi i barazon. Dhe nëse tani nuk vrasin dot poetin, duan të vrasin fjalën e tij, kur poeti në fund të fundit është fjala e tij.

Mero Baze si poet na bashkohet në më të lartën tonë, që vuajtjet dhe martirizimin ta kalojmë jo vet;em nga rrëfim në përvoj:e, po ta bëjmë dhe art, poezi. Që sjellin drejt:esi dhe paqe.

Mos Mero Baze nuk duron dot dhe ka marrë topin që kërkoi në gjyq Trifon Xhagjika si poet?

TRIFON XHAGJIKA

– Nga Mero Baze –

E prura mbi një gur në shtëpinë e tij,

Te lëmi që i feksi në mend para plumbit.

Ky gur s’e ka ditur që ai po vdiste,

Askush s’e njoftoi për natën e fundit.

As muret e shtëpisë nuk e kanë vajtuar

Se vdekjen ua mbajtën fshehur nga frika.

Kishin frikë nga klithmat e gurëve

Nga kuja që do plaste pa zbardhur dita.

Ua fshehën fëmijëve që nuk e njihnin,

Krojeve që prisnin të kthehej nga larg.

Ua fshehën pleqve që mblidheshin te lëmi

Dhe prisnin habere çdo darkë.

Ua mbajtën fshehur, si t’ua thoshin

Që s’vdiq nga sëmundja, as nga malarja!

Këta gurë të hirtë janë shumë të vjetër

Të mos habiten si vdes njeriu nga fjala.

Tani vështrojnë fytyrën e bronztë,

Duan të kuptojnë pse Trifoni nuk flet.

Ai u shua kur fjalën e vriste frika

Dhe hesht tani kur fjala ulëret.

E solla këtu, larg vrasësve të tij

Sido që s’i njoh vrasësit e vërtetë.

Le të jetë larg vrasësve të rinj

Që vrasin fjalën të mos ketë poetë…

Pse e kemi humbur kuptimin e vërtetë të Krishtlindjes?

December 24, 2024 by s p

Opinion nga Rafael Floqi/

Adhurimi i barinjve nga piktori hollandez Mathais Storm 1650

Tani jemi thirrur të festojmë Krishtin gjatë gjithë vitit, megjithatë ne e humbasim këtë fokus gjatë sezonit të Krishtlindjeve. Ndërsa Krishtlindjet janë një kohë për të festuar lindjen e Krishtit dhe gjithçka që Ai na dha, por ne shpesh mund të zhytemi në dhurata dhe dekorime, duke harruar kuptimin e vërtetë të festës.

Perëndia e deshi aq botën, sa na dha Birin e tij të vetëmlindurin

Krishtlindja është një kohë për të përkujtuar lindjen e Jezu Krishtit, siç thuhet te Gjoni 3:16. “Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa na dha Birin e tij të vetëmlindurin, që kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë një jetë të përjetshme”.

Ky është një moment në histori që përhap një mesazh dashurie, shprese dhe shpengimi në botë. Për shekuj me radhë, të krishterët anembanë globit e shënuan këtë rast si një mundësi për reflektim shpirtëror dhe bashkim. Megjithatë, në shumë pjesë të botës sot, Krishtlindjet janë lënë në hije nga materializmi dhe festat laike.

“Babi, çfarë ndodh në 25 Dhjetor ?”,- më pyeti vajza ime kur ishte 8 vjeçe.

Tani, ajo e di përgjigjen. Data 25 Dhjetor është Krishtlindja. Po, është dita kur vjen Santa, por është edhe ditëlindja e Jezusit. Unë e kujtoj atë, por ajo është në diçka më të thellë: “E di. Por pse të gjithë njerëzit e festojnë ditëlindjen e Jezusit?”, shtoi ajo.

Bëj pauzë në mënyrë të pakëndshme, sepse këtu është pika e pengimit. Nuk di çfarë t’i them sepse nuk e di më si t’i përgjigjen.

Ashtu si shumë familje të tjera, ne e kuptonim kuptimin e vërtetë të Krishtlindjes, ndryshe nga ajo kapitaliste a socialiste, e komercializuar apo demonizuar, e babagjyshit të Vitit të ri në TV.

Po pse të gjithë festojnë ditëlindjen e Jezusit?

Po pse të gjithë festojnë ditëlindjen e Jezusit? Sepse ai është Biri i vetëm i Perëndisë, me mish dhe me gjak. Sepse ai është Shëlbuesi i njerëzimit dhe fëmija që do të rritet për të shpëtuar të gjithë botën e bekuar.

E gjithë kjo është e mirë, e mirë, por këtu është problemi: Unë nuk i besoj më këto gjëra dhe nuk jam i sigurt se dua që edhe fëmijët e mi t’i besojnë ato. Por unë dua që ata të dinë se çfarë është në të vërtetë Krishtlindjet.

Unë dua që ata një ditë të gërmojnë në të gjitha detajet befasuese, të tmerrshme dhe të çuditshme të historisë së lindjes së Krishtit në Shkrimet e Shenjta . Një ditë, unë do t’u them fëmijëve të mi atë që u them shikuesve të mi: se Bibla është një thesar i letërsisë botërore, se është një tekst aq i bukur dhe aq ngatërrues që kam lexuar ndonjëherë dhe se ju nuk mund të mos e njihni Biblën, edhe në një komb po aq të devotshëm sa i yni , që e ruajti fenë kur një shenjë kryqi të çonte në burg.

Megjithatë, vajza ime ishte në klasën e tretë, dhe motra e saj nuk qenë vërtet gati për të gjitha këto. Për më tepër, ato nuk ishin gati as për të kuptuar Krishtlindjet e Ungjijve. Sigurisht, ka çmimin standard të konkursit tuaj festiv për grazhdin: me engjëj, barinj dhe njerëz të mençur “nga lindja”.

Kjo festë nuk ka shumë kuptim nëse Jezusi nuk është Mesia

Por grumbullimi i tyre rreth grazhdit nuk ka shumë kuptim nëse Jezusi nuk është Mesia. Dhe ata janë gjithashtu pikat kyçe të versionit më të dezinfektuar të historisë së Krishtlindjes, ai që lë jashtë pjesët më magjepsëse, shqetësuese, si mendimet e Jozefit për ta braktisur Marinë, vrasjet masive të Herodit të të foshnjave të Betlehemit, ikjen e familjes në Egjipt dhe ngritjen në qiell të Arkelaut.

Dhe pastaj janë të gjitha gjërat proto-teologjike në të cilat as nuk dua të hyj këtu. Ungjilli i Mateut e prezanton Jezusin si një fëmijë “të ngjizur … nga Fryma e Shenjtë” i cili do “ta shpëtojë popullin e tij nga mëkatet e tyre” (1:20-21). Si mund ti flasësh fëmiëve të vegjël që s’e dinë ende „nga vijnë bebet“ – t’u flasësh për ngjizjen dhe aq më pak për ngjizjen e papërlyer – dhe nuk jam i sigurt se do t’i afrohemi ndonjëherë mëkateve nga të cilat do duhemi të shpëtohemi.

Pra, çfarë duhet të bëjë një baba?

Epo, mendoj se gjeta një përgjigje. Një natë të fundit, u ulëm si familje dhe lexuam Lukën 1:46-57. Në këtë pasazh, ungjilltari na jep atë që disa e quajnë Magnificat, këngën që Maria këndon kur mëson se është shtatzënë. Ka shumë arsye të shkëlqyera që jam i emocionuar t’ua mësoj fëmijëve të mi – është një nga poezitë më të bukura në Bibël, është thënë nga një grua dhe frymëzon të gjitha llojet e muzikës së mrekullueshme.

Njerëzit duken më të përqendruar në kapjen e momentit “perfekt” të Krishtlindjes për mediat sociale sesa të reflektojnë në heshtje mbi kuptimin më të thellë të festës.

Luka 2:14 thotë: “Lavdi Perëndisë në qiejt më të lartë dhe paqe mbi tokë atyre mbi të cilët qëndron favoriti i saj.”

Gloria, “Gloria in excelsis Deo”

Ky është një nga vargjet më domethënëse në historinë e Krishtlindjes, për të kapur thelbin e asaj që nënkupton lindja e Jezusit. Kjo shpallje e engjëjve drejtuar barinjve nuk është vetëm një njoftim hyjnor, por edhe një mesazh i thellë shprese dhe paqeje.

Ai diskuton ardhjen e Krishtit si një moment lavdie hyjnore dhe paqeje njerëzore, një moment që kapërcen problemet e kësaj bote dhe ofron pajtim me Perëndinë.

Në kontekstin e Krishtlindjes, ky varg na kujton se kuptimi i vërtetë i festës shkon përtej dhuratave dhe festimeve. Na thërret të përqendrohemi në dhuratën e paqes që Jezusi u sjell të gjithë atyre që e pranojnë Atë. Ai na sfidon të reflektojmë se si mund ta jetojmë atë paqe në jetën tonë.

Sot një është viti i ri. Kush punon në media, e di saktë çka ka në dhjetor. I marrim do pare për reklama prej marketeve që i lëshojnë me zbritje birrat dhe artikujt për sallatë ruse e bakllava dhe mezi presim të kryhet viti, që me qenë depresiv në janar! Dikush thotë që këtë festë e ka shtyrë dhe e ka promovuar komunizmi, sepse e ka gjetë balancin që të mos festohen as Krishtlindjet katolike, as ato Orthodoks, e po të futet diçka në mes. Këta mendimtarë pohojnë që pikërisht për këtë arsye televizionet në vendet komuniste kanë pasur investuar shumë pare në programe të vitit të ri, në mënyrë që popullin ta hutojnë për nja 3 ditë.

Komunizmi ka ra, por Viti i Ri ka mbetur si vazhdim I Krishtlindjes. Italianët e kanë zgjidhur këtë kur thonë të festosh “A natale con i tuoi, Capodanno con chi vuoi.” Krishtlindjen festoje me njerëzit e tu , Vitin e Ri me kë të duash ti.

“Natale con i tuoi, Capodanno con chi vuoi?”

Krishtlindja në Komunizëm ishte një periudhë e veçantë dhe e vështirë për besimtarët dhe për jetën fetare në Shqipëri, e cila nënkupton periudhën kur vendi ishte nën regjimin komunist të udhëhequr nga Enver Hoxha (1946–1985) dhe pasuesit e tij. Në këtë periudhë, besimi fetar u ndalua dhe shpesh u persekutua. Komunizmi shqiptar shpalli një politikë ateiste të rreptë. Në vitin 1967, Enver Hoxha shpalli Shqipërinë si shtetin e parë ateist në botë, duke mbyllur dhe shkatërruar shumicën e kishave dhe xhamive. Besimi fetar u konsiderua një kërcënim për regjimin dhe shumë priftërinj dhe besimtarë u persekutuan, burgosën ose internuan. Festimi i Krishtlindjes, si dhe çdo ngjarje fetare, ishte i ndaluar. Kishat ishin të mbyllura dhe çdo manifestim publik i besimit fetar ishte i dënueshëm.

Ata që u kapën duke festuar Krishtlindjen ose duke kryer ritet fetare mund të përballeshin me pasoja të rënda. Edhe pse ishte ndaluar praktikimi i riteve fetare, shumë nga traditat popullore të Krishtlindjes mbetën të pranishme në formë sekulare. Disa familje ende mbaheshin të lidhura me festat e Krishtlindjes, por pa ritualet fetare. Këto shpesh shprehnin dëshirën për të ruajtur një pjesë të identitetit kulturor dhe shoqëror të shqiptarëve.

Regjimi komunist i përdorte Krishtlindjet dhe çdo ngjarje fetare për të promovuar agjendën ateiste dhe për të shmangur çdo ndikim fetar në shoqëri. Krishterimi dhe çdo fe tjetër ishin shpallur si mbeturina të kaluara, dhe propagandistët komunistë punonin për të hequr çdo ndikim të fesë në jetën e përditshme.

Përpjekjet për të Mbajtur Traditën e Krishtlindjes: Përkundër represionit të regjimit, shumë individë dhe familje gjetën mënyra të fshehta për të festuar Krishtlindjen në mënyrë private. Këto praktika ishin shpesh të fshehura dhe ndihmuan në ruajtjen e identitetit dhe besimit fetar të popullsisë, sidomos pas përmbysjes së regjimit komunist në vitin 1991.

Por dhe në kapitalizëm komercializimi i ka hequr frymën hyjnore Krishtlindjeve. Aq shumë ka të tillë që mendojnë kështu sa që në Google në internet ka sa të duash shkrime, ka edhe aso mendimtarë që thonë që Babadimrin a Plakun e Vitit të vjetër e ka shpikur Coca – Cola. ku thuhet që kjo nuk është e saktë, por pranohet që ka gati 100 vjet që babadimri është pjesë e marketingut të kësaj kompanie.

Bile ka edhe aso mendimtarë që thonë që përpara njerëzit një mbledhë rreth flakës në shpella, kasolla ose shtëpi ku kanë jetuar edhe aty kanë treguar e dëgjuar tregime e përralla, derisa flakën nuk e ka zëvendësuar televizori e përrallat nuk i ka zëvendësuar Hollivudi!

Krishtlindja premtimi i paqes dhe vullnetit të mirë për të gjithë

Në një botë të karakterizuar shpesh nga përçarje, konflikte dhe ankth, Lluka 2:14 shërben si një kujtesë e fuqishme se Krishtlindja ka të bëjë me premtimin e paqes dhe vullnetit të mirë për të gjithë. Është një ftesë për të përqafuar shpresën dhe harmoninë që bën të mundur Lindja e Krishtit.

Largimi nga festimi i Krishtit gjatë Krishtlindjeve nuk është i rastësishëm. Është rezultat i një kulture që gjithnjë e më shumë i jep përparësi kënaqësisë së menjëhershme, shfaqjeve të jashtme të suksesit dhe një ndjesie artificiale gëzimi mbi reflektimin e vërtetë shpirtëror.

Ju mund të argumentoni se shkoni në kishë çdo të diel ose lexoni një histori biblike aty-këtu, por a është kjo ku ju e vendosni kufirin? Në vend që thjesht të kënaqeni me ushqimin dhe pijen në kohën e festave, përfitoni nga rasti për ta ndarë mesazhin e Zotit me ata përreth jush dhe për t’u kujtuar atyre arsyen e vërtetë të festës.

Është gjithashtu vërtet mungesë respekti të zëvendësosh fjalën “Krisht” me një “X” në fjalën Krishtlindje. Shkurtesa “Krishtlindja” mund të duket e padëmshme ose e përshtatshme për disa, por ai heq zemrën e thelbin e festës.

Krishti” është thelbi i Krishtlindjeve?

“Krishti” është thelbi i Krishtlindjeve? i gjithë kuptimi i festës sillet rreth lindjes së Jezu Krishtit me një moment që ndryshoi botën. Duke e reduktuar emrin e Tij në një “X” jopersonale, ne jo vetëm ia pakësojmë rëndësinë shpirtërore të festës, por fshijmë edhe themelin mbi të cilin qëndron kjo festë.

Krishtlindja është bërë një ngjarje kulturore, kryesisht e shkëputur nga rrënjët e saj fetare. Në vend që të ngadalësojmë për të reflektuar mbi rëndësinë e lindjes së Krishtit dhe çfarë do të thotë ajo për jetën tonë, ne vrapojmë përgjatë sezonit, duke u përpjekur të vazhdojmë me tendencat më të fundit dhe duke u përpjekur të kalojmë njëri-tjetrin me dhurata ekstravagante dhe festime madhështore.

Ndërsa fotot, festimet dhe argëtimi janë ato që i bëjnë Krishtlindjet të këndshme, pse i lejojmë ato të bëhen fokusi qendror i sezonit? Jezusi e sakrifikoi jetën e Tij që ne të kishim tonën, megjithatë ne shpesh dështojmë të tregojmë vlerësim për Të.

Në fund të fundit, pa Krishtin nuk do të kishte Krishtlindje.

Po Santa pyesin ato. Fjala “Santa” ka kuptime të shumta, duke përfshirë një titull për një shenjtor, një mbiemër që do të thotë “i shenjtë” dhe një referencë për personazhin mitik si Santa Claus. Titulli për një shenjtor: Fjala “Santa” vjen nga fjala italiane santa, që do të thotë “shenjt” ose “i shenjtë”. Përdoret përpara emrit të një shenjtoreje femër, si Santa Rosa. Si mbiemër, në anglishten amerikane, “Santa” mund të përdoret si mbiemër për të nënkuptuar “i/e shenjtë”.

Referenca për Babadimrin: Fjala “Santa” lidhet edhe me personazhin mitik Santa Claus, i cili njihet për sjelljen e dhuratave për fëmijët në prag të Krishtlindjeve. Emri “Santa Klaus” vjen nga emri holandez Sinterklaas, i cili është një modifikim i emrit Sint Nikolaas, ose Shën Nikolla /Shën Kolli. Përdorimi i parë i njohur i termit “Santa Claus” ishte në 1773.

Por sot ne festojmë sepse historia e Krishtlindjes na tregon se Zoti është në anën e të shtypurve – se ai preferon varfërinë sesa pasurinë, përulësinë ndaj krenarisë, shërbimin ndaj pushtetit. Dhe na thotë se duhet të ushqejmë të uriturit. Është një thirrje e fuqishme dhe koncize për drejtësi sociale që duhet të na godasë edhe më fort sot në një kohë pabarazie ekonomike marramendëse.

Dhe kështu u shpjegoja fëmijëve të mi. Vajza ime heshte dhe më pas më pyeti: “Babi, çfarë është Zoti?”

Unë do t’ua tregoj këtë për Pashkë, u them.

Tani për tani, Gëzuar Krishtlindjet.

Doktori arbëresh që ka mësuar historinë e Çamërisë nga Antonio Belushi

December 24, 2024 by s p

Arben Iliazi/

Në qytezën e Poggibonsit në rajonin e Toskanës, gjatë një aktiviteti të Fondacionit Camëria “Hasan Tahsini”, ku isha i ftuar, u takova edhe me një doktor Arbëresh, mjaft të njohur në atë rajon, i cili kishte ardhur, së bashku me zonjën e tij shqiptare, me origjinë nga Dibra, doktoren okuliste Gentiana Haka. Doktor Battista La Rocca, mjek patolog në spitalin e Sienës dhe me banim në Siena, është lindur në vitin 1974 në Frasnita (Frascineto), një nga katundet më të bukur arbëreshë, që ndodhet në krahinën e Kozencës (Kalabri). Në këtë komunë prej 2208 banorësh spikat mikpritja tradicionale shqiptare dhe prej shekujsh trashëgohen gjuha, traditat, zakonet, veshjet, ritet fetare dhe kultura e “Motit të Madh” të Gjergj Kastrioti Skënderbeut.

Që në fjalët e para që shkëmbyem, dukej qartë se doktori kishte një adhurim të vecantë për Shqipërinë, Skënderbeun, kulturën shqiptare. Madje ishte plotësisht i informuar edhe për cështjet kombëtare, që lidhen me Kosovën, Çamërinë e vise të tjera. Të parët e fisit të tij ka mundësi të kenë ekziluar në Itali pas vdekjes së Skënderbeut. Doktori më habiti me bagazhin dhe njohuritë e tij. Me një shqipe të përsosur biseduam gjerë e gjatë . Përmendi Frang Bardhin, Budin, Bogdanin, Pjetër Mazrekun, të cilët kishin studiuar në Kolegjin e Loretos, ose ndryshe Kolegji Ilirik. Madje më foli edhe për poetin e parë shqiptar, Lekë Matrënga, i cili mendohej se ishte me prejardhje nga Çamëria.

Dr. Battista e mbante mend mirë datën 16 qershor 2021, kur kryetari i Bashkisë, Domenico Lo Polito, lëshoi autorizimin për vendosjen e Bustit të Gjergj Kastrioti Skenderbe në qytezën antike të Kastrovillarit, 3 km larg nga fshati i tij, Frasnita. Kastrovillari, i vendosur në shpatet e Pollinos, i përket krahinës së Kalabrisë. Mendohet se arbëreshët mbërritën këtu në vitin 1480. Pa skulpturën e legjendës së tyre, Gjergj Kastrioti Skënderbe, kjo provincë nuk do të kishte shprirtin arbëror! “Vendosja e bustit të Skënderbeut përfaqëson një shenjë tjetër se italianët janë një komunitet që njohin vlerën dhe pasurinë e shumësisë së popujve, ideve, gjuhëve dhe kulturave. Kultura arbëreshe gjithashtu ka kontribuar historikisht në rritjen e territorit tonë dhe Kastrovillari ka aq shumë bashkëqytetarë me origjinë shqiptare, sa përfaqëson një nga komunitetet më të mëdha.

Kastrovillarin dhe popullin Arbëresh, prej shekujsh, i bashkoi edhe ideali për një Itali të pavarur, të bashkuar dhe prosperuar, morën pjesë në revoltën në Unifikimin e Italisë, (1860). Ishte pikërisht, biri i Kastrovillarit Giuseppe Pace, që mbërriti triumfalisht në Kastrovillari, së bashku me vëllezërit arbëreshë. (Arbëreshët dhanë ndihmesën e tyre, konkrete, një shembull i paparë, ku Garibaldit që i cmoi si Luanë, “këmish kuqët” arbëror. Busti i Skënderbeut është një trashëgimi e përbashkët dhe dëshmon se së bashku kemi bërë një rrugë të gjatë. Figura e Gjergj Kastriotit është një figurë dimensionale. Figurë historike, një figurë që gjatë shekujve, që është akoma gjallë në botën arbëreshe”, thotë dr. Battista për “Diellin”.

Në Frasnita (Frascineto), është edhe një shesh, i emërtuar Sheshi “Kosova”, si dhe biblioteka e At Antonio Belushit. “Jemi rritur me bekimin e At Antonios – thotë doktori, i mallëngjyer nga ikja e tij në parajsë një vit më parë. Nga ai kam mësuar edhe historinë e Çamërisë. Kishte shumë lidhje me arvanitët e çamët në Greqi. Shtëpia e Antonio Belushit tani është më shumë se një shtëpi. Është muze etnografik, është arkiv, mbi të gjitha është bibliotekë e pasur me libra e gazeta të ruajtura prej shumë viteve. Biblioteka e At Antonio Belushit të kujton më shumë arkivat e njohura, sesa thjesht një bibliotekë. Mahnitesh me arkivimin e shtypit shqiptar gjithandej globit me aq saktësi e respekt, thotë i emocionuar doktori Arbëresh.

– Po një Shesh “Çamëria” do të ketë ? e pyes.

-Patjetër, thotë, Kosova dhe Çamëria janë amanet brezash.

Duke vijuar bisedën, doktor Battista më tregoi se Frasnita (Frascineto) ka simbol të gdhendur në kulturën arbëreshe të komunitetit “Valljen”, aq sa edhe Frasnita quhet ndryshe si “katundi i vallevet”. “Vallja” përjetohet si një ngjarje e rëndësishme në komunitet që shpalos identitetin dhe rrënjët historike të arbëreshëve të ruajtura me dashuri dhe përkushtim për më shumë se 500 vjet. Ajo konsiston në një vallëzim në grup, ku gratë e burrat të veshur me kostumet tradicionale madhështore arbëreshe të kapur përmes shamive të bardha kërcejnë nën tingujt emocionues të këngëve me motive dashurie dhe epike ku i këndohet fitoreve dhe arritjeve të heroit legjendar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Në aktivitetet kulturore në Frasnita janë të pranishme edhe “Lojërat për nder të Gjergj Katrioti Skënderbeut”, që zhvillohen cdo vit në qendrën historike, ku është ngritur edhe Muzeu Komunal i kostumeve Arbëreshe. Gjatë momenteve të lojërave, rrugët dhe sheshet e pjesës historike stolisen, duke krijuar një atmosferë magjike dhe magjepsëse të traditave kombëtare.

Në Frasnita, në vitin 2014, është krijuar një shoqatë kulturore dhe turistike nga arbëreshët, e quajtur “Vorea”, rrëfen më tej Dr. Batista për gazetën “Dielli”. Kjo shoqatë lindi pikërisht me synimin për të ofruar ndihmesën e saj për ruajtjen, promovimin, shpërndarjen e mundësimin e njohjes kudo të gjuhës arbëreshe, të traditave, të riteve të tyre përkatëse fetare, të kulturës, muzikës, letërsisë, përrallave, legjendave tona të lashta e të përbashkëta, të kuzhinës dhe gatimeve tradicionale, si dhe çdo aspekt tjetër identiteti,.

– Përse ky emërtim? e pyes, duke sjellë në mendje poetin e shquar, emrin e të cilit e mbaja mend mirë qysh nga koha e studimeve në Fakultetin e Filologjisë në Tiranë .

– Në nder të poetit të famshëm, më përgjigjet dr. Battista. – Poeti me origjinë shqiptare, Vorea Ujko, lindi në fshatin Frasnita (Frascineto), Kalabri, më 1918 (ka shkrime ku thuhet se ka lindur edhe më 1931); vdiq në një aksidenti automobilistik më 26 janar 1989. Vorea, pos që ka qënë prift, ka studiuar edhe për letërsi dhe si i tillë ka punuar mësues i letërsisë në Firmo, shpjegon Dr. Battista. Ai, ashtu si edhe poetët e rinj arbëreshë, kanë bë rë e bëjnë përpjekje që, pos kultivimit të gjuhës së tyre shqipe, që e kanë ruajtë brez pas brezi, e që paraqet një brum të mirë studimi të gjuhëtarëve, t’i afrohen gjuhës së sotme shqipe. Kjo mundësi tashmë është mundësuar, sepse ekziston liria e lëvizjës, por edhe kanë qasje në programe të ndryshme të mediave elektronike, por edhe të gazetave. Në krijimtarinë e Ujkos vihet re ndjenja e fortë e lidhjes së tij me kulturën dhe paraardhësit. Krijimet e Ujkos janë publikuar në antologji dhe publikime në Itali, Shqipëri dhe Kosovë.

Cilat janë disa nga veprimtaritë e shoqatës “Vorea”? – e pyes dr. Battistën.

-Shoqatës” Vorea” zhvillon shumë veprimtari teatrore në gjuhën arbëreshe, duke sjellë përfshirjen e shumë personave (të rritur, të rinj e fëmijë) dhe gjithashtu, të territorit, me shprehje gjuhësore, pamje dhe tradita nga bota arbëreshe, me synimin për t’iu shmangur humnerës së harresës gjuhësore.

Çdo vit edhe Krishtlindjet arbëreshe kremtohen si festa madhështore ndër arbëreshët e Kalabrisë, që manifestohet përmes riteve, traditës dhe shijes e gatimeve arbëreshe, thotë dr. Batista në mbyllje të bisedës.

Gëzuar Krishtlindjen dhe Vitin e ri, miku im Battista la Rocca!

Projekt i ri në Kalabri, këtë herë janë krijuar

Monumenti i Gjergj Kastriotit vendoset edhe në Tuz të Malit të Zi

DAILY HERALD (1934) / “JU SHPJEGOJ ARSYEN E ÇARMATIMIT TË SHQIPËRISË…” — INTERVISTA EKSKLUZIVE ME MBRETIN ZOG NË DURRËS

December 24, 2024 by s p

Burimi : Daily Herald, e hënë, 15 tetor 1934, faqe n°10

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 24 Dhjetor 2024

“Daily Herald” ka botuar, të hënën e 15 tetorit 1934, në faqen n°10, intervistën ekskluzive asokohe me Mbretin Zog I në Durrës, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Mbreti Zog tregon se si çarmatoset

nga Ronald Matthews

Durrës, Shqipëri.

Shqipëria, kombi më i vogël në botë dhe i kërcënuar nga të dyja anët nga fqinjët e fuqishëm, është gati të japë një shembull global në çarmatim.

Gjysma e ushtrisë së saj do të shndërrohet në një trupë punëtore bujqësore dhe do të fillojë të punojë tokën, ndërsa gjysma tjetër do të rezervohet për ruajtjen e rendit të brendshëm dhe do të vihet nën të njëjtën komandë si xhandarmëria.

Planin e tij drastik për ta bërë këtë dhe motivet e tij m’i shpjegoi Mbreti Zog, në një audiencë që më dha në vilën e tij verore në plazhin e Durrësit.

***

Vila është një shtëpi njëkatëshe e thjeshtë prej druri, e ndërtuar mbi shtylla që arrijnë deri në det, dhe do të ishte e padallueshme nga dhjetëra ndërtesa të ngjashme, të themi, në Shoreham-on-Sea, po të mos ishin dy rojet malsore me uniforma gri-jeshile dhe me jaka vjollcë, të pranishëm në këmbët e shkallëve që të çonin deri në të.

Nga vila mbretërore të çon në det një skelë e vogël të cilën mbreti e përdor për zhytje, ndërsa e vetmja njësi shërbimi e marinës shqiptare, një anije e vogël roje, vështron gjithmonë rreth njëqind metra larg kur mbreti Zog dëshiron të notojë.

Duke më pritur, Mbreti kishte thyer rregullin e tij për të mos takuar kurrë më vizitorë të jashtëm ndërsa ishte me pushime në plazh.

Por ai ishte i lumtur, tha ai, t’u tregonte lexuesve të një gazete të madhe britanike se çfarë po bënte për kombin e tij të vogël, por krenar.

Dhe ai foli me mua për më shumë se një orë në dhomën e tij të punës, me muret e saj të veshura në nuanca pastel të trëndafilit, gri dhe të bardhë, dhe të varura me piktura me kostume dhe peizazhe shqiptare, dhe mobiljet e saj të përbëra nga një tavolinë e thjeshtë lisi, një raft librash, dy tavolina të vogla dhe disa karrige me sixhade.

“Shqipëria,” — tha mbreti – ai ishte i veshur me një kostum ngjyrë kaki, me një kravatë gri të çelur me pika me ngjyra të ndezura – “nuk ka ndërmend të jetë nën protektoratin e askujt kushdo qoftë.”

“Ajo është e vendosur të ruajë pavarësinë e saj, e cila nuk është vetëm interesi i saj, por është thelbësor për paqen evropiane.” – fjalë domethënëse pas demonstratës detare italiane në Durrës në korrik, e cila pothuajse çoi në një konflikt italo-jugosllav.

***

“Megjithatë, ne jemi një vend i varfër. Ne nuk kemi avionë ushtarakë, tanke apo artileri të rëndë si fqinjët tanë dhe nuk mund t’i përballojmë ata.

Ajo për të cilën Shqipëria ka nevojë kryesisht për të shpenzuar para është zhvillimi i bujqësisë së saj, sepse 400 vjet sundim turk e kanë lënë atë të prapambetur jo vetëm kulturalisht, por edhe në metodat e prodhimit.

Prandaj kam përgatitur një projektligj, i cili do të dorëzohet në Kuvend, sipas të cilit gjysma e rekrutëve të rinj të ushtrisë do të angazhohen në punimin e tokave të destinuara për kultivimin e fushës potencialisht pjellore të Myzeqesë (në Shqipërinë e mesme).

Ata do të marrin edhe udhëzime për metodat e reja të bujqësisë, të cilat do të përhapen gradualisht në të gjithë vendin.

Gjysma tjetër do të përdoret për ruajtjen e sigurisë së brendshme, nën të njëjtën komandë si xhandarmëria.”

Mbreti Zog është realist, sepse kudo pranohet se Shqipëria nuk mund të shpresonte të mbrohej nga një pushtim i huaj, përveçse me luftë guerile dhe se siguria e saj e vetme qëndron në drejtësinë kolektive të Lidhjes së Kombeve.

Vetëm konservatorizmi kërkon mbajtjen e një ushtrie të vërtetë – dhe Mbreti është më radikal se çdo ministër i tij.

***

E pyeta mbretin – nuk mund të emërohet një xhandar, as të shkarkohet një oficer policie pa dijeninë e tij – cilat, sipas tij, ishin funksionet e familjes mbretërore në botën moderne.

“Një mbret,” — u përgjigj ai, “duhet të jetë një udhëheqës dhe një mësues i popullit të tij. Dhe nuk mund të mësohet një fëmijë pesë vjeç në të njëjtën mënyrë si një i ri që ka arritur moshën madhore.

Ne ende po vuajmë nga trashëgimia e sundimit turk, kur mësimi i shqipes në shkolla ishte i ndaluar.

Por ne po e fitojmë luftën kundër analfabetizmit – ku kishte 2000 nxënës në shkollat tona disa vite më parë tani ka 60000 – dhe me kalimin e kësaj, kompetencat dhe përgjegjësitë e përfaqësuesve të zgjedhur të popullit do të rriten.

Sepse unë nuk besoj në asnjë të drejtë hyjnore të mbretërve – pushteti nuk vjen nga lart, por nga poshtë – nga njerëzit.

As nuk besoj se Demokracia është sot në një gjendje dekadence.

Unë mendoj se edhe vendet ku demokracia është shfuqizuar me të vërtetë duan të kthehen tek ajo, sepse duhet të dinë se pushteti vjen nga poshtë.

Mendoj se misionin më të madh të jetës sime do ta ndiej të kryer, — tha mbreti, kur statusi dhe kultura e gruas në Shqipëri të ngrihet në nivelin e shteteve të tjera ballkanike dhe më pas në nivelin e grave të botës perëndimore.

Do të jetë një proces i gjatë, sepse kemi shumë paragjykime për të kapërcyer dhe para se të realizohet kjo, gratë duhet të votojnë.

Statusi i lartë i gruas është, besoj, një nga faktorët më të mëdhenj të fuqisë së një shteti.

Tashmë kam dhënë urdhër që gratë të punësohen në poste në shërbimet publike kudo që të jetë e mundur.” – dhe kjo në një vend ku deri pak vite më parë gratë konsideroheshin pak më shumë si orendi.

***

Dhe më tej ai foli se si, me një plan tjetër të tij, klubet e diskutimit në qytete dhe fshatra, duke lëshuar fletushkat e tyre të lajmeve, do të ngrinin nivelin e inteligjencës së rinisë së vendit, duke filluar nga dimri i ardhshëm.

Teksa fliste, duke menduar dhe me saktësi, zhurma e dallgëve vinte nga dritarja e hapur me pamje nga deti. Herë pas here, një buzëqeshje e vogël ndriçonte sytë e tij blu.

Mbreti Zog, m’u duk, ndërsa u ngrit për të më shtrënguar dorën, të jetë sundimtari më i vetmuar në Evropë.

Tani është vetëm 40 vjeç dhe që nga lufta, fillimisht si ministër, më pas si kryeministër, president dhe mbret, ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm në bashkimin e Shqipërisë si komb.

Sot, ai mban mbi supe të gjithë barrën e Qeverisë.

Vendi i tij është shumë i vogël, shumë i varfër dhe fqinjët e shikojnë me nostalgji të përhershme.

***

Dhe ai është i rrethuar nga ministra të moshës së mesme, të rritur sipas traditës së vjetër turke, tepër konservatorë, në pjesën më të madhe, për të vlerësuar lehtësisht idetë e tij.

Pak nga të rinjtë, të rritur gjatë viteve të shkurtra të sundimit të tij, janë ende mjaft të formuar për të marrë përgjegjësi të mëdha. Një pjesë e mirë e tyre janë kritikë të ashpër ndaj brezit më të vjetër.

Prapambetja e fshatarësisë dhe e malësorëve shqiptarë përbën një frenim për çdo përparim, qoftë edhe shumë gradual.

Mbreti Zog dukej i lodhur, edhe në pushime. Kjo nuk më habiti.