Hisen Berisha/

Në kontekstin e zhvillimeve të fundit në fushën e sigurisë, përfshirë diskutimet në Konferencën e Sigurisë në Mynih, Kosova po përballet me sfida dhe përgjegjësi të rëndësishme për forcimin e mbrojtjes dhe avancimin e partneritetit strategjik me SHBA-në.

Për një periudhë të caktuar, ishte shqetësues distancimi nga programet amerikane të sigurimit të pajisjeve dhe armatimeve, përfshirë programin e shitjeve apo blerjeve nga ne, Foreign Military Sales (FMS), si dhe reduktimin e bashkëpunimit të Forcës së Sigurisë së Kosovës (FSK) me Gardën Kombëtare të Iowa-s. Këto zhvillime ngritën pikëpyetje mbi qëndrueshmërinë e mbështetjes strategjike nga SHBA-ja dhe ndikimin e tyre në përputhshmërinë e FSK-së me standardet e NATO-s.

Megjithatë, marrëveshja e fundit për avancimin e bashkëpunimit në fushën e mbrojtjes sinjalizon një rikthim dhe forcim të këtij raporti jetik, duke vendosur themelet për një aleancë më të thellë dhe të qëndrueshme në mbrojtjen e Kosovës.

Në këtë drejtim, përveç forcimit të marrëdhënieve me SHBA-në, Kosova po konsolidon gjithashtu bashkëpunimin rajonal në fushën e mbrojtjes.

Në kuadër të një ofensive diplomatike të Kroacisë për forcimin e bashkëpunimit në Evropën Juglindore, ministrat e Mbrojtjes të Kroacisë, Shqipërisë dhe Kosovës pritet të nënshkruajnë në Tiranë Deklaratën për Bashkëpunimin Trilateral Ushtarak.

Kjo marrëveshje synon të forcojë aftësitë mbrojtëse të tri vendeve, të rrisë bashkëpunimin në industrinë e mbrojtjes dhe të përmirësojë ndërveprimin ushtarak përmes edukimit, trajnimeve dhe stërvitjeve të përbashkëta.

Pavarësisht se kjo deklaratë nuk përfaqëson një pakt ushtarak, ajo shënon një angazhim për një bashkëpunim më të thellë mes tre vendeve, duke ndihmuar në ndërtimin e një arkitekture mbrojtëse më të koordinuar dhe më rezistente ndaj sfidave të sigurisë në rajon.

Forcat e Armatosura të Kosovës janë dizajnuar dhe po ndërtohen mbi bazën e standardeve të NATO-s, me asistencën profesionale dhe teknike të SHBA-së përmes programeve si Defence Institute of Reform Initiative (DIRI). Ky program ka qenë kyç në analizën e fushës së sigurisë, rreziqeve, kërcënimeve, misionit dhe doktrinës ushtarake të FSK-së, përfshirë trajnimin, planifikimin dhe strukturën organizative.

Marrëveshja e re e nënshkruar me SHBA-në forcon këtë trajektore, duke siguruar një mbështetje të zgjeruar për ngritjen e kapaciteteve strategjike, përfshirë zhvillimin e mbrojtjes ajrore me krijimin e një flote ajrore.

Me një rishqyrtim të avancuar strategjik, Kosova mund të orientohet drejt blerjes së avionëve modernë luftarakë nga Izraeli, për të rritur aftësitë e saj mbrojtëse dhe për të reduktuar varësinë nga kapacitetet e aleatëve në rast të një kërcënimi.

Marrëdhënia e ngushtë me SHBA-në, përmes partneritetit me Gardën Kombëtare të Iowa-s dhe trajnimeve të përbashkëta, ka qenë shtylla kryesore e zhvillimit të doktrinës ushtarake të FSK-së.

Marrëveshja e re garanton jo vetëm ruajtjen, por edhe avancimin e këtyre standardeve përmes përfshirjes së Kosovës në programet e mbrojtjes amerikane dhe shkëmbimeve ushtarake, duke e bërë atë një partner më të aftë dhe të integruar me aleatët perëndimorë.

Në një kontekst më të gjerë strategjik, Kosova duhet të synojë ngritjen e raporteve të mbrojtjes me SHBA-në në një nivel më të lartë, duke ndërtuar një “Traktat të Mbrojtjes së Përbashkët”, të ngjashëm me atë që SHBA-ja ka me Korenë e Jugut. Një marrëveshje e tillë do të siguronte angazhim afatgjatë të SHBA-së për mbrojtjen e Kosovës, duke garantuar një përgjigje automatike në rast të kërcënimeve të jashtme dhe duke vendosur një prani të përhershme të kapaciteteve amerikane në vend.

Për të shmangur pasojat e një strategjie të paqartë dhe për të garantuar një mbrojtje të qëndrueshme, Kosova duhet të ruajë dhe të thellojë orientimin e saj strategjik drejt SHBA-së dhe NATO-s.

Marrëveshja e fundit dhe angazhimi në bashkëpunimin trilateral me Kroacinë dhe Shqipërinë duhet të shërbejnë si bazë për këtë objektiv, duke e pozicionuar Kosovën si një aleate të besueshme dhe një pjesë të pandashme të arkitekturës së sigurisë euroatlantike.

Nga Kristina Nano

Kandidate për Doktoraturë, JMU, SHBA/

Në çdo demokraci të zhvilluar, zgjedhjet konsiderohen si një mekanizëm i rinovimit dhe përparimit.

Ato duhet të jenë momenti ku shoqëria zgjedh mes alternativave të ndryshme për të ndërtuar një të ardhme më të mirë.

Por në Shqipëri, fushatat elektorale nuk janë hapësira e ideve të reja, programeve vizionare dhe alternativave ndryshe; përkundrazi, ato janë një ritual i riciklimit, një qark i mbyllur i së shkuarës, ku gara zhvillohet mes figurave të njëjta dhe modeleve të dështuara të qeverisjes.

Në zgjedhjet e 11 majit 2025, Edi Rama kërkon mandatin e katërt, duke premtuar integrimin në Bashkimin Evropian si premtimin final të qeverisjes së tij.

Sali Berisha kërkon rikthimin e tretë, duke pretenduar se tashmë ka përvojën e duhur për të qeverisur “më mirë” se herët e tjera. Ndërsa aktorët e tjerë politikë, qofshin të rinj apo të vjetër, kërkojnë “shansin e parë” në një sistem të dominuar nga figura që kanë sunduar skenën politike shqiptare për 30 vitet e fundit.

Një analizë e thjeshtë e këtyre fakteve na vë përballë një pyetje thelbësore: A mund të ndërtohet e ardhmja mbi një të shkuar të konsumuar?

A mund të ketë vizion një politikë e mbërthyer në figura që kanë udhëhequr për dekada dhe që e shohin të ardhmen vetëm përmes perspektivës së dominimit të tyre të vazhdueshëm?

Këto zgjedhje nuk po ofrojnë alternativa reale, por një garë mes të shkuarave.

Shqipëria ka nevojë për një lidership vizionar, një udhëheqje që nuk kërkon pushtetin si një qëllim në vetvete, por si një mjet për të realizuar një projekt madhor kombëtar.

Në filozofinë politike dhe teorinë e lidershipit, një lider i vërtetë nuk matet me kohën që ka kaluar në pushtet, por me transformimin që ka sjellë në shoqëri.

Max Weber, në analizën e tij mbi autoritetin dhe legjitimitetin, dallon tre lloje të autoritetit: tradicional, karizmatik dhe racional-ligjor (Weber, “Politics as a Vocation”, 1919).

Në Shqipëri, kriza e lidershipit vjen nga një kombinim i keq i karizmës së vjetëruar dhe autoritetit tradicional të liderëve që i kanë kaluar dekadat në politikë, pa u zëvendësuar nga një klasë e re e aftë për të sjellë racionalitet dhe inovacion në qeverisje.

Teoria e “qarkullimit të elitave” e Vilfredo Pareto argumenton se përparimi shoqëror vjen përmes ndryshimit të elitave politike dhe ekonomike.

Në Shqipëri, ky qarkullim ka dështuar sepse elitat e vjetra janë bërë të pazëvendësueshme, duke krijuar një oligarki politike.

Edi Rama dhe Sali Berisha nuk janë më thjesht liderë, por institucione të një sistemi që riciklon vetveten.

Asnjëri prej tyre nuk po kërkon të ndërtojë një vizion të ri për vendin por të dy po kërkojnë legjitimimin e së kaluarës së tyre, jo ndërtimin e së ardhmes.

Joseph Schumpeter, në teorinë e tij të “shkatërrimit krijues”, argumenton se çdo ekonomi dhe çdo sistem politik duhet të lejojë hyrjen e ideve të reja dhe largimin e atyre të vjetruara (Schumpeter, “Capitalism, Socialism and Democracy”, 1942).

Shqipëria, përkundrazi, nuk ka ndërtuar asnjë mekanizëm institucional që të lejojë qarkullimin e elitave.

Kur të njëjtët liderë dominojnë politikën për më shumë se 30 vjet, shkatërrimi krijues zëvendësohet me një cikël degradues të stagnimit.

Lidershipi vizionar nuk është thjesht një çështje e ndryshimit të figurave, por mbi të gjitha një çështje morali, drejtimi dhe inovacioni në qeverisje.

James MacGregor Burns, në teorinë e tij mbi lidershipin transformues, thotë se liderët e mëdhenj janë ata që “ngrejnë aspiratat morale të shoqërisë dhe krijojnë kushte për ndryshime afatgjata” (Burns, “Leadership”, 1978).

Liderët e sotëm të Shqipërisë nuk e bëjnë këtë.

Ata nuk ofrojnë një projekt kombëtar, nuk promovojnë virtytet e përbashkëta dhe nuk përpiqen të krijojnë një identitet të fortë demokratik e zhvillimor për vendin.

Një fushatë elektorale nuk është thjesht një betejë për vota, por një hapësirë ku lidershipi duhet të tregojë vizionin e tij për të ardhmen.

Në Shqipëri, fushatat janë kthyer në akte marketingu dhe teatër politik, ku premtimet nuk bazohen në politika të realizueshme, por në propagandë.

Platoni, në “Republika”, na mëson se shteti duhet të udhëhiqet nga njerëz me virtyt dhe dituri, jo nga ata që thjesht e zotërojnë artin e manipulimit (Plato, “Republic”, 375 BC).

Në këtë kontekst, Edi Rama dhe Sali Berisha nuk janë liderë transformues, por mjeshtër të mbijetesës politike.

Ata nuk propozojnë një Shqipëri të re, ata propozojnë vazhdimin e dominimit të tyre mbi Shqipërinë.

Shqipëria nuk ka më nevojë për politikanë që premtojnë “t’ia marrin dorën qeverisjes”, por për liderë që kanë një vizion të qartë për 50 vitet e ardhshme të vendit.

Nëse demokracia është një sistem që lejon përmirësimin e vazhdueshëm, atëherë zgjedhjet duhet të jenë momente ndryshimi dhe rinovimi.

Por në Shqipëri, zgjedhjet janë shndërruar në procesin ritual të ripërsëritjes së të njëjtave figura dhe të njëjtave ide të dështuara.

Jean-Jacques Rousseau, në “Kontratën Sociale”, thotë se “një komb është i lirë vetëm kur ai ka mundësinë të zgjedhë të ardhmen e tij pa u kushtëzuar nga e kaluara” (Rousseau, “The Social Contract”, 1762).

Shqipëria sot nuk është e lirë në këtë kuptim pasi e shkuara vazhdon të dominojë të tashmen dhe të shantazhojë të ardhmen.

Përse Shqipëria nuk ka një fushatë zgjedhore ku garojnë ide të reja?

Përse nuk kemi alternativa të formuluara mbi bazën e programeve reale të zhvillimit?

Përse liderët e rinj nuk arrijnë të dalin përpara dhe të sfidojnë sistemin e riciklimit të së vjetrës?

Përgjigja është e thjeshtë, sepse politika shqiptare nuk është krijuar për të prodhuar liderë vizionarë, por për të ruajtur status quo-në.

Zgjedhjet e 11 majit 2025 janë një tjetër dëshmi e krizës së lidershipit në Shqipëri.

Nuk mund të ketë progres të vërtetë për sa kohë që të shkuarat e konsumuara vazhdojnë të dominojnë skenën politike.

Nëse Shqipëria dëshiron një të ardhme të ndritur, duhet të çlirohet nga riciklimi dhe të përqafojë lidershipin vizionar, moral dhe transformues.

Dhe kjo nuk është vetëm detyrë e politikanëve, por e çdo qytetari shqiptar.

Përfundimisht pas një maratone të numërimit sipas të dhënave nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve të merkurën me 5 mars ka përfunduar numërimi i të gjitha votave të zgjedhjeve të 9 shkurtit, ndërsa subjektet politike kanë afat dy ditor për ankesa e më pas do të bëhët çërtifikimi i rezultatëve, ku hapet mundësia për formimin e qeverisë së re, ku LVV si partia e parë në zgjedhje duhet të dalë me propozime konkrete në afat optimal sepse në sajë të momenti aktual gjeopolitik duhet menjanuar animozitetet personale e partiake për të gjetur zgjidhje të pranueshme në favor të mrojtjës së sovaranitetit e integritetit të Kosovës.

Nail Draga

Sipas të dhënave të KQZ-së, Lëvizja Vetëvendosje(LVV) në koalicion me Guxo dhe Alternativa ka marrë 396.022 vota apo 42.27% dhe i takojnë 48 deputet, Partia Demokratike(PDK) është e dyta me 196.353 vota(20.96%) dhe do të ketë 24 mandate, Lidhja Demokratike (LDK) ka fituar 171.249 vota (18.28%) dhe do t´i ketë 20 deputetë. Ndërsa AAK/Nisma ka fituar 66.226 vota(7.07%) dhe 8 deputetë. Nga ana tjetër Lista Serbe ka fituar 9 deputetë, ndërsa një ulëse nga komuniteti serb e ka fituar partia e Nenad Rashiqit. Cekim se Albin Kurti ka fituar 337 mijë vota duke qenë individi me i votuar deri më tash në Kosovë.

KQZ-së ka bërë të ditur se dalja në votime ka qenë 40.59 për qind, pa llogaritur votat me kusht dhe ato të diasporës. Numri i qytetarëve me të drejtë vote në vendvotime ishte 1 milion e 970 mijë e 944 votues, derisa për herë të parë votën e tyre kanë mundur ta hedhin 125 mijë e 852 votues të rinj. Nëse përjashtojmë problemin me Webfaqen e KQZ, qytetarët dëshmuan pjekuri politike, duke dëshmuar se kemi të bëjmë me proces zgjedhor si në vendet demokratike.

Zgjedhjet model për regjionin

Në zgjedhjet e 9 shkurtit është përshtypje e përgjithshme se qytetarët e Kosovës dëshmuan vlera demokratike, sepse zgjedhjet përfunduan pa incidente. Ndonëse shteti më i ri i pavarur në regjion, zgjedhjet në Kosovë mund të shërbejnë lirisht si model për disa vende të regjionit, sepse qytetarët dëshmuan pjekuri politike në ndërtimin e kapacitetëve shtetërore të Kosovës. Madje edhe sistemi zgjedhor me lista të hapura mund të shërbejë si model për vendet e regjionit të cilët kanë mbetur peng të modeleve të vjetar të cilët për kohën janë të demodura, sepse qytetarët duan të votojnë për kandidatin me të preferuar e jo për ate të cilin iu servon partia.

Nuk ka dilemë se kemi të bëjmë me një demokraci zgjedhore përkatësisht kalimin nga revolucionit zgjedhor në evolucion qeverisës, duke dëshmuar se Kosova ka kapacitet demokratik për qeverisje moderne sipas standardëve evropiane.

LVV e para por me rënie të mbeshtetjës

Ndonëse kishim një fushatë e cila dallohej nga të mëparshmët në çdo aspekt, ku sulmohej me të gjitha mjetet pushteti, përkatësisht LVV, nga ana e opozitës e mediave, megjithate LVV dual subjekti më i votuar me 42.27% që është rreth 8% më pak se në vitin 2021. Një nder shkaqet e rënies së mbeshtetjës së LVV qendron në faktin se një numër i konsideruar i votuesve të cilët në vitin 2021 kanë mbeshtetur presidentën Vjosa Osmani, duke ia shkëputur një numër të konsideruar votuesish LDK tash i janë kthyer LDK, apo gjetiu, që përafërsisht paraqet shifrën prej 8%. Po ashtu nga LVV janë shkëputur dy deputetë të cilët kanë pasur mbeshtetësit e tyre, është dëshmi e mjaftueshme për të kuptuar se në një situatë e tillë LVV ia ka arritur për të ruajtur trupin e vet votues.

Nga ana tjetër nga opozita(PDK,LDK), ndonëse kanë pasur rritje në krahasim me vitin 2021, por nuk iu kanë dalur llogaritë, sepse elektorati votues ka vlerësuar angazhimin e tyre opozitar, e sidomos kohën e tyre kur ishin në pushtet, ku janë përfshi në afera të ndryshme jo vetëm korruptive.

Cekim se diaspora kësaj here, përveç se ka ardhur në Kosovë për të votuar, ata kësaj here kanë votuar edhe në përfaqësitë diplomatike(ambasada e konsulata) rreth 15.000 vota si dhe me postë(64.000), çështje e cila është interpretuar sipas qasjeve të ndryshme nga individë dhe subjektët politike.

Të gjithë kundër LVV

Duke analizuar situatën para dhe gjatë fushatës zgjedhore, në skenën politike të Kosovës, LVV është përballuar me kundërshtarë të ndryshëm, si brenda nga opozita, mdeiat, rrjetët sociale, Serbia, faktori ndërkombëtar etj.,por megjithate LVV e Kurtit, ngadhnjëu, duke dalë parti e parë, me defercë të madhe ndaj kundërshtarëve politikë. Ishin qytetarët qe me vërdiktin e tyre dëshmuan duke votuar sipas preferencave të tyre, duke i dhënë mbeshtetje me të madhe LVV.

Të tejkalohën animozitetet personale

Numrat e publikuara për subjektët politike dëshmojnë se asnjë subjekt apo koalicion politik nuk ka fituar shumicën sikurse në vitin 2021, kur LVV fitoj 50.02%, andaj pas çërtifikimit të rezultatëve formimi i qeverisë së re duhet të realizohet në një afat optimal, përmes formimit te një koalicioni. Ndërsa se si do të jetë forma e tij , fillimisht i takon LVV si partia e parë në zgjedhje të dalë me propozimin konkret në lidhje me këtë çështje. Varësisht prej rrethanave aktuale shoqërore e politike, në regjion e më gjerë, aktorët politik, duhet të tejkalonjë animozitetet personale e partiake, për të gjetur zgjidhje të pranueshme në favor të mbrojtjës së sovranitetit e integritetit të Kosovës. Çdo shmangie nga një qasje e tillë do të ishte disfatë e përgjithshme, sepse momenti gjeopolitik nuk pranon akrobacione politike të cilët mund të jenë më pasoja për Kosovën si tani dhe në të ardhmën.

(Mars 2025)

Hisen Berisha/

Retorika e luftës në Ballkanin Perëndimor është rikthyer në vëmendje pas vizitave të rëndësishme të zyrtarëve të lartë perëndimorë, përfshirë shefin e CIA-s dhe së fundmi Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s në Bosnje e Hercegovinë dhe Kosovë. Mesazhet e përcjella në këto vizita kanë nxitur interpretime të ndryshme, nga paralajmërime serioze për sigurinë në rajon deri te përdorimi i frikës për përfitime politike dhe strategjike.

Tensionet në rritje mes Kosovës dhe Serbisë, retorika separatiste në Bosnje dhe ndikimi rus në rajon krijojnë një panoramë të ndërlikuar, ku lufta përdoret si mjet manipulimi nga aktorët politikë të brendshëm dhe të jashtëm.

Në Serbi, Aleksandar Vuçiqi vazhdon të luajë një lojë të dyfishtë, duke balancuar mes Perëndimit dhe aleancës tradicionale me Rusinë, ndërsa përdor tensionet me Kosovën për të konsoliduar pushtetin e tij të brendshëm.

Në Bosnje, Milorad Dodiku vazhdon të sfidojë integritetin territorial të shtetit boshnjak, duke e mbështetur strategjinë e tij te mbështetja ruse dhe te pasiviteti i Bashkimit Evropian. Në Kosovë, kërcënimi nga provokimet serbe në veri mbetet i pranishëm, ndërsa NATO forcon praninë e saj për të parandaluar çdo përshkallëzim të situatës.

Ndërkohë, trazirat në Serbi dhe paralajmërimet për një eskalim të mundshëm më 15 mars e ndërlikojnë më tej situatën rajonale.

Vuçiqi po përballet me protesta masive dhe akuza për manipulime zgjedhore, duke u gjendur në një krizë legjitimiteti që mund ta detyrojë të përdorë tensionet rajonale si mjet shpërqendrimi.

Historia ka treguar se liderët autoritarë shpesh e përdorin frikën nga konflikti për të mobilizuar mbështetjen e brendshme dhe për të shtypur opozitën. Në këtë kontekst, një përshkallëzim në Kosovë apo një krizë e re në Bosnje mund të jenë pjesë e strategjisë së tij për të ruajtur kontrollin mbi pushtetin.

Paralelisht, në Republika Srpska, Dodiku po ndërmerr hapa të rinj drejt ndarjes nga Federata e Bosnjës, duke sfiduar Marrëveshjen e Dejtonit dhe duke forcuar lidhjet me Kremlinin. Vendimet e tij për krijimin e një sistemi të pavarur ligjor dhe financiar janë një përpjekje për ta çuar këtë entitet më afër pavarësimit de facto, gjë që përkon me interesat e Rusisë për destabilizim në rajon. Në këtë aspekt, boshti Vuçiq-Dodik-Putin po fuqizohet si një mekanizëm presioni ndaj Perëndimit, duke kërcënuar paqen dhe stabilitetin në Ballkan.

Në një këndvështrim më të gjerë, zhvillimet në Ballkan lidhen ngushtë me luftën në Ukrainë dhe strategjinë e re të Perëndimit për ta mbështetur Kievin në mënyrë afatgjatë.

Rusia, e cila po përballet me vështirësi ekonomike dhe ushtarake, mund të kërkojë ta zgjerojë fushën e krizës për të shpërqendruar Perëndimin dhe për të dobësuar angazhimin e NATO-s në frontin lindor. Kjo e bën Ballkanin një terren të përshtatshëm për luftë qoftë edhe hibride, përmes dezinformimit, provokimeve politike dhe mbështetjes për aktorët separatiste që minojnë stabilitetin rajonal.

Megjithatë, realiteti i një konflikti të hapur mbetet i ulët, për shkak të pranisë së NATO-s në Kosovë dhe Bosnje, si dhe për shkak të mungesës së kapaciteteve ushtarake të Serbisë për të përballuar një luftë afatgjatë.

Më i mundshmi është një skenar me tensione të kontrolluara, incidente të vogla dhe përpjekje për destabilizim politik, në përputhje me strategjinë ruse për të krijuar vatra tensioni pa hyrë drejtpërdrejt në konfrontim ushtarak.

Në këtë situatë, Kosova dhe Bosnja duhet të forcojnë koordinimin me NATO-n dhe partnerët perëndimorë për të parandaluar çdo tentativë destabilizuese.

Angazhimi i vazhdueshëm i Perëndimit në rajon dhe veprimet e shpejta kundër provokimeve do të jenë kyçe për të mos lejuar që Ballkani të bëhet një fushë tjetër lufte, qoftë edhe hibride në shërbim të strategjisë ruse.

Prof.Asc.Dr. Gëzim MUSTAFAJ/

Lufta në Ukrainë dhe qëndrimet e fundit të Fuqive të Mëdha, kanë polarizuar edhe më tej skenën nërkombtare. Sot më tepër se kurrë po bëhet më e dukshme lidhjen dhe ndërvarësinë që ekziston ndërmjet aspektit demografik dhe atij gjeopolitik. Për vetë specifikën, vendin që zë, shtrirjen dhe veçanërisht statusin aktual të popullit shqiptar në Ballkanin Perëndimor, lidhja dhe ndërvarësia e mësipërme është, jo vetëm evidente, por mjaft e rëndësishme për zhvillimet në rajon dhe stabilitetin dhe paqen e tij. Ndarja e Ukrainës do të ketë një ndikim drastik në Ballkan. Ajo do të shtonte edhe më tepër orekset sërbe për të rrëmbyer territore në Bosnje-Hercegovinë dhe në Kosovë, prandaj zgjidhja përfundimtare e statusit të Kosovës sjell një situatë, cilësisht të re në faktorizimin e çështjes shqiptare në veçanti, por edhe jep garanci dhe siguri për stabilitetin e të gjithë rajonit, në përgjithësi. Në këtë kuptim, çështja kombëtare e shqiptarëve përfiton një “standard” të ri dhe mendoj se duhet parë e analizuar në një këndvështrim tjetër e në një optikë të re që është krijuar.  Mendohej që gjeopolitika e Ballkanit përfundoi rikonfigurimin me shtetin e Kosovës dhe të Malit Zi. Kjo e parë në zhvillimet e reja është një qasje e gabuar, pa ju dhënë fund problemeve të pazgjidhura në Kosovë, Bosnje dhe Maqedonin e Veriut.

Shqiptarët jetojnë të ndarë në disa shtete të Ballkanit Perëndimor. Ata janë një popullsi që e ka tejkaluar shifrën prej 7.5 milionë banorësh, duke u renditur ndër tre popujt më të mëdhenj të këtij rajoni. Rritja e popullsisë në të gjitha trojet shqiptare vazhdon të jetë ndër më të lartat në Europën e sotme. Me keqardhje duhet të themi se, në vëndin amë kjo dukuri vitet e fundit ka një rënje, pasi shumë shqiptarë po largohen nga vëndi, sidomos moshat e reja. Nga territoret historikisht të banuara nga shqiptarë etnikë autoktonë, emigracioni, për arsye politike historike, të shtypjes dhe represionit sistematik, ka qenë shumë më i lartë. Madje më shumë se gjysma e shqiptarëve të këtyre trevave jetojnë e punojnë në emigracion, kryesisht në Europën Perëndimore, në SHBA dhe Turqi. Sot më tepër se kurr, shqiptarët duhet të gjejnë pozicionin e tyre, dhe ky pozicion duhet të jetë një zë i unifikuar nga të gjithë. Eksperjenca e kaluar është shumë e hidhur në çeshtjen shqiptare. Sa për kujtesë le ti referohemi historisë. 

Çeshtja kombëtare shqiptare, qysh nga lindja e saj, u përballë me qëndrimet shoviniste të shteteve të reja kufitare, si ato greke, serbe, bullgare. Menjëherë apo paralel me krijimin e shteteve të tyre, në kushtet e së ashtuquajturës “Kriza Lindore”, (një situatë që po përsëritet sot), me një përmbajtje të theksuar nacionaliste, ato përpunuan, që në vitin 1844, platformat apo programet famëkeqe të emërtuara “Megali Idhea” (Greqia), “Narçetania” (Serbia), si dhe Traktati i Shën Stefanit për (Bullgarinë). Thelbi i tyre qëndronte në përfshirjen, në përbërjen të shteteve greke, serbe dhe bullgare, të viseve të vendeve fqinje. Ambicje më të theksuara ato kishin për trojet shqiptare, ende të pushtuara nga Perandoria Osmane. Parashikohej aneksimi i plotë i tyre me vijë takimi të përbashkët e vijëndarëse lumin Shkumbin. Fatkeqësisht, si gjithmonë, Lëvizja jonë Kombëtare, në momente të caktuara, por tepër jetësore në mbrojtje të viseve të veta, u përball edhe me indiferentizmin e Fuqive të Mëdha. Në mesin e shek. XIX, sipas shumë vëzhguesve të huaj, të cilët e njohën nga afër gjeografinë njerëzore të Gadishullit Ballkanik, trojet me popullsi etnike shqiptare kishin një shtrirje të gjerë. Në Veri deri në Nish, Leskovac dhe Vranjë; Në Lindje deri në Kumanovë, Perlep dhe Manastir; Në Jugë deri në Konicë, Janinë dhe Prevezë,(Akademia e Shkencave e RSH, “Platformë për zgjidhjen e çështjes kombëtare shqiptare”, botim i vitit 1998, Tiranë, f. 6). Sipas këtyre studimeve në këto krahina kishte edhe banorë të kombësive fqinje ballkanike (grek, vëlleh, maqednas, serbë, malazes, turq), por këto përbënin pakica shumë të vogëla, në kuadrin e shtrirjes së madhe të popullsisë shqiptare. Trojet me banim nga shqiptarë autoktonë, emërtoheshin me emrat e katër vilajeteve, Kosova, Shkodra, Manastiri, Janina. Trojet me popullsi shqiptare shtrihej deri në rreth 105.000 km2. Traktati i Shën Stefanit u konsiderua në të gjithë Turqinë si një dënim me vdekje i dhënë kundër Perandorisë. Një muaj pas armëpushimit të Edrenesë u nënshkrua në Shën-Stefan, më 3 mars 1878, Traktati i Paqes ndërmjet Perandorisë Ruse dhe Perandorisë Osmane. Ai do ti shkëpuste Perandorisë Osmane rreth 80 për qind të zotërimeve të saj në Gadishullin Ballkanik. Këtu u përfshinë edhe trojet shqipëtare. Brutaliteti i politikës perandorake ruse e mbështetur kjo nga fuqitë e tjera europiane do të dukej sidomos në trajtimin e problemit shqiptar. Shqiptarët nuk u trajtuan fare si kombësi më vete. Emri i tyre nuk zihej fare në gojë në Traktatin e Shën-Stefanit. Për Rusinë, Shqipëria nuk ekzistonte si subjekt të drejtash politike e kombëtare. Rusia nuk e njihte Shqipërinë as si shprehje gjeografike. Këtë e bënë jo se nuk kishin informacion për shqiptarët, por këtë e bënte më qëllim që t’ua mundësonte shteteve sllave zgjerimin territorial në këto vise pas shkatërrimit të Perandorisë Osmane. Trojet shqipëtare u copëtuan midis katër shteteve. Pjesa më e madhe nën sundimin e Perandorisë Osmane, kurse një mori visesh periferike u jepeshin aleatëve sllavë të Rusisë. Bullgaria do të merrte, përveç të tjerave, rrethet e Korçës, Pogradecit, Strugës, Dibrës, Kërçovës, Gostivarit, Tetovës, Kumanovës dhe Kaçanikut. Serbia do të aneksonte, viset veriore të Kosovës deri në afërsi të Mitrovicës. Mali i Zi do të përfshinte brenda kufijve të tij krahinat shqiptare të Ulqinit, Krajës, Anamalit, Hotit, Grudës, Tuzit, Kelmendit, Gucisë, Plavës dhe Rugovës, pra edhe toka të cilat nuk i kishte pushtuar ushtarakisht gjatë luftës. 

Të njejten linjë ndoqi edhe Kongresi i Berlinit, i cili u hap më 13 qershor 1878, me rend dite rishikimin e Traktatit të Shën-Stefanit. Në të morën pjesë 6 Fuqitë e Mëdha të Evropës; Gjermania, Anglia, Franca, Rusia, Austro-Hungaria dhe Italia. Sipas procedurës së vendosur paraprakisht, vendimet do të merreshin njëzëri. Punimet e Kongresit të Berlinit i drejtoi kancelari gjerman, Otto Bismark. Me ftesën e Fuqive të Mëdha, shtetet ballkanike (Serbia, Greqia, Bullgaria, Rumania, Mali i Zi) dërguan në Berlin delegacionet e tyre qeveritare, të cilat parashtruan dhe mbrojtën në seanca të veçanta të Kongresit kërkesat e tyre politike e territoriale. Shqiptarët, sidomos organizmat e Lidhjes së Prizrenit, i parashtruan Kongresit të Berlinit kërkesat e tyre. Në dhjetëra peticione e memorandume të dërguara gjatë muajve qershor-korrik 1878, përveç protestave kundër lakmive pushtuese të shteteve fqinje, që cenonin tërësinë territoriale të Shqipërisë, parashtrohej edhe kërkesa për t’i dhënë Shqipërisë disa të drejta autonomie. Megjithatë, Fuqitë e Mëdha, nuk i morën parasysh këto kërkesa të shqiptarëve. Si rrjedhim, çështja shqiptare nuk u përfill fare si çështje më vete nga Kongresi. Punimet e Kongresit të Berlinit vijuan plot një muaj, ato përfunduan më 13 korrik 1878 me nënshkrimin e Traktatit të Berlinit, i cili zëvendësoi atë të Shën-Stefanit. Ashtu si Traktati i Shën-Stefanit që nuk e pa Shqipërinë si një njësi politike të veçantë, por e trajtoi si një plaçkë tregu të destinuar për të përmbushur synimet e Fuqive të Mëdha dhe për të kënaqur lakmitë e shteteve ballkanike, Traktati i Berlinit nuk i njohu Shqipërisë asnjë të drejtë kombëtare, madje nuk e zinte fare në gojë emrin e saj. 

Konferenca e Ambasadorëve në Londër, mbajtur në 1912-1913, njohur ndryshe edhe si “Konferenca e Paqes në Londër”, ishte një takim ndërkombëtar i gjashtë Fuqive të Mëdha të asaj kohe (Britania e Madhe, Franca, Gjermania, Austro-Hungaria, Rusia dhe Italia). Copëtimi i 1913-ës la pasoja të rënda në kombin shqiptar dhe ishte tragjedia më e madhe kombëtare, duke përgjysmuar gjysmën e territorit të ngelur dhe më tepër se gjysmen e popullsisë. Në të gjitha trojet shqiptare u kryen masakra të mëdha në popullsinë civile dhe u kryen spastrime etnik me qëllim përzënien ose eliminimin e popullsisë shqiptare.

Vetëm ndërhyrjet amerikane të viteve 1919-1920 dhe ndërhyrja e NATO-s me SHBA në vtet 1999 kanë qënë vendimtare për kombin tonë.

Duke analizuar me kujdes këto procese dinamike mund të konkludohet se aktualisht përballë kësaj situate, faktorët demografikë të shqiptareve janë dhe mbeten, objektivisht, tepër ndikues në planin gjeopolitik, për të ardhmen e tyre dhe të popujve të tjerë në rajon. Natyrisht, këta faktorë mund dhe duhet të adresohen me pozitivizëm, si në dobi të shqiptarëve, ashtu dhe në dobi të rajonit, të konsiderohen me kujdes, të pranohen me realizëm dhe t’i hapet rrugë akomodimit e integrimit të tyre mbi bazën e ideve dhe vlerave europiane. Tranzicioni i zgjatur dhe problematik krijon shqetësime për aspektet demografike e gjeopolitike të shqiptarëve. Shkalla e ulët e demokracisë pluraliste, difektet në drejtim të zbatimit të të drejtave dhe lirive të njeriut, mosfunksionimi i shtetit ligjor, problemet në ekonominë e tregut të lirë dhe të hapur etj, shkojnë kundër interesave të shqiptarëve dhe të vlerave të tyre në rajon. 

Përfundimi i tranzicionit do të jetë, në fakt, një erë e re për të ardhmen dhe rolin e tyre, ku interesat kombëtare të shqiptarëve janë të lidhura me interesat e popujve të tjerë, në dobi të demokratizimit të Ballkanit Perëndimor dhe të integrimit të tij në strukturat euroatlantike. Sot më tepër se kurr duhet të kërkohet një unifikim Shqiptarë për çeshtjet kombëtare. Pozita gjeografike, dinamika etnografike dhe gjeopolitika e shndërrojnë faktorin shqiptar në një nyje qendrore drejt Europës, së bashku dhe si pjesë dinjitoze e Gadishullit Ballkanik. Sfida më e madhe është bashkëpunimi dhe integrimi i gjithanshëm ekonomik, kulturor, shkencor, financiar, në fushat prioritare energjetike, arsimore, lëvizjes së lirë, tregut të lirë e të hapur të përbashkët etj., mbi bazën e marrëdhënieve midis dy shteteve shqiptare, sovrane, të barabartë e në dobi të të gjithë shqiptarëve kudo në rajon, në frymën e parimeve ndërkombëtare e europiane dhe të prosperitetit kombëtar të shqiptarëve, në Ballkan, drejt të njëjtit objektiv; të integrimit në strukturat euroatlantike.  Në Neni 8 të Kushtetutes së Republikës së Shqipërisë theksohet se; 

1. Republika e Shqipërisë mbron të drejtat kombëtare të popullit shqiptar që jeton jashtë kufijve të saj. 

2. Republika e Shqipërisë mbron të drejtat e shtetasve shqiptarë me banim të përkohshëm ose të përhershëm jashtë kufijve të vet. 

3. Republika e Shqipërisë u siguron ndihmë shtetasve shqiptarë që jetojnë e punojnë jashtë shtetit për të ruajtur e për të zhvilluar lidhjet me trashëgiminë kulturore kombëtare.

Mbi këtë bazë i takon shtetit amë që të udhëheqë këtë proces.