s p – Page 829 – Dielli

Shqipëria në raportin e Bertelsmann Stiftung’s Transformation Index (BTI)

July 31, 2024 by s p

Prof. As. Dr. Afrim Krasniqi/

Raporti Bertelsmann Stiftung’s Transformation Index (BTI) 2024 ofron të dhëna me interes për situatën e demokracisë, shtetit të së drejtës, gjendjes ekonomike, kohezionit social dhe lirive politike e ekonomike. Të dhënat për Shqipërinë marrin vlerë nëse krahasohen me të dhënat e një vendi rajonal më të suksesshëm dhe në këtë rast, me Slloveninë, një vend rajonal tashmë anëtare në BE. Siç rezulton nga tabela, treguesit më kritikë janë në nivelin socialekonomik, në politikat mjedisore dhe arsimore, në jetësimin e shtetit të së drejtës dhe në integrimin social dhe politik. Treguesit më të lartë janë shënuar në integritetin shtetëror, në bashkëpunimin ndërkombëtar, në pjesëmarrjen politike apo në stabilitetin monetar dhe financiar. Treguesit e Sllovenisë, siç shihet nga tabela krahasuese, janë dukshëm më të lartë sesa Shqipëria, sidomos në treguesit e shtetit të së drejtës, demokracisë, performancës ekonomike dhe stabilitetit të institucioneve.

Vlera referuese? Nga brenda Shqipërisë është e vështirë të bëhen analiza vlerësuese të situatës/gjendjes për sa kohë politikanët tradicionalisht bëjnë krahasime me vitin e fundit të pushtetit të palës tjetër (PS bën krahasim me 2013, PD me 2005 dhe madje vetë PPSH bënte gjithnjë krahasim me 1938)! Në këto rrethana krahasimi rajonal dhe më tej përbën një bazë thelbësore dhe jetike referimi për njohjen e vetvetes dhe orientimin drejt të ardhmes. Duke qenë vend anëtar në NATO dhe në proces bisedimesh për anëtarësim në BE krahasimet duhen bërë me vende të së njëjtit stad ose me ato që janë modele suksesi por me tipare të përafërta historike me ne. Në këtë rast, BTI 2014-2024 tregon se Shqipëria është më mirë se Bosnja, Serbia apo Kosova, por ende pas Malit të Zi apo Maqedonisë së Veriut. Nga vendet ish komuniste vendi më i suksesshëm rezulton Çekia, ndjekur nga republikat baltike, dhe më pas Polonia.

Në fund të fundit, në një qasje më strategjike, tabela orienton edhe çështjet/problematikat që duhet të jenë fokus i të ardhmes, fushat ku kërkohen reforma dhe ndërhyrje konkrete, sfidat kryesore politike e shtetërore dhe kështu, edhe temat mbi të cilat do të duhet të kishte debat politik e publik në Shqipëri.

KONTI GJURIC VLADANI

July 31, 2024 by s p

Avni Alcani/

Konti Gjuric Vladani ishte një figurë e njohur i aristokracisë shqiptare të shek. të 15-të. Për fat të keq mungojnë të dhënat historike për këtë luftëtar të ushtrisë së Skënderbeut, ç’ka e ka vështirësuar punën e historianëve, për të hartuar biografinë e këtij aristokrati dhe luftëtari të shquar arbër. Konti Gjuric Vladani gëzonte famën e një luftëtari të madh dhe një nga gjeneralët më të shquar të ushtrisë së Skënderbeut. Barleti, në librin e tij “Histori e Skënderbeut” (1983), shkruan: Gjuric Vladani ishte një “burrë prej parisë së tij (Skënderbeut) dhe shumë i zoti (faqe 258) …trim dhe shpirt njeriu” (faqe 537). Informacionin e dytë për të e kemi nga Dhimitër Frangu, i cili, në librin e tij “Luftrat e Turqve kundër Skënderbeut” (2000), shkruan: “Skënderbeu… skuadronin e tretë ia besoi Kontit Givriç…” (faqe 35). Fan S. Noli, në librin “Gj. K. Skënderbeu 1405-1468” (Tiranë 1967), sqaron se pas emrit të Kontit Givriç është Konti Juric Vladani (faqe 91). Frangu, në librin e tij të sipërpërmendur, emrin e Gjuricit e ka përmendur edhe dy herë të tjera, si: “Moisiu dhe Givriçi, dy kapedanë të Skënderbeut, erdhën në krye të ushtarëve të kapur rob…” (faqe 36) dhe po aty, për ngjarjen e njohur të vitit 1465 (betejën e Vajkalit), ia shkruan emrin Jurici (faqe 52).

Dhimitër S. Shuteriqi, në një artikull kushtuar Aranitëve, të titulluar “Aranitia në vitin 1467” dhe botuar në revistën “Studime historike” (Nr. 1, Tiranë 1981), shkruan: Gjuric Vladani ishte vëllai i Muzhaq Aranit Komnenit, i njohur me emrin “Muzaka i Angjelinës” (faqe 133). Por ky pohim i prof. Shuteriqit, që Gjurici ka qenë vëllai i Muzhaq Aranitit, nuk është i përmendur nga asnjë prej autorëve arbër të shek. të 15-të, si M. Barleti, Dh. Frangu dhe Gj. Muzaka. Gjithashtu ai nuk është i përmendur as në dy prej monografive më të njohura për Skënderbeun, të autorëve Kristo Frashëri (“Skënderbeu, Jeta dhe vepra”, 2002), dhe Oliver Jens Schmitt (“Skënderbeu”, Tiranë 2008), që janë shkruar pas vitit 1981 (viti i botimit të Shuteriqit). Por, ndonëse pohimi i Shuteriqit ka qenë i njohur prej tyre, ai as nuk është i mohuar nga ata, gjë e cila na lejon ta hulumtojmë vërtetësinë e pohimit të Dhimitër S. Shuteriqit, që Gjurici ka qenë vëllai i Muzhaq Aranitit.

Cilat ishin lidhjet e Gjuric Vladanit me Skënderbeun dhe Familjen Araniti? Fatmirësisht ekzistojnë të dhëna të mjaftueshme, të cilat vërtetojnë se Konti Gjuric Vladani ishte nip i Skënderbeut nga e motra. M. Barleti shkruan: (Gjurici) “ishte në lidhje gjaku me Skënderbeun” (604) dhe “nip prej motre” i tij (faqe 537). Ky është një informacion i rëndësishëm, që e zbulon Gjuricin si të afërm të Skënderbeut (nip prej motre), por në anën tjetër e mbulon me një mister, pasi nuk përcaktohet se djali i kujt motre ishte. Burimi i dytë, që Gjurici ishte nip i Skënderbeut, na vjen nga Dh. Frangu, i cili shkruan: “Skënderbeu… skuadronin e tretë ia besoi Kontit Givriç…, nipit të vet trim” (faqe 35). Njoftimi i Frangut është i rëndësishëm, pasi, jo vetëm vërteton Gjuric Vladanin si nip të Skënderbeut, ashtu siç shkruante edhe Barleti, por sepse ai mbante dhe një titull fisnikërie: “Kont”.

Por cila nga motrat e Skënderbeut mund ishte nëna e Gjuric Vladanit? Dihet se Skënderbeu ka pasur pesë motra: Mara, Jella, Angjelina, Vlajka dhe Mamica. Mara ishte martuar me Stefan Cernojeviçin, sundimtarin e Malit të Zi dhe kishte me të dy djem: Gjergjin dhe Gjoninbfaqe 122. Jella ishte martuar me Stres Balshën dhe kishte tre djem: Gjergjin, Gjonin dhe Boikun (faqe 120). Angjelina ishte martuar me Vladan Komnen Aranitin dhe, sipas Barletit e Gj. Muzakës, kishte pasur Muzhaqin (faqe 45). Vlajka ishte martuar me Gjin Muzakën, por burimet historike nuk japin asnjë informacion nëse kishin pasur fëmijë. Gjuricin e përjashtojmë që mund të kishte qenë fëmija i tyre, për shkak se, së pari, ai do të duhej të mbante mbiemrin e familjes “Muzaka” dhe, së dyti, sipas traditës, ai duhej të kishte si mbiemër emrin e të atit, në këtë rast “Gjini”, ndërkohë që dihet se ai nuk i ka pasur asnjë nga këto dy mbiemra. Motra e vogël e Skënderbeut, Mamica, kishte qenë e pamartuar, në kohën kur ky i fundit u kthye në Arbëri (viti 1443). Skënderbeu, për arsye të konjukturave politike, e martoi Mamicën me Muzak Topinë, me të cilin ajo pati një djalë, që quhej Reposh (faqe 152).

Në fisnikërinë shqiptare të shekullit të 15-të ishte traditë që djemtë merrnin si mbiemër (llagap) emrin e babait të tyre. Kështu, p.sh., djali i Jellës dhe i Stres Balshës, shkruan Barleti, thirrej Gjergj Stresi, duke marrë si llagap emrin e të atit (faqe 120). Barleti shkruan se Angjelina, motra e Skënderbeut, ishte e martuar me Vladan Aranitin. Thamë më sipër, se në traditën e arbërorëve djali merrte si mbiemër emrin e të atit, ndaj do ishte e natyrshme që djali i Vladanit dhe Angjelinës të merrte si llagap emrin e babait të tij. Nga e gjithë ç‘thamë më sipër, dalim në përfundimin se Gjuric Vladani, që Barleti dhe Frangu shkruanin se ishte “nip prej motre” i Skënderbeut, ishte pikërisht djali i Angjelinës, motrës së tij dhe i Vladan Golem Aranitit, prej të cilit kishte marrë mbiemrin “Vladani”. Kemi bindjen se kjo ka qenë rruga e argumentimit që pati ndjekur Shuteriqi, kur shkruante se Gjuric Vladani ishte vëllai i Muzhaqit të Angjelinës.

Po përse Gjon Muzaka nuk e përmendi Gjuric Vladanin si djalë të Vladan Aranitit, apo vëlla të Muzhaqit të Angjelinës? Shkaku duhet kërkuar te qëllimi që kishte pasur Gj. Muzaka kur shkroi “Memorien”, e cila ishte shkruar për t’u treguar pasardhësve të tij se ku i kishin pasur pronat Muzakajt dhe kush kishte qenë rrethi i tyre familjar. Muzhaqin e Angjelinës ai e kishte pasur kunat (burrin e motrës), pra, pjesëtar të familjes së tij. Gj. Muzaka qëllimisht duhet ta ketë lënë Gjuricin jashtë “Memories”, ashtu siç kishte lënë edhe tre djemtë e Gjergj Aranitit: Thomain, Kostandimin dhe Aranitin, që Gjergji i kishte pasur me gruan e dytë italiane, në një kohë që i kishte përmendur në “Memorie” të 8-të vajzat e tij nga martesa e parë me Maria Muzakën.

Ne ende nuk e dimë cila ishte familja e tij, nëse Gjurici ka qenë i martuar dhe nëse kishte lënë trashëgimtarë. Kjo do t’u lihet hulumtimeve dhe kërkimeve në të ardhmen.

Pas kthimit të Skënderbeut në Arbëri në vitin 1443, dy djemtë e Angjelinës, Muzhaqi dhe Gjurici, qenë ndër të parët fisnikë që mbështetën ushtrinë e dajës së tyre. Muzhaqi i Angjelinës, shkruan Barleti, ishte i pari nga krerët e fisnikërisë shqiptare që mbërriti në Krujë për ta përshëndetur dhe për t‘i dhënë përkrahje (faqe 93). Skënderbeu, në misionin e rëndësishëm që kishte, për të çliruar trojet e vendit të tij të pushtuara nga osmanët, u mbështet te dy djemtë e Angjelinës. Ai u besoi atyre momentet më të rëndësishme të betejave luftarake që zhvilloi kundër ushtrisë osmane. Në çdo betejë, si brenda, por edhe jashtë kufijve të atdheut të tyre, të dy fatosat e Aranitëve treguan një guxim dhe trimëri të rrallë. Të dy qëndruan në ballë të betejave kundër osmanëve dhe në shumicën e betejave ata luftuan së bashku, krah për krah me njëri-tjetrin. Gjatë rrethimit të 2-të të Krujës, kur Sulltan Murati II u vu vetë në krye të ushtrisë osmane, Skënderbeu dërgoi Muzhaqin e Angjelinës dhe Gjuric Vladanin për të vrojtuar kampin e ushtrisë rrethuese, si dhe për të parë vendin lidhur me sulmin e mundshëm të ushtrisë osmane (faqe 258).

Momenti më i rëndësishëm dhe më i vështirë për të dy vëllezërit ka qenë kur ata luftuan kundër Moisi Golemit, i cili ishte djali i xhaxhait, por që kishte tradhtuar Skënderbeun, dajën e tyre dhe ishte bashkuar me Sulltanin. Skënderbeu e kishte ndarë ushtrinë e tij në dy pjesë. Dy vëllezërit u vendosën përballë ushtrisë osmane (faqe 461), e cila ishte e komanduar nga Moisiu. Pas kërkesës që Moisiu i bëri Skënderbeut për dyluftim, ai nuk mundi të përballej me prijësin e arbërorëve dhe u largua me turp nga fusha e betejës. Kjo strategji e Skënderbeut pati qenë e suksesshme, pasi, duke i vënë Aranitët përballë njëri-tjetrit, e bëri të pamundur dyluftimin vëllavrasës dhe siguroi fitoren e ushtrisë së tij. Pas kësaj beteje, Moisi Golemi i kërkoi ndjesë Skënderbeut dhe, pas faljes, ai i qëndroi besnik Kastriotit deri në fund të jetës së tij.

Gjatë invazionit ushtarak që Skënderbeu zhvilloi në Itali, kur kishte shkuar për të ndihmuar mbretin Ferdinant të Napolit, Gjuric Vladani, i cili komandonte një pjesë së ushtrisë arbërore, u shqua si luftëtar dhe kapiten i sprovuar (faqe 531-550).

Tre Aranitët e famshëm: Moisi Golemi, Muzhaqi i Angjelinës, Gjuric Vladani dhe disa prej kapedanëve më të shquar të ushtrisë së Skënderbeut, patën një fund të hidhur. Në Betejën e Vajkalit, shkruan Barleti, këta kapedanë, “të rrëmbyer nga furia e Marsit dhe vrulli i luftës, shkuan më tej nga ç’duhej.” (604). Ndër të parët u hodh në sulm Moisi Golemi, të cilit Skënderbeu i kishte besuar komandën e përgjithshme të ushtrisë, dhe pas tij u hodhën Gjuric Vladani, Muzhaq Komneni, Gjin Muzaka, Gjon Perlati, Nikollë Berisha, Gjergj Koka dhe Gjin Maneshi. Ata ranë në kurthin e ngritur nga Ballaban Pasha dhe, pasi u kapën të gjallë, u dërguan të lidhur këmbë e duar në Stamboll. Atje u turturuan deri në vdekje. “Me vdekjen e tyre, – shkruan M. Barleti, – e bënë Arbërinë më të përlotur se ndonjëherë më parë, sepse që të gjithë shquheshin shumë si për fuqinë e trupit, si për forcën e shpirtit dhe për dijen ushtarake” (faqe 604).

B i b l i o g r a f i a:

BARLETI, Marin: “Historia e Skënderbeut” (botim shqip), Tiranë 1983.

FRANGU, Dhimitër: “Luftrat e Turqve kundër Skënderbeut” (botim shqip), Tiranë 2000.

FRASHËRI, Kristo: “Skënderbeu. Jeta dhe vepra”, 2002.

MUZAKA, Gjon: “Memorie” (botim shqip), Tiranë 1996.

NOLI, Fan Stilian: “Gj. K. Skënderbeu 1405-1468”, Tiranë 1967.

SCSMITT, Oliver Jens: “Skënderbeu” (botim shqip),Tiranë 2008.

SHUTERIQI, Dhimitër Simon: “Aranitia në vitin 1467”, revista St. Historike/1, Tiranë 1981.

NDRIÇIM BEJKO, NJË SKULPTOR SHQIPTAR MES 15 SKULPTORËVE MË TË MIRË NË BOTË NË KONKURSIN NDËRKOMBËTAR TË SKULPTURAVE TË RËRËS NË BOSTON

July 31, 2024 by s p

Ndriçim Bejko mjeshtër i skulpturës monumentale në Boston, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, krijimtarinë e tij artistike, pjesëmarrjen në Konkursin Ndërkombëtar të Skulpturave të Rërës në Revere Beach të Massachusetts, bashkëpunimin me Kishën e Fan Nolit e komunitetin shqiptar në Boston, frymëzimi nga ikonat e historisë kombëtare si Skenderbeu, Nënë Tëreza, Fan Noli e Faik Konica, trashëgiminë artistike e kulturore që skulptorët i lënë shoqërisë e kombeve. Me artistin Ndriçim Bejko bisedoi Editori i “Diellit” Sokol Paja.

FËMIJËRIA DHE ËNDRRAT ARTISTIKE

Kam lindur në Përmet më 1970 dhe i rritur në një lagje të vogël që quhet “Bejkollare” në kufirin Përmet-Skrapar. Qysh në moshën 7 vjeçare në shkollën fillore të fshatit, ku për herë të parë mu dha shansi të kisha një laps dhe letër, pashë veten se isha i aftë të vizatoja lehtësisht detyra vizatimi që mësuesi u jeptë nxenësve të klasave të treta dhe të katërta. Që prej atij momenti dëshira për të vizatuar sa vinte dhe bëhej më e fuqishme duke lënë pas lojërat e përditëshme aq të preferuara prej meje si fotbolli etj. Xhaxhai im, që në atë koh ishtë drejtori i shkollës fillore dhe 8 vjeçare, spikati talentin tim dhe meë inkurajoi që të ndiqja rrugën e artit. Unë në atë kohë isha vetëm 9 vjeç dhe nuk e kuptoja termin “Art” por isha shumë i lumtur që më lanë të vizatoja i lirshëm dhe jo më në fshehehtësi. Në moshën 14 vjeçare konkurova për në shkollën e mesme artistike “Ajet Xhindole” në Berat duke fituar vendin e parë dhe u grupova në grupin e skulpturës. Pas diplomimit shkëlqyeshem nga shkolla e mesme në 1988, brenda përiudhes 1988 – 92 konkurova për Institutin e lartë të artëve në Tiranë me shpresen se një ditë do më hapeshin dyert e jetës. Ky ishte edhe momenti ku kalvari i mohimeve dhe i seleksionimeve burokratike prej komisionëve dhe i sistemit që ishte në fuqi të asaj kohe, do më sillnin përipeci, dhimbje, vuajtje dhe zhgënjime të cilat do i linin vendin njëra- tjetrës. Por çuditërisht ngado që ikja në rrugët torturuese të emigracionit një ëndërr më ndiqte nga pas dhe me thërristë “Hej, ku shkon…ktheu…ndiq pasionin dhe dëshirën që ti i përkushtove fëmijërinë dhe rininë tënde. Më së fundi në 2000-en në moshën 30 vjeçare ju nënshtrova përsëri konkursit për Akademin e Artëve dhe më së fundi ëndrra ime u bë ralitet duke u klasifikuar i pari në grupin e skulpturës. Kjo ishtë përiudha që unë rizgjova formimin tim artistik me njohuritë që mora si në artin tradicional ashtu dhe atë kontëporan. Në vitin 2004 diplomohem në fushën e skulpturës monumentale prej Akademisë së Artëve të Tiranës.

ARDHJA NË AMERIKË

Në 2005 mbërrita në Amerikë me llotarinë Amerikane. Mbas shum përpjekjeve, në vitin 2006 fillova punën si skulptori kryesore të kompania Skylight Studion në Woburn MA dhe vazhdoj në të njëtin pozicion dhe sot. Kjo studio është e bazuar më tëpër në skulpturën monumentale të artit tradicional. Gjatë kësaj kohe si kompani, kemi realizuar një numër të madh monumentësh, restaurimesh dhe dizenjime duke përfshirë parqe, universitete, shkolla, institucione, porosi private dhe porosi prej qeverisë jo vetëm në Boston por dhe në shumë shtete të Amerikës dhe jashtë saj. Gjatë këtyre viteve kompania më ka dhënë të drejtë bashkautorësie në disa punime. Një prej tyre është dhe shtatorja e Joseph Warren e vendosur në memorialin e tij këtu në Boston në 2016. Eksperienca ime e fituar gjatë këtyre vitëve në skulpturën monumentale më jep një garanci të madhe për të marrë përsipër çdo porosi sado e madhe apo e vogël qoftë ajo dhe të mendoj seriozisht për përspektivën e jetës time në fushën e artit monumental por jo vetëm.

BASHKËPUNIMET ME KOMUNITETIN SHQIPTAR NË BOSTON

Njëkohësisht jam përpjekur të jap kontributin tim për komunitetin tonë shqiptar këtu në Boston dhe Worcestër. Në vitin 2014 mora pjesë në ekspozitën që kisha jonë e Shën Gjergjit që në e kemi pagëzuar si kisha e Fan Nolit këtu në Boston, realizoi me artistët shqiptarë. Për festimin e 100 vjetorit të themelimit të Kishës së Fan Nolit realizova një reliev për Fan Nolin i cili ishtë në argjile (Clay) dhe ishte në proces e sipër. Me dëshirën e peshkopit Artur Liolin u vendos që ky reliev të vendosej në kishën e shqiptareve të Worcestër. Fatëkeqësisht kjo nuk ndodhi dhe ngeli thjeshtë një premtim. Në vitet 2020 me ndihmën e një donatori mu kërkua të dizenjoja një bust për Fan Nolin i cili do vendosesh të kisha në Worcestër. Në momentin që ne ishim drejtë finalizimit, pandemia shpërtheu dhe mu komunikua se donatori u tërhoq nga kjo inisiativë. Gjithçka ngeli në letër.

RIPRODHIMI I ORIGJINALIT TË STAMPËS SË BIBLIOTEKËS SË FAIK KONICËS

Me rastin e dërgimit të Bibliotekës së Faik Konicës në Bibliotekën e Tiranës mu besua riprodhimi i origjinalit të stampës së Biblotekës së Faik Konicës. Me ftëse të arganizatorëve të festivalit që organizohet në kishën e Worcestër në çdo 2 vjet kam marrë pjesë me punimet e mija artistike duke shtuar larmishmërin e këtij aktiviteti. Dëshira ime për të kontribuar për komunitetin shqiptar kudo që gjendet në Amerikë është shumë e madhe. Jam i hapur për çdo ide propozim apo kërkesë për të kriuar vepra arti që do i shërbejnë memories sonë kombëtare dhe popullit shqiptar kudo ku ndodhet.

PJESËMARRJA NË KONKURSIN NDËRKOMBETAR TË SKULPTURAVE TË RËRËS

Një prej përpjekjeve të mia për të ekspozuar talentin tim dhe prejardhjen time ishte dhe pjesëmarrja këtë vit në Konkursin Ndërkombëtar të Skulpturave të Rërës që këto ditë u mbajt në Revere Beach të Massachusetts. Këtë vit ajo festonte përvjetorin e 20 vitëve të këtij festivali dhe u ndieva shumë i privilegjuar të isha i përzgjedhur ndër 15 skulptorët më të mirë të botës të kësaj gjinie. Edhe pse ishte një sfidë e re për mua, pasi ishte hera e parë të krijoja një skulpture rërë dhe të merrja pjesë në një konkurs internacional. Krijimi im mori shumë vlerësime të mira nga komuniteti, Bashkia dhe organizatorët e këtij festivali të cilët më premtuan dritën jeshile në konkurset e ardhshme. Kjo eksperiencë e bukur po me shtynë të mendoj për një plan ambicioz për të realizuar edhe në Shqipëri një festival të ngjashëm me shpresën se një iniciativë e tillë do i jepte një hov të madh turizmit në Shqipëri.

I FRYMËZUAR NGA SKENDERBEU, NËNË TËREZA, FAN NOLI E FAIK KONICA

Gjatë këtyre viteve të krijimtarisë sime artistike frymëzim i madh për mua kanë qënë dhe figurat emblematike kombëtare si Skenderbeu, Nënë Tëreza, Fan Noli, Faik Konica etc. Gjithmonë ëndrra ime e madhe ka qënë për komunitetin tonë, realizimi i një memoriali të heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti Skenderbeu. Me bindjen se ky memorial do ishte një pikë referimi dhe bashkimi sidomos për të gjithë emigrantët shqiptarë që banojnë në U.S.A. Në përgjithësi skulptura monumentale ka shërbyer për popujt si një ilustrim i historisë së tyre dhe për të mbajtur kujtesën e tyre gjallë brez pas brezi. Sot janë ato dhe çdo vepër arti tjetër që ne trashëgojmë nga e kaluara duke filluar që nga pikturat e para të njërëzimit të realizuara brenda shpellave dhe më vonë tempujt e stolisur me artifaktë si skulptura, afreske, hiroglife dhe qëramika të cilat hedhin dritë mbi jetën dhe etapat që civilizimi ka ndjekur ndër shekuj. Sot ne ato i ruajmë me fanatizmin më të madh dhe shumë prej tyre jan të tepër të çmueshme.

ÇFARË TRASHËGIMIE PO I LËMË NE BREZAVE TË ARDHSHËM NË TROJET SHQIPTARE?

Fatkeqësisht në vendin tonë dhe në Kosovë kryesisht, nepotizmi dhe korrupsioni është duke vrarë vlerat e skulpturës monumentale. Artistë me lidhje nepotike dhe pa eksperiencën e duhur kanë realizuar monumente të cilat duken shumë amatoreske dhe në disa raste të papranueshme. Si mund të jetë i pranueshëm një monument i një heroi ku këpucët apo lidhëset e këpucëve, tegelat dhe komcat për nga studimi vendosen në plan të parë dhe portreti lihet në hije apo injorohet plotësisht? Shumë herë duhet të lexosh mbishkrimin për të mar vesh se për kë bëhet fjalë. Aq më keq ku shumë monumente, përsa i përket anës kompozicionale dhe raporteve dispropocionale, duket sikur përsërisin njëra-tjetrën. Jam i bindur që një ditë do jetë vetë komuniteti që do i zëvendësojë me skulptura dinjitoze sepse hapësirat publike janë në funksion të komunitetit dhe jo në funksion të matrapazëve pseudoartistë. Duke u bazuar në eksperiencën time të fituar këtu në Amerikë e sidomos teksa dhe studjoja ku unë punoj prej 19 vitesh, nuk pajtohem asesi me mënyrën sesi abuzohet me ambjentet publike si në Shqipëri dhe në Kosovë. Këtu në Amerikë shpallen konkurse dhe në raundin e parë seleksionohen artistët më të kualifikuar, kompani ose studio arti të ndryshme. Në raundin e dytë këtyre krijuesve u kërkohet realizimi i një maketi dhe komisioni në bashkëpunim me komunitetin shpallin fituesin e realizimit të veprës. Dhe shumë e rëndësishme është se, të përzgjedhurve u jepet një kohë e mjaftueshme për të dizenjuar dhe krijuar maketin veçanërisht kur bëhet fjale për figura historike kombëtare. Këtu më vjen ndërmend një konkurs aspak dinjitoz që u organizua nga Bashkia e Lezhës për të ngritur një memorial në nderim të Besëlidhjes së Lezhës. Së pari, pa bërë seleksionimin e artistëve, u kërkua që kushdo mund të merrtë pjesë dhe më pak se një muaj pjesëmarrësit duhej të kunkuronin me bocetin e realizuar pa maket dhe dizanjë eksterieri. A thuajse bëhej fjalë për ndonjë punim arti që do vendosej me ndonjë mjedis kopështi? Doja të merrja pjesë por u tërhoqa duke parë se një konkurs i tillë s’ishte dinjitoz por fyes dhe denigrues për një prej ngjarjeve me kulmore historike të kombit tonë. Shumë artistë ju përgjigjen thirrjes por çfarë rezultati mund të japesh në 1 muaj. Domosdoshmërisht ai konkurs duhet të përseritët përsëri që publiku i Lezhës dhe kombi ynë në tëresi të ketë më së fundi në thesarin e tyre një prej monumentëve me të arrira artistikisht dhe funksionalisht. Shpresoj që e ardhmja e artitit monumental te ne të flasi me gjuhen e arësyes dhe ti shërbejë sa më mirë atij komuniteti i cili u ka besuar dhe i ka votuar për ti shërbyer me dinjitet dhe ndershmëri profesionale për aq kohë që ata janë në shërbim të komunitetit.

Një udhëtim tek arbëreshët e Palaco Adrianos në Sicili me rastin themelimit të ngulimit të tyre 1482

July 31, 2024 by s p

Ornela Radovicka

Çdo datë 1 Gusht arbëreshët e Palaco Adriano në Sicili, ngrihen herët, ende pa dalë djelli ngjiten në majën e malit, ndryshe i quajtur mali i trëndafilave, dhe më veshtrim nga Lindja, presin rrezet e tij, për kujtuar të parët e tyre, ardhur nga gadishulli ballkanik shqipfolës,të cilët të detyruar nga pushtimi turk lanë atdheun e tyre dhe u vendosën në këto troje.

Mali i trendafilave ( Monte delle Rose), në Palazzo Adriano, është një 1436 metra ku eshte vendosur një kryq i ritit arbëreshë, dhe cdo 1 Gusht arbëreshët e Palcos me himnin e tyre “Moj e bukura More,” i ngjiten malit dhe nisen së bashku për të festuar ritin, kujtimit me nostalgji të ardhjes së Etërve Shqiptarë qe themeluan Palazzo Adriano më 1482.

C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1586002433965.jpg

Arbëreshët e Palco Adriano, janë asimiluar në gjuhë, por ende mbajnë ritin e tyre bizantin.

I pari dokument ku përmenden punimet e ndërtimit në kishën e San Nicola daton në 9 shkurt 1656. Pas tre vjetësh kisha shembet. Konsistenca e punimeve kishte shkaktuar transferimin në Matricën e statujës së San Nicola dhe pezullimin e funksione duke përfshirë festimin e festës së Kryqëzimit të Shenjtë “ i cili bëhej çdo vit ”si një letër nga Peshkopi i Girgenti që daton nga 12 korriku 1656.

Popullsia arbëreshe Palacese e kujton me hidhërim të madh edhe datën e 14 janarit 1968 për një arsye se tërmeti i tmerrshëm shkaktoi dëme dhe vdekje të mëdha edhe në popullsinë arbëreshe dhe dyert e kishës u mbyllën për mbi 50 vjet.

Kisha Bizantine Maria SS Assunta

Ajo që lidh ende identitetin arbëresh është Kisha S. SS. Assunta/ U ndërtua me vullnetin e arbëreshëve në vitin 1532 dheu zgjerua në vitin 1770. Kisha greko-bizantine, kushtuar Maria Santissima Assunta dhe gjendet ne shehsin Umberto I. Shkallet anësorë janë në blloqe: fakt ky është për shkak të traditës popullore të mbretit Borbon Ferdinand IV i cili mbërrinte me kalë deri në hyrjen e kishës, sa herë që shkonte në Palazzo Adriano.

Kjo kishë është Panteoni i bashkësisë shqiptare të Palazzo Adriano: Në të ekzistojnë varret e disa prej bijve të saj te shquar dhe gurët e të varreve te te pare jane në gjuhën shqipe, te cilat kane rëndësi të madhe historike dhe kulturore.

Midis te tjereve lexojme Kete lapidar shkruar ne shqip ku thuhet:qe Vellezer ishim ne jete…”. me poshte jane rradhitur emrat;Martino Spata, Giuseppe (Sepa) Prifti Paolo prifti dhe mban vitin,1867.

Popullsi arbëreshe e Palco Adriano është asimiluar në gjuhë.

Askush nuk flet sot gjuhën atje.

Është e dhimbshme kur mendon se kjo qytezë është vendi ku u lind dhe u rrit Gavril Dara Plaku dhe i riu. Gavril Dara, i cili nuk harroi kurre rrenjet e tij, dhe kjo duket edhe tek pasardhesi i tij G. Dara (i Riu) i cili ne nje leter i shkruan De Radës: “..banorët e hershëm… (prinderit tane) erdhën drejt e nga Kruja dhe viset afër Krujës pas betejave të fundit që bënë me turqit”. Dhe rreth 100 vjet me vone erdhen edhe vellezerit nga Korona”.

Kujtoj si sot kur shkova për herë të parë në Palaco Adriano. Mbrrij ne shehsin Umberto I . Ulem tek nje bar. Aty gjejme edhe disa pleq.

i pershendes, belbezojne, dhe nuk flasin shqip.

Ndihen si ne faji, por edhe thone me krenari që janë “arberesh”.

– Pse nuk flisni arbërisht?

– Nese doni arberesh i gjeni ne Amerike. Ne fillim nuk i kuptova mendova se ishte batute por ata menjëherë m[ spjeguan se në Amerike, eshte shoqeria e Palacit qe mbajne gjalle gjuhen ritin, dhe traditat.

Me erdhi keq, por ne te njejten kohe duhet të ndihemi pergjejges te gjithe, perfshiere edhe ne shqiptaret qe kurre nuk u lidhem te ndihmonim vellezerit tane, arbëresh por i lame deri sa te asimiloheshin.( Foto Palaco Adriano 2018)

Gjatë promovimit të librit “Arbëreshët” të mikut tim Rexhep Rifati, në Hora të arbëreshëve pata rastin të takoja Kryetarin e komunës të Palacos, i cili mu afrua dhe me plot mirësi më fotoi që të promovonim këtë leibër edhe në Palco. “Unë vijë nga familja – Granai- Vrana- më tha Ai- Ndihem keq që nuk kam mundur ta mësoj gjuhën arbëreshe. Këtu në Palaco ka shumë që duam ti rikthehemi gjuhës së të parëve tanë.” Them të drejtën mu bë zemra mal që kishte interes për gjuhën. Një vizitë për promovimin e librit “ Arbëreshët” në Palaco Adriano e kemi në projekt.

Shën Mëria e Palazzo Adriano-s

C:\Users\iljas\Downloads\facebook_1590500647075.jpg

Në një kodër të butë dhe të këndshme, jo shumë larg nga qendra e banuar, ndodhet Shenjtërorja “Madonna delle Grazie”, ndërtimi i së cilës daton që nga viti 1560 dhe historia e saj është e lidhur me një shfaqje të Shën Mërisë tek një vajzë 6-vjeçare, së cilës i tregoi ekzistencën e saj, imazh i së cilës në fakt u gjet i pikturuar në tempera në gur dhe sot është në absidën e Kishës.Në brendesi te ketij santuari eshte piktura e arbereshit Francesco Licurisi 1643 ( Santa Lucia).

Një nga figurat e rendësishme në Palaco Adriano është Giuseppe\ Zef Crispi, 1781-1859), nga Pallaci i Sicilisë. Prift, profesor i letërsisë greke në Universitetin e Palermos dhe rektor i seminarit grek atje. Veprat e tij Memoria sulla lingua albanese, Palermo 1831 (Shënime mbi

gjuhën shqipe), mronte tezn për prejardhjen pellazgjike të popullit shqiptar, një teori ende interesante edhe në ditët e sotme . Crispi \ Krispi është autor i një

përmbledhjeje këngësh popullore arbëreshe të Sicilisë, shoqëruar nga përkthime në italishte, të

titulluar Canti degli Albanesi di Sicilia (Këngë të shqiptarëve të Sicilisë), botuar në Canti

popolari siciliani, Katania 1857 (Këngë popullore siciliane), të Leonardo Vigos dhe i Memorie

storiche di alcune costumanze appartenenti alle colonie greco-albanesi di Sicilia, Palermo 1853

Tri burime të cilat simbolikisht identifikonin fare qartë statusin civil të vajzave dhe grave

Tek arbëreshët, të cilët kanë banuar në Palazzo Adriano (deri në fund të shekullit XIX, statusi civil i vajzave dhe i grave identifikohej qartazi nëpërmjet burimin të cilën ato frekuentonin për të mbushur uji apo për të larë rrobat. Ishin tre burimet fqinje, të ndodhur në pikën më të lartë të malit.
Studiuesi arbëreshëve , Guiseppe Crispi thekson se, “në tri nga këto burime shkonin të lanin rrobat gratë e renditura në këto grupe : në atë të mesit lanin vashëzat e pamartuara, në burimin e majtë lanin të martuarat, në të djathtin shkonin të lanin gratë e veja”.

Bekimi i ujrave

Arbërshët e Palaco Adriano-s ashtu si ata të Horës së Arbëreshëve, festojnë bekimin e ujrave në 6 Janar sipas liturgjise Bizantine, tradizionale e quajtur “vulata da palumma”e cila zhvillohet ne sheshsin Umberto 1.

C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584912923345.jpg

Familja e shquar ne Palaco Adriano, familja Dara

Gavril Dara, plaku, lindi me 15 të Korrikut 1765 e vdiq me 19 Maj 1832. Studimet i beri në Seminarin Italo-Shqiptar të Palermos dhe me vone u dipllomua në mjeksi e në drejtësi.

Mblodhi nga pleqte “Kënkat e pleqërisë” dhe hartoi disa vjersha në gjuhën shqipe, dhe kengen e Shen Lazari qe kendohet edhe sot tek arbereshet e Siçilise,përmbledhja me këngë popullore arbëreshe e të cilit ka humbur (Pallati Dara qe sot eshte kthyer ne nje muse natyralistik)

Andrea Dara, i biri i Gavrilit, lindi me 17 Maj 1796. Vdiq me 2 Prill 1872. U dipllomua ne Drejtesi
shkrime e tij jane :, dëshmoi interesim të gjallë për folklorin arbëresh dhe qe autor jo vetëm i një përmbledhjeje me këngë popullore arbëreshe të Sicilisë dhe i një vepre mbi Usi e costumi di Palazzo Adriano, 1859 (Zakonet e Pallacit), por edhe i një fjalori 5000 fjalësh shqip-italisht (1862-1868), pas një gramatike të shkurtër të shqipes (1830) dhe një përkthimi të Ungjillit të Shën Mateut. Shumica e këtyre veprave mbetën të pabotuara dhe ruhen në formë dorëshkrimi në Koleksionin Shqiptar të Bibliotekës Mbretërore në Kopenhagë ( bibliogrfià. Gangale 1973, f. 16 (II 10), 21 (II 17), 25 (II 20a), 62 (IV 6), 82 (V 4), 126 (V 50) dhe 129 (V 53).

Gavril Dara, i riu autori i Vepres ”Kënka e Sprasme e Ballës”. Dara I ri ishte letrar, poet, gazetar, jurist. Lindi me 8 dhjetor 1825 dhe Vdiq me 19 nentor 1885. Ai ishte i biri i Andrè Darës e i Françeskës Dragota. Studioi në Seminarin italo-shqiptar të Palermos dhe u dipllomua per drejtesi. Fillon pune ne Agrigento. Merr pjesë në levizjet e ringjalles italjane si antar i Komitetit kryengritës t’Agrigjentit e me 1860 emerohet me dekret të Zef Garibaldit sekretar u përgjithshëm i Qeverise se’atij qyteti. Më 1867 emerohet prefekt i Trapanit. Me 1870, si e la ketë detyrë për arsye politike, shkoi në Romë e aty drejtoi për disa vjet (1871-1874) fletoren “La Riforma” ku u dallua edhe si gazetar. Pas disa vitesh kthehet ne Agrigento dhe jetoi aty deri ne fund te jetes. (fonte Kole Kamsi “Mbi katundin arbëresh Palaco Adriani”, )

Arbereshet shkruan ne gjuhen shqipe mbi lapidarin e familjes Dara, ku prehen eshtrat e tyre.

“Burre i dijeshem nga me te dijshmit” 19 Maji 1832.

C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584914399781.jpg

Mali i trendavilave. Ky mal nuk eshte nje“shpikje letrario nga Dara, por egziston ne te vertet me kete emer. Ky mal ndodhet ne lugina e Sosio, (Palacio Adriano ) dhe ngrihet në një zonë ku natyra është e pa kontaminuar dhe pak e populluar. Eshtë përmendur nga Aristoteli dhe Plini Plaku dhe në lashtësi ishte i famshëm për bimët e tij të egra të virtytshme, objekt i studimeve për shumë botanistë. Hipoteza më e mundshme është se emri rrjedh nga lulja, dhe më saktë nga trëndafilat e peonies, të cilët lulëzojnë në shkurt, pa gjemba, dhe rriten mbi të gjitha në këtë mal; thuhet se trëndafilat u rritën kur kaloi Shën Rosalia, vajza e fisnikës Sinibaldo, zot i Quisquina dhe Malit te trendafilave. Keto trendafila janë i bardhë, i verdhë, rozë dhe i kuq.Largo mi duke lene mbarapa kete lugine.Nje copë shkëmbi duket ne horizonte.

Ndalojme tek sheshi shikojme kroin (shatervanin) me dy goje nje veper e arbersheve te shekullit 16. Muret e vjetra te shtepive karakteristike arbereshe, arkitekture e qytezes , harqet, gjitonia, jane vetëm gjurmeë të asaj jete të zhurmshm të botës së djeshme arbërshe.

Nje heshtje malinkonike ndjen në kete hapsire.

Shtepite e Darenjve, Bastave, Biderave, Krispëve, Kjarajve, jane atije edhe pse shekujt rrjedhin.

Në sheshin Umberto I ndodhet shatervani i ndertuar nga arbereshet, shekullit XVI . Elegante ne stilin e tij, me formen tete kendore. Për pjesën strukturore të ndërtuar në 1607 punuan Chiusi Nicolò Gagliano dhe Vito Termini, xhaxhai dhe nipi, dhe për pjesën dekorative të përbërë nga një vazo me një kon pishe të skalitur me shije të rafinuar baroke në 1684 u punua nga Burgitan Vito Lo Domino.Aty mesojme prej banoreve qe te kjo fontane u xhiruan sekuenca te filmit Oscar “Nuovo Cinema Paradiso” di G. Tornatore. Sot ky shatërvan nuk ndodhet më. (Në vijim foto e shatërvanit.)

Disa figura që meritojnë të përmenden

Emanuel Bidera 1784-1858) nga Pallaco Adriano. Vepra e tij mbi prejardhjen e shqiptarëve, u botua në katërvëllimshin Quaranta secoli racconti su le Due Sicilie, Napoli 1846-1850. Vëllimi i parë përmban disa poezi popullore arbëreshe. Themelues dhe drejtor i një shkolle të gojëtarisë në Napoli, Bidera shkroi edhe librete operash për kompozitorin Gaetano Donixeti

Gjatë ekspeditës Të Njëmijtëve, të Garibaldianeve, G. Bandi, thotë se u dëgjua të këndoheshin këto vargje : Ky përfytyrim i ëmbël/Do të ledhatojë shpirtin tim/Dhe kohë e ndritur do shpaloset/Përpara meje plot shkëlqim, dhe se autorui i tyre ishte Libretist, arbëreshi Giovani Emanuele Bidera (Palazzo Adriano 1784-Palermo, 1858).

Pietro Chiara\ Kiara,1840-1915).Lndi nëPallac Adriano. Gazetar, jurist dhe epistolar, por edhe politikan.

Kushëri i Gavril Darës së Riut (1826-1885),Chiara bëri udhëtime në Shqipëri e

në Ballkan më 1879. Ishte njohës i mirë i gjuhës dhe arriti të depërtojë thellë në politike, ishte deputet në parlament, botoi artikuj në të përmuajshmen e De Radës si Fiàmuri Arbërit,

dhe shkroi disa poezi.Është autor i dy librave italisht

për Shqipërinë: L’Albania, Palermo 1869 (Shqipëria), monografi në dymbëdhjetë krerë për

gjuhën, letërsinë, historinë dhe politikën shqiptare, dhe L’Epiro, gli Albanesi e la Lega, Palermo

1880 (Epiri, shqiptarët dhe Lidhja), përmbledhje shkrimesh informative të botuara së pari në

gazetën e Romës La Riforma, redaktuar në vitet 1871 deri 1874 nga Gavril Dara i Riu.

Kostumet e Palacit

Ndalojme tek muzeu i kostumeve. Piktori i njohur francez Zhan Houel, kur erdhi në Palac më 1782, i bënë shumë përshtypje kostumet e grave arbërshe. Piktori francez J. Houel përshkroi veshjet gala dhe veshjet e përditshme të grave të Palazzo Adriano me detaje dhe ishte aq i magjepsur prej tyre sa që donte t’i bente ato te pavdekshme . Thuhet qe ai beri nje perzjerje te bojrave te ujit me qymur druri dhe krijoji gjallerine e veshjeve prototipeve të ahengut të madh. Në to pikturoi fustanet gjysëm festive, fustanit të dasmës femra dhe mashkull, fustanin e gruas së martuar, atë të vajzës dhe në fund veshjen e përditshme .

Veshja e festës në raste solemne siç është Pashka, dita e Zonjës dhe për festën e Kryqëzatës, tesuti eshte e bërë nga mëndafshi të pastër. Me të krijohet pjesa e fundit, trupit, keza dhe vello. Të gjitha këto pjesë qëndisen me ar. Në vijim një dasëm në Palazzo Adriano në ritin grek, J.- P. Houel, 1770. Mendohet te jete stampimi më i vjetër që riprodhon veshjet e grave të një vendi arbëresh. Burrat janë të veshur siç visheshin si fisnikët e kohës.

Në pikturën në vijim pikturë e francezit, Jean Houel, kostumi i grave arbëreshe të Palazzo Adriano. Veshja e përditshme.

C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584918879951.jpg

Mbiemrat me origjine shqiptare

Mbiemrat më të zakonshëm me origjinë shqiptare janë: Alessi, Barbata, Barcia, Cuccia, Francaviglia, Gagliano, Granà, Grisafi, Longo, Marino, Masaracchia, Raggio, Russo, Sabella, Schirò, Sciurba, Sulli

Palazzo Adriano “bashki e pakicës shqipfolëse”

Palazzo Adriano konsiderohet si “bashki e pakicës shqipfolëse”, sipas ligjit 482/99 (Norma në lidhje me mbrojtjen e pakicave historike gjuhësore), por gjuha e lashtë shqipe ashtu si e përmenda nuk është më gjuha e komunitetit; sot është humbur pothuajse plotësisht, por egziston një shoqatë e cila quhet Skënderbeg . Kjo i bënë të ndihen ende të gjallë.

C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584913810220.jpg

Arbëreshët e Palacos me duart me mund edjersë ndërtuan jetën në një atdhe që nuk ishte e tyre.

Përveshën krahët dhe filluan punën .

Ndërsa përshëndesim këtë ngulim arbëresh sot në prag të 1 Gushti, na vijnë ndër mend fjalët e Rodotas:

… Kjo lugine te Maxares, lëndina, vreshta, ullishta, peme, ishte ajo parajse tokesore qe jo me kot Rodatò e kishte pagezuar te tille. Ishte dora e Arbershit, qe kete fole ku rrinin shqipet te egera e rilulezoi me sakrificat e tij, nga gjaku i tyre , malli it tyre, prodhoi “Malin me Trendafila”, elizirin me aromen e tij te perbere prej gjuhes shqipe, mitit, ritit rapsodive. Edhe per poetët e tjere te Palacit. Mali u pjese e jetes e historisë së tyre, legjendave, malli, dhe riteve, të ketij populli qe jeta nuk ishte aq bujare por që nuk harruan kurrë tokën e trë parëve të tij, të cilët çdo një gusht i afrohen këtij mali me vështrimin nga Toka mëmë.

Arbëreshët vazhdojnëtë kujtohen për tokën mëmë, por mëma e tij çfarë bënë për këta bijë shpërndarë në Itali prej 600 vjetësh.

NUK MUND TË HESHT PËR KRIMET E KOMUNIZMIT!

July 31, 2024 by s p

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium with a flag

Description automatically generated

Sot është një përvjetor që nuk e përmend as nuk e kujton kush – por ishte 31 Korriku i viti 1948 – një përvjetor vrasjeje, ishte një ditë kur xhelatët e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës mbytën dy klerikë katolikë shqiptarë, Dom Lekë Sirdanin e Dom Pjetër Çunin, martirë tё Kishë Katolike Shqiptare, nё periudhën e persekutimit komunist nё Shqipёri. Xhelatët e diktaturës enveriste të Shqipërisë, në atë ditë — mё 31 korrik 1948 — sipas dëshmitarëve dhe të dhënave zyrtare i mbytën të dy martirët duke i hedhur për së gjalli në një gropë gjirizi, në Koplik, ku zhvillohej hetuesia e meshtarëve. Dom Lekë Sirdani e Dom Pjetër Çun kan qenë dy figura të shquara, jo vetëm të Kishës Katolike, por edhe përfaqsues të denjë të kulturës dhe intelektualë shqiptarë të kohës së vet.

Dom Lekë Sirdani — I lindur në Bogë, Malësi e Madhe, në vitin 1891, i bëri studimet e para në Seminarin shqiptar e teologjinë në Insbruk, të Austrisë. U shugurua meshtar më 24 prill 1916. Ka punuar për fe e për atdhe. Kreu shërbimin në famullitë e maleve të kryeipeshkvisë së Shkodrës. Ishte shumë i zellshëm e i devotshëm. U torturua në mënyrë barbare e të pashpirtshme. E bënë të sillej përreth famullisë së tij në zonën e Koplikut, pastaj e futën të gjallë në një pus ujërash të zeza dhe e lanë aty derisa vdiq më 31 korrik 1948, bashkë me Dom Pjetër Çunin. Dom Pjetër Çuni –Lindi në Shkodër, më 9 korrik 1914. Shkollën fillore dhe liceun e kreu në Seminarin Papnor të Shkodrës, kurse teologjinë në Kongregatën Propaganda Fide (Romë). U shugurua meshtar më 23 mars 1940. Shërbeu në famullitë e maleve përreth Shkodrës: Reç e Lohe (Shkrel). U arrestua pa arsye në Rrjol më 27 korrik 1948. Egërsisht i torturuar, e hodhën për së gjalli në një pus ujërash të zeza, ku vdiq më 31 korrik 1948. Të atit iu dha lajmi i vdekjes më 26 dhjetor 1948. Qe meshtar shembullor, i zellshëm dhe bari i mirë për grigjën e vet. Qe i paluhatshëm kundër diktaturës.

Ai dhe Dom Aleksandër Sirdani janë shpallur të lumë nga Kisha Katolike universale, së bashku me 36 martirë të tjerë shqiptarë të diktaturës komuniste. (Sipas Radio Vatikanit shqip)

A collage of a person

Description automatically generated

Me modesti them se kam shkruar gjatë viteve edhe në raste të tjera për këta dy burra dhe për viktima të tjera të diktaturës sllavo-komuniste dhe do vazhdoj të shkruaj derisa të më lenë sytë e mendja. Frank Shkreli: Shqipëria të dënojë zyrtarisht vra.sjet makabër të komunizmit | Gazeta Telegraf –dhe për derisa strukturat politike dhe qeveritare të shtetit shqiptar vazhdojnë të mos dënojnë këto krime makabre dhe për derisa Shqipëria dhe Kombi shqiptar nuk përballen, zyrtarisht, me të kaluarën kriminale të regjimit komunist. Për fat të mjerë për atë vend sot dhe për të ardhmen e tij, jo vetëm që entet zytrtare të shtetit shqiptar, nuk dënojnë zyrtarisht krime të tilla siç ishte vrasja e Dom Lekë Sirdanit dhe Dom Pjetër Çunit – por ato entet zyrtare politike dhe shoqërore, tërthorazi dhe drejtë për drejtë, sot glorifikojnë periudhën e diktaturës komuniste. Ndërkohë, që shpallin krenarinë e tyre me trashëgiminë dhe influencën historike të Partisë së Punës në radhët e Partisë së sotme Socialiste në pushtet – një lidhje brezash, midis rinisë së sotëme të Partisë Socialiste dhe gjyshërave dhe gjysheve të tyre, përfaqësuese të Partisë së Punës së diktaturës së proletariatit, siç u shpreh folësja “Helena” një vajzë e re socialiste. Unë nuk di se çfarë dhe sa di e reja e identifikuar me emrin “Helena” — e cila foli në Kuvendin e fundit të Partisë Socialiste por dhe brezi i saj — mbi krimet e komunizmit, ose nëse gjyshja e saj i ka thënë asaj ndonjë të dhenë të vërtetë mbi krimet e atij regjimi ndaj kundërshtarëve të tij, ose shqiptarëve që nuk pajtoheshin me atë ideologji sllavo-komuniste – krejtsisht e huaj për historinë dhe kulturën e shqiptarëve. Për burgjet, për internimet për vrasjet e ekzekutimet, për dhunimet dhe për familjet e ndara e të humbura.

Ndonëse partia në pushtet duket se është krenare e trashëgimisë së Partisë së Punës, ajo vazhdon të hesht për krimet dhe dhunën e ushtruar nga komunizmi kundër shqiptarëve – një popull i zenë rob për pothuaj një gjysëm shekulli. Prandaj nuk është për tu habitur se shumë vërejtës, brenda dhe jasht Shqipërisë, konsiderojnë se trashëgimia e Partisë Komuniste shqiptare po përjetësohet në Shqipëri, ndërsa për 30 e ca vite mbretëron një heshtje në lidhje me krimet e asaj periudhe të zezë për Kombin shqiptar. Frank Shkreli: A po përjetësohet e keqja e komunizmit në Shqipëri? | Gazeta Telegraf. Ndryshe nga vendet e tjera ish-komuniste të Evropës, Shqipëria as nuk është ballafaquar me të kaluarën e saj tragjike komuniste dhe as nuk e ka ndër mend të dënojë krimet e atij regjimi barbar kundër popullit të vet.

Unë nuk e kam aspak të qartë se si — me ketë mentalitet politik e shoqëror – në ç’drejtim mendon Partia Socialiste dhe qeveria e saj në pushtet t’a çojë Shqipërinë dhe Kombin, në të ardhmen drejtë një një jete më të mirë për brezin e të rinjve e të rejave shqiptare, si “Helena” që foli në Kuvendin e Partisë Socialiste? Si do të shkojë drejtë një qytetërimi shqiptaro-perëndimor – larg trashëgimisë kriminale të diktaturës komuniste – e me sy kah qytetërimi perendimor. A po është duke shkuar drejtë një humnere lindore sllavo-komuniste autoritare e cila për pothuaj 50-vjetë, vrau e preu bijtë e bijat më të mirë të Kombit shqiptar?

Po të mund të flisnin sot Dom Aleksandër (Lekë) Sirdani dhe Dom Pjetër Çuni – në përvjetorin e vrasjes së tyre nga regjimi komunist i Enver Hoxhës – ata do të thonin se të gjithë shqiptarët pa dallim i konsiderojnë si vëllezër e motra, se ata dhanë jetën në mbrojtje të vlerave historike të Kombit shqiptar, të lirisë e demokracisë, të nderit e burrërisë dhe qëndruan besnikë ndaj orientimit historik të shqiptarëve drejtë Perendimit.

Qëllimi i këtyre dy klerikëve, por mbi të gjitha dy burrave shqiptarë intelektualë, të vrarë nga komunizmi, ishte një Shqipëri – që sipas rrethanave dhe mundësive të asaj kohe, Kombi shqiptar të shkonte në rrugën drejtë Perendimit dhe vlerave të atij qytetërimi dhe jo drejtë lindjes, një qytetrim i huaj dhe barbar për shqiptarët.

Kjo, pra është arsyeja që unë nuk mund të heshti për krimet e komunizmit ndaj njerëve të pafajshëm – përfshir vrasjet e dy klerikëve të lartë përemendur. Por, përpiqem që në mënyrën më modeste dhe në mungesë të dënimit zyrtar të atyre krimeve nga qeveria dhe shteti shqiptar – është detyra, vullneti dhe dëshira ime dhe duhet të jetë e të gjithë njer[ëve vullnet mirë, që ia duan Shqipërisë dhe shqiptarëve punët për së mbari – që kujtimi i këtyre dëshmorëve anti-komunistë shqiptarë dhe mijëra të tjerëve si këta, të mos zhduket nga kujtesa dhe as nga historia e Kombit shqiptar.

Sepse është e qartë tani se pa dënimin zyrtar të krimeve të komunizmit dhe pa distancimin serioz të Shqipërisë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, aktualiteti politik dhe zhvillimet në vend po tregojnë, se rrugëtimi euro-atlantik i Shqipërisë, jo vetëm që ka marrë një rrugë të gabuar, por ai rrugëtim nuk është më as i sigurtë dhe as i besueshëm: as për ndërkombëtarët dhe as për shqiptarët, një prej faktorëve kryesor, në mendimin tim, që po shkakton zbrazjen e Shqipërisë nga rinia e saj dhe nga më të mirët e Kombit. Urojmë që kujtimi i sakrificës së tyre të jetë një shembull për djemt dhe për vajzat shqiptare si “Helena”, që të sigurojnë për veten dhe familjet e tyre në të ardhmen një Shqipëri vërtetë të lirë e demokratike për të gjithë dhe pa dallim. Dhe që sakrificat, mundimet dhe vrasja barbare e Dom Lekë Sirdanit dhe Dom Pjetër Çunit, të frymëzojnë breznitë e reja – përfshir vajzen shqiptare “Helena”, drejtë veprave më të mira për veten dhe për të tjerët – larg nga trashëgimia barbare komuniste anti-shqiptare.

I përjetëshëm qoftë kujtimi i Dom Lekë Sirdanit dhe Dom Pjetër Çunit dhe i të gjitha viktimave të komunizmit, pa dallim, në Shqipëri, por edhe në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare, ku ka shkelur çizmja gjakatare komuniste sllavo-aziatike.

Frank Shkreli