Prof. Dr. Fejzulla Berisha/
Shqipëria natyrore (etnike) dhe Shqipëria e Madhe janë terma që lidhen ngushtë me ideologjitë dhe aspiratat kombëtare të shqiptarëve për bashkimin e territoreve ku jetojnë shqiptarë, pavarësisht kufijve shtetërorë. Ky koncept ka qenë në qendër të politikës shqiptare dhe ka pasur ndikim të rëndësishëm në zhvillimet historike, veçanërisht gjatë periudhës së shekullit të XX dhe fillimit të shekullit XXI.
1. Shqipëria natyrore (etnike)
Ky term përfshin realizimin e një Shqipërie që do të përfshinte të gjitha territoret ku shqiptarët janë shumicë, pavarësisht se ato aktualisht janë pjesë e shteteve të tjera. Ky koncept mbështetet në idenë se shqiptarët, si popull etnik, duhet të kenë një shtet të përbashkët që përfshin të gjitha trojet e tyre historike dhe etnike. Më poshtë, do të ilustrohet me raste konkrete ndikimi i këtij koncepti në histori dhe politika.
Pas Luftës së Kosovës dhe shpallja e Pavarësisë së Kosovës (2008)
Shpallja e Pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008 është një nga zhvillimet më të rëndësishme për realizimin e Shqipërisë natyrore. Pas Luftës së Kosovës në vitin 1999, kur forcat serbe u tërhoqën pas ndërhyrjes së NATO-s, shqiptarët e Kosovës arritën të shpallin pavarësinë nga Serbia. Kosova ka qenë një nga pjesët më të rëndësishme të Shqipërisë natyrore për shkak të numrit të madh të shqiptarëve që jetojnë në këtë territor. Kosova është parë nga shumë politikanë shqiptarë si një hap konkret drejt realizimit të Shqipërisë natyrore, pasi ajo ishte një pjesë e rëndësishme e trojeve shqiptare që kishte mbetur jashtë shtetit shqiptar që pas Luftës së Dytë Botërore.
Çështja e Çamerisë dhe dëbimi i shqiptarëve nga Greqia
Rajoni i Çamerisë, që ndodhet në jug të Shqipërisë, është një tjetër territor që është shpesh pjesë e diskutimeve për Shqipërinë natyrore. Pas Luftës së Dytë Botërore, një numër i madh shqiptarësh nga ky rajon u dëbuan nga Greqia, dhe çështja e rikthimit të pasurive dhe e drejtat e shqiptarëve të Çamerisë ka qenë një çështje e nxehtë politike. Greqia, megjithatë, ka kundërshtuar çdo kërkesë për kthimin e pasurive apo të drejtat e shqiptarëve të Çamerisë, duke i cilësuar ato si të kaluar të mbyllur. Megjithatë, shumë politikanë shqiptarë, si dhe grupe të shoqërisë civile, kanë kërkuar vazhdimisht që çështja e Çamerisë të jetë pjesë e diskutimeve ndërkombëtare dhe të bëhet një prioritet i politikës së jashtme të Shqipërisë.
Maqedonia e Veriut dhe kërkesat për të drejtat e shqiptarëve
Shqipëria natyrore përfshin gjithashtu territorin e Maqedonisë së Veriut, ku shqiptarët përbëjnë një pjesë të madhe të popullsisë, veçanërisht në rajonet e Tetovës, Shkupit dhe Kumanovës. Kërkesat për të forcuar lidhjet mes Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut kanë qenë të vazhdueshme, veçanërisht pas shpalljes së Pavarësisë së Kosovës. Përveç kësaj, ka pasur kërkesa për të avancuar të drejtat e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut, duke përfshirë arsimimin në gjuhën shqipe, përfaqësimin më të mirë në institucionet shtetërore dhe mbrojtjen e kulturës dhe identitetit shqiptar.
Në vitin 2001, pas një periudhe tensionesh të brendshme, u arrit një marrëveshje ndërmjet qeverisë së Maqedonisë dhe përfaqësuesve të shqiptarëve të Maqedonisë, e njohur si Marrëveshja e Ohrit, e cila i dha shqiptarëve më shumë të drejta dhe mundësi për pjesëmarrje në jetën politike, ekonomike dhe kulturore të Maqedonisë së Veriut.
Bashkimi i shqiptarëve në Malin e Zi dhe Serbinë
Në disa momente të historisë, ka pasur thirrje për bashkimin e shqiptarëve që jetojnë në Malin e Zi dhe Serbinë, sidomos në rajonet e Sandzakut dhe Luginës së Preshevës, ku shqiptarët përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të popullsisë. Në vitin 2006, gjatë periudhës së tensioneve në Malin e Zi dhe Serbi, disa politikanë shqiptarë u shprehën se shqiptarët e këtyre rajoneve duhet të kenë të drejta të barabarta dhe se duhet të përpiqen të formojnë një shtet të bashkuar shqiptar. Megjithatë, këto aspirata janë ende larg realizimit dhe nuk ka pasur mbështetje të mjaftueshme ndërkombëtare për ndonjë ndryshim të kufijve në këto rajone.
2. Shqipëria e Madhe
Ky term ka një përmasë më të gjerë, pasi është i lidhur jo vetëm me territorin etnik shqiptar, por edhe me një ide të mundshme të një shteti të madh shqiptar që mund të përfshijë të gjitha trojet shqiptare. Ky koncept shpesh lidhet me aspiratat për të krijuar një Shqipëri që do të ishte një fuqi rajonale më e madhe dhe do të kishte ndikim më të madh politik dhe ekonomik.
Kongresi i Berlinit (1878) dhe Ndryshimet në Kufijtë e Ballkanit
Pas Luftës së Krimesë, perandoritë europiane mbajtën një Kongres në Berlin, ku ndodhën ndryshime të rëndësishme në kufijtë e Ballkanit. Shqipëria, si një territor i pazhvilluar dhe i fragmentuar, u la jashtë kufijve të shtetit të saj. Ky moment shënoi fillimin e aspiratës për një Shqipëri të Madhe, kur politikanët shqiptarë filluan të flisnin për bashkimin e trojeve shqiptare të shpërndara në perandoritë osmane, austro-hungareze dhe serbe.
Lufta e Parë Botërore dhe Pasojat për Shqiptarët
Gjatë Luftës së Parë Botërore, shqiptarët kishin përpjekje për të pasur një shtet të vetëm që do të përfshinte të gjitha trojet shqiptare. Pas Luftës së Parë Botërore dhe pas krijimit të shtetit të Shqipërisë, shumë territore të tjera mbetën jashtë kufijve të Shqipërisë, si rajoni i Kosovës, Çameria, dhe të tjera. Pas këtij momenti, shumë shqiptarë e konsideruan një padrejtësi mbajtjen e këtyre territoreve jashtë kufijve të Shqipërisë.
Politika e Jashtme e Shqipërisë Komuniste dhe Shqipëria e Madhe
Gjatë periudhës komuniste, sidomos nën Enver Hoxhën, Shqipëria ka pasur një politikë të orientuar drejt mbështetjes së çështjes kombëtare shqiptare. Gjatë luftës për çlirimin e Kosovës nga Jugosllavia, Shqipëria e mbështeti fuqishëm aspiratën për bashkimin e shqiptarëve në një shtet të vetëm. Megjithatë, kjo ide u mundësua vetëm për një pjesë të shqiptarëve, pasi Kosova shpalli pavarësinë pas Luftës së Kosovës më 2008, por ende shumë territore të tjera mbeten jashtë Shqipërisë.
Roli i Kosovës dhe Aspiratat për Shqipërinë e Madhe
Shpallja e pavarësisë së Kosovës dhe njohja e saj nga shumë shtete të botës perëndimore u pa nga disa politikanë shqiptarë si një hap drejt realizimit të Shqipërisë natyrore dhe, për disa, si një fazë drejt një Shqipërie të Madhe. Megjithatë, për shumicën e politikanëve shqiptarë, Shqipëria e Madhe mbetet një ide e diskutueshme dhe e paimplementueshme në shkallë ndërkombëtare.
Në përgjithësi, termi “Shqipëria natyrore” është më i lidhur me aspiratat për bashkimin e trojeve shqiptare që janë të banuara nga shqiptarë, ndërsa “Shqipëria e Madhe” mbetet një koncept më i gjerë që ka të bëjë me krijimin e një shteti shqiptar me ndikim të madh rajonal. Ndërkohë që Shqipëria e Madhe mbetet një ide e diskutueshme dhe jo e realizuar, Shqipëria natyrore ka pasur disa zhvillime të rëndësishme, si shpallja e pavarësisë së Kosovës, por shumë territore të tjera mbeten ende jashtë shtetit shqiptar.