Rafael Floqi/

Gjatë Luftës së Ftohtë, komunistët sovjetikë i referoheshin shpesh liberalëve amerikanë si “idiotë të dobishëm”. Edhe pse origjina e kësaj shprehjeje është e debatueshme (i atribuohet si Leninit ashtu edhe Stalinit), ajo përshkruante saktësisht shumë prej simpatizantëve të komunizmit pas Luftës së Dytë Botërore. Që nga universitetet elitare deri në Hollywood, shumë intelektualë të majtë përqafuan marksizmin pa e kuptuar thellësisht filozofinë dhe pasojat e tij.

Sot po shohim një brez të ri “revolucionarësh të kolltukut”, që bëjnë thirrje për gjithçka – nga rrëzimi i qeverisë amerikane deri te sekuestrimi i fabrikave dhe shtëpive. Në politikën amerikane po lind një brez i ri që e sheh veten si “revolucionar i ndërgjegjes”. Ata nuk bartin më flamujt e kuq të Leninit, por slogane të gjelbërta, fjali për “barazi”, “drejtësi racore” dhe “sekuestrimin e mjeteve të prodhimit”. Kjo valë e re nuk kërkon dhunë, por reformë të sistemit nga brenda, duke e veshur marksizmin me rrobat e progresizmit modern. Dhe në krye të këtij brezi po shfaqet një emër që po tërheq vëmendjen në Nju Jork: Zohran Mamdani.

Kush është Mamdani dhe pse po ngjall debat

Zohran Kwame Mamdani është biri i profesorit të njohur radikal të Columbia University, Mahmood Mamdani, dhe i producentës hollivudiane Mira Nair. Ai ka lindur në Kampala, Ugandë, dhe është rritur mes elitës kulturore të Nju Jorkut. Sot, si ligjvënës shtetëror i Queens-it dhe kandidat për poste më të larta, Mamdani është bërë fytyra më e zëshme e së majtës revolucionare në qytet.

Në një fjalim në konferencën e Young Democratic Socialists of America (YDSA), Mamdani deklaroi hapur: “Ne duhet të kemi guximin të flasim për qëllimin tonë përfundimtar — për sekuestrimin e mjeteve të prodhimit. Kjo nuk është çështje mode, por drejtësie.”

Në një tjetër rast, ai tha: “Pse duhet të kemi qindra apartamente bosh në Manhattan, ndërsa njerëzit flenë në rrugë? Duhet t’i marrim dhe t’i përdorim për të pastrehët.”

Këto deklarata – që dikur do të konsideroheshin radikale – sot po gjejnë jehonë në një Nju Jork të lodhur nga pabarazitë, qiratë e pamundura dhe kriza e banesave. Në një qytet ku një apartament mesatar kushton mbi 1 milion dollarë, çdo ide që sfidon tregun e pasurive të paluajtshme tingëllon si shpresë për brezin që nuk mund të blejë as një dhomë. Pikërisht këtu qëndron sekreti i suksesit politik të Mamdanit.

Ai ka kuptuar diçka që AOC dhe Bernie Sanders e shfrytëzuan me mjeshtëri: zemërimin e klasës së re të varfër urbane – studentë me borxhe, punëtorë me qira marramendëse, të rinj që jetojnë në një ekonomi që nuk shpërblen përpjekjen. Në këtë kontekst, slogani “sekuestroni mjetet e prodhimit” nuk tingëllon më si kërcënim komunist, por si akt moral ndaj padrejtësisë.

AOC, Bernie dhe radikalizmi i ëmbël

Zohran Mamdani është produkt i brezit të “AOC-izmit” politik. Alexandria Ocasio-Cortez (AOC), që nisi karrierën si kamariere e u bë kongresmene, e ka shndërruar socializmin amerikan në një markë politike: idealiste, e guximshme, por e përtypshme nga publiku. Ajo flet për “Green New Deal” dhe “Medicare for All”, por me kujdes shmang fjalën “komunizëm”.
Bernie Sanders, në anën tjetër, ka bërë që termi “socializëm demokratik” të hyjë në fjalorin politik amerikan pa frikë. Ai flet për taksa të larta ndaj korporatave, për shërbime publike universale dhe barazi ekonomike — por gjithnjë me shembuj nga Skandinavia, jo nga Bashkimi Sovjetik.

Mamdani, ndryshe nga këta të dy, nuk kërkon ta fshehë terminologjinë marksiste. Ai e përdor fjalën “seizure” (sekuestrim), “means of production” (mjetet e prodhimit) dhe “revolutionary solidarity” (solidaritet revolucionar). Ai nuk flet më për Skandinavinë, por për dëshirën për ta “rindërtuar Amerikën nga rrënjët”, sipas modelit të drejtësisë kolektive.
Në këtë kuptim, Mamdani nuk është thjesht progresist; ai është një neo-komunist moral, që e sheh revolucionin si proces shpirtëror dhe kulturor.

Nga Tirana e Hoxhës te Queens-i i Mamdanit

Por çfarë ndodh kur idealet e bukura për barazi përplasen me realitetin? Për këtë, Shqipëria është një rast studimor i përsosur.
Në vitet pas Luftës së Dytë Botërore, Enver Hoxha ngriti regjimin më izolues të Evropës nën të njëjtat parulla: “Mjetet e prodhimit në duart e popullit”, “Toka atyre që e punojnë”, “Barazi për të gjithë”.
Por shpejt, pas sekuestrimit të tokave dhe fabrikave, pronari i vërtetë nuk ishte populli — ishte shteti, pra Partia. Fshatarët që “fituan” tokë, u detyruan ta dorëzonin në kooperativa; punëtorët që “fituan” fabrikat, u kthyen në vegla të shtetit; intelektualët që ëndërruan lirinë, përfunduan në burg.

Në fund, barazia që u premtua u kthye në varfëri kolektive, dhe “drejtësia shoqërore” në kontroll total.
Ky është paradoksi i çdo projekti që kërkon të “sekuestruar mjetet e prodhimit”: sapo e bën, krijon një pushtet që asnjë qytetar nuk e sfidon dot.
Në Shqipëri, ky pushtet mori formën e një diktature 45-vjeçare; në vende të tjera, si Venezuela apo Kuba, mori formën e krizës së përhershme ekonomike dhe emigracionit masiv.

Kur Mamdani kërkon që shteti të marrë apartamentet bosh të Manhattan-it për t’ua dhënë të pastrehëve, ai përsërit logjikën e viteve ’40 shqiptare: “sekuestrimi në emër të barazisë”.
Në teori, tingëllon humane. Në praktikë, është fillimi i kontrollit mbi pronën private – një ndër shtyllat e lirisë individuale.

Po pse Mamdani po fiton në Nju Jork 

Megjithatë, Mamdani nuk është vetëm ideologjikisht i guximshëm — ai është politikisht inteligjent. Në Nju Jork, ai po shfrytëzon disa faktorë që e ndihmojnë: Kriza e banesave – qiratë e larta dhe apartamentet bosh krijojnë një ndjenjë revolte që ushqen çdo ide për konfiskim. Zhgënjimi me establishmentin demokrat – shumë votues të rinj shohin tek AOC, Bernie dhe Mamdani zërin e vërtetë të popullit kundër korporatave. Mbështetja nga rrjetet aktiviste – organizata si DSA (Democratic Socialists of America) kanë ndërtuar një aparat politik që mobilizon të rinjtë për kauza radikale. Simbolika identitare – si bir i emigrantëve, Mamdani përfaqëson brezin multikulturor të qytetit; ai flet për “drejtësi racore” dhe “dekolonizim” “për denigrim të islamit “ në një mënyrë që rezonon me votuesit e rinj.

Në këtë kuptim, ai po fiton jo sepse njerëzit duan komunizëm, por sepse janë të lodhur nga kapitalizmi i korporatave. Dhe në mungesë të një alternative reale, çdo retorikë që tingëllon “moralisht e pastër” bëhet tërheqëse.

Komunizmi si kulturë, jo si ekonomi

Në realitet, ajo që po ndodh në Amerikë nuk është rikthim i komunizmit klasik, por rishfaqje e tij kulturore.
Në universitete, profesorët si Melanie Yazzie apo Eman Abdelhadi flasin për “dekolonizimin e SHBA-së” dhe “shkatërrimin e projektit të vendbanuesve të bardhë”. Në këto ambiente, të jesh i majtë nuk është më zgjedhje politike – është shenjë morali dhe identiteti intelektual.
Zohran Mamdani është produkt i kësaj klime. Ai nuk është Enver Hoxha, por është pasardhës shpirtëror i atyre që besojnë se drejtësia mund të arrihet duke shembur sistemin ekzistues.

Por historia tregon se kur sistemi shembet, shpesh nuk ngrihet drejtësia, por tirania.
Shqipëria, me burgjet e Spaçit e Burrelit, me kolektivizimin e dhunshëm dhe me izolimin total, është dëshmi e gjallë e asaj që ndodh kur ideali zëvendëson lirinë.
Në këtë kuptim, kujtesa historike është mburoja jonë ndaj naivitetit. Brezi i Mamdanit nuk e ka këtë kujtesë, dhe ndoshta prandaj i duartroket sloganeve të tij.

Përfundim: mes utopisë dhe kujtesës

Zohran Mamdani po fiton sepse flet me pasion për padrejtësitë reale të sistemit, por ofron ilaçin e gabuar për sëmundjen e drejtë. Ai është simptomë e një epoke ku moralizmi ka zëvendësuar analizën, dhe ku fjala “revolucion” është bërë formë estetike e revoltës personale.

Në fund të fundit, Mamdani nuk është as Stalin, as Lenini, as Hoxha. Ai është një komunist i shekullit XXI – një që s’ka parë asnjë kamp pune, por ka lexuar shumë në Twitter; një që flet për “sekuestrimin e mjeteve të prodhimit”, por që paguan me kartë krediti latte-n e tij organike në Brooklyn.

Mamdani është ideal për ata që mund të quhen “Trotskistë me trust-fund”, pra bij të pasur që përqafojnë radikalizmin nga komoditeti i privilegjit. Ai përfaqëson fenomenin e quajtur “radical chic” në arsimimin amerikan, ku idetë ekstreme janë bërë modë e pranuar.

Mamdani e shet retorikën marksiste si të vërteta të vetëkuptueshme – një lloj “marksizmi të lehtë” që premton gjithçka, nga kontrolli i qirasë te sloganet populiste si “Halall për tetë dollarë përsëri.” Sipas tij, çështje si “falja e borxheve studentore” apo “Medicare për të gjithë” kanë mbështetje popullore, por kauza të tjera – si bojkotimi i Izraelit apo sekuestrimi i industrisë – “ende nuk kanë arritur nivelin e duhur të mbështetjes.”

Mamdani nuk jep detaje se si do të funksiononte një sistem i tillë në SHBA, kur ai ka dështuar në çdo vend ku është provuar. Ai madje ka kërkuar sekuestrimin e apartamenteve luksoze bosh në Nju Jork për t’i dhënë të pastrehëve. Me ide për supermarkete shtetërore e plane të ngjashme, shumë e shohin Mamdanin si frymëzues të një “socializmi amerikan”.

Sondazhet tregojnë se gjithnjë e më shumë të rinj mbështesin socializmin, madje edhe komunizmin. Në zgjedhjet paraprake në Nju Jork, Mamdani ka marrë mbështetje të konsiderueshme nga të rinjtë e pasur me arsim universitar. Por, si ai, edhe shumë prej tyre nuk kanë përjetuar realitetin e regjimeve socialiste: nuk e kanë parë kolapsin e Bashkimit Sovjetik, as krizën e Britanisë e Francës pas eksperimenteve socialiste të viteve ’60, as kalimin e Kinës drejt kapitalizmit për të shmangur dështimin ekonomik.

Megjithatë, siç e pranoi vetë Mamdani, e majta radikale duhet të presë “derisa të ketë mjaft mbështetje për ta bërë këtë”. Por ironia është se politikat socialiste, historikisht, krijojnë kushtet që justifikojnë më shumë kontroll shtetëror dhe më shumë varësi.

Pjesa më e madhe e propozimeve të tij do të ishte ose e paligjshme sipas Kushtetutës, ose do të çonte në falimentimin e qytetit. Për shembull, sekuestrimi i apartamenteve luksoze do të ishte një “marrje e paligjshme e pronës private” pa pagesë të vlerës së tregut – diçka praktikisht e pamundur.

Por historia, sado që të fshihet, mbetet aty: çdo herë që njeriu ka dashur ta shpëtojë botën duke i marrë gjithçka tjetrit, ka përfunduar duke e humbur edhe vetveten.
Dhe në këtë kuptim, pyetja nuk është nëse Mamdani është komunist, apo sepse e quan Trump “komunist” atë, por nëse brezi që e ndjek, e ka harruar se si përfundon çdo revolucion, që nis me premtimin për barazi absolute.