Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“3 mos (për) puthjet kritike të z. Macron me USA/NATO/BE”!

by

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Kontrata për shitjen e avionëve luftarak si dhe mesazhet e Presidentit të Francës Emanuel Macron gjatë “vizitës historike” në Beograd (29-30 Gusht 2024), vijojnë të mbeten në “top-ngjarjet dhe top-lajmet”, për kancelaritë, institutet dhe mediat e kryeqyteteve të Ballkanit, 32 vendeve të NATO, BE, Rusisë, Kinës, etj.

Në “kapacitetin e Ekspertit të Sigurisë Kombëtare, Rajonit dhe NATO-s”, në vijim po paraqes një përmbledhje strategjike mbi tre qëndrimet, ose 3 mos (për) puthjet kritike të z. Macron në raport me domosdoshmërinë kritike për forcimin e kohezionit që ka Aleanca Euroatlantike (USA/NATO/UK/BE):  

Mos (për) puthja nr. 1, në planin ushtarak: nënshkrimi kontratës për shitjen e 12 avionëve luftarakë Francezë të gjeneratës me kosto rreth 3 miliardë $, ose dyfishi i buxhetit vjetor të mbrojtjes së Serbisë! Rafale kushton mbi 115 milion $, apo gati gjysma e një F-16/USA me 60 milion $. Sipas kontratës së nënshkruar, nga buxheti vjetor i mbrojtjes (1.5 miliardë €), për secilin nga 5 vitet në vijim (deri 2029) Serbia do duhet të paguaj Francës 600 milion $ (pa përfshirë koston e lartë të armatimit, mirëmbajtjes operacionale, trajnimeve, etj), që do të thotë afro 50 % të buxhetit vjetor të mbrojtjes?!

Para Serbisë, edhe Kroacia dhe Greqia kanë blerë avionë Rafale nga Franca. Por Kroacia që ka një buxhet për mbojtjen pothuaj të barabartë me Serbinë, bleu 12 avionë të përdorur me kosto rreth 1 miliard $. Ndërsa Greqia, që ka buxhetin 7 herë më të madh se Serbia (8.2 miliardë €), harxhoi 2,5 miliardë $ për 24 Rafale. Gjithësesi ky krahasim nuk është as arsye, as justifikim dhe as përgjegjësi gjeopolitike për rikthimin e rajonit te gara e armatimeve ose te “Ballkani fuci baruti”… ! 

Për ta çliruar nga termat luftarake, po sjell në vëmendje një satirë të gjetur të politikanit dhe publicistit, Ben Blushi: “Presidenti Vuçiç, i ngjan një gjuetari që blen armë të shtrenjta edhe duke e ditur që nuk do t’i përdorë kurrë”. Por kjo është shumë e tepërt se përrallat me gjahtarë, për barrën mbi taksapaguesit por edhe për tu aplikuar në realitetin e aleancave gjeopolitike në Ballkan.  

Nëse shikon hartën e Serbisë, të gjitha vendet ndërkufitare, janë anëtarë të NATO-s (Hungaria, Rumania, Bullgaria, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Kroacia dhe Shqipëria), ndërsa Serbia nuk mund të përdorë avionët Rafale kundër asnjë shteti anëtar të NATO-s. Nga ana tjetër, asnjë nga vendet e rajonit nuk kërcënon Serbinë por as “Ajo s’ka këllqe për t’u përballur me fuqinë ushtarake të vendeve ndërkufitare” si dhe “përsa kohë do vijojë të ketë prezencë të SHBA/NATO në Rajon, agresioni ushtarak kundër tërësisë territoriale të Kosovës, mbetet një mision tërësisht i pamundur”. 

Në planin e përfitimeve politike, Aleksandër Vuçiç zgjodhi t’i blejë avionët luftarakë në Francë dhe jo diku tjetër, jo vetëm pasi p.sh “SHBA kurrësesi nuk do ti jepte aleatit të Putinit F-35”, por sepse ishte jo rastësisht Franca që bllokoi për një datë të panjohur anëtarësimin (duke bindur edhe Gjermaninë dhe Italinë) anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës, megjithëse asambleja e këtij Këshilli, përfshi edhe deputetët francezë, votuan me shumicë absolute pro Kosovës. Në këtë mënyrë Vućič nuk bleu armë (avion luftimi Rafalo) por mbështetjen e Francës dhe ndoshta ndonjë vend tjetër të Evropës.  

Në planin ekonomik, Pasi mori 3 miliardë $, z. Macron tha në Beograd: “Franca do jetë mbrojtësja më e madhe e të drejtave të serbëve në Kosovë, ndërsa nuk i zuri as në gojë serbët e Bosnj” (?!), ndërsa në korrik, Serbia i dha Gjermanisë pasurinë më të madhe, litiumin. Serbia do ta paguajë këtë çmim, sepse Vuçiç nuk mund ta pranoj të mbetet në histori si tradhtar që “njohu Kosovën”.  Kur Rafalët do vijnë në Serbi (2029), me siguri as Macron as Vućič nuk do jetë në pushtet, pasi edhe pse bën të mbi-pushtetshmin, Vućič është më i dobët se kurrë. P.sh gjedhjet për Bashkinë e Beogradit, i “fitoi” duke sjellë 40 mijë votues nga Bosnja, ndërsa mbas 5 vitesh, avionët Rafale ndoshta do të fluturojnë mbi Beograd si një lamtumirë dashurie. 

Mos (për) puthja nr. 2: në shkurt 2024, Presidenti Macron bëri një deklaratë të fortë dhe provokuese për parimet e Aleancës: “Franca nuk e përjashton mundësinë e dërgimit të trupave tokësore në Ukrainë”, duke shtuar se: “Asgjë nuk mund të përjashtohet në një luftë në zemër të Evropës. Ne do të bëjmë gjithçka që është e nevojshme për të siguruar që Rusia të mos e fitojë këtë luftë” ! 

Më tej, z. Macron shtoi se 25 vitet e fundit, shumë udhëheqës persërisnin: “kurrë tanke, kurrë avionë, kurrë raketa, etj, deri sa në frontin ukrainas, situata po bëhej më e ashpër ndërsa Rusia po vazhdon sulme ushtarake si dhe për  dezinformimin e publikun ukrainas”. Prandaj kërkoi “krijimin e një koalicioni për goditje dhe furnizim me raketa me rreze të mesme dhe të gjata”.

Këto ishin deklaratat e z.Macron në mbyllje të samitit special në Paris në mbështetje të Ukrainës, ku 21 krerët e shteteve evropiane, nga ShBA-ja, Kanadaja, UK, mikëpriteshin në Pallatin Elysee.  

Mos (për) puthja nr. 3: rreth 5 vjet më parë, në korrik 2019, si kundërpërgjigje ndaj presionit të Presidentit Trump ndaj vendeve të mëdha të NATO-s, si Gjermania, Franca, etj për mos pagimin e 2 % për mbrojtjen vjen deklarata “e fortë” e Presidentit Macron: “NATO po përjeton vdekje klinike dhe BE duhet të ndërtojë sovranitetin ushtarak”, ndërsa ndoshta e tejkaloi kur tha se: “Washingtoni po i kthen shpinën Evropës..” ?!

Kur Presidenti Macron u pyet nëse besonte në efektivitetin e Nenit 5 të traktatit themelues të NATO-s (nëse një shtet anëtar sulmohet, të gjitha vendet përfshihen në lufte): “Nuk e di. Çfarë do nënkuptojë Neni 5 nesër? dhe argumentoi se “Evropa qëndron në skajin e një gremine dhe do të ketë më kontrollin e fatit të saj, vetëm nëse fillon të përgatitet dhe sillet si një fuqi gjeopolitike”.  

Është po ashtu e njohur, që z. Macron ka bërë thirrje që BE dhe vendet perëndimore të rishikojnë rolet e tyre në botë si dhe të përshtaten me realitetet e reja globale duke konstatuar se: “hegjemonia perëndimore ka mbaruar dhe se do të ishte gabim të përpiqemi të izolojmë Rusinë” ?!

Gjithësesi, nuk është hera e parë dhe as një zë i vetmuar në 75 vjet histori suksesi të NATO-s: “si Aleanca më e fuqishme e historisë së njerëzimit dhe vlerave Euroatlantike”! Kujtojmë rastin e Turqisë, me raketat Ruse S-400, qëndrimet kontroverse të 2-3 vendeve në lidhje me luftën e Putinit, etj.  

Konsiderata dhe mesazhe gjeostrategjike, mbi 3 mos (per) puthjet e sipërpërmendura:

Pa asnjë mëdyshje, Franca është në të drejtën sovrane, për të mbajtur dhe zhvilluar aleancat historike, strategjike, ekonomike, kulturore, gjeopolitike, etj. Por, kur vjen fjala te shitja e armatimeve moderne (Rafale) armiqve potencialë ose aleatëve të tyre (miku i armikut është armiku i përbashkët) si dhe peshën jetike e kohezionit për ta mbajtur të pamposhtur fuqinë ushtarake të NATO-s, si çdo anëtar tjetër ashtu edhe Franca, është e imponuar të respektojë parimet dhe detyrimet bazë të ndërsjelljes mes 32 vendeve anëtare! 

Në pamje të pare, duken si kontraditore mes 3 mos (për) puthjeve të sipërpërmendura: “shitjen e avionëve Rafale, ndërthurja me trupa në Ukrainë dhe NATO ne vdekje klinike”. Por besoj se arsyeja e përbashkët për të tre mos (për) puthjet, mbeten: “kuotat elektorale të z.Macron, si dhe përpjekjet për rritjen e peshës gjeopolitike të Francës brënda dhe jashtë Aleancës Euroatlantike”.  

Kjo “s’është Evropa ime“, pohoi me revoltë, politikani i njohur gjerman, Michael Roth (25 vjet anëtar i Bundeswerit, 8 vjet Ministër për Evropën në kabinetin Merkel), pa ju tharë boja marrëveshjes së Francës për t’i shitur avionë luftarak Serbisë. Një deklaratë e pa dëgjuar edhe në raste ekstreme pro-serbe që nga1999. Për më tepër, shitja e avionëve Rafale ushtarëve të Millosheviçit mbetet e papranueshme jo vetëm për Gjermaninë, por edhe për USA, NATO dhe BE.

Në fakt, me shumë të drejtë shtrohen 5 pyetje: ku po shkon Franca me mos (për) puthjet Euroatlantike (?) A mos Franca në marrëdhëniet me Serbinë po përsërit sjelljen kur Rusisa pushtoi Krimenë (?) A ka filluar Franca të ringjallë aleancat e saj historike dhe ambiciet gjeopolitike në rastin e një lufte të në ballkan (?). A është e pranueshme që Franca shet avion luftimi Serbisë që mbetet kërcënues i vetëm i paqes ne Ballkan, përfshi sovranitetin e një shteti sovran/Kosovës (?).  A mundet Franca apo edhe në kuadër të BE të ngrenë kapacitete për tu “vetë-mbrojtur pa fuqinë ushtarake të SHBA dhe UK” ?! 

Mbas viteve 1990, kur ishte “duke u shkërmoqur pa luftë” Traktati i Varshavës, faktorë dhe Oponent të vijës së parë nga kontinenti evropian, “nxitimthi” shtruan pyetjen: “misioni u KRY, pse na duhet NATO”? Ndërkohë, që BE nëpërmjet marrëveshjeve (Berlin++) ka përditësuar arkitekturën politike dhe fuqinë ushtarake (ESDP/PESCO), etj, ende mbetet për tu konfirmuar: “nëse BE është konkuruese apo komplementare me NATO-n” ?!

Mos të bëjmë naivin për të ushqyer “populizmat antiamerikane” apo me citstet e “rreziku anglo-amerikan”, pasi besoj se përgjigjen e dinë të gjithë, përfshi edhe Presidenti Macron! Historia na kthen në rrethanat e përgjakshme të para-Luftës së II-të botërore, kur vendet e Europiane, bënin “nën dhe”, marrëveshje me Hitlerin, duke pritur që sipas premtimit të ciklopit, se ʺAi do ti hante të fundit..”.

Do uroja të isha gabim, por në analizën strategjike, këto mos (për) puthje “të forta”, synojnë: “të ushqejnë ushtrinë e militantëve të rinj me lavdinë dhe ambiciet e vjetra të Francës”, duke ri-kujtuar se, mbase jo fare rastësisht por në emer të këtyre ambicjeve, Presidenti Charles de Gaulle, në 1966, “vetë- ngriu” statusin e pjesëmarrjes së Francës në Strukturën e Integruar Ushtarake të NATO, për plotë 42 vjet (1967 – 2009)!

Sigurisht që ka mendje të ndryshkura në Moskë, Beograd dhe jo vetëm që mbajnë ndezur fitilat e një lufte Ballkanike.  Strategu i mirënjohur i Ballkanit, Bugajski, e sheh ende Serbinë si peng i Rusisë në Ballkan: “Moska mund të përdorë serbët për të nisur një luftë të re në rajon”.  Për më tepër, kjo ndodh në një kohë kur krahas rraskapitjes turpëruese që e pret këtë dimër në Ukrainë, Rusia – Putiniste i ka humbur edhe shpresat për të ndezur një front të ri lufte në Ballkan duke frymëzuar grupet kriminale apo axhendën e politikanëve ekstremist të tipit Dodik, etj! Kjo demonstrohet edhe në mesazhet e forta nga Washingtoni zyrtar: “USA mbeten të përkushtuara për të mos lejuar një luftë në Rajon” si dhe nga BE: “përparimi në rrugën e BE-së është tejet i rëndësishëm për paqen e rajonit te Ballkanit perëndimor”. 

Në shtesë, përtej zgjimit (apo blerjes) se aleancave historike, përtej “armatosjes deri në dhëmbë” të Serbisë si dhe përkundër shpërdorimit të Beogradit për interesat e Kremlinit, besoj fortë se paqja mbetet misioni i vetëm, në mënyrë që siguria të konsumohet përtej historisë së përgjakshme, në interes të bashkëjetesës paqësore dhe perspektivës Euroatlantike për 6 vendet e Ballkanit perëndimor.  

Prandaj, aktorët zyrtarë dhe strategët/kolegët në rajon, Washington, Bruksel, etj do t’i sugjeroja që perspektivën e paqes në Ballkan do duhet ta para-kushtëzojnë jo me rikthimin e garës se armatimeve, por me “mbjelljen” e 2 Masave të Mirëbesimit Reciprok, nëpërmjet të cilave Beogradi Zyrtar dhe aleatet e tij “të imponohen” se: (1) “do të ruajë balancat e fuqisë ushtarake (Mig -29, Rafale, raketa, etj) deri në nivelin të mos kërcënojë fqinjët (pëfshi Kosovën); (2) nuk do të vendosin instalime dhe aktivitete ushtarake (20 km distancë ajrore dhe 5 tokësore), në kufijtë shtetërore mes vendeve. Këto 2-kushte duhen të monitorohen nga USA/NATO/BE, që mbeten faktor kritik për paqen dhe integrimin e vendeve të Ballkanit perëndimor.

Po ashtu, do t’i këshilloja vëllazërisht faktorët politik të Prishtinës që: “riciklimi i aleancave historike si dhe kërcënimet e Beogradit ndaj integritetit të Kosovës si dhe prezencës së NATO-s, SHBA-ve”, kurrësesi të mos i konsiderojnë me triumfalizëm populist si rrethana të dhuruara për Kosovën, por mbi të gjitha si përgjegjësi e lartë shtetërore për të ndërtuar “Kosovën moderne/euroatlantike”, përtej prezencës së NATO-s (që nuk mundet të jetë e përjetshme …); ku mbi të gjitha, qytetarët pavarësisht përkatësive etnike, fetare dhe politike të ndihen të barabartë para ligjit, si dhe në faktorizimin të rolit të Kosovës nga konsumatorë në kontribues për paqen, stabilitetin demokratik dhe për integrimin në NATO dhe BE! 

Në të njëjtën kohë, do të ri-këshilloja faktorët shtetërorë në Tiranë dhe Prishtinë, që për interesa jetike kombëtare të përulen në gjunjë para historisë se përgjakshme dhe përgjegjësive shtetërore duke jetësuar një Platformë të përbashkët: “2-Shtete sovrane 1-Komb i vetëm” për mbrojtjen e interesave kombëtare, duke garantuar SHBA dhe NATO se kjo “qasje vonuar” nuk kërcënon askënd, as Serbinë, por do të kontribuojë për paqen afatgjatë ndërmjet vendeve të rajonit”.  

Së fundmi, do ishte qesharake nëse do të pretendoja se sa me sipër do të shërbente si “erueka”, ose si një analizë shteruese. Gjithësesi, shpresoj të kontribuojë sadopak, për të përditesuar në dinamik “opinionin strategjik, zyrtar dhe publik” në rrafshin mbarëkombëtar, rajonal, në NATO dhe jo vetëm. 

Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Ekspert për SK, Rajonin dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut; & ish:

Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD,

Këshilltar i Presidentit të RSh; Zv/ShShPFA,

Përfaqësues Ushtarak në SHAPE/NATO. 

GAZETA DIELLI NJOFTIM PËR VATRANËT DHE ABONENTËT 

by

Të nderuar Vatranë dhe abonentë të gazetës Dielli, të kushtëzuar nga rritja e çmimit të postës për dërgimin e gazetës dhe shtyshkronjës ju bëjmë thirrje për likujdimin e detyrimeve financiare të prapambetura ndaj Gazetës Dielli dhe saktësimin e adresave të reja për të gjithë ata vatranë apo abonentë të Diellit që kanë ndryshuar adresën e dërgimit të gazetës. 

Me rritjen e pa imagjinueshme të kostove të gazetës, nuk kemi mundësi që t’ua dërgojmë falas gazetën. 

Ju lutemi brenda datës 30 Shtator 2024, dërgoni pagesat dhe adresat e përditësuara, në të kundërt e kemi të pamundur dërgimin e gazetës për ju pas datës 1 Tetor 2024.

Pagesa për gazetën duhet të dërgohet në adresën e Vatrës: 2437 Southern Blvd, Bronx, NY 10458. Adresat e reja të dërgohen në email zyrtar të gazetës: gazetadielli@gmail.com.

Për çdo pagesë, ndihmë, sqarim apo paqartësi financiare ju lutemi kontaktoni Arkëtarin e Vatrës z.Besim Malota cel: 203 455 7167.

Lutemi dhe shpresojmë në mirëkuptimin tuaj.

Gazeta Dielli – Owned and published by the Pan-Albanian Federation of America -VATRA

2437 Southern Blvd, Bronx, NY, 10458

23 vite pa Lukë Kaçajn e Malësisë së Madhe, kengëtarin lirik të nivelit botëror

by

Musa Kurtulaj/

Sot, 7 shtator 2024, u bënë 23 vite që ndërroi jetë Lukë Kaçaj, nder kengëtarët lirikë më të shquar të Shqiptarisë dhe, pa dyshim, i nivelit botëror ! I vlerësuar në këte mënyrë nga personalitete të muzikes botërore ! Lindi në Bajzë të Malesisë së Madhe me 19 korrik 1920 dhe ndërroi jetë me 7 shtator 2001 në moshen 81 vjeç! Pasi kishte mbaruar shkollen françeskane në Shkoder, në vitin 1947 – 1950 është pjestar i Korit të Pergjithshem të Shtetit në Tiranë dhe i Asamblit të Ushtrisë. Në vitin 1953 interpreton rolin e “kengëtarit të verber” në filmin famshem ” Skenderbeu”. Me pas kalon në Teatrin e Operas dhe Baletit ku interpreton në opëra të autorëve botëror, dhe tërheqë vemendjen si kengëtar lirik (bas) i përmasave të nivelit botëror ! Per këte arsye, e dërgojnë ato vite per studime në Moske, e konkretisht në konservatorin ” P.I.Çajkovski” per kanto. Konkuron dhe në teatrin “Balshoj” dhe, mes 170 konkuruesve nga e gjithë bota, rënditet nder 4 fituesit e parë. Në këte teater ai interpretoi Don Bazilion e ” Berberit i Seviljes”, nder kryeveprat operistike Botërore ! Cilësohet në Moskë si Chaljapini Shqiptar ( titull i lartë që jepej në Moskë per kengëtarët e permasave botërore). Këthehet në Tiranë dhe vlerësohet me titullin ” Artist i Merituar” si dhe emërohet pedagog në Institutin e Lartë të Arteve. Por kjo karriere, shumë e suksesëshme artistike, do ti nderpritej me 21 gusht të vitit 1973 pasi denohet me 5 vite burgim per “agjitacion e propagandë kunder pushtetit popullor “! Kështu ky artist i nivelit botëror, dermohet politikisht nga ajo kohë apsurde dhe, pasi bëri dënimin, perfundoi në punë të rëndomta që nuk kishin asnjë lidhje me muziken, nderkohë që fotografia e tij si talent edhe sot vazhdon të jetë e ekspozuar në teatrin ” Balshoj” të Moskes, si respekt per talentet e shquar që kanë luajtur në këte teater ! Në vitin 2009 , pas vdekjes, Presidenti i Republikes, Bamir Topi, e ka dekoruar Lukë Kaçajn me titullin e lartë “Nderi i Kombit” ! Lukë Kaçaj ka qënë dhe mbetet kryevlerë artistike e krenari jo vetëm e Malësisë së Madhe dhe Shkodres por e mbarë Shqiptarisë kulturore – artistike !

ROMANI I SHKËLQYER I PASHKO R. CAMAJ DO TË BOTOHET SË SHPEJTI NË GJUHËT ANGLEZE, SHQIPE DHE BOSHNJAKE

by

Ruždija Adžović/

Doktor Pashko R. Camaj, profesor universiteti në Amerikë, epidemiolog i respektuar, nga bota e mjekësisë lundroi me guxim në ujërat letrare dhe që në fillim na solli debutimin e shkëlqyer letrar, asgjë më pak se një roman. Në Amerikë këto ditë, në gjuhën angleze, do të publikohet ky roman i Pashkut Camaj me titullin “Ëndrrimet nga Bagazhi i një Veture Amerikane”. Edicioni në shqip do të titullohet “Porosia e Kullës”, ndërsa në gjuhën boshnjake me shumë gjasa do të jetë “Amaneti i Shtëpisë së Gurit”.

Është një histori emocionale, por edhe universale emigrantësh, në të cilën do të njihen të gjithë ata nga vende të ndryshme të botës që lanë shtëpitë e tyre dhe shkuan në Amerikë në kërkim të një të ardhmeje më të mirë dhe me dëshirën për të arritur “ëndrrën amerikane”.

Autori i romanit përshkruan rrugën e tij të jetës: nga vetë vendimi për të lënë vatrën e tij, familjen, vendlindjen, ardhjen e tij në Amerikën e mrekullueshme, luftën e tij për të gjetur vendin e tij nën diell në atë vend të paanë dhe, më në fund, në arritjen. statusin akademik dhe titullin që ai çoi në një post profesori në Universitetin prestigjioz Amerikan “Columbia”.

Autori i romanit, imagjinar apo real, kthehet vazhdimisht në kullën e tij të gurtë ku ka jetuar familja e tij dhe brezat e të parëve të tij, duke lundruar me nostalgji mes të kaluarës së vështirë të të parëve të tij dhe të tashmes së bukur në Amerikë. Në rrëmujën e jetës së tij të mbaruar amerikane, Camaj pyet vazhdimisht nëse duhej të largohej nga shtëpia e tij dhe nëse mëkatënoj ndaj brezave të shumtë të të parëve duke u larguar.

Romani i Camajt do të interesojë të gjithë ata qe u larguan nga vendlindja, veçanërisht lexuesit në Malësinë e tij të lindjes. Duke përshkruar jetën e tij, Pashko Camaj në fakt përshkroi jetën e të gjithë (ose shumicës) të atyre që, si ai, vendosën të largoheshin nga Malësia dhe të shkonin përtej oqeanit në kërkim të një jete më të mirë. Prandaj, ky roman duhet të lexohet nga çdo Malësor, dhe jo vetëm, që jeton në Amerikë, i çdo brezi. Sidomos të rinjtë që patën fatin të kurseheshin nga pasiguria dhe rreziqet që përjetuan prindërit e tyre rrugës për në “tokën e ëndrrave”, sepse pasardhësit do të duhej të dinin sakrificën dhe rrënjet e të parëve të tyre.

Ky roman duhet të lexohet nga seicili nga ne, ku do të gjejë në të një pamje të qartë të asaj që kaluan bashkëqytetarët, fqinjët dhe miqtë e tyre në “udhëtimin e tyre amerikan” dhe si jetojnë sot – të lumtur, por me nostalgji dhe nostalgji të pamasë dhe të pamasë këtë roman-një mall i përjetshëm për shtëpinë e tyre në vendlindje. Sepse era e atdheut është e kudondodhur.

Ky roman i Pashko Camajt nuk mund të lërë askënd indiferent. Unë e di me siguri, si redaktor i një libri në gjuhën boshnjake, se kushdo që do ta lexojë do të jetë shumë më i pasur.

Çamëria vatër trimërie, por edhe diturie

by

Dr. Laurant Bica/

Sami Frashëri, diku në enciklopedinë e tij Kamus’ul Alam, Fjalori i Botës, duke folur për shqiptarët, thotë se çamët janë më të zgjuarit e toskëve, dhe kur flet direkt për ata vetë i shquan për inteligjencën dhe mençurinë e tyre, ndërsa Robert d’Anzheli, në librin “Enigma”, duke shkruar për Epirin, e konsideron atë si djepi i burrave të mëdhenj në Bizant e më gjerë gjatë historisë, për personalitetet e shquara ka nxjerrë. Çamëria, apo e thënë ndryshe Epiri, ka qenë vatër trimërie, por edhe një vatër diturie, që e ka dëshmuar këtë në shekuj deri në ditët tona. Ajo i ka dhënë jo vetëm kombit shqiptar personalitete të spikatura, por edhe mbarë botës. Ndihmesa e saj në raport me territorin që zë dhe popullatën që e banon është do të thoshim e jashtëzakonshme. Le t’i referohemi fakteve.

Çamëria i dha botës dy strategë të mëdhenj ushtarakë. Njëri Aleksandri i Maqedonisë shkoi deri në Indi. Çam nga e ëma, Olimbia, ai mori me vete në fushatat e veta ushtarake dhe çamët. Ata ishin ndër gjeneralët më të mirë të tij si Lagosi. Në kthim nga India një pjesë e ushtrisë së tij përfshi edhe çamët u vendosen në pllajat e Indokushit në Afganistan, ku pasardhësit e tyre janë edhe sot dhe kanë ruajtur deri vonë përkatësisht shqipen e lashtë. Pirroja i Epirit me trupat e tij dhe elefantët u erdhi në ndihmë vëllezërve të tij ilirë të Tarantos në Itali dhe u kalli tmerrin romakëve. Ishte gjak çam nga Ledhëza e Gumenicës, si mbarë dinastia e tij që sundoi për shekuj në Epir. Shqiptarët dy herë i kanë kontribuar Egjyptit me dy dinasti, një në kohën e re me Mehmet Aliun e Oparit, që ringjalli dhe lulëzoi Egjyptin në kohën e re, ekonominë dhe kulturën e tij, e cila vazhdoi një shekull e gjysëm deri në 1952 dhe në lashtësi për rreth 3 shekuj dinastinë çame të Ptolemejve, gjatë së cilës u krijua qyteti i Alkeksandrisë me bibliotekën dhe akademinë e vet. Dhe për tre shekuj para erës sonë dhe në fillim të saj lulëzuan veç zhvillimit ekonomik edhe shkencat dhe dijet. Ky lulëzim vazhdoi edhe në sundimin romak edhe për 3-4 shekuj të tjerë. Shkolla Aleksandrine e famshme e dijes ka në themel ndihmesen e kësaj dinastie çame për shqiptarsinë e së cilës na sigurojnë dy eruditët tanë, Sami Frashëri dhe Faik Konica. Ptolemejtë ishin fjesht çamë, shqiptarë, do të shkruajë Samiu. Nuk është rastësi që një dijetar nga Aleksandria me kulturë helene si Klaud Ptolemeu do të përmendet për herë të parë në histori te Albanët dhe qytetin e tyre Albanopolis. Ne mendojmë se ky duhet të jetë një pinjoll i derës çame të Ptolemejve, një stërnip i tyre, por për këtë duhen bërë kërkime.

Çamëria i dha Krishterimit në fillimet e tij një Papë si Shën Eleuteri (Lefteri= greqisht Liria) në shekullin e dytë, i cili e çoi Krishterimin deri në Angli. Një shenjtor tjetër i Kristianizmit është Shën Donati (shekulli IV) . Populli e përjetësoi, duke ja dhënë emrin një qyteti, atij të Paramithisë, i cili në kohën bizantine dhe ate osmane u njoh me emrat Ajos Dhonatos, apo Ajdonat. Çamëria është ajo që i dha Bizantit dhe Patriakanës së Stambollit shumë personalitete në shekuj dhe mijëvjeçarë, por ne po përmendim vetëm patrikun Atenagora, i cili vdiq në 1972 dhe ishte nga një fshat i Konicës as dy hapa matanë kufirit shqiptar, përballë me Leskovikun . Në bashkëpunim me Papën Gjon Pali Katërt, ai u përpoq për afrimin e Kishës Ortodokse me atë Katolike dhe kudo manifestoi shqiptarizmin e tij dhe faktin që ishte bir i Epirit, i Çamërisë. Qysh prej plot 450 vjetësh në Manastirin e Troickut në periferi të Moskës ku është qendra e Kishës Ortodokse Ruse, digjet një qiri që nuk shuhet kurrë në një odë tëp tij. Në të, sipas dëshmitarëve okularë, ruhen reliket e humanistit shqiptar me famë botërore të Rilindjes Evropiane, Mihal Artioti- Trivoli, i njohur në Rusi dhe me emrin Maksim Greku (në kuptimin Ortodoks). Ky shenjtor i Kishës Ruse , bir i Artës së Çamërisë, i ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm me mbi 150 veprat e tij, Kishës dhe kulturës Ruse dhe asaj mbarëbotërore. Veprat e tij i gjen të botuara veç rusishtes në gjuhët kryesore të Evropës por, për fat të keq, s’ka asgjë prej tyre në shqip, ndonëse ai ka folur edhe për Skënderbeun dhe s’e harroi kurrë atdheun e tij. Famila nga rridhte ishte një familje fisnike aristokrate shqiptare e Çamërisë, që kishte stemën e vet, kishte një bibliotekë të pasur me libra dhe zaten kjo u bë shkak që djali i ri Mihali të studiojë në shkollat më të mira humaniste të kohes si në Itali, Francë, Spanjë etj. Mihal Artioti është një vigan i mendimit humanist botëror që pret studiuesit e rinj të veprës së tij të lavdishme. Mos lejojmë që me emrin dhe veprën e tij të mburren të tjerët, siç është bërë deri më sot, por të zotët e punës, çamët shqiptarë…. Të dy nga trojet e Epirit, Çamërisë dhe Mehmet Esat Janinasi dhe Jani Koduni. I pari në shekullin XVIII, filozof dhe dijetar, do të përkthejë në osmanisht me çeljen e shtypshkronjës së parë osmane (afërsisht në një kohë me ate të Voskopojës) nga Ibrahim Muteferrika komentarët e veprës së Aristotelit, të bëra me kompetencë të plotë nga humanisti i Rilindjes Evropiane, Jani Koduni në latinisht. Të dy bota i kujton se janë njëri turk dhe tjetri latin, por të dy as më shumë dhe as me pak janë shqiptarë të Epirit. Ka Çamëria, siç do të shprehej ndonjë çam, gjaku inë. Ironi e fatit! Ç’të thuash! Ç’të them për Evgjen Bullgarin, çamin ortodoks i cili është njëri nga themeluesit e Akademisë Ruse të Shkencave, një pus dijesh, një nga më të diturit e kohës së vet. Veç e shpreh keqardhjen që e njohim pak, shumë pak, për të mos thënë aspak! Fqinjët tanë këtë filozof dhe erudit të kombit tonë nuk mungojnë ta lakojnë në të gjitha rasat si të vetin. Emri i Profesor Hoxha Hasan Tahsin Filatit është i dëgjuar për auditorin shqiptar, por veprën e bëmat e tij të nivelit botëror në Perandorinë Osmane e në Francë pak i njohim. Një personalitet që krijoi Universitetin e parë Osman, një përfaqësues i shtetit Osman në Francë, që njihej personalisht dhe me Napolonin III, me akademikët e Francës së Kohës, me shkencëtarë të kalibrit të Lauavazerit, që futi dijet dhe shkencat e reja i pari në krejt perandorinë, një kryemësues i tërë rilindasve shqiptarë, një personalitet që do të krenohej çdo shtet po ta kishte të vetin dhe s’do të kishte lënë asnjë presje të tij pa studiuar. Sokrati i Greqise së lashtë nuk shkroi vetë asnjë gërmë, por ai ka mbërritur deri në ditët tona, sepse ishte një korife i dijes. I tillë ishte dhe Hasan Tahsini ynë, i cili nuk la vepra në përputhje me dijet e tij, por edhe ato që la me turp duhet ta themi, pak i njohim, për të mos thënë ndonjë fjalë më tepër… Këtë kryerilindës nuk na falet të mbetet kështu. Shteti Francez, pa u shkarkuar mirë nga posti i rektorit të Universitetit të Stambollit, i propozoi ta bënte rektor të Universitetit të Bordosë. Hasan Tahsini i Filatit kaloi një pjesë të jetës në Perëndim dhe e përfundoi në Lindje të Europës në Stamboll. Dora d’Istria, bashkëkhohësja dhe bashkëvendesja e tij me rrjënjë nga Parga e Çamërisë, kaloi nga Lindja në Perëndim në tërë Evropën Perëndimore dhe vdiq në Firence të Italisë. Ajo dha një ndihmesë në fushën e letrave, jo vetëm për shqiptarët, por për mbarë Ballkanin dhe për kombet e Evropës. Kjo grua famoze njihej me personalitetet më të shquar të Evropës Perëndimore e më gjerë, akademike, shkrimtare, publiciste etj. Dhe e hyrë bile, që në të gjallë të vet, në enciklopeditë e Evropës, për më tepër ishte grua shkencëtare. Çamët me krenari mund të thonë “ ishte ka Epiri”. Xhaxhai i saj, Jani, apo i njohur në Rumani si Jon Gjika, është themelues i Akademisë Rumune të shkencave dhe përkrahës dhe mbështetës i pakursyer i shoqatave shqiptare në Rumani gjatë Rilindjes Kombëtare. Do të shkonte gjatë të flisnim për stratiotët çamë, që dhanë ndihmesën e tyre me grykën e armëve në shtetet e ndryshme Evropiane dhe ja zbardhën faqen dhe e ngritën lart emrin e shqiptarit dhe të çamit. Nuk mund të la pa përmendur vëllezërit Zosimea, shqiptarë të Janinës, që punuan, jetuan dhe vunë pasuri në Rusi, në Odesë. Ata ngritën një vatër diturie të kulturës helenike, në gjuhën greke që ishte gjuhë e kulturës për mbarë Ballkanin, siç qe latinishtja në Perëndim dhe arabishtja në Lindje. Të tjerët nuk mungojne t’i përvetësojnë siç i kanë përvetësuar deri më sot. Gjimnazi i famshëm Zosimea i Janinës ishte shkolla e ngritur nga çamët shqiptarë për çamët, për veten e tyre, pra shqiptarët në një gjuhë të kulturës së kohës siç qe greqishtja. Aty u shkolluan një pjesë e rilindësve tanë si Jani Vreto, Ismail Qemali, Vëllezërit Frashëri, përfshi dhe çamin e madh Abedin Dino. Detyra jonë është të nxjerrim në shesh të vërtetën.. Abedin Dino që u bë ministër i jashtëm i Perandorisë Osmane, ishte njëkohësisht kryetar i lidhjes së Prizrenit për Jugun shqiptar dhe bëri çmos që Çamëria të mos ndahej nga Shqipëria dhe bashkë me çamin tjeter Hoxha Tahsinin, ja arritën. Të njëjtën gjë bëri 30 vjet më vonë i biri, Rasih Dino në Londër, por pa sukses. Diplomacia Evropiane e kishte dhënë verdiktin. Çamëria kaloi në duar të huaja në vitin 1913, sadoqë çamët dhe lebërit e lanë me gjak Janinën. Por Rasih Dino s’u tërhoq, bashkë me të bijën e tij me të madhe, Lejlanë, që ishte ndihmëse, sekretare, këshilltare, përkthyese etj. në Konferencën e Versajës do të bënte të pamundurën të shpëtonte Çamërinë. Pasurinë e vet e bëri zero, veç të shpëtonte Çamëria. Më kot. Veshi i Evropës ishte shurdh dhe oreksi i fqinjit tonë s’kishte kufi . Epopeja e Dinove për Çamërinë s’mbaron me kaq. Djali i madh i Rasih, Ali Dino, piktor i shquar, do të mbronte çështjen çame nga brenda parlamentit grek (si deputet i tij). Gjysma e Epirit ka shkruar në kujtimet e tij, vëllai i tij më i vogël, piktori i madh Abedin Dino, ka qenë pronë e familjes sonë. Gjithe Çamëria e çoi në banesën e fundme në Athinë kur vdiq, birin e saj që mbrojti të drejtat e saj legjitime. Fatkeqësisht ne s’dimë asgjë për Dinot e brezit të tretë, që u shkrinë për komb e atdhe, për Çamërinë. Ali Dino ka qenë karikaturisiti më i madh dhe një nga piktorët më të mëdhenj të Greqisë dhe pati nderime të shkallës sipërore nga shteti Grek. Në Panteonin Grek, ku shumica e figurave janë të gjakut shqiptar, ka dhe shumë çamë por po përmend vetëm dy: Marko Boçarin e Sulit dhe Kostandin Kanarin e Pargës. Bëmat e tyre janë shkruar me gërma të arta në historinë greke dhe atë shqiptare. Këta janë, siç thotë populli në mënyrë lapidare , Trimat e Shqipërisë që i dhanë lirinë Greqisë.