Ivan Pozzoni lindi në Monza në vitin 1976. Ai prezantoi lëndën e Drejtësisë dhe Letërsisë në Itali. Ka botuar ese mbi filozofët italianë dhe mbi etikën dhe teorinë juridike të botës antike; ka bashkëpunuar me revista të shumta italiane dhe ndërkombëtare. Midis 2007 dhe 2018 u publikuan koleksione të ndryshme të vargjeve të tij: Underground e Riserva Indiana, con A&B Editrice, Versi Introversi, Mostri, Galata morente, Carmina non dant damen, Scarti di magazzino, Qui gli austriaci sono più severi dei Borboni, Cherchez la troika e La malattia invettiva con Limina Mentis, Lame da rasoi, con Joker, Il Guastatore, con Cleup, Patroclo non deve morire, con deComporre Edizioni e Kolektivne NSEAE con Divinafollia. Ai ishte themeluesi dhe drejtuesi i revistës letrare Il Guastatore – Quaderni «neon»-avanguardisti; ishte themelues dhe drejtor i revistës letrare L’Arrivista; ai ishte drejtor ekzekutiv i revistës ndërkombëtare filozofike Información Filosófica; ai është ose ishte regjisor i serialeve Esprit (Limina Mentis), Nidaba (Gilgamesh Edizioni) dhe Fuzzy (deComprare). Ai themeloi rreth pesëmbëdhjetë shtëpi botuese socialiste të vetëadministruara. Ai shkroi/redaktoi 150 vëllime, shkroi 1000 ese, themeloi një lëvizje avangarde (NeoN-avangardizëm, miratuar nga Zygmunt Bauman), me një mijë lëvizës dhe hartoi një Anti-Manifest NeoN-Avangarde në tekstet kryesore të historisë universitare të letërsisë, historiografisë filozofike dhe në vëllimet kryesore të kritikës letrare Sëmundja invektive fiton Radugën, përmendja e kritikës së Montanos dhe Stregës. Ai është përfshirë në Atlasin e poetëve bashkëkohorë italianë të Universitetit të Bolonjës dhe është përfshirë disa herë në revistën kryesore të letërsisë ndërkombëtare, Gradiva. Vargjet e tij janë përkthyer në 25 gjuhë. Në vitin 2024, pas gjashtë vitesh tërheqje totale nga studimet akademike, ai u kthye në botën artistike italiane dhe themeloi kolektivin NSEAE (Nuova socio/etno/estetic antropology) [https://kolektivnenseae.wordpress.com/].

Ivan Pozzoni è nato a Monza nel 1976. Ha introdotto in Italia la materia della Law and Literature. Ha diffuso saggi su filosofi italiani e su etica e teoria del diritto del mondo antico; ha collaborato con con numerose riviste italiane e internazionali. Tra 2007 e 2024 sono uscite varie sue raccolte di versi: Underground e Riserva Indiana, con A&B Editrice, Versi Introversi, Mostri, Galata morente, Carmina non dant damen, Scarti di magazzino, Qui gli austriaci sono più severi dei Borboni, Cherchez la troika e La malattia invettiva con Limina Mentis, Lame da rasoi, con Joker, Il Guastatore, con Cleup, Patroclo non deve morire, con deComporre Edizioni e Kolektivne NSEAE con Divinafollia. È stato fondatore e direttore della rivista letteraria Il Guastatore – Quaderni «neon»-avanguardisti; è stato fondatore e direttore della rivista letteraria L’Arrivista; è stato direttore esecutivo della rivista filosofica internazionale Información Filosófica. Ha fondato una quindicina di case editrici socialiste autogestite. Ha scritto/curato 150 volumi, scritto 1000 saggi, fondato un movimento d’avanguardia (NeoN-avanguardismo, approvato da Zygmunt Bauman), e steso un Anti-Manifesto NeoN-Avanguardista, È menzionato nei maggiori manuali universitari di storia della letteratura, storiografia filosofica e nei maggiori volumi di critica letteraria.Il suo volume La malattia invettiva vince Raduga, menzione della critica al Montano e allo Strega. Viene inserito nell’Atlante dei poeti italiani contemporanei dell’Università di Bologna ed è inserito molteplici volte nella maggiore rivista internazionale di letteratura, Gradiva. I suoi versi sono tradotti in venticinque lingue. Nel 2024, dopo sei anni di ritiro totale allo studio accademico, rientra nel mondo artistico italiano e fonda il collettivo NSEAE (Nuova socio/etno/antropologia estetica) [https://kolektivnenseae.wordpress.com/].

JANA WENT TO PRAGUE

Jana went to Prague

chiudendo a chiave in un cassetto

tutta la dolcezza dei suoi cristalli di bohèmienne,

si sente in trappola, chiusa fuori da ogni gabbia,

e, rimanendo alla finestra, abbracciata alle sbarre,

osserva incuriosita la confortevolezza della non libertà.

Jana went to Prague

mettendo nella sua borsa tutti i suoi dipinti, le sue idee,

la sua interpretazione triste della ferinità brutale di ogni maschio,

inchiodato sulla carta, condannato, come mero organo,

a suonare nelle chiese durante i funerali,

a trasportare l’inaffidabilità dei propri ormoni

come macigni di Tantalo.

Jana went to Prague

col cuore scoraggiato dalla noia della solitudine,

dimenticando il coraggio di noi free spirits

nel resistere alle svendite o ai saldi di emozione,

moderando i nostri istinti alla soddisfazione,

tiene stretti nelle sue mani d’artigiana,

fredde come sanno essere fredde le mani delle ragazze di Karlovy Vary,

i disegni di un drago, i segni degli incisivi dell’amore di sua figlia

incastonati, come fosse ambra, nella dura plastica di un sex-toy.

Jana went to Prague

con il suo sorriso da diamante smarrito in un giardino

a mettere in discussione il suo indiscutibile valore

davanti a un bicchiere di vino e di imbarazzo,

l’imbarazzo angosciato di noi dirty persons,

quando cerchiamo di rateizzare le nostre schiavitù,

affidandoci alle braccia di chi ci mostra scarso interesse.

Jana è andata a Praga, e non so se tornerà,

inebriandomi ancora col sapore del suo sorriso

con la contagiosità del suo profumo,

con l’entusiasmo della sua pelle,

Jana è andata a Praga, e io sarò lì, con lei.

JANA SHKOI NË PRAGË

Jana shkoi në Pragë

duke e mbyllur në një sirtar

gjithë ëmbëlsinë e kristaleve të tij bohem,

ndihet i bllokuar, i mbyllur nga çdo kafaz,

dhe, duke qëndruar në dritare, duke përqafuar hekurat,

ajo vëren me kureshtje komoditetin e moslirisë.

Jana shkoi në Pragë

duke vendosur të gjitha pikturat e tij, idetë e tij, në çantën e tij,

interpretimi i tij i trishtuar i egërsisë brutale të çdo mashkulli,

i gozhduar në letër, i dënuar, si një organ i thjeshtë,

për të luajtur në kisha gjatë funeralit,

për të bartur mosbesueshmërinë e hormoneve të dikujt

si gurët e Tantalit.

Jana shkoi në Pragë

me një zemër të dekurajuar nga mërzia e vetmisë,

duke harruar guximin e ne shpirtrave të lirë

në rezistimin ndaj shitjeve ose shitjeve të emocioneve,

duke moderuar instinktet tona për kënaqësi,

mban fort në duart e artizanatit të saj,

të ftohta pasi duart e vajzave të Karlovy Vary mund të jenë të ftohta,

vizatimet e një dragoi, shenjat prerëse të dashurisë së vajzës së tij

vendoseni, sikur të ishte qelibar, në plastikën e fortë të një lodre seksi.

Jana shkoi në Pragë

me buzëqeshjen e tij si një diamant i humbur në një kopsht

për të vënë në dyshim vlerën e saj të padiskutueshme

përballë një gote verë dhe turpi,

sikleti i dhimbshëm i neve të pistave,

kur përpiqemi të shlyejmë skllavërinë tonë me këste,

duke u besuar në krahët e atyre që na tregojnë pak interes.

Jana shkoi në Pragë dhe nuk e di nëse do të kthehet.

ende më deh me shijen e buzëqeshjes së tij

me ngjitjen e parfumit të tij,

me entuziazmin e lëkurës së tij,

Jana shkoi në Pragë dhe unë do të jem atje, me të.

BRONCHOPNEUMONIA

Sei arrivata dalle oscure terre del freddo Est,

riarse dai roghi luminosi di Jan Hus e di Jan Palach

– mi ricordano il suono indistinto del tuo nome

che non so ancora dire, che non so ancora urlare-,

sei arrivata con una borsa piena delle mie fatiche di Ercole

senza riuscire a scambiare i tuoi occhi coi miei occhi,

senza riuscire a scioglierti sotto i colpi del sapore corrosivo del mio alito

(la mia lingua taglia, erode, brucia).

Alle anime gemelle non occorrono due anime,

si scontrano come corpi nella concretezza della terra,

si scontrano sulle bollette da pagare, sui conti in rosso, su vite in bilico,

alle anime gemelle non occorrono due corpi

attraverso cui scopare, rotolandosi voluttuosamente in letti madidi

su cui restano impressi i segni delle catene,

alle anime gemelle non occorrono due menti,

alle anime gemelle non occorrono due cervelli,

alle anime gemelle non occorrono due cuori.

Sei volata via come la brezza del fantasma di un amore fragile

lasciandomi il compito di rimettere insieme i cocci

della nostra nuova lingua: italiano – english – český,

in un threesome che, ragionevolmente, caratterizzerà la nostra storia,

a fare i conti con il tuo timore di amare e la mia incapacità d’essere amato,

a tossire, a vomitare sangue, a bruciare (due mesi?)

d’una inarrestabile bronchopneumonia amorosa.

Alle anime gemelle non occorre niente,

bastano a se stesse, figurine doppie

sovrapposte sull’album dei ricordi della vita,

a mettere in rilievo un attimo brillante di felicità

al tatto di un Dio che colleziona cadaveri e esperienze altrui,

a Milano, a Karlsbad, o a Milansbad.

BRONKOPNEUMONIA

Ti erdhe nga tokat e errëta të Lindjes së ftohtë,

e djegur nga zjarret ndriçuese të Jan Hus dhe Jan Palach

– më kujtojnë tingullin e paqartë të emrit tënd

që ende nuk di të them, se ende nuk di të bërtas,

ti erdhe me një thes plot me punët e mia herkuliane

pa mundur të ndërroj sytë e tu me sytë e mi,

pa mundur të shkrihem nën goditjet e shijes gërryese të frymës sime

(gjuha më pritet, gërryhet, digjet).

Shpirtrat binjakë nuk kanë nevojë për dy shpirtra,

përplasen si trupa në betonin e tokës,

ata përplasen për faturat për të paguar, për llogaritë e tepërta, për jetën në bilanc,

shpirtrat binjakë nuk kanë nevojë për dy trupa

për t’u futur, duke u rrotulluar me epsh në shtretër të lagësht

mbi të cilat mbeten të ngulitura shenjat e zinxhirëve,

Shpirtrat binjakë nuk kanë nevojë për dy mendje,

Shpirtrat binjakë nuk kanë nevojë për dy tru,

shpirtrat binjakë nuk kanë nevojë për dy zemra.

Fluturove si flladi i fantazmës së një dashurie të brishtë

duke më lënë detyrën të marr copat

e gjuhës sonë të re: italisht – anglisht – český,

në një treshe që, në mënyrë të arsyeshme, do të karakterizojë historinë tonë,

të përballem me frikën tënde për të dashuruar dhe paaftësinë time për t’u dashuruar,

kollitje, të vjella gjaku, djegie (dy muaj?)

të një bronkopneumonie të pandalshme dashurie.

Binjakët e shpirtit nuk kanë nevojë për asgjë,

mjaftojnë në vetvete, figurina të dyfishta

mbivendosur në albumin e kujtimeve të jetës,

për të nxjerrë në pah një moment të shkëlqyer lumturie

në prekjen e një Zoti që mbledh kufomat dhe përvojat e të tjerëve,

në Milano, në Karlsbad ose në Milansbad.

RINO

Prima che la critica si accorga che esista

dovrò fare la fine drammatica di Rino Gaetano,

senza che l’airbag che protegga l’autista

senza che il tempo mi tenga la mano.

Battere, battere, battere i tasti

battere forte, battere ancora

coll’emergenza di acuti scoliasti

che cambieranno l’ordito com’è ora.

E io intanto scrivo, piangendo lacrime di cinnamomo,

nel cuore la donna che ha miscelato i miei cromosomi,

mi tocca vivere di chicane come in autodromo,

col coltello tra i denti a rivedere tutti i miei assiomi.

Non sono certo di riuscire a sopravvivere

dopo tanta sofferenza e dolore,

al massimo mi ritroveranno cadavere,

arrivando a sentire il mio cattivo odore.

RINO

Përpara se kritikët të kuptojnë se ekziston

Më duhet të bëj fundin dramatik të Rino Gaetanos,

pa jastëkun e ajrit që mbron shoferin

pa kohë më kapur dorën.

Prekja, prekja, prekja e tasteve

rrih fort, rrih përsëri

me shfaqjen e studiuesve akute

që do të ndryshojë modelin siç është tani.

Dhe ndërkohë shkruaj duke qarë me lot kanelle,

në zemrën time gruaja që përziu kromozomet e mi,

Më duhet të jetoj me shikanë si në një pistë hipodrom,

me një thikë midis dhëmbëve për të shqyrtuar të gjitha aksiomat e mia.

Nuk jam i sigurt se mund të mbijetoj

pas kaq shumë vuajtjesh dhe dhimbjesh,

më së shumti do të më gjejnë të vdekur,

vjen për të nuhatur erën time të keqe.

LEOPOLDUS

Mando questa mia raccomandata a Leopoldus von Attolicus,

certo che nel rapporto di forze lui sia Pompeo o Crasso ed io sia Spartacus,

sperando che la risposta non arrivi mediante piccione viaggiatore,

mio nonno, sangue valligiano, aveva dote di grande cacciatore.

Chiedo a Leopoldus von Attolicus e alla sua vivace ironia salace

di spazzar via doppielingue e critici letterari, come Traiano con un dace,

senza riuscire a volermi mai essere maestro di dizione,

chi l’ha fatto nascondeva sempre manovre d’addomesticazione.

Tentò, anni fa, a racchiudermi nella tela che ammazzò Simone il Gran Maestro dei sarti,

l’ultimo fu, invece, doppialingua, il Jep Gambardella de’ noantri,

in mezzo il flâneur con l’Alzheimer e l’esito contemporaneo d’una merda d’artista,

oramai sto lontano dai maestri – non soffro i Ponteggi – il fegato amaro m’ha trasformato in etilista.

Leopoldus von Attolicus, io, discendente di Villon, arrogante scribacchino,

ti chiedo di dedicarmi un motteggio o dei versi di spirito che mi ubriachino:

meglio, senza mezzi termini, crepare fulminati da cirrosi epatica

che morire, lentamente, confinati in questo star system d’arte apatica.

LEOPOLDUS

Unë ia dërgoj këtë letër të regjistruar Leopoldus von Attolicus,

i sigurt se në balancën e pushtetit ai është Pompei ose Krasi dhe unë jam Spartaku,

duke shpresuar që përgjigja të mos vijë me pëllumb transportues,

gjyshi im, i gjakut të luginës, kishte talentin e një gjahtari të madh.

Pyes Leopoldus von Attolicus-in dhe ironinë e tij të gjallë dhe të gjallë

për të fshirë dygjuhët dhe kritikët letrarë, si Trajani me valle,

pa qenë në gjendje të dëshiroja të bëhesh mjeshtër i diksionit,

kushdo që e bënte atë gjithmonë fshihte manovrat e zbutjes.

Ai u përpoq, vite më parë, të më mbyllte në kanavacën që vrau Simone, Mjeshtrin e Madh të rrobaqepësve,

Megjithatë, e fundit ishte dygjuhëshe, Jep Gambardella de’ noantri,

mes flâneurit me Alzheimer dhe rezultatit bashkëkohor të mutit të një artisti,

Tani i rri larg mësuesve – Skelat nuk e duroj – mëlçia e hidhur më ka kthyer në alkoolike.

Leopoldus von Attolicus, unë, pasardhës i Villonit, shkarravitës arrogant,

Ju kërkoj të më kushtoni një shaka ose disa vargje të mprehta që do të më dehin:

më mirë, pa i grirë fjalët, të vdesësh i goditur nga cirroza e mëlçisë

se sa të vdesësh, ngadalë, i mbyllur në këtë sistem yjor apatik të artit.

L’EPATITE IVA

Il contribuente italiano medio tra tasse, imposte e accise

subisce morsi e ricorsi stoici peggio che alla Corte d’Assise,

navigando sempre in cattive acque, lo hanno dichiarato santo

e contro le scottature da cartella esattoriale usa la tuta d’amianto.

L’epatite IVA è una malattia altamente contagiosa,

il cuneo fiscale ha la funzione di un catetere senza ipotenusa,

drenare liquidi dai buchi neri dei conti correnti non millanta

l’idea di far chinare concittadini sofferenti a quota Novanta.

La metafora del drenaggio, verso lo Stato italiano, non è balzana,

l’Agenzia delle Entrate ci rivolta i calzoni come indomita mezzana,

la malattia è ormai cronica, come terapia sedativa resta la flat tax

la calma piatta dei mercati internazionali non ci facilita il relax,

tra salvare 5.000.000 di italiani o incrementar lo spread

la scelta è tanto semplice che non ci vorrebbe un Dredd,

speriamo solo che un nuovo dottor Sottile non emetta prelievi forzati

sul 6‰ dei conti correnti dei soliti disgraziati.

HEPATITI IVA

Tatimpaguesi mesatar italian midis taksave, detyrimeve dhe akcizave

vuan kafshimet stoike dhe apelon më keq se në Gjykatën e Asizave,

duke lundruar gjithnjë në gjendje të rëndë, e shpallën shenjtor

dhe kundrejt djegieve të faturave tatimore vesh një kostum azbesti.

Hepatiti IVA është një sëmundje shumë ngjitëse,

pyka fiskale ka funksionin e një kateteri pa hipotenuzë,

kullimi i lëngjeve nga vrimat e zeza të llogarive rrjedhëse nuk është mburrje

ideja për t’i bërë bashkëqytetarët e vuajtur të ulen deri në vitet nëntëdhjetë.

Metafora e kullimit, ndaj shtetit italian, nuk është e çmendur,

Agjencia e të Ardhurave na i kthen pantallonat si një prokurë e paepur,

sëmundja tashmë është kronike, taksa e sheshtë mbetet si terapi qetësuese

qetësia e sheshtë e tregjeve ndërkombëtare nuk na e bën të lehtë relaksimin,

ndërmjet kursimit të 5,000,000 italianëve ose rritjes së përhapjes

zgjedhja është aq e thjeshtë sa nuk do të duhej një Dredd,

le të shpresojmë që një Dr. Sottile e re të mos lëshojë tërheqje të detyruara

në 6% të llogarive rrjedhëse të fatkeqve të zakonshëm.

GLI UOMINI SENZA COGNOME

Gli uomini senza umanità non hanno il cognome,

vivono, inintelligibili, come uno spartito di sole semibiscrome,

coltivando il loro misero orticello, due camere e un bagno,

in cerca di condoni reiterati, su terreni del demanio.

Gli uomini schiavi dell’indifferenza non hanno il cognome,

ci immunizzano, inutili, come la milza nell’addome

dal fervore, dall’interessamento, dalla solidarietà civile,

convertendo l’egotismo dello stilita in uno stile.

Gli uomini senza intelligenza non hanno il cognome,

martellano, propagandistici, con l’arroganza di una réclame,

condannando il mondo a un’esposizione a 100.000 röntgen

col contegno truffaldino della piramide di Chefren.

Gli uomini senza cognome, si chiamino Roberti, Lorene, Glorie,

devono essere affogati dentro ettolitri di damnatio memoriae,

non ci devono tangere, novelli Mario Chiesa,

ché buttare i nostri valori nel cesso non è una bella impresa.

BURRAT PA MBIEMRA

Burrat pa njerëzi nuk kanë mbiemra,

ata jetojnë, të pakuptueshëm, si një numër i vetëm gjysëmbisquavers,

duke kultivuar kopshtin e tyre të vogël të mjerueshëm, dy dhoma gjumi dhe një banjë,

në kërkim të amnistive të përsëritura, mbi pronat shtetërore.

Burrat skllevër të indiferencës nuk kanë mbiemra,

na imunizojnë, të kota, si shpretka në bark

me zjarr, interes, solidaritet civil,

duke e kthyer egoizmin e stilitit në një stil.

Burrat pa inteligjencë nuk kanë mbiemër,

ata godasin me çekiç, propagandistik, me arrogancën e një reklame,

duke dënuar botën ndaj ekspozimit ndaj 100,000 röntgen

me sjelljen mashtruese të piramidës së Khafres.

Burrat pa mbiemra quhen Roberti, Lorene, Glorie,

ata duhet të jenë mbytur në hektolitra damnatio memoriae,

ata nuk duhet të përfshihen, Mario Chiesas i ri,

sepse hedhja e vlerave tona në tualet nuk është një ndërmarrje e mirë.

SE AVESSI L’AUTORIZZAZIONE

Se avessi l’autorizzazione di scriverti,

ti direi che non credo nei miracoli,

che leggo, in lacrime, tutti i tuoi articoli

con un magone che mi strozza con l’aderenza dei suoi tentacoli.

Bevo Santal Plus ananas e cocco,

sono finiti i tempi del mio scrivere senza succo

sono diventato grande, marionetta sotto scrocco,

non utilizzo più i miei tre versi, a stocco.

Nemmeno se finisco in scacco matto,

nell’esistenza, sai, io non mi arrocco

m’impiego ma non mi spacco

mi scontro con la vita e non m’ammacco.

NËSE DO TË KISHA LEJE

Nëse do të kisha leje të të shkruaja,

Unë do t’ju thoja që nuk besoj në mrekulli,

që i lexova, me lot, të gjithë artikujt tuaj

me një gungë që më mbyt nga ngjitja e tentakulave të saj.

Unë pi ananas Santal Plus dhe kokos,

Kohët e shkrimit tim pa lëng kanë ikur

Unë jam rritur, një kukull e lirë,

Unë nuk i përdor më tre vargjet e mia, në mapi.

Edhe nëse përfundoj në mat,

në ekzistencë, ju e dini, unë nuk strehohem

Unë punoj shumë, por nuk punoj shumë

Përplasem me jetën dhe nuk mavijohem.

AVVELENATA

Quando mi metteranno nella terra scura,

non infilatemi in un classico completo nero,

basta una tuta, e senza truccatura

in modo da spaventare i morti al cimitero.

Tu, che mi hai dato una stilettata al cuore,

capricciosa tanto da non far rumore,

per intraprendere una vita più eccitante

dimmi se adesso il presente ti è inebriante,

dimmi se ne è valsa la pena

condannarmi ad anni di cancrena,

per fuggire te stessa e i campi della Brianza,

che sembran freddi ma sprigionano amore in ogni circostanza.

Quando mi metteranno nella terra buia

non vestitemi da agente delle assicurazioni,

bruciate il mio corpo e sabbia torni sabbia,

da costruirci castelli ed ombrelloni.

Tu, che non rispondi più ai miei battiti vitali,

smorfeggiando come davanti a un film di Alvaro Vitali,

per percorrere nuove strade, di periferia,

sconoscendo i tuoi tratti di albagìa,

non ti accorgi di aver perso il mio amore eccezzziunale

impersonando la Sig. Bianca Scheda alle elezioni al Quirinale,

tu adesso vivi una vitaccia da borghese

tirando avanti con cinquecento euro al mese.

Quando mi chiuderanno nell’urna,

lasciatemi almeno una bottiglia di Grand Marnier,

almeno non sono finito in una marna,

fortunato di non essere mai uscito su Atelier.

E HELMUAR

Kur më futën në tokë të errët,

mos më vish me një kostum klasik të zi,

vetëm një jumpsuit, dhe pa make-up

në mënyrë që të trembin të vdekurit në varreza.

Ti që më ke dhënë një thikë në zemër,

mjaft kapriçioz për të mos bërë zhurmë,

për të nisur një jetë më emocionuese

më thuaj nëse e tashmja është dehëse për ty tani,

më thuaj nëse ia vlente

Dënoj veten me vite të tëra gangrene,

për të shpëtuar veten dhe fushat e Brianzës,

qe duken te ftohte por e leshojne dashurine ne cdo rrethane.

Kur më futën në tokë të errët

mos më vishni si agjent sigurimesh,

djeg trupin tim dhe rëra kthehet në rërë,

për të ndërtuar kështjella dhe çadra.

Ti, që nuk u përgjigjesh më rrahjeve të mia jetësore,

duke u grimosur sikur të shikonte një film të Alvaro Vitalit,

për të udhëtuar në rrugë të reja, në periferi,

të pavetëdijshëm për tiparet tuaja arrogante,

nuk e kupton se ke humbur dashurinë time të jashtëzakonshme

duke imituar znj. Bianca Scheda në zgjedhjet në Quirinale,

tani jetoni një jetë borgjeze

duke marrë me pesëqind euro në muaj.

Kur më mbyllin në urnë,

më lini të paktën një shishe Grand Marnier,

të paktën nuk përfundova në një merle,

me fat që nuk u publikua kurrë në Atelier.

LA MIA CATTIVA STRADA

Non so se so ancora battere sui tasti,

oramai è tre giorni che sono astemio,

forse è arrivato il momento dei rimpasti

con uno scrittore più giovane e più degno.

I telegiornali continuano a sproloquiare sul Donbass,

su tutti i canali fanno lo stesso solfeggio,

a me esce spontaneo un ta me rutt el cass,

coi sovietici alle porte non si stava peggio.

La nostra cattiva strada è lastricata di edicole madonnarie,

dove ci fermiamo a versare ogni lacrima necessaria

una lacrima una tessera, due lacrime due tessere annonarie,

in modo che ognuno finisca di piangere la sua Catilinaria.

Chi ha seguito la mia cattiva strada otto anni,

se è stata davvero una prigione

non mi faccia l’ipotesi di chiedermi i danni,

o di condurmi per mano in Cassazione.

RRUGA IME E KEQ

Nuk e di nëse mund të shkruaj akoma çelësat,

Unë kam tre ditë që jam totalisht i pashtershëm,

ndoshta ka ardhur koha e riorganizimeve

me një shkrimtar më të ri dhe më të denjë.

Lajmet vazhdojnë të zhurmojnë për Donbass,

në të gjitha kanalet bëjnë të njëjtin solfezh,

një ta me burtt el cass del spontanisht,

me sovjetikët në portat gjërat nuk ishin më keq.

Rruga jonë e keqe është e shtruar me edikula madonare,

ku ndalemi për të derdhur çdo lot të nevojshëm

një lot një kartë, dy lot dy letra me racion,

në mënyrë që të gjithë të mbarojnë vajtimin e Katilinarisë së tyre.

Kush ndoqi rrugën time të keqe tetë vjet,

nëse vërtet ishte burg

as mos mendo te me kerkosh demshperblim,

ose të më çojë për dore në Gjykatën e Lartë.

ODIO MISHIMA E MAJAKOVSKIJ

La lettera che ti ho spedito ieri

non è mai arrivata a destino

era la più triste dei canzonieri

sarà la sfiga, sarà il declino.

Odio Mishima e Majakovskij

hanno avuto il coraggio, la nostalgia

il nichilismo di Bukowski,

di non ricoverarsi in cardiologia.

Lombardia mia, Lombardia in fumo

respiri Tavor Valium e Serenase

che fanno bene all’epitalamo

sempre presenti nei nostri beauty-case.

La lettera che ti ho spedito oggi

non so se è arrivata a destinazione

l’ho cercata invano tra i necrologi

dei morti vittima di distrazione,

l’ho cercata tra le lapidi mortuarie

tra i morti senza informazioni intestatarie.

Odio Majakovskij e Mishima

hanno avuto la forza e le mani

senza alcun filosofema

di scrivere la lettera di domani.

I URREJ MISHIMA E MAYAKOVSKY

Letra që ju dërgova dje

nuk arriti kurrë në destinacionin e saj

ishte libri më i trishtë i këngëve

do të jetë fat i keq, do të jetë rënie.

I urrej Mishima dhe Mayakovsky

kishin guximin, nostalgjinë

Nihilizmi i Bukowskit,

të mos pranohen në kardiologji.

Lombardia ime, Lombardia në tym

merrni frymë Tavor Valium dhe Serenase

të cilat janë të mira për epitalamusin

gjithmonë prezente në rastet tona të bukurisë.

Letra që ju dërgova sot

Nuk e di nëse ka arritur në destinacion

E kërkova më kot mes nekrologjive

të viktimave të vdekura të shpërqendrimit,

E kërkova mes gurëve të varrit

mes të vdekurve pa informacion pronësie.

I urrej Mayakovsky dhe Mishima

ata kishin forcën dhe duart

pa asnjë filozofi

për të shkruar letrën e nesërme.

Prof. Dr. Lush Culaj/

Me rastin e 60 vjetorit të vdekjes.

Theofan Stilian Noli (Fan Noli, 6 janar 1882-13 mars 1965 SHBA) burrë shteti, dijetar, poet, përkthyes e historian shqiptar. Fan Noli dha një kontribut të çmuar për Shqipërinë dhe thesarin e kulturës kombëtare. Lindi më 6 janar 1882 në Ibrik Tepe, fshat shqiptar në Traki, jo shumë larg nga Edreneja. Si disa fshatra të tjera të asaj krahine të banuara me shqiptarë, qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe kostumet e të parëve. I ati, Stiliani, ndonëse trashëgoi një pronë tokë, nuk u mor me bujqësi, po shërbeu si në kishën e fshatit. E ëma, Maria, ishte shtëpiake. Familja u shtua shumë dhe erdhi një kohë që jetesa u bë e vështirë për të. Sa qe i mitur Noli hoqi sëmundje të rënda, prandaj shkollën e nisi me vonesë. Filloren dhe të mesmen i bëri greqisht. Mirëpo, më shumë ndikoi tek ai krenaria e fshatit shqiptar për të kaluarën historike dhe dashuria për shkrimin shqip. Që në bankat e shkollës iu shfaqën karakteri i pavarur dhe fryma e revoltës. Për këtë shkak nuk iu dha diploma në kohën e duhur, gjë që e pengoi të emërohej mësues atë vit shkollor. Ndërkohë, njihet me lëvizjen kombëtare. I ndihmuar nga patriotë, nis veprimtarinë politike dhe letrare: shkruan artikujt publicistikë, përkthen greqisht «Shqipëria ç´ka qenë, ç´është e ç´do të bëhet» të Sami Frashërit. Më 1909 njihet me  Faik Konicën. Pas shpalljes së Pavarësisë, Noli përkrahu qeverinë e kryesuar nga Ismail Qemali. Erdhi në Shqipëri për të parën herë më 1913. Përsëri shkoi në SHBA. Vatra e zgjodhi kryetar. Të kësaj kohe janë vjershat e tij të para dhe të parat shqipërime artistike. Më 1921 doli vepra e tij madhështore në prozë “Historia e Skënderbeut”. Në Shqipëri erdhi sërish në fillim të viteve 20. Gjeti një lëvizje mjaft të gjerë për sigurimin e pavarësisë kombëtare dhe të tërësisë tokësore. Si deputet në Këshillin Kombëtar mbrojti platformën e Kongresit të Lushnjës. Noli në qershor të vitit 1924 u caktua kryetar i qeverisë. Më 24 dhjetor 1924 mori udhën e mërgimit politik dhe s’u kthye më në Shqipëri.

Me gjithë rezultatet e arritura në procesin e konsolidimit të shtetit shqiptar gjatë gjysmës së parë të vitit 1920, nga fundi i këtij viti mbeteshin ende probleme të mprehta që prisnin zgjidhje. Shtroheshin veçanërisht dy probleme të rëndësishme në fushën e politikës së jashtme: përcaktimi përfundimtar i kufijve dhe ripohimi i statusit të Shqipërisë si shtet i pavarur.

Ky studim ka si qëllim parësor të pasqyrojë kontributin diplomatik të Fan Nolit në Lidhjen e Kombeve dhe në arenën ndërkombëtare.

Më 12 tetor delegacioni shqiptar në Konferencën e Paqes ia paraqiti zyrtarisht sekretarit të përgjithshëm kërkesën e Qeverisë shqiptare për pranimin e Shqipërisë në Lidhje. Me atë rast nga Parisi i ishte shkruar Drummondit: “Qeveria shqiptare shprehëse besnike e ndjenjave të gjithë popullit shqiptar, duke dashur me gjithë shpirt të konsolidojë paqen në Ballkan, kërkon të pranohet në Lidhjen e Kombeve dhe të marrë pjesë në Asamblenë e madhe që do të mblidhet në Gjenevë më 15 nëntorin që vjen…”.

Themelet e krijimit të organizatës së parë ndërkombëtare u hodhën me miratimin e statusit të saj në seancën plenare të Konferencës se Paqes në fund të prillit të vitit 1919.

Kërkesa për anëtarësim e shtroi menjëherë edhe çështjen e statusit ndërkombëtar të Shqipërisë. Kjo gjë ishte e precizuar në artikullin 1 të statutit të Lidhjes, ku theksohej: “Mund të bëhet anëtar i Lidhjes… çdo shtet… që qeveriset lirisht”, që nënkupton sigurisht sovranitetin e jashtëm. Në letrën e 20 tetorit sekretari i përgjithshëm Drummondi kërkonte dy lloj dokumentesh: 1) dokument mbi shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë dhe 2) dokumente mbi deklaratat ku dëshmohet se qeveritë e tjera e kanë njohur qeverinë e Shqipërisë si qeveri de facto ose de jure. Për Shqipërinë u duk një dritë shprese për tejkalimin e gjendjes së amullisë.

Që të shfrytëzohen sa më mirë këto mundësi Qeveria shqiptare vendosi që ta dërgonte në Gjenevë një delegacion të posaçëm të kryesuar nga Fan Noli. Qeveria shqiptare, me emërimin e Nolit në krye të delegacionit shqiptar, shpresonte për një përfaqësim sa më dinjitoz të çështjes shqiptare në arenën ndërkombëtare. Noli kishte krijuar një reputacion të veçantë me erudicionin e tij.

Delegacioni mbërriti në Gjenevë në prag të hapjes së Asamblesë, më 12 nëntor. Prej këtij çasti trajtimi i çështjes së statusit ndërkombëtar të Shqipërisë kalon nga delegacioni shqiptar në Konferencën e Paqes në delegacionin e posaçëm pranë Lidhjes së Kombeve.

Fan S. Noli

Me të arritur në Gjenevë delegacioni paraqiti dokumentet të kërkuara në sekretariatin e Lidhjes, ku dëshmohej se Qeveria shqiptare i plotësonte të gjitha parakushtet për t’u konsideruar si qeveri e ligjshme e shtetit shqiptar. Shqyrtimi në thelb i çështjes kaloi nëpër dy etapa kryesore: etapën e parë e përbëjnë debatet në Komisionin V dhe të dytën – në mbledhjen plenare të Asamblesë. Me gjithë kundërshtimet, delegati britanik Robert Sesil dhe delegati i Kanadasë Rowell ishin mbrojtës të denjë të kërkesës për pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, përderisa jugosllavi Spalajkoviq e quajti Shqipërinë vetëm një embrion shteti.

Asambleja e mori përsëri në shqyrtim çështjen në seancën plenare të 17 dhjetorit, ku qëndrimet kishin ndryshuar rrënjësisht. Tani Italia propozonte pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Rezultati përfundimtar ishte fantastik: 35 në favor, 7 abstenime dhe asnjë kundër. Po atë ditë delegacioni shqiptar u ftua që të zinte vend në Asamblenë e Lidhjes së Kombeve. Natyrisht se këtë pranim kishte merita të veçanta  Fan Noli.

Duke folur për Shqipërinë, Noli protestoi duke kërkuar që Këshilli i Ambasadorëve të marrë masa rreth çështjeve nëse ky vend duhej të fitojë apo të nënshtrohet, pasi kishte qenë vend neutral gjatë gjithë Luftës së Parë Botërore.

Pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve e qartësoi vetëqeverisjen e saj dhe ishte mbështetje e qëllimeve të sinqerta për t’i respektuar detyrimet e veta ndërkombëtare. Çështja më urgjente për shqiptarët ishte që të legalizohej nga pikëpamja ndërkombëtare gjendja e krijuar në Shqipëri me orvatjet dhe me sakrificat e popullit shqiptar. Pra, duhej rregulluar në mënyrë përfundimtare problemi i kufijve që kishte mbetur i pazgjidhur nga Konferenca e Parisit. Për shkak të këtij problemi, me ç’rast fqinjët tanë punonin në prapaskenë për ta siguruar një ndryshim të kufirit të 1913-s në favor të tyre, grindja me Jugosllavinë po bëhej e padurueshme. Mu për këtë kryeministri Vrioni, në fillim të marsit 1921, i paraqiti një apel Këshillit të Lidhjes së Kombeve, përmes të cilit kërkonte evakuimin me urgjencë nga një pjesë e konsiderueshme të Shqipërisë Veriore, që ishte nën pushtimin ushtarak jugosllav. Për çështjen e tërheqjes së forcave jugosllave në kufijtë e vitit 1918 Qeveria shqiptare i lutet Fan Nolit që të bisedojë me delegatët e tjerë në Gjenevë më 9 janar 1921, sepse prezenca e forcave jugosllave nuk po e lejonte të frymojë Qeverinë shqiptare.

Fjala e mbajtur nga Noli në një frëngjishte të shkëlqyer la një përshtypje të thellë te Këshilli. Ai theksoi se ndonëse kufijtë e Shqipërisë ishin caktuar në vitin 1913, ajo nuk mund të ndahet nga fqinjët e saj, Greqia dhe Jugosllavia, të cilat kanë marrë nga territoret e saj. Situata e politikës së saj të jashtme ishte aq delikate, saqë çdo incident i ri në kufi mund të shkaktojë luftë. Ai tha se rreth një e gjashta e territorit të saj, ashtu siç ishte përcaktuar nga marrëveshjet e vitit 1913, akoma mbahej me forcë, i pushtuar nga trupat jugosllave. Për pasojë, Shqipëria duhet të mbajë rreth 40 mijë refugjatë që vijnë nga territoret e saj. Pas tërheqjes së trupave franceze majin e kaluar nga pjesa jugore e Shqipërisë, trupat greke pushtuan rajonin dhe rreth 2000 shqiptarë janë larguar tani nga ajo zonë dhe janë refugjatë. Thirrja iu përsërit Lidhjes së Kombeve nga Mithat Frashëri, president i delegacionit shqiptar në Paris, më 29 prill 1921, i cili pasi shtjelloi gjerësisht shqetësimet ekzistuese me Jugosllavinë, tërhoqi vërejtjen edhe për vështirësitë që kishin të bënin me Greqinë.

Me këtë rast iu dorëzuan tri nota shoqërisë së kombeve në Gjenevë:

1. Lirimi i tokave të pushtuara nga serbët,
2. Ndalimi i mizorive dhe padrejtësive serbe ndaj shqiptarëve të Kosovës,
3. Rivendosja relative diplomatike në Shqipëri.

Më 15 qershor nga një thirrje e kryeministrit Vrionit, bazuar në nenin 11 të marrëveshjes, i kërkohej përsëri me urgjencë Lidhjes që ta vlerësonte situatën ekzistuese ndërmjet Shqipërisë, Greqisë dhe Jugosllavisë. Si rezultat i kësaj, çështja e kufijve shqiptarë u diskutua në Këshillin e Lidhjes së Kombeve në sesionin e tij të 13, të mbajtur në qershor të vitit 1921. Në sesionin publik të 25 qershorit delegatëve të Shqipërisë, Greqisë dhe Jugosllavisë iu dha mundësia që t’i shprehin pikëpamjet e tyre respektive rreth tryezës së këshillit. Përfaqësuesi shqiptar, Fan Noli, i pari e mori fjalën, duke kërkuar që kufijtë e Shqipërisë të jenë ata që ishin vendosur në Londër më 1913. Sa i përkiste Shqipërisë së Jugut, Qeveria shqiptare theksoi se ishte në zotërim të të gjitha territoreve të caktuara më 1913, “me përjashtim të një zone që e rrethonte Korçën, e cila ishte pushtuar nga trupat greke pas tërheqjes së forcave franceze”. Prania e trupave të huaja në tokën shqiptare në jug e veçanërisht përgjatë kufirit me Jugosllavinë, deklaroi Noli, paralizon tërë politikën e brendshme të qeverisë. Ndërkohë, jugosllavët përpiqeshin ta krijonin përshtypjen se po vepronin në Shqipëri nën mandatin aleat.

Zoti Spalaikoviç, përfaqësuesi i Jugosllavisë, i akuzoi shqiptarët për nxitjen e vazhdueshëm të trazirave dhe parashikoi rrjedhjen e konfliktit në një luftë fetare. Kjo shkaktoi një klithmë në qoshen ku ndodheshin përfaqësuesit shqiptarë. Disa delegatë ishin në këmbë dhe përfaqësuesi jugosllav tërhoqi referencën e tij për çështjen fetare. Ai lexoi një numër telegramesh, duke treguar luftimet që po vazhdonin tani atje dhe duke u bazuar në kauzën e tij ai deklaroi se asnjë ushtar serb nuk e kishte kaluar vijën që shtrihet poshtë zonës së përcaktuar nga konferenca e Paqes, duke përfunduar se luftimi po transferohej në veri të kufirit dhe se kjo po ndodh për faj të vetë shqiptarëve. Simpatia e shumicës së delegatëve ishte qartë kundër përfaqësuesit serb, ndërsa kur ai deklaroi se “ne i duam shqiptarët”, këtu shpërtheu një e qeshur nga të gjitha anët e sallës. Përplasja mes Nolit dhe delegatit serb “Unë jam thellësisht i prekur nga këto deklarata dashurie nga të gjithë fqinjët tanë”, – tha ai. “Ne nuk kërkojmë më shumë prej tyre, ne kërkojmë vetëm të na lënë të qetë. Ne i duam serbët po aq sa ata na duan ne”.

Qeveria Vrioni në fillim të shtatorit 1921 të gjitha përpjekjet i kishte përqendruar në veprimtarinë e saj ndërkombëtare kryesisht në Lidhjen e Kombeve. Në ballë të delegacionit shqiptar ishte përsëri Fan Noli. Ai, në emër të Qeverisë shqiptare, paraqiti një memorandum, përmes të cilit e akuzonte Qeverinë jugosllave për organizimin e revoltës së Mirditës dhe për përgatitjen e një agresioni të ri ndaj Shqipërisë Veriore.

Akuzat e Nolit u vërtetuan shumë shpejt, pikërisht në gjysmën e dytë të shtatorit të vitit 1921, kur jugosllavët filluan agresionin në rrethin e Peshkopisë e në veri të Shkodrës.

Derisa po vazhdonin diskutimet në Këshillin e Lidhjes së Kombeve, verë – vjeshtë e vitit 1921, gjendja në Shqipëri ishte shumë e vështirë, me ç’rast qeveria e Tiranës vinte në dukje se shkaku kryesor për situatën e ndërlikuar në Shqipëri ishte Mbretëria SKS.

Z. Balfouri, përfaqësues i Anglisë, për ta kundërshtuar mendimin e Jovanoviqit, sipas të cilit në Shqipëri kishte fanatizëm fetar, mori procesverbalet e komisionit të pestë të kuvendit të vitit të kaluar, i cili ishte marrë me pranimin e shteteve të reja dhe deklaroi: “Ky komision në raportin e vet ka diftuem, se Shqipnija nuk ka një fanatizëm fetar, veç një bashkim mjaft të rranjosun edhe një qeveri, e cila e gëzon autoritetin e saj mbi të gjithë Shqipërinë”. Ndërkaq, Noli, duke iu përgjigjur Jovanoviqit, theksoi: “Shqipnija ka qeveri të njoftun prej të gjithë popullit shqiptar, e përkrahur nga parlamenti dhe ka qendrën në mes të Shqipërisë.”.

Qeveria shqiptare, përmes dy telegrameve drejtuar Lidhjes së Kombeve, më 18 dhe 19 shtator 1921, kërkon angazhimin e saj për ndalimin e ndërhyrjes së re jugosllave, kurse më 23 shtator 1921 Fan Noli në Kuvendin e Lidhjes së Kombeve thekson: “Shqipëria është në luftë me Mbretërinë SKS, meqë trupat e saj kanë sulmuar.

Qëndresa e popullit shqiptar dhe lufta diplomatike në Lidhjen e Kombeve dhe jashtë saj krijuan simpati dhe u përkrahën nga qarqe të ndryshme demokratike evropiane. Rritja e simpatisë në favor të Shqipërisë natyrisht ndikoi në masë për ta parë me dashamirësi çështjen shqiptare, të paktën për ta vlerësuar realisht e me objektivitet nga qeveritë e Fuqive të Mëdha. Natyrisht se për këtë merita të veçanta ka Fan Noli.

Në një raport dërguar Qeverisë shqiptare nga delegacioni shqiptar në Gjenevë, më 9 tetor 1921, ndër të tjera, informohet qeveria për propagandën shqiptare në shtypin evropian, ku theksohet: “Një rëndësi të veçantë i kemi dhanë çashtjes sonë në shtyp, që është një ndër armët më të vlefshme për mbrojtjën e një kombi të vogël. Si me lajme shtypi, ashtu me intervista jemi përpjekur për të fituar mëndimin botëror, kaq sa shumë miq na thanë se i gjithë shtypi ishte i fituar nga ne”.

Në Londër ishte formuar shoqëria e miqve të Shqipërisë, të cilën e udhëhiqte koloneli Aubrey Herbert. Orvatjet e kësaj shoqërie për ta ndihmuar çështjen shqiptare u kurorëzuan me sukses kur kryeministri britanik Llojd Xhorxh ia drejtoi një telegram sekretarit të përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve Erik Drummondit më 7 nëntor 1921, ku theksohej: “Ndërhyrja e Ushtrisë jugosllave në Shqipëri është duke e vënë në rrezik paqen e botës. Qeveria mbretërore britanike kërkon që të mblidhet menjëherë Këshilli i Lidhjes së Kombeve për të vepruar në bazë të nenit 16 të statutit. Konferenca e Ambasadorëve në Paris i ka caktuar definitivisht kufijtë e Shqipërisë dhe palët e interesuara do të vihen në dijeni menjëherë”.

Më 9 nëntor 4 fuqitë e mëdha: Anglia, Franca, Italia dhe Japonia njohën pavarësinë dhe sovranitetin e Shqipërisë, konfirmuan kufijtë e saj sipas përcaktimeve të Konferencës së Londrës të vitit 1913, me përjashtim të Shën Naumit dhe Vermoshit. Vendimi i 9 nëntorit 1921 i Konferencës së Ambasadorëve e përcaktoi definitivisht ekzistencën e Shqipërisë si shtet autonom dhe sovran.

Këshilli i Lidhjes së Kombeve më 19 nëntor 1921 miratoi rezolutën përmes së cilës urdhërohej Jugosllavia që ta tërhiqte urgjentisht ushtrinë nga Shqipëria brenda kufijve të përcaktuar në vitin 1913. Po atë ditë, Lidhja e Kombeve i telegrafoi Komisionit të Hetimit të Lidhjes së Kombeve, që sapo kishte arritur në Shqipëri që ta vëzhgonte evakuimin e forcave jugosllave dhe t’i krijonte të gjitha parakushtet për sigurimin e paqes në Shqipëri.

Viti 1921 ishte vit i një rëndësie të veçantë për popullin shqiptar. U arrit që të paktën të ruhej pavarësia e Shqipërisë dhe tërësia territoriale e vitit 1913. Këto arritje, në njëfarë mënyre, ishin bazë për konsolidim të mëtejmë të shtetit shqiptar.

Jugosllavia e njohu Shqipërinë si shtet të pavarur në pranverë të vitit 1922, por pretendimet territoriale ndaj Shqipërisë ekzistonin ende.

Qeveria e Ahmet Zogut, e cila kishte ardhur në pushtet më 2 dhjetor 1922, përpiqej për stabilitet të Shqipërisë dhe fqinjësi të mirë.“Detyrimisht Qeveria e Tiranës ndërhyri pranë Lidhjes së Kombeve në Gjenevë për ta vënë Jugosllavinë para përgjegjësisë për krimet që po bënte, por pasi që fuqitë e mëdha nuk e përkrahën atë, përpjekjet e saj nuk dhanë rezultate konkrete”.

Në të njëjtën kohë marrëdhëniet ndërmjet Shqipërisë dhe Greqisë pësuan thyerje për shkak të këmbënguljes së Qeverisë greke për të mos i njohur Korçën dhe Gjirokastrën si shqiptare. Fatkeqësisht kjo qeveri nuk donte ta kuptonte se statusi i Shqipërisë Jugore ishte vendosur në mënyrë të parevokueshme në Konferencën e Ambasadorëve dhe se Lidhja e Kombeve nuk do t’i merrte në konsideratë këto përpjekje.

Ndonëse Jugosllavia strehonte dhe përgatiste forca kundër Shqipërisë, ajo ankohej në Lidhjen e Kombeve dhe pranë Qeverisë shqiptare, duke e akuzuar pikërisht qeverinë se ishte bërë bazë për “kriminelët” kosovarë. Pashiqi dhe ministri i Jashtëm Ninçiqi deklaruan se elementët kosovarë përfaqësoheshin edhe në Parlamentin shqiptar dhe se Komiteti Mbrojtja Kombëtare e Kosovës ishte në marrëdhënie të afërta me Komitetin Maqedonas që të luftojnë së bashku për shkatërrimin e Jugosllavisë. Duke mos kursyer as kërcënimet, qeveritarët serbë deklaruan se nga qëndrimi që do ta mbante Qeveria shqiptare ndaj tyre do të vareshin edhe marrëdhëniet jugosllavo-shqiptare.

Në përgjigje të këtij qëndrimi Qeveria shqiptare e informonte Jugosllavinë se elementi kosovar s’kishte ndikim në qeverisjen e shtetit dhe se Qeveria e Tiranës s’do t’i lejonte elementët “turbullues” që të gjenin fushëveprim në Shqipëri.

Me gjithë përpjekjet diplomatike për normalizimin e raporteve ndërshtetërore, ku merita të veçanta kishte edhe Fan Noli, Qeveria shqiptare nuk e la anash mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve në Lidhjen e Kombeve. Kjo ishte detyrë kombëtare e çdo qeverie shqiptare. Këto përpjekje ishin detyrë e Fan Nolit edhe pas ardhjes në krye të shtetit si kryeministër në qershor të vitit 1924. Pra, bllokadën diplomatike të shtetit shqiptar përmes Lidhjes së Kombeve, u përpoq ta zgjidhte edhe kryeministri Fan Noli. Ai, në cilësinë e kryeministrit, shkoi vetë në Asamblenë e Lidhjes, e cila i filloi punimet në shtator të vitit 1924. Mendohej që të shfrytëzohej rasti kur merrnin pjesë figurat kryesore të politikës ndërkombëtare. Me vete e kishte edhe Gurakuqin me të cilin e lidhte një miqësi personale. Ata qëndruan në Gjenevë më tepër së një muaj e gjysmë përkatësisht gjer në mes të tetorit. Noli shtroi kërkesën e dhënies së një huaje për Qeverinë shqiptare. Mirëpo, reputacioni i lartë që gëzonte Noli në përfaqësimin e denjë që ia kishte bërë çështjes shqiptare vite më parë në Gjenevë tashmë kishte rënë. Në sytë e Lidhjes së Kombeve ai ishte një uzurpator, derisa nuk mund ta provonte legalisht se përkrahej nga populli. Shtetet e mëdha ende nuk ishin të gatshme ta njihnin si kryetar qeverie, kurse çështja e huas ishte për atë moment jashtë radhës. Ky qëndrim i përfaqësuesve të Lidhjes së Kombeve e ofendoi Nolin, i cili tërë zemërimin e vet e shprehu përmes fjalimit të tij të mbajtur në Lidhjen e Kombeve. Demokracinë e quajti një mashtrim hipokrit të popujve, parlamentin një murtajë, zgjedhjet e lira një komedi. Me oratorinë e një politikani majtist fjalimi i tij ishte një kryevepër që kënaqi shumë anëtarë të neveritur të Lidhjes së Kombeve, por nuk ishte favorizues për një kryeministër që kishte shkuar të kërkojë të holla për ta nxjerrë popullin nga varfëria.

Fjalimi i Nolit jo vetëm që nuk përkonte me qëllimin e vizitës së tij në Gjenevë, por ishte i padrejtë po të merrej parasysh fakti se Lidhja e Kombeve e kishte shpëtuar Shqipërinë tri vjet më parë nga agresioni jugosllav. 

Megjithatë, Lidhjes së Kombeve vazhdimisht i shkonin protesta në mbrojtje të vëllezërve të tyre jashtë kufijve të vitit 1913. Kjo vërtetohet edhe nga informata që kishte ministri jugosllav se Qeveria shqiptare dëshironte t’ia paraqiste Lidhjes së Kombeve një raport mbi çështjen e minoritetit shqiptar në Jugosllavi.

Në gusht të vitit 1924 qeveria e Nolit e udhëzoi përfaqësuesin e vet në Gjenevë për të protestuar para Lidhjes se Kombeve “në formë jozyrtare” kundër masakrave jugosllave ndaj popullatës shqiptare në Kosovë. Për t’i shmangur akuzat jugosllave qeveria e Nolit urdhëroi që këtë protestë ta bënin Hasan Prishtina, Bedri Pejani dhe Bajram Curri, të cilët shkuan në Gjenevë si përfaqësues të Komitetit të Bashkuar të Shqiptareve irredentë. Me 26 shtator “ata ia dorëzuan Lidhjes se Kombeve peticionin ku e informuan opinionin botëror mbi gjendjen e mjerueshme të shqiptarëve në Jugosllavi me fakte rrëqethëse të barbarive shtazarake serbomëdha”.

Qeveria shqiptare  apeloi te shoqëria e Kombeve në mënyrë që qeveritë e Beogradit dhe Athinës ta respektonin angazhimin që kishin marrë përballë Lidhjes së Kombeve ndaj shqiptarëve.

Fan Noli qoftë, si përfaqësues i Qeverive shqiptare në Lidhjen e Kombeve dhe arenën ndërkombëtare, qoftë si kryeministër i vendit, bëri përpjekje që përmes Lidhjes së Kombeve dhe instancave ndërkombëtare t’i mbrojë të drejtat e Shqipërisë, por edhe të popullit shqiptar jashtë Shqipërisë. Mirëpo, hezitimi ndërkombëtar ndaj situatës në Shqipëri dhe ndaj Qeverisë shqiptare, duke konsideruar marrjen e pushtetit përmes rrugës së dhunshme dhe kryengritjes, ndikuan që problemi kombëtar, me gjithë përpjekjet, të mos shfaqej si ndonjë çështje e rëndësishme e politikës shqiptare gjatë asaj periudhe.

Jusuf BUXHOVI/

Më 4 maj 1980, pas një sëmundjeje të rëndë, në moshën 88 vjeçare, vdiq Josip Borz Tito. Kjo vdekje e pritur po ashtu solli ngjarje të pritshme, me anën e të cilave do t’u hapet udha zhvillimeve që pas dhjetë vitesh do të çojnë te shkatërrimi i Jugosllavisë.

Si një personalitet i rëndësishëm politik i përmasave ndërkombëtare, Josip Broz Tito, më shumë se kushdo tjetër, kishte ndikuar edhe në politikën shqiptare dhe çështjen shqiptare nga fillimet e Luftës së Dytë Botërore e tutje e deri te vdekja e tij. Si i tillë, ai ishte përcaktues jo vetëm në çështjet që drejtpërdrejt kishin të bënin me shtetin komunist shqiptar, por edhe ato që lidheshin me fatin e Kosovës nga ripushtimi i saj nga partizanët serbo-jugosllavë në vjeshtën e vitit 1944, bashkimin e dhunshëm me Serbinë si “obllast” e deri te fillimi i shkëputjes së saj nga Serbia (nga viti 1966 e tutje) për të ardhur në shkallën e subjektit të federatës jugosllave (Kushtetuta e vitit 1974).

Në të gjitha këto zhvillime historike Josip Broz Tito, kishte rol të madh, madje edhe vendimtar, që ndonëse mund të vlerësohet në mënyra të ndryshme, assesi nuk mund të përjashtohet, meqë ishte përcaktues në këto zhvillime.

Por, kërkesa për mbetjen e mëtutjeshme të frymës së Titos në aktualitetin politik (me parullën “Pas Titos Tito”, e ngritur nga udhëheqja serbe e Beogradit), nuk ishte tjetër pos paralajmërim cinik i qërimit të hesapeve me Titon dhe rrugën e tij, që të zëvendësohet me të shpejtë me unitarizmin serb.

Ky qërim hesapesh tashmë i paralajmëruar duhej të fillonte në Kosovë dhe me Kosovën. Meqë, sipas unitaristëve dhe nacionalistëve serbë të fshehur prapa kësaj dogme (nga Qosiqi e deri te hartuesit e “Librit të kaltër”), aty gjendej formula e kthimit të Serbisë “në gjendje normale”, një si parakusht edhe për “shpë-timin” e Jugosllavisë nga shpërbërja, por edhe për “forcimin” e saj në përputhje me interesat e formuesve të saj, Serbëve. Ky ndryshim, po ashtu, duhej të fillonte në Kosovë dhe me Kosovën. Sepse, aty tashmë ndodhej edhe çelësi i fatit të Jugosllavisë, për të cilin ishte folur me të madhe edhe jashtë, duke iu parashikuar edhe dimensioni i një krize të ardhshme ndërkombëtare dhe madje edhe shembja pse prekeshin çështje të pazgjidhura, siç ishte ajo shqiptare, por edhe të tjera ngjitur me të, që kishin të bënin me rajonin, të cilat kishin mbetur të hapura që nga Kriza Lindore e këndej, e që modeli Jugosllavi nuk kishte qenë në gjendje t’u japë përgjigjen e duhur.

Andaj, ishte e pritshme që edhe Shqiptarët, përballë këtij zhvillimi të pashmangshëm, në të cilin, siç do të shihet, ishin përfshirë shumë faktorë të brendshëm dhe të jashtëm, të shfaqeshin me skenarin e tyre rreth të ardhmes, që nuk do të thoshte tjetër pos rishpalosje e kërkesës për Republikën e Kosovës. Meqë Shqiptarët ishin të interesuar për federalizëm, pra që gjërat të shkonin drejt rrumbullakimit të këtij procesi, që si i hapur kishte mbetur në rrugë, ishte e natyrshme që ata të shfaqeshin me kërkesën për Kosovën Republikë. Kjo e arsyeton edhe paraqitjen e saj në demonstratat e studentëve më 11 marsi të vitit 1981, në Prishtinë.

Demonstratat e 11 marsit të vitit 1981, të cilat u zhvilluan në orët e vonshme dhe shpërthyen në Mensën e Studentëve të Prishtinës, “shkak” patën, si u tha, “pakënaqësinë për ushqimin e dobët”, pasi që dikush nga studentët kishte hedhur ushqimin dhe kjo kishte “provokuar revoltën, e cila ishte shprehur spontanisht nga një grup i vogël studentësh nga mensa deri para ndërtesës së Radio Prish-tinës afër qendrës me ç’rast ishte prishur rendi dhe qetësia publike.”

Udhëheqja politike e Prishtinës nuk kishte dalë me ndonjë vlerësim publik, edhe pse vërehej se kishte filluar aktivitetin e saj në bazë, duke “marrë masa” që të parandaloheshin tubimet dhe demonstrimet e ngjashme, të cilat, sipas vlerësimeve të kësaj udhëheqjeje, “u jepnin shkas nacionalistëve dhe unitaristëve serbë dhe forcave të tjera për të ngritur çështjet që ata kishin planifikuar t’i ngritin pas vdekjes së Titos, në mënyrë që të shfrytëzonin rastin historik për ta rrënuar Jugosllavinë vetëqeverisëse dhe të painkuadruar, në mënyrë që ajo të largohet nga ky kurs”.

Në vend të “sqarimeve” udhëheqja politike e Kosovës ishte përgatitur, që çështjeve t’u jipte një përgjigje, më 26 mars, me rastin e nisjes së stafetës Titos së ndjerë nga Prishtina, ku duhej të demonstrohej parulla e njohur “pas Titos, Tito”. Manifestim publik, duhej të mbahej në orën 11 në qendër të Prishtinës. Me këtë, duhej të minimizoheshin ose të harroheshin fare ato që kishin ndodhur mbrëmjen e 11 marsit në Prishtinë në mensën e studentëve dhe para Radio Prishtinës. Me këtë rast ishin thirrur rinia shkollore, ajo studentore “për ta nderuar Titon”.

Por, në orët e mëngjesit vërehet tubimi i studentëve në Qendrën e Studentëve në hapësirën midis pavijoneve dhe mensës, hapësirë kjo ku rëndom prej tyre shfrytëzohej për aktivitete të lira dhe argëtim.

Në orën dhjetë, e gjithë hapësira e Qendrës së Studentëve ishte mbushur me studentë, por ku kishte edhe të tjerë që u bashkoheshin. Forcat policore, jo gjithaq të numërta, ishin përqendruar para mensës, në udhëkryqin e rrugës kryesore që çonte për te fakultetet por edhe në qendër të qytetit. Duket se ata tashmë ishin të informuar mirë për marshutën e demonstrimit dhe ishin të vendosur që të mos lejonin dalje në rrugë, veçmas para se të përfundonte ceremoniali i pritjes dhe përcjelljes së stafetës së Titos.

Duke parë gjendjen e cila “po dilte nga mbikëqyrja”, udhëheqja politike e Kosovës, kishte urdhëruar Rektoratin e Universitetit të Kosovës, të merreshin të gjitha masat që studentët të qetësoheshin disi me anën e bisedimeve për t’u parë kërkesat e tyre. Ishte caktuar një grup i përzier nga qeveritarët, politikanët dhe profesorët për të biseduar me studentët në mënyrë që e gjithë çështja të përfundonte pa ndonjë shpërthim. Në këtë delegacion pos rektorit Gazmend Zajmi, Pajazit Nushit (nënkryetar i Këshillit Ekzekutiv të Kosovës, pra qeverisë), ndodheshin edhe Azem Vallasi dhe Sanije Hyseni. Vllasi dhe Hyseni kishin qenë kryetarë të Lidhjes së Rinisë së Jugosllavisë dhe vlerësoheshin si pjesë e “garniturës së re titiste”. Nga radha e studentëve ishte shfaqur një grup ad-hoc, jashtë ndonjë qendre organizative, të cilët kishin treguar gatishmëri që të vazhdohej me demonstrime përderisa të mos përmbusheshin kërkesat e tyre.

Në bisedë me profesorët, qeveritarët dhe politikanët, krahas kërkesës për kushte ishte bërë fjalë edhe për çështje politike, ku ishte veçuar kërkesa për Republikën e Kosovës si zgjidhje që do t’i kënaqte Shqiptarët. Kjo ishte arsyetuar me të drejtën e Shqiptarëve për vetëvendosje.

Në orën 12, demonstruesit, kishin marrë drejtimin e qendrës së qytetit. Në ballë kishin pankartat “Kosova Republikë”, por edhe disa të tjera, siç ishin: “Jemi shqiptarë, nuk jemi jugosllavë”, “Trepça punon, Beogradi ndërtohet”.

Në këtë ndërkohë, nga ana e policisë kishte filluar përdorimi i forcës ndaj studentëve. Do të hedhen edhe bomba tymi si dhe gazra lotsjellës me të cilat do të mbushet e gjithë hapësira e Qendrës së Studentëve.

Atë pasdite, nga Beogradi u sollën edhe njësitë speciale federative, të cila ndërhynë me ashpërsi të paparë ndaj studentëve dhe demonstruesve të tjerë përreth. Njësitë speciale hynë në Qendrën e Studentëve dhe atje nga dhoma në dhomë rrahën studentët, shumë prej tyre i plagosën, ndërsa mbi njëqind sish i dërguan në polici. Atje, ndaj tyre u përdor një dhunë brutale. Kësaj sjellje nuk u shpëtuan as studentet dhe nxënësit e shkollave të mesme që i ishin bashkuar demonstratës.

Ndërhyrja brutale e njësive të policisë federative ndaj studentëve si dhe plagosja dhe lëndimi i shumë syresh bashkë me burgosjen e shumë studentëve, bënë që e gjithë popullata e Kosovës të ndjehet e provokuar rëndë nga kjo sjellje ndaj demonstruesve të qetë, të cilët kishin shtruar kërkesa sociale por edhe aso politike jashtë çfarëdo dhune.

Meqë studentët e burgosur nuk u liruan, ndërkohë që njësitë e forcave speciale federative u stacionuan në Ajvali (afër Prishtinës) dhe zunë të përdoren për bastisje brutale, që bëheshin në pjesë të ndryshme të Prishtinës (në kërkim të demonstruesve të shënjuar nga policia me anën e kamerave filmike), ishte fare e pritshme që të ndodhte një shpërthim i përmasave të gjera. Kështu, më 1, 2 dhe 3 prillit 1981, u shfaqen demonstratat tjera. Krahas studentëve dhe nxënësve të shkollave të mesme.

Demonstratat vazhduan edhe më 2 dhe 3 prill. Ato u zgjeruan edhe në pjesë të tjera të Kosovës, por qendra e tyre mbetej Prishtina, ku tuboheshin me mijëra pjesëmarrës dhe demonstronin.

Më 2 prill Beogradi, shpalli gjendjen e jashtëzakonshme. Kështu, Kosovës iu vu shtetrrethimi, ndërsa në Prishtinë dhe pjesët e tjera dolën tanket dhe njësitë ushtarake. Ato morën përsipër mbrojtjen e institucioneve dhe Radio Televizionin e Kosovës. Ditën e dytë dhe të tretë pati edhe viktima. Në Prishtinë u vranë Naser Hajrizi,Asllan Pireva dhe Xhelal Maliqi. Në Ferizaj, më 3 prill ishin vrarë Riza Matoshi dhe Sherif Frangu. Në Vushtrri ishin vrarë: Sali Zeka, Sali Abazi dhe Ruzhdi Hyseni. Ndërsa në Mitrovicë ishte vrarë Sokol Bajrami.

Në ditën e tretë, demonstratat e përfshinë pjesën më të madhe të Kosovës. U shuan për pak pas vendosjes së gjendjes së jashtëzakonshme me ç’rast iu hap dera burgosjeve të shumta në të gjitha pjesët e vendit.

Në këto rrethana të përshkallëzimit të demonstratave, Kryesia e KQ të LKJ-së në Beograd, më 5 prill, doli me qëndrimin e prerë, duke i kualifikuar demonstratat “ngjarje armiqësore me karakter kundërrevolucionar”. Me këtë rast parulla “Kosova Republikë” ishte karakterizuar armiqësore dhe kundërrevolucionare, meqë si e tillë çonte te shkatërrimi i Jugosllavisë, si thuhej të barabartë dhe vetëqeverisëse.

Në këtë mbledhje fjalën kryesore e kishte mbajtur përfaqësuesi maqedonas, Llazar Kolishevski, i cili, për ngjarjet, fajin kryesor ua kishte hedhur udhëheqjes politike dhe shoqërore të Kosovës, në radhë të parë Mahmut Bakallit, si kryetar i Kryesisë së Partisë dhe pastaj edhe Fadil Hoxhës – anëtar i Kryesisë së shtetit dhe asaj të Partisë.

Meqë, më 5 prill në Kryesinë e Partisë ishte arritur që të lansohej por edhe të pranohej vlerësimi për demonstratat armiqësore dhe kundërrevolucionare, ishte fare e natyrshme që mbi këtë kualifikim të silleshin që të gjitha qendrat politike të vendit, veçmas Kosova dhe në përputhje me to të nxirrnin edhe konkluzione për veprim të gjithmbarshëm, i cili obligonte Partinë por edhe institucionet e të gjitha niveleve, veçmas ato policore dhe gjyqësore.

Vlerësimet e Kryesisë së KQ të LKJ-së të 5 prillit u pranuan edhe nga kryesia e Kryesisë së LKJ-së së Kosovës dhe ajo e Kryesissë së KS të Kosovës. Me këtë rast, nga trysnia e Beogradit, Bakalli kishte dhënë dorëheqje nga posti i Kryetarit të Kryesisë së Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve të Kosovës.

Kreu partiak i Kosovës pranoi dorëheqjen e Mahmut Bakallit nga pozita e Kryetarit të Kryesisë së Komitetit Krahinor, e paraqitur më 1 maj, me ç’rast, me mandat njëvjeçar, në vend të tij do të zgjidhet Veli Deva, kryetar i komunistëve të Kosovës nga vitit 1966, të cilin para dhjetë vitesh, me kërkesën e Titos, e kishte zëvendësuar Bakalli.

Siç pritej, Komiteti Krahinor i Lidhjes së Komunistëve të Kosovës, direktivat që i kishin ardhur nga Beogradi, i futi në një dokument zyrtar partiak të quajtur “Vlerësimi i shkaqeve, i rrethanave dhe i pasojave të demonstratave armiqësore”.

Mbledhja XVII e Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve, e mbajtur më 5 maj në Prishtinë, me imponimin e vlerësimit të demonstratave “veprimtari armiqësore me karakter kundërrevolucionar”, që erdhi nga Beogradi, hapi dyert për veprimet e tjera siç ishte ai i rrënimit të elitës politike të Kosovës me orientim jugosllav-titist (Mahmut Bakalli) dhe rikthimit të oponentëve të politikës së vjetër serbe (Ali Shukriut, Sinan Hasanit dhe të tjerëve) me çka u krijuan parakushtet për rrënimin e elitës intelektuale shqiptare në ngritje e sipër si dhe të rrënimit të infrastrukturës së gjithmbarshme institucionale të arsimit dhe të kulturës në Kosovës.

Në të vërtetë, në Mbledhjen XVII të Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve të Kosovës, do të bëhet promovimi i politikës, që duhej të fillonte me fushatën e diferencimit politik për të marrë fund me atë të përdorimit të mjeteve të luftës, po qe se ajo tregohej e domosdoshme. Pranimi i vlerësimeve të gatuara nga Mbledhja e 5 prillit Kryesisë së KQ të LKJ-së prej nga kishte dalë vlerësimi i demonstratave “veprimtari armiqësore kundërrevolucionare mbi bazat e nacionalizmit dhe të irredentizmit shqiptar”, duhej t’ua hapte rrugën burgosjeve në masë, që filluan natën e 27 marsit në Prishtinë me burgosjen e disa studentëve të cilët do të gjenden në ballë të demonstratave të 11 marsit dhe të atyre të 1, 2 dhe 3 prillit për të vazhduar me mijëra dhe mijëra të tjera ku do të ketë edhe të vrarë dhe të torturuar rëndë.

Ajo që bie në sy në këto vlerësime, është strategjia e sofistikuar kundër Universitetit të Kosovës, kundër institucioneve shkencore hulumtuese, kundër veprimtarisë botuese në gjuhën shqipe, veçmas kundër promotorit të saj “Rilindjes” dhe kundër teksteve shkollore të të gjitha niveleve dhe kundër bashkëpunimit kulturor dhe arsimor me Shqipërinë.

Megjithatë, në Mbledhjen XVII të KK të LKJ në Prishtinë, sulmi më i madh do t’i bëhet Universitetit të Kosovës si dhe veprimtarisë së gjithmbarëshme hulumtuese-shkencore në këtë institucion, meqë ai paraqiste themelet e arsimit dhe të edukimit kombëtar shqiptar, që kishin filluar të forcoheshin në Kosovë pas vitit 1966 e këndej. Në fjalën hyrëse, por edhe në tezat për vlerësimin e gjendjes, që ishin marrë nga Beogradi dhe duhej të pranoheshin në tërësi, Universiteti i Kosovës u sulmua më së shumti. Ai u quajt “frymëzues dhe qendër e veprimtarisë armiqësore dhe kundërrevolucionare nga pozitat e nacionalizmit dhe irredentizmit shqiptar”, ndërsa pedagogët dhe kuadri tjetër u cilësuan “militantë të kësaj ideje”.

Akademik Dervish Rozhaja ishte i vetmi që refuzoi vlerësimet dhe arsyetimet rreth Universitetit të Kosovës “çerdhe e irredentizmit shqiptar” dhe për këtë u sulmua ashpër nga Ali Shukriu, Xhavid Nimani, Dushan Ristiq dhe të tjerë.

(Shkëputje nga “Kosova – histori e shkurtër”, boti: “Faik Konica” dhe “Jalifat Publishing”, 2022, faqe 587).

Nga Kristina Nano

Kandidate për Doktoraturë, JMU, SHBA/

Në historinë e gjatë të kombeve, momentet e transformimit dhe krizës kanë nxjerrë në pah nevojën për lidership të ndritur. Ashtu siç Max Weber e përkufizonte lidershipin karizmatik si një forcë që tejkalon rutinën e burokracisë dhe të rregullave formale, edhe sot, Shqipëria dhe shqiptarët kanë nevojë për liderë që të përfaqësojnë jo thjesht një strukturë administrative, por një vizion të lartë kombëtar dhe historik.

Në epokën e integrimit europian dhe ridimensionimit të rendit botëror, ku BE dhe SHBA po ripërcaktojnë raportet e tyre, ku fuqitë e reja po sfidojnë arkitekturën tradicionale të diplomacisë dhe ku inteligjenca artificiale, ekonomia digjitale dhe transformimi teknologjik po krijojnë sfida të paparashikueshme, lidershipi kombëtar nuk është thjesht një zgjedhje politike por është një domosdoshmëri ekzistenciale.

Lidershipi dhe shteti-njësi në kontekstin e integrimit europian.

Integrimi i Shqipërisë në Bashkimin Europian është më shumë sesa një proces burokratik.

Siç vë në dukje politologu Robert Putnam në veprën e tij “Diplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-Level Games” (1988), çdo shtet i vogël që kërkon të integrohet në një sistem më të madh duhet të zhvillojë një lidership që manovron midis dy niveleve: nivelit të brendshëm politik dhe nivelit të jashtëm diplomatik.

Liderët e Shqipërisë duhet të kuptojnë logjikën e “lojës me dy nivele” dhe të jenë negociatorë të aftë, të ngjashëm me Henry Kissinger në epokën e tij të diplomacisë strategjike.

Siç thoshte ai: “Shumë liderë gabojnë sepse mendojnë se janë duke bërë histori, ndërkohë që në fakt janë thjesht duke e përjetuar atë.”

Shqipëria ka nevojë për liderë që të bëjnë histori, jo thjesht ta përshtatin veten me të.

Në këtë kuadër, integrimi europian nuk mund të jetë një qëllim i izoluar, por një pjesë e një vizioni më të madh kombëtar që përfshin një transformim të brendshëm institucional, një forcim të identitetit kombëtar dhe një pozicionim të qartë në arenën globale.

Rendi i ri botëror dhe gjeopolitika e shqiptarëve.

Sipas teorisë së realpolitikës së Hans Morgenthau, politika ndërkombëtare është një luftë për pushtet dhe influencë.

Në një botë ku gjeopolitika është duke u riformatuar, ku SHBA dhe BE kanë raporte komplekse, ku Kina dhe Rusia po sfidojnë arkitekturën e pas Luftës së Ftohtë, Shqipëria nuk mund të mbetet një spektatore pasive.

Samuel Huntington, në veprën e tij “Përplasja e Qytetërimeve” (1996), theksonte se në epokën moderne, identitetet kulturore dhe kombëtare do të jenë faktorë përcaktues të politikës globale.

Për Shqipërinë, kjo do të thotë që lidershipi i saj duhet të jetë një forcë stabilizuese dhe balancuese në rajon, duke mbajtur marrëdhënie të forta me Perëndimin, por pa injoruar realitetet e reja të një bote multipolare.

Një shembull konkret është suksesi i vendeve të vogla si Singapori, i cili, nën udhëheqjen e Lee Kuan Yew, arriti të transformohej në një fuqi ekonomike dhe diplomatike përmes një qasjeje pragmatike dhe inovative ndaj gjeopolitikës.

Shqipëria duhet të mësojë nga ky model dhe të zhvillojë një lidership me një strategji të qartë kombëtare, që të ruajë sovranitetin e saj ndërsa integrohet në rrjetet e aleancave ndërkombëtare.

Legjitimiteti i lidershipit dhe kapitali moral.

Siç thekson filozofi John Rawls në teorinë e tij të drejtësisë, një shoqëri e drejtë është e ndërtuar mbi parime të qarta të meritokracisë dhe legjitimitetit moral.

Shqipërisë nuk i duhen liderë që thjesht marrin pushtetin me mjete formale; ajo ka nevojë për liderë që posedojnë atë që Pierre Bourdieu e quan “kapital simbolik”, një përzierje e moralit, besueshmërisë dhe vizionit të qartë kombëtar.

Machiavelli, në “Princi”, thoshte se një lider duhet të jetë i zgjuar dhe pragmatik, por pa humbur respektin e popullit të tij.

Në këtë frymë, liderët shqiptarë duhet të ruajnë një ekuilibër të ndjeshëm midis forcës dhe integritetit moral, duke krijuar një sistem politik që të frymëzojë besim dhe përfshirje qytetare.

Lidershipi për shekullin XXI, drejt një Shqipërie të ndritur.

Në epokën e inteligjencës artificiale dhe transformimeve të shpejta teknologjike, liderët duhet të kenë një vizion që shkon përtej kufijve tradicionalë të politikës.

Një Shqipëri që synon të jetë një lojtar i rëndësishëm në Europë duhet të investojë në arsim, inovacion dhe ekonomi digjitale.

Në këtë kontekst, mund të përmendim filozofinë e Karl Popper mbi “shoqërinë e hapur”, ku ndryshimi dhe inovacioni janë bazat e progresit.

Shqipëria duhet të ndërtojë një lidership që jo vetëm ndjek rrjedhën e historisë, por e drejton atë, duke krijuar një model të ri zhvillimi për Ballkanin dhe më gjerë.

Shqipëria midis dy botëve, me sytë nga e ardhmja.

Lidershipi kombëtar në këtë epokë të integrimit europian dhe ridimensionimit të rendit botëror nuk është një detyrë e lehtë, por as një sfidë e pamundur.

Siç thoshte filozofi gjerman Friedrich Nietzsche: “Ai që ka një ‘pse’ të fortë mund të përballojë çdo ‘si’.”

Nëse Shqipëria dhe shqiptarët dëshirojnë të jenë pjesë e historisë së re europiane dhe botërore, atëherë duhet të ndërtojnë një lidership që jo vetëm reagon ndaj sfidave, por i përcakton ato.

Një lidership me vizion të qartë, me legjitimitet të lartë dhe me një forcë morale që e bën atë jo vetëm një menaxher të përditshmërisë, por një arkitekt të së ardhmes.

Në këtë mënyrë, Shqipëria nuk do të jetë thjesht një vend që kërkon të hyjë në Europë, por një komb që sjell vlera, ide dhe një kontribut të vyer në ndërtimin e së ardhmes së përbashkët.

Një Shqipëri e re për një epokë të re.

Enver Memisha

(Dedikuar dëshmorëve të Atdheut Dr. Skënder Muço, Dr. Yzier Alimerko dhe Zako Mezinit rënë nga plumbat e Gestapos Gjermane më 12 gusht 1944)

Nëpërmjet Avni Rustemit e dojshe Vlonën e Flamurit mâ shum se qytetin tem. Të dy i shifshe të lidhun e të mbështjellun po me ato gëzime, po me ato idhnime. Shpresën e Flamurit të ngritun, nuk e përkëdheli kush mâ tepër se, Vlona e lumnueme e Shkodra e dishrueme…

                                                                                        Zef Pali  

Zef Pali (1910 -1977)

Mâ i fortë se guri

Vendin e Abdylit e zuni Lumoja, pushkën e Ali Pashës e kapi Hysniu, gojën e Abdulla Drenit e trashigoi Skënderi. Kúr qiellin tonë e mbulojnë rê të zeza, ndihet kushtrimi i papritun që del nga thellësit e dheut, ku flenë dhe zgjohen dëshmorët. Retë i shkyejn vetëtimat, botën e trondisin shkreptimat, rroposen, plane e stane t’armiqve shekullor! Në dritën e kësaj rropame na del Shqiptari i shtruem mâ i fortë se guri. Qindron në vend të vet dhe bâhet shkamb. Se lot kush nga vendi. 

“Ku do t’i marri prijsit e kapidanët vendi Ilir në ditët e pushtimit të tij, në ditët e shtrëngatës së kuqe?”. Shqiponja historinë pyeti. 

Por, Abdyl Frashëri i Lidhjes së Prizrenit nuk pat nevojë ta shkundi të Birin, ta ngjisi mbí fletë shqipje, t’i tregojë se ku âsht zi nuk âsht bardh për Shqipnínë. Dhe Mid’hat Frashëri ndezi llampën. Në kalánë e mpime u ndie nji zâ, në pyrgun mâ të naltë u pa një dritë. Nji altar kërkoi, e gjeti, e ngrehi brezi i rí: në vorr të Naimit. Aty besnikët u mblodhën krye ulët dhe zêmër lëshuem. Prej aty besnikët u shprazën ball-naltë e zêmër hekúr… 

Mbas flamurit pa sopata, pa shêje të huej. Prej këndej kushtrimi dhe vrulli arriti e kaploi Vlonën. Qyteti – djep i flamurit – shpërtheu ditën e parë të flamurit në robní. Si nisi, krisi! Atjé tê Ura e Gjormit, Hysni Lepenica i prini Kombit kryengritës. Skënderi, Skënder Muço u foli bukúr, ambël, ndigjuesve të heshtun që tashma flitshin veç me fshikullima plumbash. Me “Ta, mbas “Tyne, u shtuen radhët e trimave, që prej Kosove e deri në Çamëri. Me “Ta, sa qeleshe bardhë për vend u bânë flî! Rânë e na lânë, kúr lufta e vogël u bâ e madhe. U këput Hysniu nga plumbat që trupin ia bânë shoshë. Balli Kombëtar i fali Atdheut “Burrin përmbí Burrat”. Mâ vonë u nda Skënderi kah vorri që hapi frika e të huejit, mënija e mikut t’armikut. 

Nji varg i pa mbaruem dëshmorësh, kunorë, kunorë u bâ rreth flamurit, rreth vorrit të krye ushtarit… U duk se dritë mâ s’do të bâjnë plumbat, u duk se fjalë mâ s’e qesin gojët guximtare. Kështú ndodhi kúr na la Lumoja. Ai flamur, valë lirije, ajo fytyrë, mall Shqipnije. U ndalën fjalët në pendë, u mbyllën shpresat në zêmra katrane, u tha: “Si mund të qindrojë Balli pa krye?” 

Por, njimijë Balle u çuen nga Vorri i Frashërit, u prekën, u puthën nga fryma e shénjtë, u ngrohën me punën e pa ndërpreme, u fuqizuen me forcën e shokëve të gjâllë, me gjakun e shokëve të ramë nji mbas nji… 

E zymtoi, por nuk e këputi në mes Ballin Kombëtar kosa e pamëshirueshme e vdekjes. As drapni i kuq që u lëshue pa prâ mbí né, mbí trupin e cunguem të Kombit, s’e thau “Shtizën e Flamurit”. As mohimtarët ball ramë, që mohuen nji fjalë të dhânun, që patën frikë nji rrugë të vështirë, nuk e lodhën ushtrinë trime. 

Qindroi, qindron, ndërtesa e Lumos, pse Balli âsht bâmë shpírt. Luftoi, lufton çeta e Lepenicës, pse Ball do të thotë qindresë. Ushtoi, ushton, fjala e Skënderit pse pa lirí kombëtare, pa drejtësí shoqnore, nuk ka Shqipní – Shqipní Shqiptáre. Nuk pushon goja që nuk mund të mbyllet, nuk ndalet trimi edhe pse vritet… 

Idetë nuk vriten as nuk kositen. Nuk bâhen flî. Idealet ngrihen mbí Vorre Dëshmorësh, mbí supe punëtorësh dhe qindrojnë atjé n’Atdhé, këtu në mërgim si gurë të pa trandun… Balli âsht mâ i fortë se guri.(Gazeta Flamuri, Nr. 115, 31.10.1959. Flaka  f. 136. Lumoja – Mid’hat Frashëri; Hysniu – Hysni Lepenica; Skënderi – Dr. Skënder Muço.)

Në Mukje

Në Mukje, në nji strofull pemësh shkova për me njoftë s’afri Hysni Lepenicën. Ia kisha ndëgjue zánin në qendrën e shtypit të fshehtë, ku punojshe për Ballin. Ia kisha lakmi trimnínë që tregoj në Luftën e Gjormit. Më kishte pëlqye kanga që i thuri për këtê fitore të parë Dhimitër Bala…

Afër Hysniut ishte Skënder Muço, fytyrë simpatike, gojë ambël me bisedë të rrjedhshme. Paraqiste gjithnji probleme për t’ardhmen e Shqipnisë. Më tregoj: 

“Duke udhëtuar nga malet e Vlorës për në Mukje, jemi takuar disá herë me batalione fashiste, që iknin, porsa na shihnin duke bërtitur: “i banditi”. 

I ndoqëm në një rasë, këmba – këmbës, i mblodhëm milicët e shpërndarë dhe të friksuar, dhe unë u mbajta në gjuhën italisht këtê bisedë: “Nuk jemi kusarë, por çlirimtarë të vendit tonë. Ju keni pushtuar nji tokë që nuk është e juaja. E dimë se fajin e kanë këmishat e zeza të Romës, prandaj duhet të kuptoni se né, si popuj nuk e urrejmë njëri-tjetrin. Po afrohet koha që secili të gëzojë vendin e vet pa u rënë në qafë të tjerëve”… 

Skënder Muço ishte mjaft i tërhequn nga parimet e socializmit italian. Më tha: “Qe partija socialiste ajo që i dha dorë luftës së Vlorës, më 1920. Duhet mejtuar se sido që të zhvillohet çashtja e Ballit pas lufte, Organizata “me çlirimin e vendit” kryen punën e saj. Duhen shkarkuar disá elementë të grumbulluar në ditët e nevojës. Do të vijë menjëherë çashtja e formimit të partive, âshtu siç e kërkon një shtet demokratik. Shpallja e një partije social-demokrate do të na lidhte me Evropën e zhvilluar me drejtësí shoqërore. Në anën tjetër gjithë këta mijra antarë do ta vazhdonin punën e ndërtimit të Kombit, duke e kthyer Ballin në nji parti të madhe popullore, e cila do t’i prijë mbarë ndërtimit të Kombit”…

Në bashkëpunim me aleatët anglo – amerikan

Qershor 1944. Me misionin amerikan, me bazë në Tragjas të Vlonës, me vonesë ishte takue Skënderi. I kishte dhanë nji raport me hollësi për Ballin Kombëtar. Kishte përshkrue veprimet ushtarake kundër komunistëve. Kishte spjegue arsyet e pezullimit të sulmeve kundër nazistëve. Bisedën e bame ia shtroi Komitetit Qendror të Ballit. Përshtypja që kishte pasë ishte se Amerikanët e shikojshin me sy të mirë lëvizjen tonë; nuk dojshin që Shqipnija të përpihej nga vala e kuqe. Komanda gjermane i kishte marrë vesht nga spiunët këta takime.

Vlona, qendër e përpjekjes kombëtare, gjindej e turbullueme shum mbas vrasjes s’Azis Çamit, që komandonte me autoritet fuqitë e Ballit n’atë krahinë. Nji çthurje fuqishë dhe veprimesh kishte ardhë tue përparue. Grindja dhe smira kishin zânë vendin e ujdisë. Bejlerët e mbetun ishin vumë në shërbim të gjermanëve. Filluen të bâhen lista njerëzish të “dyshimtë”. Bashkë me shum të paditun si partizanë, u arrestuen edhe antarë të Ballit, të cilët u dërguen në kampet naziste të Prishtinës, të Beogradit e tjetërkund. Paditej për këta veprime prefekti Vlonës. 

Shkoi në qytetin e trazuem vetë Kryetari i Ballit. Gjendja u keqësue. Nisën të formohen toga qeveritare me uniforma, pshtjellimi u shtue. Vetëm komunistët përfituen nga kjo përmbysje për t’u paraqitë si të vendosun kundër pushtuesit. Tue pamë se malet e Vlonës ishin tue u pushtue nga fuqitë komuniste, ndërsa fuqitë e Ballit zmbrapseshin nëpër katunde besnike ose në qytet. 

U bâ në Tiranë nji mbledhje e madhe intelektualësh. Skënder Muçoja qe folësi mâ i spikatun. Paraqiti gjendjen e vështirë, e cila do të bâhej e dëshpërueme në qoftë se prijësit me shkollë do të vazhdojshin të braktisin malin e rrezikshëm, dhe çetat që bjerrin guximin dhe qëllimin, kúr humbin krenët e përgatitun!… Gjendja, pra, duhej rregullue pa vonesë. Besimi duhej vumë në vend. Shkaktarët e krizës morale duheshin zhdukë… 

Mirëpo përgjegjësit e këtij shkatrrimi qenë mâ të shkathët!… 

Nji ditë erdh lajmi nga rrethet e Vlonës, se nazistët, me nji pusi të përgatitun, kishin kapë, Skënderin, Yzeir Ismailin dhe Zako Mezinin. Gjermanët dojshin të zbulojshin qendrën dhe planet amerikane. Ndërmjetësit e kësaj poshtërsije, kërkojshin greminën e Ballit… 

                                         *        *       *

Fati i tre shokëve tonë t’arrestuem në Vlonë nga Gjermanët nuk po merrej vesht. Nuk mjaftonte urrejtja e opinionit kombëtar për të dënue dorasin.  

Më thânë të shkojshe dhe ta shtrojshe hallin tê Regjenti, At Anton Harapi. E gjeta me nji revolver ëalter mbí tryezë, te Kuvendi Françeskan i Tiranës. Si antar i Këshillit të Naltë, e kishte edhe Ai jetën në rrezik. I kujtova fjalimin e prekshëm që pat mbâjtë në Shkodër, kúr u bartën eshtnat e dëshmorëve, Çerçiz Topulli e Mustafa Qulli: “Ndalni-u burra…”. 

I thashë: “A duhet të presim ditën e nji fjalimi, apo të ndalim gjaksorët e njohun?!”. 

Më premtoi se po ndërhynte me shpirt ku duhej, për të shpëtue Skënderin me shokë. 

Pritëm nji lajm mâ pak të keq, se sa atë që na derdhi lotët: “Skënder Muço, Yzeir Ismaili, Zako Mezini u gjetën të vrâmë afër Lushnjes, edhe të shtimë të tre së bashku në nji gropë të zezë. Vrasja e tyne ishte bâmë menjiherë mbas arrestimit” Armiqt e njohun dhe të panjohun nuk kishin humbë kohë… 

Më dërgoi Kryetari për të ngushëllue familjen e Zakos. Fjalët më dukeshin të kota, por të detyrshme. “Durimi” i uruem tingëllonte si pare kallpe (pa vlerë)… 

Dikush e ndërroi bisedën e mortshme, me atë të Luftës Civile. 

Vjershëtori Ali Asllani, që ndodhej aty, më dha nji mësim të mirë historije: “Kam qenë me Princ Ëied-in, kúr braktisëm Durrësin me 7 të Shtatorit 1914 më tha: 

Ishte hapë fjala se rebelët me mija, kishin rrethue kryeqytetin e bregdetin. Nga anija që na mori, numruem vetëm disá qindra rebelësh, me pushkë e pa pushkë, që zunë vendin tonë! Mos të daltë záni për të mirë ose për të keq!… Para se të pushtohet vendi, pushtohet opinioni…”

*

Skënder Muço, orator i radhës së parë, buzëqeshur e zemërluan një nga udhëheqësit e masës së re shqiptare dhe anëtar i Komitetit Qëndror të Ballit Kombëtar u kap prej policisë gjermane dhe tradhëtarëve të vendit në gusht 1944 dhe u pushkatua bashkë me dy shokët e tij Yzeir Ismailin dhe Zako Mezinin. Ishin tre lisa të qëndresës shqiptare që u thyen prej furtunës.   

(Gazeta “Flamuri”, Romë, nr. 45 -46, dt. 31.10.1953, f. 3. Materialet janë nxjerrë nga Flaka  “Kuq e Zi”, Kallzim.  Botue për herë të parë në vëllimin e posaçëm të librit Albania, më 1970 dhe pjesët tjera në numrat e gazetës “Flamuri” (1976-1980). Âsht nji kallzim që ka të bâjë me ngjarjet e qindresës. Prof. Zef Pali pat ndër mend ta plotsojë kallzimin dhe ta botojë si libër, porse vdekja nuk e lâ ta kryej veprën e nisun.

“Kuq e Zi” është ribotuar në librin “Flamuri, Flaka e pa shueme”, në dorëshkrim të Franc Palit, i biri Zef Palit. 

*

1) Prof. Zef Pali, (1910-1977) 

lindi në Shkodër. Studimet e larta i kreu  në Firence. Në vitin 1941, shkon në Kosovë, përkrah 200 mësuesve dërguar atje bashkë me të shoqen Flora Pali (Lezhja), mësuese.

Ishte ndër të parët organizatorë të demostratave kundër fashizmit me organizatën “Balli kombëtar”, shtypin e së cilës e drejtoi për gati 30 vjet.

Në vitin 1944 largohet në Itali. Shkrimet e tij, që firmoheshin me pseudonimin “Flaka”, shënjojnë kualitet të veçantë në memorjen atdhetare të elitës së mërgatës sonë në botë. Prej vitit 1955 e deri në fund të jetës, punoi në Seksionin e Gjuhës shqipe pranë Radio Vatikanit. Orator i shkëlqyer, mjeshtër i shkrimit dhe i artikulimit, një mbrojtës i të drejtave të njeriut dhe një luftëtar i pa kompromis i lirisë. Vdiq aksidentalisht në Romë, në vitin 1977. U varros me nderime të mëdha prej Mërgatës Shqiptare, në Nju Jork (Sh.B.A) , në varrezën “Ferncliff”, pranë varrit të Mid’ had Frashërit.