Dr. Dorian Koçi/

Muzeu Historik Kombëtar në bashkëpunim me Ambasadën e Sllovenisë në Tiranë organizuan në datën 10 mars seminarin shkencor me temë “Monumenta Albanica Justinopoplitana”.Ky seminar shkencor o organizua pas hapjes së ekspozitës me të njëjtin titull me kurator studiuesin Peter Štoka, aktivitete këto që u organizuan me rastin e 30-vjetorit të vendosjes së marrëdhënieve diplomatike të dy vendeve tona. Në këtë seminar shkencor referuan disa nga figurat më në zë të fushës së historiografisë të vendit si:Prof. Dr. Pëllumb Xhufi, i cili referoi temën: “Tipologjia e emigracionit shqiptar në Istria në shekujt XVI dhe XVIII”,Prof. Dr. Irakli Koçollari me temën: “Prania e shqiptarëve mesjetarë në skajin verior të Dalmacisë”,Prof. Dr. Shyqyri Nimani, i cili trajtoi temën e artit mesjetar në qytetin e Koperit.Në përmbyllje të këtij seminari referoi Drejtori i Muzeut Historik Kombëtar, Dr.Dorian Koçi, i cili trajtoi kumtesën:” Konteksti historiko social i pranisë së familjeve arbëre Bruti dhe Bruni në Koper “.Konteksti historiko social i pranisë së familjeve arbëre Bruti dhe Bruni në Koper.Arbëria Mesjetare ishte një koncept që në rrafshin kulturor përfshinte tre shtresëzime të ndryshme kulturore të ndërthurrura me njëra-tjetrën. Së pari ishte kultura arbëre, një përzierje e traditave më të mira vendase me kulturën e huaj që ishte imponuar nga lart-poshtë në formën e pushtimeve të drejtë për së drejta qofshin këto latine, bizantine apo sllave, por edhe një shtresë tjetër arbërore-romane dhe arbërore-bizantine-romane-sllave të krijuara prej një bashkëjetese të gjatë me kufij etnikë të papërcaktuar qartë. Kjo ndërthurrje kulturash në një territor të ngushtë të përbërë nga bregdeti, fusha , moçale por edhe gryka e qafash malesh, përfaqësonte më së miri atë që Albanalogu i njohur Shuflai e quante si “monada e Ballkanit” .Duhet theksuar që në krye të herës që zhvillimet kulturore dhe politike në Arbërinë e veriut ishin të influencuara nga modelet e Italisë së Veriut, bregdetit dalmat dhe katolicizmit, ndërsa në Arbërinë e Jugut gjallonin ndikimet e modelit të qytetit bizantin. Ekzistenca e një treve me një besim të vetëm edhe një vend si Shqipëria mesjetare ku ka munguar gjithmonë bashkimi shtetëror, një besim ky që nuk mund të mos ketë ushtruar një ndikim koncentrues edhe në legjislacion. Një nga këto treva ka qenë dhe Shqipëria katolike, e cila deri tre shekuj më parë shtrihej edhe më në veri (Kuçi), kurse nga Jugu arrinte deri në Shkumbin. Në këtë zonë të hapët, kjo njësi fetare e pandërprerë prej shekujsh të tërë, duhet të ketë qenë ajo që ndihmoi në një shkallë më të gjerë formimin dhe zhvillimin e një kulture të qendrueshme administrative. Edhe pse i perceptuar në mënyrë të tillë , më tepër si mjet utilitar e oputuniteti politik, pati momente që faktori fetar doli në sipërfaqe me një rol të spikatur politik. Me flamurin e luftës për mbrojtjen e katolicizmit kundër “skizmatikëve” u zhvillua midis shekujve XII-XIV qendresa nacionale e shqiptarëve katolikë kundër pushtuesve serbë. Futja e komponentit fetar në tërësinë e faktorëve themelorë të asaj qendrese, që ishin ata me përmbajtje politike-shoqërore dhe etnokulturore, ndihmoi së tepërmi për shrirjen e saj në frontin e përbashkët antiserb të fuqive katolike të Evropës. Ndikimi kulturor perëndimor ndihmoi dhe në shtrirjen e modelit të qytetit-republikë të gadishullit italik në Arbëri dhe Dalmaci. Për herë të parë sidomos në brigjet e Adriatikut lindor do të kemi dhe krijimin e qyteteve republika të cilat do të kenë një tregti të zhvilluar por dhe statuset e tyre shumë të rëndësishëm për qeverisjen e qyteteve por dhe për të rregulluar marrëdhëniet me jashtë dhe të shtetasve të tjerë me qytetet. Këto statute janë të ngjashme me ato të qyteteve italiane dhe një pjesë të madhe zë koncepti i lirisë së qytetarëve dhe administrimi kolegjial i tyre nëpërmjet një këshilli të zgjedhur të përbërë nga qytetarët më të shquar. Po kështu familjet fisnike shqiptare fillojnë të mbajnë anale dhe kur botohen veprat e tyre më vonë si ato të Engjëllorëve p.sh një familje fisnike shqiptare nga Drishti, origjina e tyre do të jetë e lidhur gjithmonë me trashëgiminë greko-latine dhe legjenda të frymëzuara nga ngjarjet e mëparshme në rajon. Ky tipar është shumë i rëndësishëm pasi përcakton përkatësinë i identitetit që këto familje fisnike ndjejnë por dhe sepse ato përfshihen në afërsinë midis tyre dhe familjeve të tjera evropiane duke përforcuar kështu idenë evropiane të rajonit që zë fill nga miti i lashtë i Evropës por që ushqehet rrugës dhe me mite të rinj. Prania e arbërve në Dalmaci dokumentohet që në shekullin e XI por do të jetë pas betejës së Lepantos, në 1571 që një diasporë elitare me pjesëtarë të familjeve fisnike arbëre të larguar nga Arbëria gjendet në disa qytete të bregdetit dalmat dhe në gadishullin e Istrias, në qytetin e Koper. Pushtimi osman i fillimit të shekullit të XV, i territoreve shqiptare shkaktoi një tjetër valë të re emigrimesh të dhimbshme. Rënia e qyteteve arbërore nën këtë sundim dhe egërsia e pashembullt e pushtuesit lindor detyroi largime të reja drejt Mbretërisë së Napolit, Venecia, Gjenova dhe më gjërë. Këto lidhje të hershme të Arbërisë dhe Dalmacisë do të përforcoheshin më shumë edhe drejt veriut të Kroacisë dhe në Slloveni kur bregu Istrian do të binte nën sundimin e Venedikut në vitet 1278-1279. Kryeqendra e Istrias ishte qyteti Koper, qytet i lashtë i njohur për romakët si Capris ( nga fjala latine që do të thotë dhi, prej nga rrjedh edhe emri slloven Koper), ndërsa për bizantinasit si “Justinopolis”. Qyteti kishte pasur një mori sundimtarësh përfshirë edhe Perandorin e Shenjtë Romak. Ai drejtohej nga një guvernator venedikas me një grusht zyrtarësh të tjerë venedikas. Nën governatorin veprontë Këshilli i fisnikëve i qytetit , që përgatiste legjislacionin , i jepte këshilla guvernatorit, dërgonte emisarë në Venedik me kërkesa të posaçme dhe emëronte pjesëtarë nga familjet kryesore të qytetit si gjyqtarë dhe administratorë. Pikërisht në këtë qytet të administruar nga Venediku, do të takoheshin dy degët e fiseve arbërore Bruti e Bruni të shpërngulur nga Ulqini pas rënies në duart e osmanëve në vitin 1571. Të njohur si pjesëtarë të fisnikëve në qytetin e Ulqinit, ata shumë shpejt në do të rigjenin vetveten pothuajse në të njëjtat pozita edhe Koper. Për hir të së vërtetës ata nuk u vendosën në një Terra incognita për etninë arbëre.Shumë prej familjeve fisnike të Koperit kishin mërguar atje në periudha të mëhershme dhe kishin ardhur nga Shqipëria. Familja Albanese, emri i së cilës tregonte origjinën e saj, kishte ardhur që në shekullin e XV dhe deri në vitin 1432 ishte bërë pjesë e fisnikërisë së qytetit; familja Brati ( që përbën një problem të vazhdueshëm për një historian që kërkon mbiemrin “Bruti” në dokumentet dorëshkrimore të qytetit) kishte ardhur nga Shqipëria që në shekullin e XIII. Një familje tjetër quhej Dukain dhe mesa duket ishte degë e familjes Dukagjini të Shqipërisë veriore. Familja Bruni dhe Bruneti përmendeshin në Ulqin në një relacion të vitit 1553 si mbetje të familjeve të respektuara të cilat janë gremisur në këtë qytet –familje nga qytetet fqinje që tani sundohen nga osmanët, të tilla si Shkodra, Lezha, Durrësi dhe zona të tjera. Kryesore në mesin e tyre shkruhej në raport janë famijet Bruni, Pamaltotti dhe Brutti, nga e cila vetëm z. Marc’ Antonio është fisnik dhe tejet i virtytshëm dhe tejet besëtar ndaj republikës venedikase ; ai është pasardhës i familjes së famshme romake “Brutus” Sigurisht që në këtë konstatim kishte një egzagjerim përsa i përket origjinës latine të familjes Bruti, egzagjerim që gjendej shpesh në analet e familjeve të qyteteve bregdetare të Adriatikut. Gjatë mesjetës në këto qytete qarkullonte legjenda sikur popullsia e tyre ishte me popullsi romake. Barleti në veprën e vet “Historia e Skënderbeut” e vë në dyshim këtë fakt madje kalon deri diku dhe në ironi për këto anale të qyteteve bregdetare dhe republikave kishtare si është rasti i i qytetit të Drishtit. E shoh me vend që ta them këtu, përpara lexuesit,shkruan Barleti se nuk dihet nga kush është themeluar qyteti i Drishtit dhe as që dihet disi lashtësia e tij, megjithëqë qytetarët , të cilëve u pëlqen t’i besojnë gabimit të vet, e shpien me mburrje fillin e themelimit të qytetit te romakët. Dhe më kujtohet t’i kem dëgjuar të mburren për këtë , duke e quajtur veten kolonë të romakëve e të pretendojnë se e kanë zanafillën e tyre që andej. Unë mendoj se për këtë neve na duhet më fort ti falim këta qytetarë, që u pëlqen aq shumë lavdia, sesa tu zëmë besë, për arsye se një gjë e tillë nuk provohet me asnjë dokument, qoftë të shkruar , qoftë ndryshe. I po së njëjtës traditë të lidhjes së origjinës familjare me vende italike është edhe origjina e pretenduar nga qyteti Vicenso në Itali i familjes Bruti që përshkruhet në të njëjtin relacion. Origjina latine e mbiemrit të tyre lidhet më së tepërmi me një traditë në Shqipërisë Mesjetare se në disa nga qytetet në Shqipërinë veriore ishte bërë e modës të përdoreshin emra latinë ose emra të përzier shqiptaro-latinë që duket se kanë filluar si nofka humoristike, ku humori tregonte afri, ironi apo madje dhe abuzim pozitiv. Meqënse “brutus” është fjalë latine për budalla ose jo racional, dhe “brutto” është një fjalë italishte për “i shëmtuar” ose i “prapë” duket e mundur që nofka fyese merrej disi me krenari. Familja Bruti dhe Bruni për shkak të shërbimeve dhe lidhjeve të hershme që kishte Sinjorinë e Detrave-Venedikun ndryshe nga qytetarë të tjerë që vinin nga territore që humbte Venediku(vllahë, sllavë, shqiptarë, grekë përfshirë pas vitit 1571, shumë refugjatë nga Qipro) nuk u larguan nga Istria por vendosën që të akomodoheshin në jetën sociale dhe publike të Koprit, kryqendrës së Istrias. Familjet Bruti dhe Bruni i përkisnin një kategorie tjetër; ata nuk ishin fshatarë që i kishin vendosur në një fshat të zbrazët, por fisnikë me sasi të ndjeshme kapitali social( dhe ndoshta një kapitali monetar të depozituar në një bankë në Venedik). Për më tepër familja Bruti trashëgonte një emër fisnik dhe kishin marrë pjesë në fisnikërinë lokale të qyteteve nën zotërimin venedikas si Durrësi, Lezha, Shkodra dhe Ulqini; ata kishin lidhur martesa me familjet kryesore , të tilla si Dukagjinët, të cilët ishin pronarë feudalë tokash në Shqipërinë e veriut, dhe Spanët që ishin patricë të Shkodrës , si dhe me familjen e Skënderbeut , Kastriotët. Ishte pikërisht emri i mirë që gëzonte familja mes qarqeve fisnike dhe në administratën qendrore në Venedik por edhe disa martesa fatlume me fisnikërinë lokale të Koperit që bënë të mundur që akomodimi social i tyre të realizohej brenda një periudhe të shkurtër katër vjeçare. Jakomo Bruti, i biri i Antonio Brutit dhe kreu i familjes së shpërngulur në Koper formoi një aleancë të dyfishtë me familjen më të fuqishme të qytetit, Verzi, që mëtonte se e kishte prejardhjen nga familja e vjetër patrice venedikase Giorgi ose Zorzi dhe pjesëtarët e saj kishin qenë latifondisë në Istria për më shumë se 300 vjet. Vetë Jakomo u martua me Bradamente Verz-in , ndërsa motra e tij Katerina u martua me Rizzardo (ose Rikardon)Verzin. Motra e Jakomos, Ilarieta, e cila ishte pesë vjet më e re sesa Katerina u martua me Demostene Carerio-n pjesëtar i një familje të konsiliduar , e cila gjithashtu ishte e lidhur me Verzin. Prej këndej ishte hapur rruga që edhe me kapitalin e rëndësishëm social që trashëgonte familja Brutët të përfitonin statusin social të fisnikëve në Koper. Dekreti u lëshua në 3 shtator 1575 nga Dozhi i Venedikut dhe i jepte Jakomos dhe vëllëzërve të tij si gjithë djemve të ligjshëm të tyre statusin e fisnikut të qytetit të Koperit. Ky dekret nuk kaloi pa u komentuar në fisnikërinë e Koperit pasi rregulli e kërkonte që pranimi i një familje në statusin e fisnikut të votohej në këshillin e qytetit me tre të katërtat, por konributi i hershëm i babait të Jakomos, Antonio Brutit përkarshi Venedikut si dhe krushqitë e porsa lidhura mesa duket bënë që çështja të kalonte pa ndonjë kundërshtim të mëtejshëm. Brutët u përfshinë në jetën sociale të qytetit duke marrë disa poste administrativë si ishte anëtarë të gjykatës apo dhe mbikqyrës së depove të drithit e deri si Kapitan i Sllavëve në shtator 1593. , me pak fjalë kapiteni i zonave rurale të qytetit të Koperit. Nga ana tjetër një pjesëtar tjetër i familjes Mateo Bruni, kushuriri i Jakomo Brutit pati një karrierë të shkëlqyer si jurist në Koper. Duket se ai i është bashkëngjitur më vonë familjes në Koper ndoshta edhe me ndihmën e Jakomos pas një karrier të gjatë shërbimi pranë Kuries në Romë. Po kështu Jakomo Bruti kishte arritur të tërhiqte edhe të motrën e vet të martuar me Pietro Borisi nga Tivari. Familja Borisi ishin nga familjet më fisnike të Tivarit me një traditë të hershme pro Venedikut. Një dokument i mëvonshëm i përpiluar në Koper do të shënonte se Jakomo Bruti i tërhoqi Borisët që gjithashu të vinin të banonin në qytet për shkak se kishin përjetuar edhe humbjen e qytetit të tyre Tivarit. Nuk dihet saktëisht nëse kjo gje u arrit fill pas rënies së Tivarit por një burim tjetër shënon vitin 1590 që ka gjasa që duhet të jetë më afër së vërtetës pasi në këtë vit ishte rregulluar edhe pozita soaliale dhe monetare e Jakomo Brutit. Qyteti i Koperit si kryqendra e Istrias dhe afërsisë që gëzonte me Venedikun iu dha mundësi familjeve arbëre Bruti, Bruni, Borisi që të avancojnë në shkallët e tyre të karierës sociale por edhe të kontribuonin në në jetën publike dhe sociale të Istrias. Ata hynë shumë shpejt në sferat e ndikimit të kulturës italiane të kunderreformës, iluminizmit dhe më vonë romantizmit duke u kthyer në familje të rëndësishme të Istrias por edhe në një mol pritës për disaporat arbëre që lëviznin gjithandej nëpër botën mesdhetare. Identiteti i rëndësishëm i vetdijes etnike ë ata morën më vete prej vendit të origjinës nuk u shua por u përshtat në drejtim të kauzave të mëdha që kishin luajtur rol në jetën tyre si aleancat e krishtera për të dëbuar osmanët nga Evropa apo përkushtimi ndaj besimit katolik si mjet shpëtimi shpirtëror për të duruar tallazet dhe vështirësitë e jetës.

By Rafaela Prifti/

– She was a trailblazer in her service to this country not in spite of her non-American origin but because of it. Madeleine Albright’s figure is projected as an example of what can be achieved in America. Yet her achievements speak more to the purpose she chose to assign to her life as a citizen and woman in the free world than the promise of opportunities. 

– Albright’s larger than life figure stands as a role model and an inspiration for Albanians, who have embraced her humanity wholeheartedly.

Madeleine Albright, who made history as the first woman to be Secretary of State, has died at 84. 

In 1997, she was the highest-ranking woman in the history of US government which made her fourth in line to the presidency. Like two of her predecessors Henry Kissinger and Zbigniew Brzezinski she would not have been able to fill the role, not being a natural born US citizen as defined in the Constitution. Yes, she had been a refugee of war. Born in Prague in 1937, Albright fled to London with her family after the Nazis invasion of Czechoslovakia in 1939. She came to the US in 1948. She was raised Catholic and only decades later discovered her parents were Jewish and a few of her family members were murdered in the Holocaust.

In light of her bio, Madeleine Albright’s figure is projected as an example of what can be achieved in America. Yet her achievements speak more to the purpose she chose to assign to her life as a citizen and woman in the free world than the offering of opportunities. 

In the early 90s when she first served as President Clinton’s Ambassador to the United Nations prior to being the top diplomat of his administration, the dominant foreign policy themes were the aftermath of the collapse of the Soviet Union, including the wars in the former Yugoslavia, the quest for peace between Israel and the Palestinians and the rise of fundamentalist Islam in the years before 9/11.

There is no doubt that Kosovo war is part of Albright’s legacy as a diplomat and politician, with deep implications for the US foreign policy as well as the military alliances particularly NATO. The current and future dynamics of the alliance are dominant topics in view of the month-long Russia’s invasion of Ukraine. President Biden resonated that moment in his tribute to Albright: “As the world redefined itself in the wake of the cold war, we were partners and friends working to welcome newly liberated democracies into NATO and confront the horrors of genocide in the Balkans.”  

In the grip of a brutal war raged by a sadistic nationalist like then-Serbia’s President Milosevic, Kosovo’s Albanian population, and perhaps many a-oppressed people, saw in Albright the promise of a free and better future. Madam Secretary of State Albright projected the hope they needed to stand their ground and by her own example encouraged them to dream. It is why Albanians say with certainty that they feel that she understood them. 

In 2000, she was the first senior US figure to meet the Russian leader in Moscow. She recalled her impressions of Vladimir Putin in a New York Times column where she laid out an accurate assessment of the events that unfolded afterwards. 

As Kremlin was amassing Russian troops at the border, she said in a recent interview that if Putin ordered an invasion of Ukraine, he would make a historic mistake. 

Albanians have experienced the cost of a previous mistake by then-Serbian ruler, Slobodan Milosevic and its military forces. The Albanian population had suffered the high costs of an inhumane war in terms of lost human lives, expulsions, refugees, internal displacement, property destruction and more. 

There is particular resonance with the over-twenty-years-ago war that ravaged Kosovo and was fueled by the dangerous ideology of a strongman backed by Russia. In her salute to Albright, Hillary Clinton, a successor as secretary of state, echoed the impact of Albright’s work in that particular context: “So many people around the world are alive and living better lives because of her service.” 

The very present threat of authoritarianism is the subject of Albright’s last book: Fascism – A Warning. In it, she writes “Democracy is not the easiest form of government.” “It does require attention and participation and carrying out the social contract. And it doesn’t deliver immediately. What we have to learn is how to get democracy to deliver because people want to vote and eat.”

Recalling the years-long campaign of the Pan-Albanian Federation of America Vatra in support of the US efforts to liberate Kosova, former Vatra Chairman Dr. Gjon Bucaj said that Alright was a gifted diplomat for the US foreign policy, while simultaneously being a beacon of hope for all of us.” He commented that her background made her unique and uniquely human. “Albanians will always appreciate Madeleine Albright as their biggest advocate for freedom and democracy,” said Dr. Bucaj. 

My longtime interpreter colleague Mirlinda Angoni and I have had the opportunity to see Secretary Albright’s diplomacy in action at a conferences focusing on developing a strategy for Kosovo hosted by the US State Department. 

New York based senior journalist and Vatra member, Beqir Sina, who has covered events related to Kosovo war recognized Albright’s prominent role in US diplomacy and highlighted her figure as a model for generations of young women and youth in general. 

Vatra’s President Elmi Berisha recalled the ceremony marking the 5th anniversary of Kosova’s Liberation on 12 June 2004, where Albrightt was honored with the Golden Medal of Freedom by President Ibrahim Rugova (1944-2006). In September 2018, there was a square-naming ceremony in Prishtina, Kosovo’s capital. A year later, both Albright and President Clinton attended the unveiling of her statue in Prishtina. 

Paying tribute to her role at another critical moment in history, President Biden said: “Hers were the hands that turned the tide of history.” Albanians manifest this sentiment in small and big ways. The statues dedicated to and squares named after Madam Secretary Albright present public displays of affection. But Albanians also have internalized her humanity in a literal sense. Albright was not only a refugee. She was proud of it. She had been where thousands of them had been during the Kosovo war and she overcame the odds. Albright stands as a role model and an inspiration. She was a trailblazer in her service to this country not in spite of her non-American origins but because of it. 

While there is only one Madeleine Albright, there are many Albanian girls named “Medlin” in Kosovo – an easier pronunciation in the Albanian language. Her name lives on, quite literally, among Albanians.

Kadri Tarelli/

Më 23 mars, 2022, në ditëlindjen e prof. Murat Gecaj, në Tiranë u organizua një veprimtari përkujtimore, ku morën pjesë familjarë, miq, shokë, krijues dhe lexues të veprës së mikut tonë të paharruar. Me këtë rast u përurua edhe libri “MIKU YNË I SHTRENJTË, prof. MURAT GECAJ”. Artikuj, esse, vargje poetike, kushtuar prof. Murat Gecaj. 

Libri u përgatit nga Viron Kona dhe Sejdo Harka.

Redaktor: Bardhyl Xhama

Recensentë: Xheladin Mjeku dhe Eliverta Kanina, (Eli).

Korrektor gjuhësor: Muhamet Cenko 

E thjeshtë gjetja e këtij motivi për t’u mbledhur. Njerëzit e mëdhenj, krijuesit, studiuesit, shkrimtarët e poetët, ku bën pjesë edhe profesori ynë, kanë vetëm ditëlindje.

Që në fillim më duhet të përshëndes dhe të shpreh mirënjohje për dy autorët e këtij libri, Z. Viron Kona dhe Sejdo Harka, të cilët ishin ideatorët dhe nismëtarët për të grumbulluar shkrime e kujtime, kushtuar jetës dhe veprës së profesorit të nderuar. 

Të dy autorët, në shenjë modestie, nuk e vunë emrin në ballinë, por u mjaftuan me shënimin: “Kjo përmbledhje shkrimore është përgatitur në respekt dhe nderim të shokut, mikut dhe kolegut tonë të shtrenjtë, prof. Murat Gecaj dhe veprës së tij të madhe publicistike, studimore, arsimore, kulturore e kombëtare. Me bindje, se përmbledhja do të pasurohet vazhdimisht me studime dhe artikuj të tjerë shkrimor”. Kështu ata u mjaftuan me 35 autorë, të cilët hodhën në letër kujtime dhe përjetime, që në ditët e para të ngushëllimit për ndarjen nga jeta të prof. Muratit.

Vetë libri është një “Monografi” nga shumë autorë, pena mjaft të njohura publike, si brenda vendit ashtu edhe nga trojet arbërore, nga Suedia, Norvegjia, Italia, Greqia, SHBA, Britania e Madhe, etj, ku shprehet nderimi dhe adhurimi për “Misionarin” tonë, si njeri fisnik, si mësues, gazetar, veprimtar, krijues dhe studiues i përkushtuar ndaj dijes kulturës dhe çështjes kombëtare.

Pa e tepruar, po përzgjedh pak copëza jete, kujtime, vlerësime, shkrime dhe vargje, ku ndjehet përjetimi i çastit dhe miqësia mes miqsh: 

Deivis Agolli (nipi nga vajza): ”Dy fjalë zemre për gjyshin tim të shtrenjtë”. “Për mua dhe motrën time Dorelën, gjyshi ynë ka qenë jo vetëm gjysh i dashur dhe shumë i dhimbshëm, por edhe një mësues e profesor i përkryer….”.

Bardhyl Xhama. “Mësues i merituar” dhe shkrimtar. Tiranë. Në shkrimin “Murat Gecaj nga Tropoja, burim pena, mjaltë goja”, shkruan: “Sa më tepër kalonin ditët, muajt dhe vitet, aq më shumë do ta admiroja si njeri fjalëpakë, por me humor të këndshëm, si njeri të ditur dhe tepër punëtor…..”.

Bashkim Saliasi. Publicist dhe shkrimtar. Në shkrimin “Fjala jote xhevahir”, thur pak vargje: “Hije rëndë si Korabi,/ I qeshur si Valbona,/ xhevahir fjala jote,/ i pavdekshëm në zemrat tona”.

Eliverta Kanina, (Eli). Mjeke dhe poete. Tiranë. Në shkrimin: “Trupi plaket pa lejen tënde, shpirti plaket kur ti e lejon”, shprehet: “Ai, (prof. Murati) nuk ia lejoi kurrë shpirtit asnjë rrudhë, asnjë thinjë dhe asnjë ofshamë, edhe pse jeta e tij u sfidua gjithë kohën…..”

Ganimete Thaçi. Poete. Tiranë. në shkrimin: “Dritarja e çdo të riu…”, shkruan: “Pa pritur dëgjoj një zë, që brenda meje përcolli ndjesinë e të ndjerit si në shtëpinë time. “-Unë jam Murat Gecaj, vij nga Tropoja. Faleminderit që  ke ardhur për të ndjekur aktivitetin”. Dhe vazhdon: “Askush  më shumë se një arsimtar dhe një artdashës, s’do të ishte kaq afër të rinjve, sa profesori”.

Fatos Çafka, poet, Greqi. Në poezinë: “Murat Mecaj, tropojani”, i kushton këto vargje: “E ku s’të ka vajtur nami,/ E ku ti nuk hodhe dritë,/ Murat Gecaj tropojani,/ edhe natën e bën ditë”.

Ndërsa gazetari Fiqiri Shahinllari, në shkrimin: “Murati na buzëqesh nga parajsa”, thotë: “Megjithëse në moshën që kam, sytë nuk më urdhërohen si dikur, u ula të shkruaj këto radhë, për mikun tim të punës, familjarin, buzagazin dhe të mençmin Murat Gecaj… Ai nuk ishte politikan, por ishte mendimtar, atdhetar, studiues e publicist”.

Ibrahim Hajdarmataj. Publicist dhe shkrimtar, Zogaj-Tropojë, në shkrimin “Murati ishte njeri i surprizave”, kujton disa ndodhi të këndshme: “ – Sot nuk do të pimë kafenë e mëngjesit, – më thotë Murati, dhe vijoi: – A e ke pasaportën me vete?… Bëhu gati se do të nisemi pas dite, për në Preshevë”.

Hysen Ibrahimi. Kryetar i shoqatës së shkrimtarëve dhe artistëve Shqiptarë “Papa Klementi XI. Albani”, në Suedi, dërgon: “Telegram ngushëllimi për mikun tim dhe tonin, prof. Murat Gecaj”, ku përmend: “Në 10 numra të librit “Thesari Kombëtar i mërgatës shqiptare në Suedi”, janë botuar 22 shkrime të prof. Murat Gecaj…… Për gjithë këtë kontribut, ne e kemi shpallur “Anëtar nderi të shoqatës së shkrimtarëve dhe artistëve Shqiptarë “Papa Klementi XI. Albani”, në Suedi”.

Ermira R. Jusufi. Poete. Kosovë. Në shkrimin “Dy fjalë dhimbjeje”, thur disa vargje: “Dita nuk e kish asnjë vlerë,/ as stina s’do niste mbarë,/ pa dashurinë vëllazërore,/ të babushit zemërbardhë”.

Foto Toti. Prof. Dr. dhe “Mjeshtër i madh”. Në shkrimin “Kur kujtoj mikun tim të hershëm”, sjell ndërmend: “Murt Gecaj, edhe pse ka më shumë se një vit që është ndarë nga jeta, sa herë që mblidhemi bashkë për kafe, me shokët e përbashkët, na duket sikur e kemi të gjallë në ballë të tavolinës.”.

Fran Nikoll Brozi. (Ushtarak): “Nderim për profesorin”. Shkruan: “Murati ishte njeri me shumë kulturë e dije. Fjalë ëmbël, zemërmirë e punë mbaruar, që i donte njerëzit, vendlindjen, shkollën dhe gazetarinë”.

Fuat Memeli. Publicist. Boston. “Në vend të një buqete me lule”, frymëzohet për këto vargje: “Më del shpesh në fotografi,/ sikur thotë “Aty më keni,/ Për mua po t’ju marrë malli,/ në kujtime do më gjeni”.

Fran Ukcama. Poet. Fier. Thur pak vargje: “Jeta e rruga e tij nuk qe asfalt,/ dimër, verë mbi përvëlim,/ mbi pengesa, brigje të thyeme,/ i përballi me guxim”.

Emine S. Hoti. Stiliste dhe poete. Norvegji. Në shkrimin “Respekt dhe nderim për mikun tonë të paharruar”. shprehet: “Fakt është se prof. Murati na ka lënë një vepër të gjerë publicistike dhe studimore, e cila lexohet sot me dëshirë, por kam bindjen se do të lexohet edhe në të ardhmen”. 

Këze Kozeta Zylo. Shkrimtare, publiciste. New Jork. “Mirësia dhe humanizmi i tij ishin virtyte që do të ngelen gjatë në kujtesë. Një shembull i atij brezi intelektualësh, që punuan me përkushtim dhe sakrifica”.

Nuredin Lushaj. Studiues. Nga poezia “Vatra jonë lindi burra…”, po  shkëput disa vargje: “I patër si qelibar,/ Misionar i pashoq,/ i ditur e zemërzjarr,/ rrallë i gjen sot në botë”. 

Përparim Hysi. Poet dhe tregimtar. Megjithëse i afërt nga mosha, e thërret “Babush!”. “Sa vështirë që e ndjej veten, kur nis të shkruaj për ty. E di pse? Se të shkruash për jetën e një njeriu, do të thotë ta rindërtosh atë”.

Pierre-Pandeli Simsia. Studiues. New Jork. “Është në nderin dhe kënaqësinë time të isha mik me profesorin. Kultura e tij e lartë, inteligjenca, buzëqeshja, urtësia, ishin veti karakteristike të atij intelektuali, që do na mungojë shumë”.

Pjetër Meta. Madhërisht shkruan: “Dhe një lisi madh i Nikaj-Mërturit, ra….”, duke shtuar: “Prodhimi intelektual i Prof. Muratit ka filluar që në shkollën e mesme dhe ishte i pandërprerë deri në fund të jetës”.

Qatip Mara. Publicist New Jork. Shkrimi: “Nderime kujtimit të ndritur të profesorit”. Sjell mbresa që përjetohen gjatë: “Murat Gecaj ishte i veçantë me plot vlera dhe virtyte. Prezenca e tij në çdo takim të jepte shumë shpresë të kuptoje, se ishte njeri i rrallë”.

Raimonda Moisiu. Publiciste SHBA. Kozeta Zavalani. Publiciste.  Tiranë. Në krijimin: “Edhe pas reve të ikjes, hija e malit shquhet!, shkruajnë: “Prof. Murati ishte njeriu modest dhe fisnik i bjeshkëve të Tropojës, që fitoi respektin e inteligjencës dhe qytetarisë shqiptare në të gjitha trojet arbërore”. 

Sadulla Zendeli-Daja. Leksikograf. Poet. Suedi. “E njoha prof. Muratin në panairin e librit në Tiranë. M’ u duk sikur njihesha prej kohësh, vlerë kjo e njerëzve të ditur dhe plot kulturë. U bëmë miq….. dhe mbeti për mua ndër miqtë e rrallë”.

Shaban Ali Haxhiaj. Ushtarak. “Gjurmë nëpër udhë”, Ditët dhe vitet të mbetur në kujtesë, shkruan: “Arritjet dhe sukseset e profesorit i kam përjetuar me kënaqësi. Është krenari të kesh pasur një mik dhe shok si Murati”.

Trëndafile Molla (Baja). Poete. Itali. Ne titullin e shkrimit, “Miku i vlerave dhe i letrave shqipe”, shprehet: “Iku prof Murati. Iku lart ne qiell, pa u takuar me ne këtë verë. Nuk doja ta besoja. …..Ti nuk ke vdekur! Ti jeton në kujtimet tona.”. 

Vera Istrefaj. Poete. Kukës. Letrarisht gjen titullin “Zemërdiellit”, si grimcë kujtimi për të nderuar Profesorin. “Ishte vërtet zemrdielltë! Një minierë e vërtetë informacioni e mirësie. Ai jeton në çdo arritje të tim biri, jeton në çdo mendim mirënjohës timin”.

Vilhelme Vranari-Haxhiraj. (Vivra). Shkrimtare. “Mjeshtre e madhe”. Vlorë. Fitim Haxhiraj. Koreograf. Vlorë. Në shkrimin “Miku i shkrimtarëve, prof. Murt Gecaj”, me dhimbje theksojnë: “Iku njeriu i mirë. Iku fizikisht, por ai ka lënë duart dhe mendjen jashtë. Emër që gjendet dhe do t lexohet nëpër bibliotekat dhe libraritë e vendit”.

Xhelatin Mjeku. Studiues. Shkrimtar. Poet. Prishtinë. i kushton poezinë “Bën ftohtë në Tiranë”. Ja disa vargje: “Sa ftohtë bën, shumë ftohtë bën këtu në Tiranë,/ këtu as dielli nuk e paska fuqinë e tij,/ mes miqsh që më shoqërojnë qëndroj si i dehur,/ shpirti pa ngrohtësinë e fjalës së tij po më ngrin”. Më pas shkruan: “Ditëdhimbja e 16 Korrikut, të vitit 2020, mbetet përgjithmonë dita e lamtumirës për njeriun që e deshëm dhe do ta duam, po aq sa do ta kujtojmë me nderim të lartë, i cili la mbresa të pashlyera në shoqërinë dhe botën intelektuale…, të cilat e rreshtojnë në mesin e intelektualëve të atdheut, krah emrave të dëshmuar të jetës shkencore dhe kulturore”. 

Sejdo Harka. Studiues dhe publicist. Tiranë. Krahas shumë krijimeve te tjera, na sjell këtë shkrim, “Murat Gecaj. Një emër i spikatur i gazetarisë, i veprimit dhe krijimtarisë…”. Më tej mediton: “Dhe them me vete: Ç’ rëndësi ka që ai nuk është fizikisht mes nesh?! …. Ai flet edhe me heshtjen e mungesës së tij. Ai rron në kujtesën, imagjinatën dhe botën e gjallë të librave të tij të shumtë, që la pas”.

Viron Kona. Shkrimtar. Studiues, publicist. Sjell një shkrim të veçantë: “Murat Gecaj, shoku ynë i dashur dhe i paharruar. (Bisedë e zgjeruar, dhënë gazetarit Jaho Margjekaj, në Radio Tirana, më: 26 Korrik, 2020. Mes të tjerave thotë: “Miku ynë shumë i dashur është ndarë nga jeta, por ne nuk duam ta besojmë, na duket sikur do na marrë në telefon dhe do të vazhdojë bisedat e lëna përgjysmë…. Më tej shprehet: “Janë rreth 300 portrete, autore femrash, që shkruajnë poezi e prozë, që ai i ka portretizuar në disa libra dhe, siç mendoj unë, meriton me këtë vlerë të madhe, të futet deri edhe në librin “Gines”….”.

Edhe unë Kadri Tarelli, si mik i vjetër, i kam kushtuar “Heroit” tonë, disa shkrime. Po ndaloj në krijimin e hedhur në këtë libër, me titull: “Një vit pa profesorin e nderuar, mikun tonë Murat Gecaj”, ku nënvizova këto pak radhë: “Profesori fizikisht prehet në parajsë, por me veprat që na ka lënë do të jetë kurdoherë mes nesh,….si model dhe udhërrëfyes i përsosur. Ai, në letrat shqipe i ngriti vetes edhe piedestalin edhe monumentin, ndërsa ne më shkrimet tona vetëm e kujtojmë, e përshëndesim, e ledhatojmë, e përkëdhelim dhe e nderojmë në përjetësi”.

Them se paskam pasur të drejtë. Koha e pranoi mendimin tim. Sepse kemi në dorë një libër, që do të jetë në shumë shtëpi, shkolla dhe biblioteka në të gjitha trojet arbërore, madje edhe nëpër botë ku ka shqiptarë. Një “përmendore” që u gdhend nga 35 pena të njohur studiuesish, shkrimtarësh, poetësh, krijuesish dhe lexuesish nga mbarë vendi.

Më pëlqen ta theksoj: Veprimtaria dhe libri, janë homazhi më i bukur që i bëhet njeriut të ditur, gazetarit dhe studiuesit Murat Gecaj, që la pas vlera për gjeneratat që vijnë, duke u kujtuar në përjetësi.

Kadri Tarelli

Mars. 2022.

PRISHTINË, 25 Mars 2022-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari/ Në Kosovë sot është ditë zie. Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani ka shpallur ditën e premte (25 mars 2022), ditë zie në nderim të mikes së madhe të Kosovës, Madeleine Albright, ish Sekretares Amerikane të Shtetit.

“Në shenjë respekti shtetëror, dita e premte, datë 25 mars 2022, shpallet ditë zie në Republikën e Kosovës për të kujtuar miken e madhe të Kosovës, Madeleine Albright e cila u nda nga jeta dje. Zonja Albright e njohu dhimbjen e popullin tonë sepse edhe vet e kishte përjetuar persekutimin qysh në fëmijëri, prandaj qëndroi e vendosur kundër Millosheviqit deri në ndaljen e gjenocidit të tij në Kosovë. E përkrahi pareshtur Kosovën deri në frymën e fundit, prandaj populli i Kosovës do ta kujtojë përjetësisht”, ka thënë Presidentja Osmani.

Me vendim të Presidentes Osmani, flamujt shtetëror ngrihen në gjysmështizë në të gjitha objektet shtetërore të Republikës së Kosovës, brenda dhe jashtë vendit.

Dje, Seanca e veçantë e Kuvendit të Republikës së Kosovës, në të cilën u shënua 23 vjetori i ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë,  filloi me një minutë heshtje, në nderim të figurës së ish-Sekretares së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Madeleine Albright.

Në seancë u shfaq një video lidhur me rolin e ish-Sekretares Amerikane të Shtetit, Madeleine Albright në luftën e Kosovës, në mbrojtje të të drejtave dhe lirive të popullit të saj.

Në seancë u theksua se populli i Kosovës gjithmonë do ta kujtojë me respektin më të lartë zonjën Albrigh