Ekonomi – Page 87 – Dielli

Elegji për njeriun që ikën

September 18, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Në mes të rrugëtimit të jetës, njeriu e gjen veten në pyll të errët, humbet rrugën, ecën udhë pa udhë. Sa e vështirë të përshkruhet ky pyll i zymtë, kujtimi i të cilit kthen frikën. Aq e hidhur është frika, sa vdekja është më pak e frikshme. Me të vërtetë, nuk e di se si hyri në pyll, sepse ishte aq përgjumur.

Pasi arriti rrëzë një mali, ku mbaronte lugina që i kishte ngrirë zemrën, hodhi një vështrim lart dhe pa majën e malit të ndriçuar nga ato rreze dielli që të çojnë në rrugën përgjatë çdo rruge.

Pastaj tmerri u zbut disi, i cili në thellësi të zemrës kishte zgjatur gjithë natën që kishte duruar aq mjerisht. Ashtu si ai që, pa frymë, del nga deti në breg dhe kthehet për të parë ujërat e rrezikshme, po ashtu edhe shpirti, po ikte nga ai shqetësim. U kthye për të parë përsëri kalimin nga i cili kurrë nuk doli njeri i gjallë. Pastaj pushoi trupin e lodhur, ndërsa shpirti rifilloi udhëtimin në shpatin e pjerrët të malit të lartë pafund.

Mendja dhe mendimi

September 15, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Filozofët stoikë besonin në fuqinë e mendjes mbi materien. Ish-perandori romak dhe stoik Marcus Aurelius e pasqyroi këtë në veprën e tij, duke thënë se mendimet që pushtojnë mendjet informojnë mënyrën se si jetojmë. Në këtë citim, Aurelius nënvizon fuqinë e praktikimit të të menduarit konsistent dhe konstruktiv. Kur përfshihemi në reflektim pozitiv, mendjet tona gravitojnë drejt optimizmit, ndjeshmërisë dhe rritjes. Megjithatë, qëndrimi në negativitet ose shqetësim mund të çojë në pikëpamje më pesimiste dhe miopike.

Urtësia e Aurelit thekson marrëdhënien reciproke midis mendimeve dhe prirjeve mendore, duke na kujtuar të kultivojmë ndërgjegjësim për modelet e të menduarit dhe në mënyrë aktive t’i drejtojmë ato që të përputhet me jetën që dëshirojmë.

Përgjithësisht, çdo brez është gati të rebelohet kundër brezit paraardhës. I tillë ishte rasti për ata që morën pjesë në lëvizjen e romantizmit, e cila ishte më e spikatura midis fundit të shekullit të 18-të dhe fillimit të shekullit të 19-të.

Në kohën e fillimit të lëvizjes, Iluminizmi kishte pushtuar botën me arsyen dhe racionalitetin. Kjo shkaktoi Revolucionin Industrial.

Romantizmi u ngrit si përgjigje ndaj këtij përshkallëzimi të përparimit shkencor; Romantikët kishin frikë se varësia kaq e madhe në shkencë dhe teknologji do të dëmtonte në fund shpirtin njerëzor dhe do ta largonte shoqërinë shumë larg nga thelbi i saj empatik. Romantizmi trajtonte egërsinë e natyrës dhe veçantinë e individit, duke i dhënë rëndësi emocionit dhe irracionalitetit, në kontrast me logjikën strikte të epokës së mëparshme.

Shkrimtarët filluan të botonin vepra që pasqyronin përdorimin e elementeve shpirtërorë dhe të mbinatyrshëm për të treguar histori që ngritën fuqinë e individit. Autorë të tillë si Mary Shelley dhe Victor Hugo u vlerësuan gjerësisht për veprat, shumë prej të cilave i kanë rezistuar kohës, për përshkrimet e tyre të kompleksitetit njerëzor. Ndërsa në një moment, shkrimtarët vendosën një theks te folklori dhe nacionalizmi kulturor, fokusi u zhvendos me kalimin e kohës drejt shqyrtimit të sprovave dhe mundimeve të një individi të jashtëzakonshëm.

Megjithatë, nocionet mbizotëruese ishin besimet se emocionet dhe bukuria janë të një rëndësie të madhe, ndërsa koha e kaluar merrej me gjendjen njerëzore, duke shpërfillur mendimet, ndjenjat, shpirtin dhe aromën rrethuese.

Photo by: https://www.biography.com

LIDERI DHE TEKNOLOGJIA

September 14, 2023 by s p

Prof.Asc.Dr. Gëzim MUSTAFAJ/

Është mjaft e vështirë të japësh definacione përfundimtare në një kohë që ndryshon kaq shpejt. Është epokë në të cilën ndodhin ndryshime të jashtzakonshme. Jetojmë në epokën e asaj që me të drejtë është quajtur epoka e infomacionit. Në mënyre paradoksale, vetëm 400 përdorues kishte interneti në 1989 dhe këta kryesisht universitar apo zyrtarë. Ndërkohë as më vizionarët nuk mund të parashikonin që ky numër do të shkonte jo më pak se 580 milion përdorues pas 10 vjetësh, dhe me një intensitet me një numur që dyfishohet në çdo 100 ditë.

Dhjetë vjet pas rënies së Murit të Berlinit, me hapsirën që krijuan njerezit për të komunikuar në mënyrë elektronike, nuk ekzistonin më mure dhe kufij gjeografik. Teknologjia bëri atë që asnje ideologji për vite të tëra nuk mundi ta arrij. Por, ndërsa teknologjia ka krijuar hapsira për një shkëmbim global të ideve dhe ideologjive, duke e bërë globin edhe më të vogel, ajo nuk arriti me të njëjtin sukses për ta bërë atë edhe më paqsore. Kjo është fusha ku luhet sot, tërësisht nën presionin e teknologjisë, informacionit, ideve. Orientimi në këtë hapsirë me kaq shumë sfida vërtetë është një pozicion i vështirë, por që në të njëjtën kohë zbulon edhe liderët.

Drejtuesi dhe lideri nuk mund të ndahen; midis tyre nuk mund të vihet kufi, për vetë faktin e konceptimit shumëdimensional dhe shumëplanësh. Është kjo arsyeja që me drejtim, para së gjithash nënkuptojmë dimensionin njerëzor, parashikimin e qëllimeve, motivimin dhe nxitjen, demonstrimin e iniciativës, menaxhimin dhe shfrytëzimin e rasteve, zotërimet kompetente të të rejave teknologjike, vullnetshmërinë, moralitetet dhe shpresat e bazuara në realizimin e qëllimeve. Të gjitha këto janë të lidhura pazgjidhshmërisht edhe me parimin se e djeshmja, sido që të jetë, është një element i traditës e cila shërben si urë lidhëse midis brezave, për të krijuar vijimësinë në të ardhmen. Megjithatë, në fushën e filozofisë së drejtimit duhen rrënjosur konceptet për të cilat i duhet referuar Albert Ajshtajnit, i cili thotë: “Nuk është më vështirë të ndash bërthamën e atomit, sesa të thyesh një koncept.”

Sot më tepër se kurrë, kërkohet përshtatja teknologjike me kërkesat e kohës duke eleminuar ndjekjen verbërisht sipas traditës. Tradita ruhet e respektohet, brenda limiteve të mundshme, por kërkesat teknologjike detyrimisht zbatohen për të ecur me hapin e kohës. Kur marrim sistemin demokratik si pikë referimi dhe e shqyrtojmë atë shumëanshmërisht dhe shumëdimensionalisht, do të vërejmë se nuk ka gjë më praktike se sa një teori e mirë. Për një lider termat kyç të sistemit logjik si, politika, ekonomia, shkenca, teknologjia, ligjet, lufta, mekanizmi, parandalimi i luftës janë çështje të filozofisë së përhershme të analizës rajonale e globale të situatës dhe të evolucionit. Vetë energjia njerëzore e lidërve mund e duhet ta japin këtë. Rruga e formimit të liderit është e gjatë.

Hapat dhe bumi teknologjik kanë bërë që të futen në masë aplikacioni i simulimeve kompjuterike, kjo jo vetëm në vendet me ekonomi të fuqishme, por edhe në shumë vënde të tjera. Kjo sjell lehtësime për situata të improvizuara nga më të ndryshmet e të larmishmet dhe çka është më e rëndësishme, pa harxhuar mund e energji, nisur nga situatat simuluese. E shprehur ndryshe, lideri i ardhshëm është në gjendje që në “laborator” të organizojë gjithçka, ndoshta dhe “të vritet”, përsëri të ngrihet dhe sërish të drejtojë, pa qenë e nevojshme të vihet në provë në beteje të vërtetë. Kjo e vendos liderin e ardhshëm në pozita të mira që të dijë të marrë vendime dhe të shikojë rezultatin e vendimit të marrë, pa pasur nevojë që të harxhojë.

Sipas Warren Bennis, në vepren e tij, “On Becoming a Leader”, lideret vijnë në forma, ngjyra, dhe shfaqje nga më të ndryshmet, në gjini moshë dhe pamje. Por, pamvarësisht nga ndryshimet duket se ato përmbajnë edhe disa karakteristika të përbashkëta si:

Vizioni si elementi baze i lidershipit. Lideri ka ide të qartë për atë se çfarë ai dëshiron të bëj profesionalisht dhe përsonalisht dhe të rigjej forca të mjaftueshme për tu ripërballur me sfidën edhe kur ai nuk arrin suksesin. Lideri e di se ku po shkon, dhe pse, por ai di edhe pse nuk mund të shkohet më tej.

Pasioni është një tjetër element bazë i lidershipit. Një pasion që nuk mund të fshihet, i kombinuar me një pasion të veçantë për një prirje, për një profesion për një kurs veprimi. Lideri dashuron atë që kryen. Tolstoi thotë që shpresat janë ëndërra e njërëzve të gjallë. Pa shpresë, nuk mund të mbijetohet, nuk mund të ecet në një progres sa do të vogel. Njërëzit që shfaqin pasion japin shpresë dhe frymëzim për të tjerët.

Integriteti. Mendohet që janë tre momentet kryesore të integritetit: njohje e vehtvetes, sinqeriteti dhe pjekuria. Të njohësh vehten është një nga momentet më të vështira. Ai buron nga ndershmëria e të menduarit dhe të vepruarit, një përkushtim në parim dhe një saktësi në tërësi. Pjekuria është e rëndësishme për një lider, sepse të drejtuarit nuk është thjesht të tregosh apo të urdhërosh të tjerët. Duke zotëruar këto kualitete liderët mund të inkurajojnë të tjerët. Integriteti është bazë e besimit i cili nuk është aq shumë element i lidershipit sesa produkt i tij. Është një kualitet që mund të fitohet. Ai meret nëpërmjet bashkëpunimit nëpërmjet mardhënieve me pasuesit, por pa të cilin lideri nuk mund të funksionojë.

Kurioziteti dhe guximi. Liderët kërkojnë në çdo gjë, dëshirojnë të mësojnë më shumë se çfarë ata mundin, ata kanë vullnetin të rrezikojnë, të eksperimentojnë, të përpiqen në gjera të reja. Ata nuk tremben nga dështimet, por kufizojnë gabimet dhe mësojnë prej tyre. Të mësuarit nga vështërsite është një tjetër elementë që do të ndeshet në të gjithë rrugen e liderit.

Lideret zbulojnë vetveten. Ata nuk janë, meqë ra fjala të krijuar ne një seminar apo siç pretendojnë shumë teoricien nëpermjet leksioneve. Grekët e lashtë besonin që performanca bazohej në një ekuilibër përfekt të erosit dhe të standartit, të ndjenjës dhe të mendimit, të cilat sëbashku lejonin për të kuptuar botën në të gjitha nivelet.

Pjesa më e madhe e jetës moderne varet në kompjutera dhe në rrjete kompjuterike. Për shumë njerëz, ndërveprimi më i dukshëm që ata kanë me kompjuterin është shtypja në tastierën e tij. Pothuaj çdo njeri në fushën e biznesit apo në struktura qeveritare varet nga komunikimi elektronik; telefon, faks, e-mail, apo mesazhe të menjëhershëm të cilët në mënyrë të dukshme mundësohen nga kompjutera. Pjesa më e madhe e sistemeve kompjuterike janë pjesë e një rrjeti, kryesisht nëpërmjet koleksionit të pafund të rrjetit kompjuterik global të njohur si internet. Një zhvillim i ri është edhe tendenca për të integruar aftësitë kompjuterike në të gjitha pajisjet dhe sistemet e integruara të rrjetit në një shkallë më të lartë. Këto zhvillime i kthejnë shumë sisteme kompjuterike dhe sisteme të komunikimit kritike në vetëvehte dhe për më tepër, ato bëhen pjesë e të tjera lloje infrastrukture kritike, nga sistemet e energjisë te ato të transportit.

Tipari më i rëndësishme për çdo drejtues është të mendojë dhe komunikojë idetë e tij në mënyrë efektive. Lideri duhet të vlerësojë bazat e sistemit të informacionit të sotëm dhe rolin e tij në rrethanat dhe impaktet strategjike. Shumë ende nuk po arrijnë të kuptojnë që shpërthimi i informacionit ka ngritur një valë batice me impakte ndryshimesh që prekin thellësishtë si strukturat ashtu dhe drejtuesit. Informacioni dhe teknologjitë e tij po bëhen gjithnjë edhe më dëndur elemente në përmirsimin e proçeseve analitike dhe vendimmarrëse. Shumë procese, sot, realizohen nëpërmjet aplikimit të kompjutrave, komunikimit, sistemeve menaxhuese të informacionit ndaj edhe një raport i drejtë me ndikimin e tyre krijon epërsi me periudhat e mëparshme. Shumë drejtues ende janë në vorbullën e dilemës me efekte pozitive apo negative të influencës së teknologjisë në epokën globale të informacionit. Edhe pse disa, fillimisht ndjehen vështirë për tu adaptuar në këto ndryshime, eksperienca tregon që kur adaptohet një teknologji e re, sistemet ndihmojnë në marrjen e vendimeve mjaft të vështira duke dhënë zgjidhje efektive. Sistemet e informacionit janë bërë të nevojshëm e jetik në të gjithë aspektet e mjedisit strategjik dhe në punën e drejtuesve. Liderat dhe drejtuesit e sotem këtë ose nuk po e kuptojnë, ose nuk duan ta kuptojnë. Në gjykimin tim, sot lidershipi është në një krizë globale, prandaj kërkohet një ndryshim drejt Liderit të vërtetë dhe çka është më e rendësishme drejt një Lideri të besueshëm.

New York Shtator 2023

Presidentja Osmani në takimin Bërdo-Brione: Është interes strategjik që Kosovës t’i jepet statusi i vendit kandidat nga Bashkimi Evropian

September 11, 2023 by s p

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani në takimin vjetor të krerëve të shteteve të rajonit në kuadër të Procesit të Bërdo-Brionen, në sesionin e përbashkët ka mbajtur një fjalim, në të cilin ka theksuar se Kosova është e vendosur për të vazhduar me reforma dinamike që forcojnë më tej demokracinë, mbështesin sundimin e ligjit dhe rrisin standardet e jetesës për të gjithë qytetarët, pa dallim.

Përderisa aplikimi ynë për anëtarësim në Këshillin e Evropës po shqyrtohet nga Asambleja Parlamentare, është me rëndësi që Kosova të ecën përpara edhe me statusin e kandidatit në BE, në përputhje me zotimin e BE-së për perspektivë anëtarësimi për të gjitha shtetet e Ballkanit Perëndimor.

Që nga takimi i fundit i këtij procesi, Presidentja Osmani ka theksuar se Kosova ka shënuar hapa të ndjeshëm suksesi në disa aspekte.

“Kosova është një partner i besueshëm, një fqinj i mirë dhe një partner që punon shumë. Prandaj, mundësia për një lëvizshmëri më të madhe të qytetarëve tanë në zonën Schengen, është gjithashtu një mundësi e madhe për t’ua vërtetuar këtë të gjithëve në BE”, ka theksuar Presidentja Osmani. Në këtë kontekst, ka përmendur edhe përparimin në indekset ndërkombëtare që kanë të bëjnë me luftimin e krimit dhe korrupsionit, të drejtat e njeriut, fushën e teknologjisë informative, etj.

Në një pjesë të fjalimit të saj, duke qenë edhe tema të takimit të sivjetëm të liderëve, Presidentja Osmani foli edhe për efektet e ndryshimeve klimatike dhe tha se Kosova është përcaktuar për ta ardhmen e gjelbër të saj. Presidentja tha se tranzicioni i gjelbër është mundësi e mirë për gjenerim të vendeve të punës, rritje të produktivitetit dhe sigurim të energjisë.

Ndërkaq në raport me perspektivën e të rinjve të Kosovës, Presidentja Osmani tha se më shumë se gjysma e popullsisë së Kosovës është nën 30 vjeç, ndaj sipas saj ndërtimi i një mjedisi ku mundësitë për zhvillim social dhe ekonomik janë lehtësisht të disponueshme, janë prioritet në mënyrë që ata ta ndërtojnë të ardhmen e tyre në Kosovë.

Një dëshmi e bukur dhe plot vlera për shqiptarinë

September 9, 2023 by s p

Akad. Kopi Kyçyku/

Po nis udhën drejt lexuesit një libër i shkruar me mirënjohje e përkushtim ndaj njërit prej tipareve më të hershëm e më domethënës të shqiptarisë: bashkëjetesa fetare. I sprovuar vazhdimisht dhe nga të gjitha anët, jo rrallë edhe nga brenda, shpirti shqiptar ka zgjedhur të pasurohet e ta shtojë forcën e vet përmes mbrojtjes së mirëkuptimit fetar, që është më tepër se tolerancë apo mjet propagande. Ndoshta ngaqë Poradeci dhe rrethinat e tij kanë qënë gjithmonë mes një bukurie të pangatërrueshme dhe historisë plot befasira, poradecarët janë kuptuar, janë dashur e kanë bashkëpunuar në të gjitha fushat e jetës pa marrë parasysh dallimet mes traditave fetare.

Të krishterë e myslimanë, duke nderuar secili fenë e vet, kanë mbarështuar paqen që sjell vetëm begati (gjer edhe kur kjo është më tepër shpirtërore), duke ditur e duke përcjellë brez pas brezi bindjen se çdo traditë fetare bëhet e plotë sa më fuqimisht i shërben mbarëvajtjes së një kombi. Si shumica e shqiptarëve të kudondodhur, poradecarët kanë zbatuar kaherë, pa bujë, kredon „Fe e atdhe – Atdhe e fe”.

Muharrem Xhydollari, ky djalë i mënçur e i përkushtuar i Poradecit, demokrat i mirëfilltë, pinjoll i një dere të madhe atdhetarësh të shkolluar e të kulluar, durues deri në palcë i përndjekjes së egër të diktaturës, duke bartur në kujtesë e në shpirt çdo arritje të shpirtit poradecar, brenda e jashtë vendit, ka shkruar një libër-dëshmi, shkencor, paçka se autori nuk ka pretendime shkencore. Të dhënat i ka mbledhur nga pleq e të rinj poradecarë, për vite me radhë, si bleta nektarin. Personazhet e tij janë sa të panjohur për lexuesin e gjerë, aq edhe të gjallë e bindës. Një histori e tërë vjen drejt lexuesit me stilin rrëfimtar të Poradecit, me ëmbëlsi lasgushiane e kuteliane. Ata që tregojnë ngjarje dhe japin shembuj emocionues nga bashkëjetesa fetare shumëshekullore e Poradecit dhe e rrethinave të tij flasin thjesht dhe nuk interpretojnë ngaqë mirëkuptimi bën pjesë rrënjësore në jetën e tyre të përditshme, sikurse ushqimi, puna, gëzimet e hidhërimet.

Nëpër faqet e librit kalojnë figura madhore të trevave poradecare, legjenda të gjalla të atdhetarisë, guximit, vetmohimit për hir të shqiptarisë, por edhe të mënçurisë, humorit, mirësisë. Disa nga ngjarjet që përshkruhen kanë vlerë universale dhe uroj që të bëhen të njohura edhe për popuj të tjerë, përfshi banorët e Përtej Oqeanit, – ku autori ka ndërtuar një jetë të re me mund, djersë e ndershmëri, duke iu përshtatur mrekullisht kushteve dhe mendësive të atjeshme, – që t’i shtohen trashëgimisë botërore të humanizmit e mirëkuptimit.

Mendoj se disa nga vlerat e librit janë krenaria e thellë dhe e pabujë për këtë bashkëjetesë të mirëfilltë, që vijon edhe sot e kësaj dite, malli ndaj botës së përhershme poradecare e shqiptare, thjeshtësia e rrëfimit (që e shndërron edhe vetë autorin në një zë dëshmues, sikur të na flasë nga kohëra të tjera) dhe qartësia e kumtit.

Shqiptaría mbetet e tillë për sa kohë paqja (e cila në besimin e krishterë cilësohet si „katër herë më e rëndësishme sesa e drejta”) sigurohet nga bijtë e saj që, me çdo veprim e fjalë të tyren ia bëjnë jetën më të natyrshme njëri-tjetrit, si qëmoti.

Dihet se tema e besimeve fetare dhe e marrëdhënieve ndërmjet tyre është rrahur nga një numur i madh autorësh, duke filluar me studiues të apasionuar e duke vazhduar me praktikantë të zellshëm të kulteve të ndryshme. Pa dyshim secili ka sjellë ndihmesë në një shkallë apo në një tjetër. Ajo që tërheq vëmendjen në librin e Muharrem Xhydollarit është para së gjithash këndvështrimi i freskët, përzgjedhja dhe përdorimi me sens mase e me vërtetësi i fakteve thelbësore, çka i jep mundësi lexuesit të informohet saktë me material dobiprurës.

Uroj nga zemra që ky libër-xhevahir të bëhet sa më shpejt pjesë e kujtesës, mendësisë dhe të jetuarit për lexuesit shqiptarë e të huaj që duan të dinë se mrekullitë si mirëkuptimi fetar janë të mundshme edhe në periudha plot tjetërsime e sprova globale.

Dy fjalë për librin ”Poradeci dhe rrethinat në bashkëjetesën fetare” i Muharrem Xhydollarit