Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Shkeljet brutale të sovranitetit ajror të Polonise dhe Estonisë nga dronët dhe avionët luftarak Rus “ndezën alarmin e kuq” në USA/NATO, UN, BE, në media dhe opinion publik: “pragu i një lufte botërore”, deri te nxjerrja tërësisht nga konteksti i shqetësimit strategjik të *Gjeneralit të mirënjohur britanik, Sir. Richard Shirreff, ish-Zv.Komandant i NATO-s: “Rusia mund ta gjunjëzojë për 100 orë, ose 5 ditë Europën”, etj.

Si në çdo zhvillim me impakte kombëtare, edhe këto 2 raste i kam ndjekur me vëmëndje të shtuar si dhe jam konsultuar me kolegë në Washington, Bruksel, Londër, Berlin, etj. Në pamundësi t’i përgjigjem interesimit të mediave brenda dhe jashtë vendit, në vijim po gjeni një përmbledhje me vlerësime dhe mesazhe strategjike, pse jo edhe optimiste: “pse Rusia- Putiniste, ose Ariu rraskapitur (në prag të ngordhjes) ka zero mundësi të përballet me fuqinë e pakonkurueshme luftarake të Aleancës Euroatlantike (USA/NATO)”:  

Çfarë ka ndodhur më konkretisht ? 

Në datën 10 shtator: “një dyzinë dronësh luftarak Rus”, shkelën brutalisht sovranitetin ajror të Polonisë. Pjesa më e madhe u shkatërruan nga forca ajrore e Polonisë dhe Aleancës (F-35 Finlanez), duke shënuar rastin e parë që Polonia/NATO hapin zjarr ndaj makinerisë ushtarake të Rusisë. 

19 Shtator 2025, tre avionë luftarakë të gjeneratës së fundit (Mig-31) depêrtuan për 12 minuta në hapësirën ajrore të Estonisë. Edhe në këtë rast, fuqia ajrore e NATO-s (F-35, Italianë, Finlandezë dhe Suedezë) reaguan mënyrë shëmbullore  duke e rivendosur në kohë rekord sovranitetin ajror të Estonisë. Me duhet të qartësoj se “në ngjashmëri edhe vendin tonë”, Estonia nuk zotëron kapacitete ajrore. Si e tillë misioni i Policimit (mbrojtjes së sovranitetit) Ajror ushtrohet nga fuqia ajrore e NATO-s e drejtuar nga Italia. 

Si dëshmitar në prezantimet e pêrjavshme të Komandës Supreme (2008-2013), përmend se ka pasur me qindra raste, që avionë Rus kanë shkelur hapësirat ajrore të vendeve të NATO-s por që, në asnjë rast nuk janë qëlluar. Në memorjen time, ka një rast, por që nuk ka asnjë lidhje me NATO-n (Nëndor 2015) kur Mbrojtja Ajrore e Turqisë në ushtrimin e përgjegjësisë sovrane, rrezoi një avjon luftarak Rus në hapësirën e Saj Ajrore/kufi me Sirinë. Ndërsa të dy rastet në fjalë janë në rrethana tërësisht të tjera, pasi “prej 43 muajsh Rusia-Putiniste është në luftë jo vetëm me Ukrainën, por edhe me rendin global, vlerat perëndimore, interesat dhe fuqinë ushtarake të Aleancës Euroatlantike (USA/NATO/BE)”.

Prandaj bazuar në Nenin 4 të Traktatit të Atlantikut të Veriut, Polonia dhe Estonia, kërkuan konsultime emergjente me 32 anëtarët. Ndryshe nga neni 5, neni 4 nuk parashikon kundërpërgjigje të menjëhershme. Gjithësesi neni 4, është masa/paralajmërimi i fundit diplomatik, përpara se NATO të aplikojë nenin 5, ose kundërpërgjigje ushtarake shpaguese. 

Qëndrimet dhe reagimet në të dy rastet: 

Kremlini i mohoi shkeljet, duke u justifikuar se “avionët fluturuan mbi hapësirat neutrale”, ndërsa nën oshilacionet neo-Staliniste j’u kundërpërgjigj Presidentit Trump: “Rusia është Ari, jo tigër prej letre”!

Këshilli i Sigurimit i OKB, zhvilloi takim urgjent në përgjigje të shkeljes së sovranitetit ajror të NATO-s, ku Ambasadori, Mike Waltz, konfirmoi se: “USA dhe aleatët janë të vendosur të mbrojnë çdo centimetër të territorit të NATO-s”. Këtë, përsëriti edhe Sekretari i NATO-s Mark Rutte. 

Presidenti Trump edhe nga OKB, reagoi më ashpër: “mos të tolerohen raste të tilla, pasi artikulli 5 i jep legjitimitet NATO-s të asgjësojë shkelësit e sovranitetit”. Ndërsa Komandanti Suprem i NATO-s, Gjenerali Grynkewich, të 2 operacionet i cilësoi “shumë të suksesshëm”. Ministri i Mbrojtjes së UK, Healey, referuar 2 rasteve shtoi se: “Rusia po ekspozon një nivel të ri të armiqësisë”. Më tej, ashtu si Presidenti Trump, siguroi se “UK do të kontribuojnë për të forcuar mbrojtjen ajrore në Poloni si dhe 3 vendet baltike”.  

Po ashtu, për shkak të agresionit neo-nazist ndaj Ukrainës (shkurt 2022) Rusia-Putiniste gjendet sot më e izoluar se asnjëherë në historinë e saj. Pra për shkak të kësaj lufte rrezikon përjashtimin nga 5-shja vendimmarrëse e Këshillit të Sigurimit (fjalimi mënçur i Presidentit Finlandez Stubb në OKB); nga Gjykata Ndërkombëtare është lëshuar “urdhër arresti si kriminel lufte” ndaj Putinit dhe për listën e Gjeneralëve dhe oborrtarëve zullumqarë rreth tij. 

Vlerësime dhe mesazhe përmbledhëse:

Përtej ulërimave si të Ariut të rraskapitur: “Rusia – Putiniste e ka tërësisht të pamundur të  ndërmarrë një përleshje ushtarake me Aleancën Euroatlantike (qoftë edhe me Poloninë stoike më vete)! 

Për ta argumentuar këtë, sjellim ftohtësisht në vemendje faktin që: “mbas 43 muaj lufte të përgjakshme, Rusia ka pushtuar më pak se 20% të Ukrainës, ka humbur në fushëbetejë mbi 1 milion ushtarë, si dhe ka shpenzuar 12 trilion €”. Pra, pas 43 muaj luftimesh, makineria kriminale e Putinit nuk e ka pushtuar as me tanke, as me raketa, as dronë Ukrainën, por si terroristët e Hamasit po zvarritet në tunelet e Zaporizhias, Oblasteve, etj, duke humbur jo vetëm iniciativën strategjike të Luftës me Ukrainën por edhe betejën me rendin e sigurisë globale dhe fuqinë ushtarake të aleancës trans-atlantike (US/UK/NATO/BE)”.

Mëndjet e sëmura nga lavdia e ushtrisë së kuqe jo vetëm në Mosk, Beograd, etj mund të na kujtojnë që edhe “në grahamat e fundit të perandorisë post-staliniste/BRSS”, Kremlini dërgoi një detashment të motorrizuar në Aeroportin e Prishtinës, për t‘i dhënë një mesazh fitimtarëve të luftës, pra USA/NATO: “Ariu polar ende nuk ka ngordhur”. Po me të drejtë edhe mund të kujtojnë që në Qershor 1999, pra vetëm 2 muaj para se Putini të pushtonte si Car i Ri Kremlinin (Gusht 1999). Vendimarrësit politikë në Bruksel/NATO, përkundër Gjeneralëve të kohës, e cilësuan si një “gabim të arsyetuar që lejuan këtë demonstrim të Rusisë në Prishtinë” por në fakt rezultoi një “tolerim i padobishëm” për stabilitetin si dhe të ardhmen Euro-Atalantike të rajonit. Historia i’u dha të drejtë *Gjeneralëve, por ky është diskutim: “pas pilafit ….”!

E thënë shkurt, përfshirja në luftë me Aleancën më të fuqishme të historisë së njerëzimit (për më tepër me Presidentin Trump), do të ishte vetëm një aventurë vetëvrasëse për Rusinë – Putiniste. Ndërsa edhe reagimet në të 2 rastet e sipërpërmendura, demonstruan se çdo sulm ushtarak ndaj çdo nga 32 vendet e NATO-s do të ndëshkohet në mënyrë shembullore nga fuqia e pakonkurueshme ushtarake e USA/Aleancës.

Në përmbyllje, mbetem edhe më besimplotë se: “vetëm falë fuqisë ushtarake të pathyeshme, të pakonkurueshme dhe vdekjeprurëse të ShBA/NATO si dhe Leadershipit të fortë të Trump, as Bota as NATO, as Ballkani Perëndimor, etj nuk do të rrokulliset në fatalitetin e Luftës së 3-të Botërore”. Në të kundërt, jo Lufta por: “paqja, rendi global i sigurisë, vlerat e qytetërimit dhe demokracia do të triumfojnë mbi neo-stalinistët, neo-Millosheviçët, shtetet dhe organizatat terroriste”!

Ndërsa konsideuar sa sipërpërmendur, në kapacitetin e një *Eksperti (gjithësesi, besoj jo të pa-njohur), do ti këshilloja vllazërisht dhe përgjegjshmërisht faktorët e Tiranës dhe Prishtinës Zyrtare që në rrethanat e një Rendi të Ri Global që po lind/vjen: “mbrojtjen e kufijve të dy shteteve sovrane (por një komb i vetëm) si dhe zhvillimi i interesave gjeopolitike në Rajon dhe Mesdhe, Shqipëria dhe Kosova, do mundet t’i realizojmë vetëm duke skalitur mirënjohjen kombëtare si dhe forcuar më tej dialogun dhe bashkëpunimin strategjik me USA/NATO/BE”. 

Ndërsa kolapsin ekonomik dhe izolimin ndërkombëtar, që e pret Rusinë – Putiniste mbas humbjes turpëruese të luftës në Ukrainë, e çmoj jo vetëm si një rrethanë e favorshme gjeopolitike por edhe një mision dhe sfidë kombëtare për faktorizimin e RSh/Kosovës në tavolinat e vendimarrjeve të mëdha (SHBA/NATO/BE/UN). 

Autori: *Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Senior Ekspert për çështjet e Sigurisë Kombëtare,

Ballkanit si dhe marrëdhëniet me USA/NATO.

Shënin shtesë: *Gjenerali britanik Sir Richard Shirreff, ish-Zëvëndës Komandant Suprem i NATO-s; Komandant i Kontingjentit I-rë të UK në Prishtinë (06/1999); admirues i Presidentit Rugova dhe historisë së Shqiptarëve, si dhe miku im, me/për të cilin kam (bashkë) punuar për Themelimin e Përfaqësisë së RSh në SHAPE/NATO (2009-2012)”!

Prof. Dr. Fejzulla Berisha/

1. Kosova si realitet i pakthyeshëm shtetëror dhe juridik

Kosova është shtet i lirë dhe sovran, me subjektivitet ndërkombëtar të patjetërsueshëm, i lindur nga një proces i gjatë historik dhe i konsoliduar përmes vendimeve të institucioneve vendore, gjykimeve ndërkombëtare dhe përkrahjes së fuqive më të mëdha demokratike të botës. Deklarata e Pavarësisë e 17 shkurtit 2008 nuk ishte një akt i rastësishëm politik, por një manifestim i së drejtës natyrore dhe ndërkombëtare për vetëvendosje.

Në vitin 2010, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, me opinionin e saj këshillues, konfirmoi se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkel të drejtën ndërkombëtare. Ky akt i lartë juridik ndërkombëtar e vendosi Kosovën përfundimisht në hartën e subjekteve me identitet dhe subjektivitet të pavarur, duke i mbyllur çdo mundësi kthimi në të kaluarën koloniale ose nënshtruese.

2. Kosova dhe Shqipëria – dy shtete, një komb

Kosova dhe Shqipëria nuk janë thjesht dy shtete fqinjë që bashkëpunojnë, por janë dy motra të të njëjtit komb, të lidhura nga gjaku, gjuha, historia dhe kultura. Kufijtë politikë janë pasojë e padrejtësive historike, por identiteti kombëtar është i patjetërsueshëm. Sot, të dyja shtetet ecin së bashku drejt integrimit në Bashkimin Evropian dhe drejt forcimit të aleancës strategjike me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Kjo binjakësi shtetërore dhe kombëtare është faktor i rëndësishëm i stabilitetit në Ballkan. Shqipëria tashmë është anëtare e NATO-s, ndërsa Kosova aspiron drejt këtij destinacioni të natyrshëm. Dy shtetet shqiptare së bashku përfaqësojnë një bosht të fortë politik, ekonomik dhe kulturor, i cili kontribuon drejtpërdrejt në arkitekturën e re të sigurisë në Evropë.

3. Kosova në Rendin e Ri Ballkanik dhe Evropian

Ballkani, dikur arenë e përplasjeve të dhunshme dhe nacionalizmave të egra, sot është pjesë e një projekti të ri evropian, i cili mbështetet mbi paqen, bashkëpunimin dhe integrimin. Në këtë projekt, Kosova nuk është një “çështje e pazgjidhur”, siç shpesh e paraqesin kundërshtarët e saj, por një realitet i ri politik, që ka fituar legjitimitetin e vet përmes gjakut të derdhur për liri dhe përmes njohjeve ndërkombëtare nga shumica e shteteve demokratike.

Për Evropën, Kosova është dëshmi se parimi i vetëvendosjes dhe i të drejtave të njeriut nuk janë vetëm nocione teorike, por baza mbi të cilat ndërtohet një rend i drejtë dhe i qëndrueshëm. Pranimi i Kosovës në BE dhe NATO do të jetë jo vetëm përmbyllje e një procesi politik, por edhe afirmim i parimeve mbi të cilat ngrihet vetë Unioni Evropian.

4. Kosova në Rendin e Ri Botëror

Sot bota po kalon transformime të thella: nga një rend bipolar e unipolar drejt një arkitekture më të ndërlikuar multipolare, ku fuqitë e mëdha ndërthuren me aktorë rajonalë dhe organizata ndërkombëtare. Në këtë kontekst, Kosova nuk është një element i vogël periferik, por pjesë e këtij rendi të ri.

Subjektiviteti i saj ndërkombëtar, përkrahja e fuqive më të mëdha demokratike, si dhe pozicioni i saj strategjik në qendër të Ballkanit, e bëjnë Kosovën një faktor që ndikon në sigurinë rajonale dhe globale. Anëtarësimi i saj i ardhshëm në Organizatën e Kombeve të Bashkuara do të jetë një hap vendimtar, jo vetëm për legjitimitetin e brendshëm të Kosovës, por edhe për vetë funksionalitetin e Rendit të Ri Botëror, i cili nuk mund të pretendojë universalizëm duke lënë jashtë një realitet të pakthyeshëm.

5. Mesazhi i Kosovës për botën

Kosova është simbol i një populli të vogël që, përkundër përpjekjeve shekullore të shfarosjes dhe shtypjes, arriti të fitojë lirinë, të ndërtojë shtetin e vet dhe të bëhet pjesë aktive e bashkësisë ndërkombëtare. Ky është mesazh frymëzues jo vetëm për shqiptarët, por edhe për të gjitha kombet që luftojnë për liri e barazi.

Në Rendin e Ri Botëror, Kosova është provë se drejtësia historike është e mundur, se paqja ndërtohet mbi respektimin e të drejtave të popujve, dhe se kombet e vogla kanë vend të barabartë përkrah kombeve të mëdha.

Kosova nuk është vetëm një shtet i lirë dhe sovran. Ajo është një realitet i pakthyeshëm i Ballkanit, një pjesë organike e Evropës dhe një faktor i rëndësishëm në Rendin e Ri Botëror. Për shqiptarët, është motra e Shqipërisë. Për rajonin, është garanci e paqes dhe stabilitetit. Për botën, është dëshmi e fuqisë së së drejtës mbi padrejtësinë dhe e lirisë mbi shtypjen.

Prandaj, e ardhmja e Kosovës është e lidhur ngushtë me të ardhmen e Ballkanit, të Evropës dhe të botës së lirë. Kosova është, dhe do të mbetet, pjesë e pandashme e rendit të ri global, ku kombet e lira ndërtojnë paqe, demokraci dhe bashkëpunim të qëndrueshëm ndërkombëtar.

Violeta Mirakaj/

Jam krenare për prejadhjen time dhe kurrë nuk i harroj njerëzit me të cilët u rritabisedë me autoren e librit “Histori e përgjakur” Hamite Çelaj- Mulosmani. Një ditë mbasdite e vonë marr një ftesë nga mikja ime Rita. Kënaqësia ishte dhe më e madhe kur takoj nënën e saj Hamite Çelaj- Mulosmani ardhur për disa javë nga Parisi për vizitë këtu në NY. Biseda nisi shtruar me prezantimin, ku mbiemri im Mirakaj I ngacmoi kujtimet e saj të rinisë, e bëri të futet në rrjedhën e viteve pas Luftës së Dytë Botërore. Në fytyrë i lexohej shpirti një letër e shkruar, pasqyronte memorjen me ngjarjet pezmatuese, plot plagë dhe dhimbje si dhe për shumë familje të mëdha si ajo e Mulosmani, Dine, Pervizi, Ndrejaj, Bami, Mirakaj, Spahiu etj, histori tragjike të disa familjeve të njohura, kryesisht të Veriut, por edhe të Shqipërisë së mesme e ata të Jugut. Plaga e lënduar herë pas here, nuk shërohet kollaj.

Prezantimi i saj ishte shumë mbresëlënës. Pamja fisnike pavarësisht nga vitet në supe tregonte për një fuqi magjike shpirtërore të saj, magji që plotësohej nga rrëfimi plot ngjyra dhimbjeje për veten, familjen dhe bashkëvuajtësit e tjerë. Ky rrëfim që ngjan me një kalendar historik, ngre përsëri zërin kundër harresës për këtë periudhë shumë vjeçare ku me dhjetëra familje me qindra njerëz të përjetojnë një kalvar vështirësie plot privime jetësore. Sadopak kërkon të rikthejë në qendër të vëmendjes, figurat e realizuara të dalë nga kjo histori si pjesë e kalendarit historik të Shqipërisë të shërbejë si një reflektim i thellë për moralin e shoqërisë sonë në trashëgimin që duhet ruajtur nga brezat e ardhshëm. Shqipëria e vogël e 23 burgjeve dhe të 48 kampeve përqëndrimi, është historia e hidhur e ish të përndjekurve politik në rrëfime dhe statistika.

Në grupin e madh mbi 30- mijë të internuar është dhe famija Mulosmani. Biseda e ngrohtë me Zonjën Hamite përfundoi duke më dhuruar librin e saj, krijimtari poetike “Histori e përgjakur” botuar disa vite me parë. Këtë libër autorja ia kushton si shprehet “Derës së Madhe të Binak Alisë së Malësisë së Gjakovës; babës tim martir majorit mbretnor, Zenun Ali Mulosmamit në Tropojë dhe vllaut tim të ndjerë Hamit Zenun Mulosmanit në Amerikë; bashkëshortit tim të ndjerë Haxhë Çelaj në Vuthaj të Plavë-Gucisë dhe familjes time bashkëudhëtare për gjysmë shekulli në persekutimet politike, vuajtjet, sakrificat e qëndresat në internime e kampe të përqëndrimit te diktaturës komuniste; në rrugëtimet tona në vitet e Demokracisë së sotme e në mërgime nëpër botë”.

Pavarësisht gjithçkaje që mund të themi apo të shkruajmë, në zemër mbeten plot gjëra të tjera që janë më të mëdha se aftësia jonë për t’i shprehur. Kujtimet e Zonjës të shprehura poetikisht nuk janë thjesht kujtime peronale, por një testament i gjallë i një brezi të tërë që u sakrifikua për të mos u nënshtruar. Ato janë britmat e njerëzve që u përballën me ferrin e diktaturës.Janë këto dëshmitë një thirrje për ndërgjegjen tonë kombëtare:- Të mos harrojmë kurrë dhe të mos lejojmë që e vërteta të mbulohet nga heshtja.

Libri “Histori e shkruar me gjak” duke iu referuar parathënies të shkruar nga studiusi, publicisti Dëfrim Cani “- sillet më së shumti në kujtimet, përjetimet, dhimbjet, pengjet, humbjet, përndjekjet dhe dramat e thella që Hamite Çelaj Mulosmani dhe familja e saj përjetuan në hapësirën e errët të Shqipërisë social komuniste. Këto 87 krijime të shkurtëra dhe të gjata, shkruar në një stil të thjesht tregues dhe rrëfyes, me një frymë të thellë emocionale, shkruar në vargje, që herë-herë ngjajnë me vargun tradicional të poezisë apo këngës popullore, në fund të fundit tregojnë ç’ka ndodhur në jetën e saj, të afërmëve të saj, tregime të cilat janë thellë, të sjellë në një formë vargore, si shprehje e emocionalitetit, dhimbjes, përjetimit, sentimentalizmit prej femre dhe nëne, motre dhe gruaje…”. Libri hapet me poezinë “Familjes së Binak Alisë” si një prelud i historisë së jetës së poetes.

Rrugë e gjatë nëpër terr,/jeta jon’ asht’ ba ferr,/ jeta jon’- një ferr i zi…/nji gjys shekulli n’tan Shqipni. /Lindt Dielli, për Ne s’nxehtë, /delte Hana e s’na shndriste, /frynte era e s’na flladiste. /Çilnin lulet në pranverë,/ s’jepnin shije, s’jepshin erë,/ zia i ra popullit t’mjerë… Kjo mënyrë të shprehuri duket si një refleks i brendshëm dhe tradicional i trevës nga vjen Znj. Hamite Çelaj Mulosmani, një trevë me një kujtesë historike të njohur, madje të lidhur shumë me hapësirën ku ende gjallon të kënduarit në formën më tradicionale të mundshme të këngës kreshnike, në të cilat shquajnë personazhet mitikë, më vonë historikë që sjellin në vëmendje pushtuesin osman, periudhat e vështira me një trashëgimi të madhe luftëtarësh, luftrash, burrash të shquar me karakteristika të njohura atdhetarësh, luftëtarësh, burrash konaku, ndër të cilët shquan dhe burri i mençur dhe i famshëm i gjithë Malësisë së Gjakovës, Binak Alia.

Fakte dhe ngjarje që të dhëmbin- “Pa varre” shprehet rrëfyesja “ Që i vranë e vdiqnë, na thanë/ Po kurrë varret nuk ua pamë./ Ca i vran, ca n’burg kan’ vdek’/ Po kurr’ varret s’ua kem gjet…! Libri është shkruar mbi një grumbull të madh ngjarjesh të familjes së saj dhe të kujtesës së saj si pjesëtare e kësaj familje. Raporti i familjes së Znj. Hamite, ndërkohë është dhe raporti i shqiptarëve po me kohën në të cilën është evindentuar ajo që shkruhet në këtë libër. Rrugëtimi familjar i poetes- “Që kur isha e vogël fmi,/ S’u thanë kurr’ kta lotët e mi,/ Do t’shënohet në histori./ Dyzet e nand’, ky “Vit i Zi”,/ M’ikën

prindt’n’ Jugosllavi,/ Bashkë me dy vllaznit e mi,/ na lan’ vetëm katër

fmi,/…….Se jeta e tyne ish n’rrezik/Ja u kishin vu emnin “armik”…..Apo…”N’internim, ne na kanë çue,/ kshtu as dreqi s’kish nij,/ me u internue gra e fmi, Ish kan’ shkrue, kështu me shkrue.? E

me fatin me u pajtue,/ N’kamp me u rrit, me u martue….” Jeta e saj është një kalvar i dhimbshëm dhe i dhunshëm, ku përveç viktimizimit të qindra familjeve nga gjithë Shqipëria, mekanizmi i shkatërrimit të tyrei planifikuar me qëllim shpërbërjen e strukturave të tyre familjare.

Ajo shkruan në rrëfimin e titulluar “Jeta ime” – .” Vuajtje pa mbarim kem kalue,/ Por s’am trishtue, as ligshtue/Jetën me gjoks e kam përballue/Kryet me e ul, kurr’s’kam pranue/ Vegël e t’ligut, s’jam shndrrue”. Shprehet se duhet të përballonin për të siguruar mbijetesën nga njëra anë, por për të ruajtur mbijetesën e një dere që kishte që herët në Tropojë dhe ne Shqipëri. Rrëfimi i saj për motrën e madhe të saj Feride,…. “Në kushte shumë të mjerueshme, më 31 dhjetor 1945, kur gjithë Berati festonte në ahenge Natën e Vitit të Ri, Ferideja, në moshën 15-vjeçare, në kushte të mjerueshme, e sëmurë nga të ftohtit, pa ngrohje, nën terrin e natës, në prehrin e nënës, nën kthetrat e tmerrshme të urisë, duke kërkuar bukë ndërroi jetë”…dhe mjerimet vazhdojnë… Historia e familjes së madhe Mulosmani rrëfehet si libri për historitë e mbijetesës, që ngjan me një rapsodi të gjatë, që ngjan si poezi, si ditar, si dhembje e shkruar, si krenari, si kujtesë, si tregim i shkruar nga Hamite Çelaj Mulosmani.

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Dokumentet e vitit 1999 tregojnë qartë se si Rusia dhe Serbia bashkë vepronin në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për të kundërshtuar çdo përpjekje për transformimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK).

Pozicioni i Rusisë

• Rusia përmes Sergej Lavrovit paralajmëronte se çdo formë e “emergency corps” apo “Kosovo Protection Corps” ishte në fakt një maskim i ruajtjes së strukturave të UÇK-së.

• Argumenti kryesor ishte se kjo bie ndesh me Rezolutën 1244, sepse në vend të çarmatimit të plotë, do të lejohej ruajtja e organizimit, uniformave dhe armëve të vogla.

• Rusia frikësohej se këto njësi mund të shndërroheshin lehtësisht në ushtri të rregullt dhe të rrezikonin “stabilitetin politik në Kosovë”.

Pozicioni i Serbisë (FRY)

• Beogradi zyrtar theksonte se detyrë parësore e KFOR-it ishte çarmatimi i “terroristëve të UÇK-së” dhe se çdo vonesë po sillte vrasje, rrëmbime dhe dëbime të serbëve nga Kosova.

• Serbia përdorte narrativën e terrorit mbi popullsinë serbe, duke folur për dhjetëra mijëra të dëbuar, qindra të vrarë, qindra të rrëmbyer dhe mijëra makina e banesa të plaçkitura.

• Në çdo dokument, Beogradi kërkonte që KFOR-i të vepronte me urgjencë dhe të “çarmatoste terroristët e UÇK-së në mënyrë efektive dhe energjike”.

Narrativa e përbashkët

• UÇK shihej si kërcënim i përhershëm dhe jo si forcë që duhej integruar në rendin e ri të Kosovës.

• Transformimi i UÇK-së interpretohej si shkelje e Rezolutës 1244 dhe si bazë për “remobilizim të strukturave ushtarake”.

• Rusia dhe Serbia synonin çarmatim total dhe shpërbërje pa asnjë pasardhje institucionale.

Kjo tregon se debati për të ardhmen e UÇK-së nuk ishte thjesht çështje lokale, por një betejë e madhe diplomatike mes fuqive të mëdha dhe Serbisë në OKB.

Prof.dr. Muhamet Racaj/

Në dekadat e fundit, bota po përballet me një ndryshim thelbësor në arkitekturën globale të sigurisë. Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, u krijua një perceptim i stabilitetit relativ dhe rendit botëror të bazuar në demokracinë liberale dhe bashkëpunimin ndërkombëtar. Megjithatë, gjatë viteve të fundit të shekullit XXI këto themele janë vënë në provë për shkak të rritjes së konflikteve të armatosura, përdorimit të luftës hibride dhe sulmeve kibernetike.
Ky studim synon të trajtojë pyetjen qendrore: A po përgatitet bota për një përplasje të gjerë dhe të pakthyeshme, siç do të ishte Lufta e Tretë Botërore, apo po ndryshon në mënyrë thelbësore rendi botëror në një rrugë të re e më komplekse?
Objektivi është të analizohen retorika ushtarake, përgatitjet operative dhe ndryshimet në rendin ndërkombëtar me qëllim të evidentimit të faktorëve kryesorë që ndikojnë në stabilitetin global dhe sfidave të sigurisë. Ky hulumtim kontribuon në literaturën ekzistuese duke adresuar transformimet e reja strategjike dhe rëndësinë e tyre për proceset ndërkombëtare të paqes dhe sigurisë.

Retorika dhe Doktrina Ushtarake në Perëndim

Në vitet e fundit, zgjatja e retorikës agresive nga liderët ushtarakë dhe politikë në SHBA ka intensifikuar ndjeshëm alarmet ndërkombëtare. Veprime si zhvendosja e nëndetëseve bërthamore në pozicione strategjike janë përdorur jo vetëm si mjet ushtarak, por edhe si instrument psikologjik për të paralajmëruar dhe ndikuar në sjelljen e fuqive rivale. Kjo tregon një kthesë të qartë drejt një politike më të ashpër, ku parandalimi bazohet në presion dhe gatishmëri për përplasje direkte në të ardhmen e afërt.
Punimet e specialistëve dhe deklaratat e gjeneralëve amerikanë tregojnë një rigjallërim të doktrinave të Luftës së Ftohtë mjaftueshëm për t’u krahasuar me periudhat më të tensionuara historike, por me mjete dhe përmasa shumë më të avancuara teknologjike dhe të informacionit.
Retorika e përdorur synon të nxisë bashkëpunim më të madh të aleatëve evropianë në mbrojtje, ndërsa paralajmëron për shkelje apo kërcënime nga Rusia dhe Kina. Kjo përdoret gjithashtu për të testuar vijat e kuqe dhe për të krijuar një atmosferë presioni psikologjik ndaj aktorëve të mëdhenj ndërkombëtarë, duke rritur rrezikun për keqinterpretim dhe përshkallëzim të konflikteve.

Përgatitjet operative në Evropë dhe nëpër botë

Në nivel rajonal dhe global, përgatitjet për një konflikt të mundshëm kanë hyrë në faza të avancuara. Në Francë, për shembull, autoritetet shëndetësore janë urdhëruar të marrin masa për të trajtuar një fluks masiv ushtarësh të plagosur brenda sistemit civil shëndetësor, një skenar që tregon seriozitetin e vlerësimeve për rritjen e rrezikut ushtarak në rajon.
Në Gjermani, mekanizmat e sigurisë kanë deklaruar gatishmëri të plotë për ndërhyrje, sidomos gjatë stërvitjeve ushtarake ruse në Bjellorusi në vitin 2025. Deklaratat e kreut të mbrojtjes gjermane shprehin një qëndrim vigjilent dhe kontrast direkt ndaj manovrave ruse.
Këto përgatitje janë pjesë e një koordinimi më të gjerë të kombinuar midis vendeve të Perëndimit dhe partnerëve globalë si Japonia, Koreja e Jugut, Australia dhe Zelanda e Re për forcimin e mbrojtjes strategjike në rajonet kritike, përfshirë Indo-Paqësorin.
Ndërkohë që tensionet rajonale në Azinë Juglindore, si incidenti kufitar mes Tajlandës dhe Kamboxhias, demonstrojnë se edhe konfliktet lokale mund të prishin stabilitetin më të gjerë rajonal dhe ndikojnë drejtpërdrejt në sigurinë globale.
Fuqitë e mëdha, përfshirë Kinën, Rusinë dhe Indinë, vazhdojnë të forcojnë kapacitetet e tyre ushtarake dhe të teknologjisë, duke e aktivizuar kështu një dinamikë ekuilibri forcash që po përcakton formën e re të rendit botëror në fushën e sigurisë.

Asimetria e shpenzimeve ushtarake: Rusia dhe Evropa

Në mënyrë ilustrative, kjo dinamikë shihet edhe në raportet mbi mbrojtjen ajrore dhe përgjigjen e NATO-s ndaj sulmeve me dronë nga Rusia. Sipas të dhënave, dronët rusë të derivuar nga modelet iraniane Shahed, me kosto mesatarisht 20–50 mijë euro secili, arritën deri në hapësirën ajrore polake gjatë një vale sulmesh mbi Ukrainën. Për t’i përballuar këto mjete relativisht të lira, vendet e NATO-s aktivizuan sisteme shumë më të kushtueshme, përfshirë avionë F-35 me vlerë mbi 100 milionë dollarë secili, avionë vëzhgues Awacs (rreth 300 milionë dollarë) dhe, sipas burimeve, edhe avionë F-22 me vlerë mbi 350 milionë dollarë. Pra, më shumë se një miliard euro u përdorën përballë një kërcënimi me kosto disa herë më të ulët. Ky disproporcion shfaq një fenomen thelbësor të luftës moderne: në shumicën e rasteve, sistemet mbrojtëse janë shumë më të kushtueshme sesa armët sulmuese, duke krijuar një asimetri të rrezikshme në balancat strategjike midis Rusisë dhe Evropës. Për më tepër, NATO rrëzoi vetëm disa prej dronëve — ata që konsideroheshin si kërcënim i drejtpërdrejtë — ndërsa pjesa tjetër u lejua të vazhdonte fluturimin, duke ekspozuar një dobësi në logjikën e operacioneve të mbrojtjes ajrore.

Ndryshimet në rendin ndërkombëtar dhe pasojat

Rendi ndërkombëtar i bazuar në normat dhe institucionet ekzistuese po përballet me sfida të mëdha. Nga njëra anë, tensionet dhe mungesat e bashkëpunimit ndërmjet fuqive të mëdha kanë çuar në rrëzimin e disa prej mekanizmave të koordinimit global. Nga ana tjetër, ka tentime të fuqive si Kina dhe Rusia për të krijuar aleanca dhe struktura alternative që sfidojnë orkestrimin dhe kontrollin tradicional të vendeve perëndimore.Ballkani, për shkak të trashëgimisë historike të konflikteve, vazhdon të jetë një zonë e ndjeshme, ku tensionet dhe instrumentet e luftës hibride po përdoren shpesh për qëllime destabilizuese nga disa faktorë të brendshëm dhe të jashtëm.
Kjo situatë krijon një mjedis të pasigurt që mund të sjellë shtrirje të ndikimeve të konflikteve në harta të mëdha rajonale dhe globale, duke rritur rrezikun e përshkallëzimit të krizave të vogla në përplasje më të gjëra ushtarake.

Rreziku i përshkallëzimit dhe luftës globale

Lufta hibride, sulmet kibernetike, dhe përdorimi i propagandës janë elementë që ndryshojnë natyrën tradicionale të luftës, duke e bërë atë shumë më të paparashikueshme dhe komplekse. Konflikti aktual në Ukrainë dhe përfshirja e fuqive globale në këtë krizë paraqesin një shembull shqetësues se si një konflikt lokal mund të kthehet në një përplasje me pasoja globale.
Retorika agresive dhe ndërhyrjet në fushat e tjera, përveç frontit ushtarak, përfshirë sulmet kibernetike ndaj infrastrukturave kritike, ngrenë rrezikun e destabilizimeve që mund të kenë efekt të menjëhershëm dhe të gjerë në stabilitetin ndërkombëtar.
Në këtë situatë, mungesa e dialogut dhe shkëmbimit efektiv diplomatik është faktor kryesor në rritjen e mundësisë së një përshkallëzimi të pandalshëm.

Përfundim dhe rekomandime

Ky studim thekson rëndësinë e ndërtimit të mekanizmave të rinj ndërkombëtarë që fokusohen te dialogu, menaxhimi i krizave dhe bashkëpunimi për ruajtjen e paqes. Përgatitjet ushtarake që janë bërë të dukshme në botë tregojnë seriozitetin e kërcënimeve potenciale, por gjithashtu shërbejnë si thirrje për veprime që shmangin përplasjet e gjera.
Në veçanti, shembujt e fundit të asimetrisë midis armëve të lira sulmuese (si dronët rusë) dhe sistemeve mbrojtëse shumë të kushtueshme të NATO-s nënvizojnë tendencën e re të luftës moderne, ku agresioni me kosto të vogël mund t’i imponojë kundërshtarit shpenzime kolosale. Ky është një faktor që duhet të analizohet dhe të integrohet në politikat e ardhshme të sigurisë evropiane dhe botërore.

Rekomandohet:
• Forcimi i mekanizmave të bashkëpunimit ndërkombëtar dhe zgjidhjes së konflikteve paqësore;
• Reduktimi i retorikës dhe propagandës që ushqejnë tensionet;
• Përmirësimi i transparencës politike dhe ushtarake;
• Inkurajimi i veprimeve institucionale për të fuqizuar ligjin ndërkombëtar dhe respektimin e tij;
• Involvimi më i madh i mediave dhe komuniteteve akademike në edukimin dhe informimin e publikut mbi rreziqet dhe mundësitë për paqe;
• Hartimi i strategjive të reja për adresimin e asimetrisë së kostos ndërmjet mjeteve sulmuese dhe mbrojtëse, përmes zhvillimit të teknologjive inovative të mbrojtjes me kosto efektive.