Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Baroni Irlandez që refuzoi të bëhet Mbret i Shqipërisë

by

Nga Ndrek Gjini

MA in Writing, University of Galway, Ireland/

Irlandezi Rowland George Allanson-Winn, i njohur si Baroni i 5-të Headley (19 janar 1855 – 22 qershor 1935), refuzoi dy herë ofertën për t’u bërë Mbret i Shqipërisë. Ky personalitet me një histori të pasur dhe të larmishme ishte një figurë e rëndësishme në historinë e komunitetit mysliman britanik. I lindur në Londër, Allanson-Winn u arsimua në Westminster School dhe më pas në Trinity College të Universitetit të Kembrixhit. Ai më vonë ndoqi Middle Temple për studime juridike dhe e përfundoi shkollimin e tij në King’s College, Londër. Megjithatë, më vonë ai vendosi të ndjekë një karrierë si inxhinier ndërtimi, duke ndërtuar rrugë në Indi dhe duke drejtuar projekte të rëndësishme infrastrukturore.

Allanson-Winn ishte gjithashtu një boksier i pasionuar dhe autor librash mbi boksin. Në vitin 1899, ai u martua me Teresa Johnson, vajzën e William H. Johnson, ish-Vezir i Ladakhut në Indi. Teresa vdiq në vitin 1919, një humbje që ndikoi thellë në jetën e tij.

Jeta e tij mori një kthesë të papritur më 16 nëntor 1913. Allanson-Winn u konvertua në Islam dhe mori emrin Sheikh Rahmatullah al-Farooq. Ai themeloi Shoqërinë Myslimane Britanike në vitin 1914 dhe shkroi disa libra mbi Islamin, përfshirë “Zgjimi Perëndimor në Islam” dhe “Tre Profetët e Mëdhenj të Botës”. Ai kreu dy herë haxhin në Mekë, duke udhëtuar gjerësisht për të përhapur njohuritë e tij.

Në vitin 1913, pas vdekjes së kushëririt të tij, ai trashëgoi titullin si Baroni i 5-të Headley. Në vitin 1921, ai u martua me shkrimtarën australiane Barbara Baynton. Megjithatë, në vitin 1922, ai shpalli falimentimin në të gjitha bizneset e tij, duke kaluar në vështirësi financiare.

Pavarësisht nga problemet e tij financiare, fama e tij mbeti e lartë në qarqet e larta të shoqërisë.

Miqtë e tij në SHBA dhe Evropë lobuan për të, duke i ofruar dy herë fronin mbretëror të Shqipërisë në vitin 1925. Ofertat përfshinin një shpërblim prej 500,000 dollarësh dhe 50,000 dollarë në vit, të cilat ai i refuzoi.

Pas këtij refuzimi, gruaja e tij, Lady Headley, u kthye në Melburn, ku vdiq në vitin 1929.

Ai ishte një nga Baronët më të njohur në botë që u konvertua në Islam në Angli, shumë përpara se myslimanët të mbërrinin në numër të madh nga India dhe Pakistani. Ai ishte hoxhë dhe drejtues kryesor i xhamisë në qytetin Woking të Britanisë, një qytet me një trashëgimi të pasur arkitekturore dhe historike me Xhaminë Shah Jahan.

Xhamia Shah Jahan, e ndërtuar në vitin 1889, është një nga thesaret e mëdha arkitekturore të Wokingut dhe është njohur si xhamia e parë e ndërtuar në Britani. Një nga hoxhallarët dhe drejtuesit më të hershëm të shquar të kësaj xhamie ishte Rowland George Allanson Allanson-Winn, Baroni i 5-të Headley, që ishte dhe një nga Baronët e parë të konvertuar në Islam.

Baronia e Allanson-Winn, me origjinë nga Aghadoe në Kerry, Irlandë, daton që nga viti 1797. Në vitin 1913, pas vdekjes së kushëririt të tij, ai trashëgoi titullin dhe pasuritë e familjes në Kerry. Në të njëjtin vit, ai u konvertua në Islam dhe mori emrin mysliman Sheikh Rahmatullah al-Farooq. Ai themeloi Shoqatën Myslimane Britanike në 1914, shkroi disa libra mbi Islamin dhe bëri dy herë haxhin në Mekë.

Në vitin 1922, ai shpalli falimentimin. Një vit më vonë, ai refuzoi ofertën për t’u bërë Mbret i Shqipërisë, duke thënë se “e vetmja gjë që mund të përfitojë nga ai Fron Mbretëror janë telashet dhe ndofta mundësia që të vritej.” Baroni Headley vdiq më 22 qershor 1935 dhe u varros në Varrezën Brookwood, pranë Woking. Titulli Baron i familjes Headley u shua kur djali i tij më i vogël, Charles Allanson-Winn, vdiq në vitin 1994.

SHUHET QËNDRESTARI I REVOLTËS ANTIKOMUNISTE TË SPAÇIT GËZIM ÇELA

by

Besim Ndregjoni/

U shua dje Gëzim Çela i burgosuri politikë, piktori, që tregoi me panel se si të Burgosurit politikë ndërtonin Aeroportin e Rinasit, Ai që kaloi kalvarin e vuajtjeve dhe traumave në moshën 22 vjeçare. Çfar krimi kishte bërë Gëzimi që deshti muzikën? Që deshti pikturën, thjesht se kishte pasur babin prefekt të shtetit shqiptar. Akuza e pabazuar në ligjin e kohës “Tradhëti ndaj atdheut” dhe vazhdoi dënimin në burgjet e diktaturës deri kur ai bëri 27 vite. Jeta e tije në burgje dhe kampe përqendrimi e shoqëroi dhe një kitar që ja kishte dhuruar në moshën e rinisë Artistja e madhe Vaçe Zela, ajo kitarë do të behej shoqëruese e tije në Spaç në revoltën antikomuniste të Spaçit. Çfaj kishte bërë Gëzimi që në moshën 15 vjeçare i hiqej e drejta e studimit.. Arratisja ishte shpresa e tije e vetme për të fituar lirinë. Nga 196 të dënuarit e ridenuar me 4 të pushkatuar të revoltës antikomuniste kishin ngelur gjallë vetëm 7 ish pjesmarrs të asaj revolte. Sot me 23 korrik 2024 ngelën 6, iku dhe Gëzimi që emrin e kishte të gëzonte të gëzim, por ai nuk u gëzua kurrë!

Sot pritsha që për këtë ikonë qëndrestare të shkruanin ata që e gëzojnë demokracinë falë qëndresës dhe sakrificave të Gëzimit. Sot pritsha që të reflektonte shteti i ashtuquajtur “demokratik”dhe udhëheqsit e tyre, ti kërkonin falje Gëzimit që i dhanë një pension qesharak për qëndresën ndaj diktaturës, 100 ero në muaj, dhe shpërblyen xhelatët që torturuan dhe dënuan jetën e Gëzimit dhe ky shtet u jep 10 fishin me 1000 ero. Xhelatët. Sot pritsha që deputete e djathtë që kan marre nga 34 vite votën e Gëzimit të ngushëllonin bashkëshorten e Gëzimit, por jo ata kan hallin si të imitojnë pushtetin si të sigurojnë mandatin e deputetit.

Kjo është politika shqiptare nderon xhelatët përçmon qëndrestarët.

Gëzim i dashur ti sëbashku me 6 kolegët e tu i dhurove Papa Franceskut hartën e kampeve dhe burgjeve me 25 tetor 2023, i dhurove pikturat që kishe bërë me panelin tënd kampet ku ti vuajte burgun, dhe mu drejtove Faliminderit Besim që na bërë prezencë vuatjet tona tek Papa Francesku.

Shqipërisë sot ju shua një qytetar, një piktor, por mbi të gjitha një ish i burgosur politik 27 vjeçar, sot shoqëria shqiptare ngeli e trishtua se iku në botën e amshuar Gëzim Çela. Ikja jote Gëzim i dashur trishtoi bashkëvuajtsit tuaj, trishtoi familjen tënde që nuk arrite të kishe fëmijë, trishtoi Lushnjen që të lindi dhe Durrsin që ti i shërbeve mbas burgut. Dheu qoftë i lehtë mbi trupin tënd të sakatuar nga barbaret komunistë. Qëndresa sakrifica e juaj për liri do të qëndroi në zemrat e mendjet e shqiptarve të mirë, ata që të harruan , ata nuk do të kenë emër i dashur Gëzim.

Pusho i qetë miku im i idealeve të lirisë!

Martin Camaj, një vullnet qiellor që na shpërbleu me urtësi dhe zemërbardhësi

by

Nga Albert Vataj/

Martin Camaj ishte padyshim një vullnet qiellor që na shpërblen bujarisht me urtësinë e asaj mendjeje të dritshme dhe zemërbardhësinë e atij hiri të lartë. Askush nuk do ta besonte se një i lindur “… në një vis të egër, ‘ku s’ka shkelë kurrë kamba e kalit’”, do të arrinte të bëhej një emër i rëndësishëm në historinë e letërsisë dhe albanologjisë. Djali i Kolë Camës, njëherësh bari dhe bujk dhe nënës Tereza nga Prekali domosdo do të ishte një përjashtim fatlum. U lind më 21 korrik 1925 në Temal të Dukagjinit, atje ku luten “për qiell e për dhé” sepse më i epërmi vullnet, në skajet e këtyre caqeve ngjizet. Ai zu të fluturojë kur edhe qiellit i vunë gardhe dhe shpresën e fshehën si ëndrrat. Iku në kërkim të lirisë dhe gjeti misionarin e vlerave që e bënë të pavdekshëm.

Martin Camaj i përket një plejade përkushtuesish me mish e me shpirt, për të vënë në themelet e vetëdijes sonë kombëtare një gur të qenësishëm, të dëshmimit të pasurisë shpirtëror dhe gjuhësor. Pena dhe puna, zemërbardhësia dhe urtësia, pasioni dhe përkushtimi, ishin jo vetëm cilësitë veçuese të këtij personaliteti të pashoq të letërsisë dhe albanologjisë, por edhe ai kontelacion yjesh që do të lindte këtë zë të zëshëm të traditës dhe pasurisë sonë kombëtare.

Fikja e një ylli

Më 12 mars 1992, fryma e tij do të këputej. Do të shuhej një prej pishtarëve më kulmues të shqipshkrimit, poezis dhe prozës. Një zemër e tretur duke shndrit do të ndalonte për të lënë si testament, vullnesën e mirë të endur me përkujdesën që diti vetëm ai.

Martin Camaj me mbylljen e syve, u fashit edhe ëndrra e flakëruar në njëmijë diej përmallues, për shkelur në tokën amë. Atij i’a mohuan atdheun, i’a privuan dheun dhe shkrepin, dhimbjen dhe amanetin, por kurrkush dhe kurrqysh nuk e vuri nën fre dritimin që feksi ai ndër shqiptarë dhe yshtja e pashoq që u ngas për njëmendësimin e njohjes dhe pranimit të veprës së tij dhe dialektit geg, që ai lëvroi me parmendën e rëndë të mërgimtarit.

Camaj, megjithëse në të gjallët e tij nuk i’u dha e drejta të shkelte në Shqipëri, për asnjë moment, nuk e shqiti nga gjoksi shpirtin e lënduar dhe plagën lënguese të të mohuarit. Në dheun e marrun borxh, ku dhe u tret mishi dhe prehen kockat e tij, ai si një Sizif u ngjit majës së përfaqësimit të shqipes. Një prej mëtimeve ngadhënjyese dhe vetëmohuese, pamëdyshje mbetet lëvrimi i gegnishtes dhe arbërishtes. S’andejmi ai arriti të dëshmonte botërisht mbi atë vlerë që vete ka të mbrujtur shqipja dhe shqiptarët. Shërbesa që i bari gegnishtes, e pse jo dhe arbërishtes, mbeten në kryeradhën e gjitha përpjekjeve të mahershme dhe të tashembasshme. Ngritja dhe trajtimi i tyre në rrafshin shkencor, e dëshmon masmiri këtë. Ngulmi i papramun për të mëtuar gjithseçka të mirë, e për ta shtruar në një sofër, larushinë e dialekteve, si vlerë gjuhësore, e dallon atë dhe e rreshton në rendin e etërve të shqipshkrimit.

Martin Camaj edhe pse u përndoq, u përjashtua, u anatemua, dhe e gjitha kjo, jo dhe aq se ai ishte arratisur, apo kishte blasfemuar ndaj kujt, por prej tekstshkrimit gegnisht, të cilën ai e mylmeu, e pasuroi dhe e lëvroi mjeshtërisht. Me gjithë këtë ai nuk e flligu gojën, nuk e helmoi shpirtin, dhe shërbesës ogurmirë nuk i’a vuri damkën, e cila mund të gjehej e përligjur te ndokush tjetër, por kurrqysh jo tek ai. Duke dëshmuar mendimtarin e epërm, merr ndonjiherë rol atnor dhe këshillues, për të gjithë ata që kishin në dorë shqipen dhe i’a deshën t’mirën asaj. Ai nuk bari asnjë herë dallime e dasi, nuk e shikoi shqipen vetëm të toskëve dhe të gegëve, por të shqiptarëve dhe për këtë ai mëton: “Besoj se duke ecë krahas gegnishtja dhe tosknishtja e shkrueme apo letrare, si dy mortra të mira, pa ja pré rrugën njana-tjetrës, kanë me viju mâ me fryt të gjêjnë pikat e përbashkta, si mbas një zhvillimi normal. Kjo rrugë âsht e domosdoshme të ndiqet poqese dëshirojmë që novela e romani shqiptar të mbërrijnë në sferat e një stili të kulluet artistik”.

Ai kur shton kësisoj, ka parasysh dhe naltësimin që ka një komb që pranon diversitetet dhe nuk priret hakmarrës e linçues prej qëllesave anatemuese, me nda dhe me veçu, përkundrazi.

Kinse, vërejmë shpërthimet krijuese të patëdyta në letërsi, që lejuan ngritjen e kreshtave, anipse u endën në avelmenin e dialektores. Për të ardhur masanej te trualli ynë, dhe veçmas te shkrimtaria e Fishtës, Mjedës, Koliqit, Shantojës, Prenushit, Haxhiademit, Konicës, Nolit, Poradecit, Kutelit, Asllanit, e shumë të tjerëve, që lindën e u lartësuan, pa hyqmin e shqipes së njësuar, standardit, siç i thonë. Duke mos patur tavan mbi kokat, ata krijuan atë thesar, të cilin me krenari mudn ta pagëzojmë si testament të vlerave të njimendta të letërsisë shqipshkruese.

Camaj rendi pareshtur dhe sfidues duke shkruar dhe lëvruar gegnishten. Vepra u rrit me të, dhe ai e gjalloi përbrenda vetes çdo faqe të saj në një marrëdhënie njësimi. Ata dhanë dhe morën prej njëri-tjetrit shumëçka, por në kryerend mëvetësuan, motivin e ngulmit për t’u ngjit në më lartat kjartësi, prejnga nuk do të mund ta zbriste ndokush a diçka. Mveshur prej kësaj magjie dhe ngadhnjimi, Martin Camaj bëri me dije se: “Jeta ime âsht nji luftë për gegnishten, një luftë për mbijetesën, frymën e qenies, të dikurshmen dhe ardhmninë, një luftë jo me mbetë gjallë, por me ruejt të pastër fillin e amës së gjuhës dhe artit, mbi të gjitha me shpëtue shpirtin krenar të shqiptarit”. Bash njikshtu i bzani zemra dhe ia ligjëroi penda, këtij kolosi të mendimit dhe letrave shqipe deri më 12 mars 1992, sot 27 vite më parë kur hapi i tij ndali, shpirti mori udhën e përjetësisë dhe emri u skalit me shkronja të arta në historinë e lëtërsisë dhe albanologjisë.

KONKURRENCË ME SUPORT QEVERITAR

by

Kosta Nake/

Vepra hapet me pyetjen që një “shok i ngushtë” i drejton protagonistit Adam Zaganjori: “A je i lumtur?” Lumturia është një gjendje shpirtërore kalimtare që dallohet nga ndjenja e kënaqësisë ose e përmbushjes. Thërrimet e saj mund të jenë më të shpeshta kur familja ku ti jeton është e plotë në nevojat e saj, kur banesa jote rrethohet nga fqinj që të përshëndesin dhe me të cilët shkëmben vizita, kur në vendbanimin tënd mund të dalësh dhe të gjesh dikë me të cilin ulesh dhe pi një kafe, kur në vendin e punës ke kolegë me të cilët bashkëpunimi është i domosdoshëm, kur përveç familjes dhe punës ke dhe një hapësirë kohe vetëm për veten që të jep mundësi të mbushesh me ajër dhe të reflektosh për botën. Samuel Kolerixh e shikon lumturinë si fraksione minutash, Viktor Hygo e kërkon te dashuria, Stendal e gjen te komuniteti dhe rrethanat, kurse veprës së Tufës i shkon për shtat qasja e Ben Xhonsonit: “Lumturia e vërtetë nuk qëndron te sasia e shokëve, por te vlera dhe zgjedhja e tyre.” Adami beson se Visar Hoti është shoku i vet më i ngushtë, me të cilët mund t’i qajë hallet, por del që ishte shkatërruesi i paqes së tij.

Romani është një qëndrim sfidues ndaj realitetit të sotëm duke u fokusuar te konkurrenca e egër me suport qeveritar në fushën ekonomike që shkon deri në shkatërrimin e familjes dhe prodhon reagim ekstrem ndaj së keqes. Autori ka gjithë informacionin e duhur për çdo qelizë të jetës, madje në disa raste ndërhyn edhe me terminologjinë e fushës përkatëse, siç është mjekësia, ekonomia, juridiksioni, etj.

Adam Zaganjori është njeriu i mirë i tranzicionit që i qëndron besnik familjes tradicionale duke marrë çdo detyrim që i takon, është emigranti i vuajtur që pas shumë vitesh në Greqi dhe Itali, edhe pse ka një të ardhme të sigurt në Tempio Pausania, duke qenë atdhetar, mendon se ka ardhur koha të ushtrojë në Shqipëri mjeshtërinë e fituar duke ngritur nga themelet, me mendjen dhe djersën e vet, një biznes të suksesshëm. Ka krijuar familjen dhe ka një fëmijë, ka njërin nga prindërit dhe dy vëllezër. Ky inventar do të ishte i mjaftueshëm për të qenë i lumtur, nëse shoqëria do të kishte ca parametra bashkëjetese ku puna vlerësohet, suksesi mbështetet dhe shoqëria forcohet. Por nuk ndodh kështu në realitetin shqiptar dhe goditja fillon nga njerëzit më të afërt që mendon se i ke shokë e miq, fillon nga vëllezërit që “ia lënë në derë babën”, pasi i kanë diktuar një ndarje të pabarabartë të pasurisë mes vëllazërisë, pasi ia kanë përvetësuar pensionin dhe e kanë ushqyer me hirrë, sikur të ishte derr. Mujë Zaganjori i ka orët të numëruara, nëse dikush nuk do t’i dhurojë një veshkë. Uka dhe Zeka jo vetëm nuk ia japin këtë, jo vetëm nuk marrin mbi vete asnjë detyrim financiar, por e kanë zvarritur ndërhyrjen deri në çastin e fundit. Atë që thuhet përditë në tavolinat e kafeneve apo në ndenjëset e mjeteve të transportit publik, autori e sjell artistikisht me karakteret përkatëse duke treguar krisjen që ka pësuar familja e sotme shqiptare që nga marrëdhëniet mes bashkëshortëve, mes prindërve dhe fëmijëve, ashtu edhe me rrethin e gjerë të trungut familjar. Adami bën sakrificën e madhe duke ia dhënë babait një nga veshkat e veta dhe duke u kujdesur e rikujdesur për të edhe pas daljes nga spitali.

Në kontrast të thellë me Adamin është Visar Hoti, përfaqësuesi tipik i njeriut të poshtër, që duke njohur karakterin e butë të shokut të vet, fillon dhe end një rrjetë intrige mbi të cilën hedh dritë dikush tjetër: “Qasja më e mirë për të ka qenë të shtinte më parë në dorë gruan, e më pas, nëpërmjet saj, krejt pasurinë dhe biznesin.” (f.217)

Ka një parahistori lidhja shoqërore e tyre që në vitet e shkollës, atëherë kur Visari ia “rrëmbeu” Anetën që donte, ngaqë nuk kishte guximin t’ia shfaqte dashurinë. Visari është tipi i shkathët që angazhohet në politikë dhe e shfrytëzon atë për interesat e veta të ngushta. Duke patur një post të rëndësishëm në administratën qendrore, i ofron Adamit “një vend pëllumbash” për bashkëshorten Hana, por mjaftoi një vit që t’ia shkatërronte familjen duke e shfrytëzuar jo vetëm seksualisht, por edhe duke e çuar në divorc për t’i marrë gjysmën e punishtes, për t’ia ndërprerë burimet e lëndës së parë, për ta detyruar të falimentojë dhe të marrë sërish rrugën e emigracionit.

Adami kishte një ëndërr në sirtar, ai ishte piktor, por nuk kishte patur mundësi të ndiqte Institutin e Lartë të Arteve. Ai ka një mik tjetër, profesorin e artit Zaharia Ristani. Në vend të bashkëshortes që filloi punë në administratën shtetërore, merr një sekretare, Katrina Katunin dhe, çuditërisht, këto sekretaret qëllojnë që janë gjithmonë të bukura, më shumë se të bukura, kanë një joshje seksuale. Ajo mund të shërbejë si modele për një nga pikturat me femra nudo që deri tani kanë qenë fryt i imagjinatës. Por Adami është burri tradicional që e ka të shenjtë familjen, prandaj mendohet gjatë, edhe pasi profesori i artit i bën pyetjen provokative “a e bën?”. Ai ndjehet krenar se “nuk degradoi në stereotipin banal të historive të shumta me drejtorë, me shefa shtetërorë e privatë, të cilët, para së gjithash, kujdesen për instalimin e infrastrukturës erotike me sekretaret e veta. “ (f.38)

Hana është femra që është rritur e lirë, është ajo që ia ka shfaqur dashurinë Adamit, duke e ndier pulsimin e botës së tij dhe në rastin më të parë që i krijohet, i jep fund lidhjes duke mos shkuar asnjëherë në spital pranë të shoqit, me pretekstin e tradhëtisë bashkëshortore. Fillimisht Hana bëri të ndershmen duke i treguar si me shaka se i kishte propozuar për seks një burrë flokëkorb, njëfarë Marigleni, por ajo “ia vuri kufirin te thana”. Ajo e vë veten në rolin e viktimës duke e sjellë legjendën e Rozafës në një variant të ri. “Pse nuk pranuan ta jepnin veshkën vëllezërit e tu? Pse të gjetën ty? Ta them unë pse: nuk i lanë gratë e tyre. Kurse ti as që më pyet!” (f.182) Akuza për tradhëti bashkëshortore duke dhënë veshkën pa pëlqimin e saj, kalon në tradhëti financiare për pagesën e operacionit nga të ardhurat e përbashkëta. Intriga merr përmasa të reja dhe rrethi i armiqve që duan t’ia bëjnë gropën, sa vjen e rritet, madje edhe avokati Spiro Melangu që e kishte paguar për ta mbrojtur.

Adami pëson zhgënjimin e madh: “Ky atdhe që kishte ëndërruar me sytë gati të përlotur, ky atdhe në të cilin ia kishte dalë të ndërtonte kalatë e bukura të ëndrrës së tij, kjo tokë e atdheut pra, po hapte gojën për ta përpirë me gjithësej, me gjithë lecka, pa pikë mëshire.” (f.220) Tanimë, pas pësimit, ai i kthehet parimit “dyshim për këdo e për çdo gjë, ngado e gjithkund.” Kjo është një qasje për shumë shqiptarë që shpjegon edhe ikjen e madhe pa kthim, e prekshme për qytetarët e sotëm, por e diskutueshme për lexuesit e ardhshëm. Adami vendos të largohet në Itali, por bie në pritën e organizuar nga e shoqja: duhet të takojë Lean, bijën e vet, për herë të fundit, por policia i gjen në makinë revolverin që i pati blerë vjehrrit dhe përfundon në burg. Edhe greva e urisë nuk ndryshoi gjë, sepse askujt nuk i ha palla për të. “Në çështjen Zaganjori, Temida jonë, perëndesha antike e drejtësisë, nuk i ka të sytë e lidhur me shami, por vetëm njërin, ashtu si piratët.” (f.266) Adami e humb gjyqin, Mujë Zaganjori kërcënohet për t’u larguar nga shtëpia dhe përfundon në azil e sërish në spital.

Pas vuajtjes së dënimit profesor Ristani e këshilloi Adamin të ruhet nga ushqimet dhe provokimet, pasi mund ta eliminojnë fizikisht. Nëse duhet ta rifillojë aktivitetin “jo këtu, Adam. Këtu jo.” (f.251) Kjo është një tjetër zgjidhje e diskutueshme që mendoj se autorit ia ka diktur përvoja e vet. Edhe pse nuk ka ndonjë lidhje të drejtpërdrejtë me subjektin e romanit, autori gjen shtegun për të bërë oponencën për planet qeveritare të turizmit duke vendosur grupin Visar, Hana, Tomor dhe avokatin e tyre Petraq Shkodrani në një tribunë me ministren përkatëse.

Adami pret për herë të dytë biletën e largimit nga atdheu, por edhe këtë herë ia presin rrugën Visari dhe Hana dhe ai sheh se donzhuani Visar ka lënë shtatzënë edhe ish-sekretaren Katrinë, madje ka pafytyrësinë dhe cinizmin ekstrem për ta ftuar në ortakëri në biznes dhe jetë erotike treshe. Kjo është pika e ngopjes që autori e zgjidh me vrasje dhe vetëvrasje, duke u tërhequr nga qasja e mëparshme e braktisjes së vendit, një zgjidhje që tingëllon si jakobine.

(Romani “Paqja e përgjakur e Adamit” i Agron Tufës, Onufri 2022).

Përkujtojmë sot 94-vjetorin e ndarjes nga jeta të atdhetarit dhe patriotit Bajo Topulli

by

Muzeu Historik Kombëtar/

Bajo Topulli u arsimua në Stamboll që në moshën 11 vjeçare, ku brumoset me idetë përparimtare dhe patriotike të vëllezërve Frashëri, Samiut dhe Naimit, por edhe Jani Vretos. Sipas këshillave të tyre ai shkon në Selanik, ku fillon një aktivitet të gjerë si propagandues i gjuhës shqipe. Më pas, në vjeshtën e vitit 1904, Bajon do ta shohim në Manastir, ku bëhet pedagog dhe nëndrejtor i gjimnazit të Manastirit. Bashkë me lëndët mësimore, nisi t’iu mësonte edhe gjuhën shqipe djemve të gjimnazit e të shpërndante libra në gjuhën shqipe, edhe pse ishte gjithnjë në shënjestër. Gjatë qëndrimit të tij në Manastir u ngrit “Komiteti për Lirinë e Shqipërisë”(1905), ku mblodhën patriotë shqiptarë. Disa muaj pas krijimit të komitetit, do të ishte vullnetari i parë, në të parën çetë çlirimtare, duke u quajtur “Garibaldi i Shqipërisë”.

Pas aktivitetit në Jug të Shqipërisë dhe vrasjes së Dhespotit të Korçës, për të larë gjakun e Papa Kristo Negovanit, Bajo Topulli e pati shumë të vështirë qëndrimin në Shqipëri, ndaj dhe në fund të nëntorit, Bajo i shoqëruar nga Çerçizi dhe Zeman Haskua udhëtojnë drejt Sofjes, ku e priti një grup shqiptarësh me në krye Shahin Kolonjën. Aty gjejnë një situatë po aq të ndezur patriotike, në Sofje e Bukuresht u njohën me figura të njohura, mes të cilëve dhe Mihal Gramenon (kronikanin e betejave). Ai ndikoi në formimin dhe idetë e veprimtarit Çerçiz Topulli deri në fund. Bajo ndërmerr një udhëtim të gjatë në kryeqendra të Evropës dhe në Amerikë (ku u shoqërua nga Fan Noli), për të gjetur mbështetje për çështjen shqiptare.

Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, madje ai u zgjodh në komisionin e ngushtë të Alfabetit, prej 11 vetësh, ku ndër të tjerë bënin pjesë edhe At Fishta, Dom Mjeda, Mit’hat Frashëri, Sotir Peci, etj. Bajo Topulli ishte përkrahës i variantit të alfabetit me gërma latine, i cili u pranua si një nga dy variantet, bashkë me alfabetin e Stambollit, që të përdoreshin mes shqiptarëve. Kjo ngjarje e madhe u pasua me hapjen e shkollave dhe klubeve të gjuhës shqipe.

Pas Shpalljes së Pavarësisë për 15 vjet jetoi e punoi në Turqi, ku pati poste të larta drejtuese në kohën e Mustafa Qemal Ataturkut. Në vitin 1925 ai kthehet në Gjirokastër, ku e propozojnë për kryetar bashkie, të cilën edhe pse i sëmurë e drejtoi për tri vjet radhë. Gjatë kohës së drejtimit ndërmori një sërë reformash, të cilat lanë gjurmë dhe u bënë traditë dhe pjesë e bashkëjetesës qytetare në Gjirokastër.

I sëmurë rëndë, Bajo Topulli u nda nga jeta në 24 korrik të vitit 1930, në shtëpinë e të vëllait në Sarandë. Një ceremoni lamtumire madhështore u organizua që nga Saranda deri në Gjirokastër. Fjalën e lamtumirës e ka mbajtur Eqerem Çabej, i cili ndër të tjera ka thënë: “Në emër të djalërisë vijnë t’i them Bajo Topullit lamtumirën e fundit. Jo me lot grarie do ta varrosim, se sot nuk është ditë për zi. Ne do ta varrosim si burra, sepse edhe ti, o shpirt bujar, derdhe tërë gazin e jetës për këtë Shqipëri dhe tani, hero re dhe do flesh në këtë tokë që t’i e deshe gjithë jetën më tepër sesa shpirtin”!…