Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

Një prej produkteve më madhore në jetëshkrimin e tij qe agregati i folklorit shqiptar, i cili përmbante këngë, tregime dhe thënie popullore të krahinave jugore. U lind në Korçë në vitin 1820. Mësimet e para i ndoqi në vendlindje.

Në vitin 1866, mërgoi drejt Egjiptit, ku iu përkushtua lëvizjes kombëtare. Gjatë qëndrimit në Aleksandri, arriti të hartonte dhe të përgatiste për botim veprën më të spikatur në krijimtarinë e tij, “Bleta Shqiptare” (1878). Ky punim do të ribotohej i rishkruar në vitin 1924 nga Gjergj Pekmezi në Vjenë, nën titullin “Bleta shqypëtare e Thimi Mitkos”.

Mitko qe edhe autor i një sërë shkrimesh të publikuara në shtypin evropian të kohës në mbështetje të çështjes shqiptare. Në këtë drejtim, i jepte rëndësi parësore ekspozimit të të dhënave mbi kulturën shqiptare, që sipas tij do të mund t’i vinte në ndihmë bashkësive shqiptare në mërgatë.

#ThimiMitko

#ArkivatFrymëzojnë

#ArkivatKujtojnë

EKIPI PATRIOTIK I SHOQATËS MAASBESA – BOSTON

Liguori, një figurë e ndritur arbëreshe e lënë në harresë!

!

Antonio Liguori mjek, kirurg, por ai ishte edhe hulumtues i botës arbërshe.

Liguori, lindi në katundin arbërsh San Kostantino Albanese\ Shën Kostantin, më, 02\06\1925 dhe ndërroi jetë në 01\02\1993. Pasi mbaron studimet për mjeksi kthehet në qytezën arbëreshe dhe ushtron profesionin e tij si Mjek.  Martohet me zonjën Licia, me profesion mësuese. Licia është me origjinë  nga qytezë jo arbëreshe e quajtur Venosa në provincën e Barit. Thuhet se arbëreshët e Maschito-s ngulim  në Basilikatë me origjinë arbëreshe, ushtarë  shqiptarë që nuk u kthyen më në Ballkanin shqipfolës themeluan këtë qytezë. Këta djemë  ngaqë  ishin të gjithë burra e quajtën fshatin Maskito(Meshkuj) dhe nuset i merrnin pikërisht nga Venosa, ku thuhej se ishin të bukura si perëndesha Venera (Venusi) dhe qyteza quhej Venosa.  

Origjina e doktorit Antonio Liguorit vinte nga familjet më fisnike të Shën Kostantinit.

Ata ishin arsimdashës dhe përqafonin kulturën arbëreshe.  Shumë prej tyre përfunduan studimet, dhe ushtronin profesione si;farmacist,dentist, mjek, mësues. 

Në 12 tetor 1965 në Shën Kostantino,emërohet prift profesori, etnografi dhe profesori i botës arbëreshe At Antoni Bellusci nga Frasnita\ Frascineto. “Qëllimi im në këtë katund arbëresh- thotë At Bellusci- ishte jo vetën të ushtroja detyrën si prift, por të punoja dhe  të shtoja  dashurinë  për gjuhën, kulturën,  arbëreshe si dhe për të mbajtur gjallë botën arbërshe kudo e në raport me  ngulimet e tjera arbëreshe”.

Në 1966 nis bashkpunimi për të themeluar revistën “ Vatra jone”, një periodik mbi kërkimet kulturore, etnografike, gjuhësore, midis arbëreshëve të Shën Kostantinit në Bazilikatë. Bellusci, mendon që në këtë revistë të thërrasë për bashkëpunim pjesë më intelektuale e katundit. Një prej këtyre figurave të rëndësishme  ishte edhe mjeku Antonio Liquori. Antontio Liquori ishte një mendje ndritur dhe një burrë i ekuilibruar, por mbi të gjitha njjë arbëresh me shpirt arbëror. 

Ja si e kujton at Bellusci: “Çdo ditë të premte kisha rastin të ulesha me të në mensë, dhe më vonë çdo të dielë isha i ftuar tek shtëpia e tij për drekë. Antonio dhe Licia, qenë njerëzit më human që unë kurrë nuk kisha ndeshur. Liquori ishte  i interesuar për bashkfshatarët e tij  ti ndihmonte jo vetëm si mjek që ishte, por edhe  për të promovuar nisma kulturale,  të cilat shërbenin për të mbajtur gjallë gjuhën, ritin, rrënjët e të parëve. Arbëreshët e San Kostandinit, Farnetës, Kstrorexhoit ishin arbërërsh, që jetonin  të futur në thellësinë e këtyre maleve, por  mos harrojmë se ata ishin njerëz të pasur në humanitet, solidaritet, bujar dhe mikpritës. Karakteristika këto, të një populli të vuajtur por human, ashtu siç ishin shqiptarët në thelb. Falë një figure shumë të rëndësishme, si ajo e mjekut Antonio Liguori u mbështet edhe revista” Vatra Jonë”.  

Liquori shkroi artikuj të rëndësishëm, në këtë reviste një prej tyre ishte: “Nota historike mbi  Shën Kostandini albanese”. Artikull u nda në disa pjesë dhe u publikua në revistën “Vatra jonë”.  Artikujt e saj përfshiheshin  tematikat: Kur mbrritën arbëreshët në San Kostandino Albanese?Ku u vendosën?  Cilat ishin vështirësitë që gjetën? Kur u kryen kapitulacionet e para? Cilat ishin familjet e më të hershme?.

Artikujt e tij janë të  mbushur me episode, si rastin e ditarit të arbërshit Pietro Ciancia, i ashtuquajtur “Kaftjeri”, në ditarin e të cilit ishte shkruar; se në gusht 1800 u ngrit  Pema  e Lirisë në Shën Kostantino Albanese. 

Intersante në artikull është edhe episodi ku hulumtuesi Liguori  flet mbi  pushtimin francezë, të cilët kishin ndërtuar një kamp për të të plagosurit në San Kostandino Albanese dhe se Gjenerali Championette, dhe krijuar një teatër për zbavitjen e ushtarëve. Arbëreshët e San Kostandinos ishin fanatikë të territorit të tyre, të kulturës së tyre dhe nuk e shikonin me sy të mirë kët teatër. Ata qëdronin distante ndaj këyre spetakleve aq sa deri në kohët e sotme egzistonte shprehja: “Mos bën Shampjunetin”, që kishte kuptimin “Behu person serioz, e jo si kllouni Champinette (gjenerali francez).

Nga artikulli i tij mësojmë se në  katundin e vogël të San Kostantino në fund të shek XVIII ishte një krijuar një shtresë sociale, pseudonibili, të privilegjuar, duke krijuar  një grup feudalësh të cilët u distancuan dhe snobonin. 

Për këtë shtresë sociale pseudonobile  shtresa popullore kishte nxjerrë proverbin;”Tek Pllasi Kupilija, rron sa rron bora e Marsit”.. 

Liguori, në artikujt e tij  na njofton  me data dhe ngjarje  mbi katundin e San Kostandini Albanese. Veçojmë datën e 15 janar 1806, kur  u krijuan shkollat e para publike, dhe në të njëjtën kohë u krijua edhe rregjistri i shtetit civil.  Më vonë, rënia e Napoleonit krijoi një gjëndje të rëndë ekonomike, rritjen e taksave, ku  Marshall De Carretto në San Costandino Albanes kishte ngjallur panik me arrestime dhe dënime. Përmendim arbëreshin Pasquale Pace, i cili u detyrua të arratisej e të emigronte. Autori plotëson artikujt edhe me  fazat hiorike e tjera historike  në vitet;1821-1848-1860.  

Antonio Liguori ishte edhe një prind shëmbullor. I biri i tij Ernestino arriti të bëhet  zëvendësPrefekt i Barit në Itali,  dhe asnjëherë nuk harroi rrënjët me të cilët e kishte mësuar dhe edukuar i ati, si një Arbëresh i denjë për origjinën e tij. 

Gjatë gjithë jetëgjatësisë së revistës “Vatra Jonë” nga viti 1966- 1973, Antonio Liguori ishte mbëshetësi dhe bashkpunëtori kryesor i revistës “ Vatra jonë” themeluar nga At Bellusci  dhe dallohej për një kontributë të madh jo  në zgjedhjen e materialeve, përpunimit të tyre,  në shpërndarjen e revistës “ Vatra Jonë”, por edhe në organisimin dhe shumë aktiviteteve kulurale dhe hulumtime.   Ai ishte njohës i mirë të  varjantit arbërisht si edhe promovues i kulturës arbërshe. Për të gjitha këto karakteristika, ai meriton të mos harrohet. 

Në vijim disa materiale nga arkivi i revistës “Vatra Jonë “ 1966-1973 si dhe foto në arkivi Antonio Bellusci.(Kopertina e revistës “Vatra Jonë”   

Mbiemrat 

Në shekujt XVI dhe XVII, për arsye kronologjike, prifterinte tanë që hartuan dokumentet e famullisë dhe çdo kronikë, në transkriptimin e emrave, mbiemrave dhe pseudonimeve të famullitarëve të tyre arbëreshë, autoktonë dhe të huaj, sigurisht nuk përdorën alfabetin Monastir, të bërë zyrtar në 1908 ! Ata transkriptuan emrat  sipas mënyrës së shqiptimit  të personit të interesuar ose sipas komoditetit grafemik të tyre. si në rastet : “Lalijinni” / “Lalighinni”, më shtyn të paraqes hipotezën se ishte një “Lalë Gjini”, mbiemri “Bregoglise” më bën të mendoj për një “Bregu i Lisit”, “Cucchi”   mund të ketë qenë  “Kuqi” e kështu me radhë.

Mbiemrat shqip në Shën Kostandino .

Arbëreshët ruajn identitetin e tyre edhe tek mbiemrat, edhe pse shumë prej tyre janë italianizuar, për shkak edhe të sistemit fonetik ku mungojnë bashktingëlloret,: Sogga, Bellusci,Chiafitelli (qufteli), Schilizzi, Brescia( Berisha), Cocossa, Por edhe mbiemrat Blumetti, Camodeca, Iannibelli, Lanza, Loprete, Magnocavallo, Scutari, Trupo. 

 Krojet  dhe toponimete që kanë rezistuar deri më sot në Shën Kostantino Albanese

Kroji i Alvani 

Kroj ca Kongët

Kroi i Katundit 

Kroi Cesarvet 

Kroi i Piacës

Ka kroi fshehur 

Ka prroi Rubit 

Ka kroj Shkarraqit 

Ka kroj lalmartinit 

Kroj kuvalezes

Kroj Talanit 

Emrat me të cilët thërrasin të afërmit

E emta = halla, tezja

I ungli = xhaxhai 

Tatmadhi =gjyshi nga ana e të atit 

Mëma plak ose mëma madhe = gjyshja nga ana e mëmës

Plaka jater = gjyshja nga ana e mëmës

Toponimet 

Udha e Kapelës

Noja (Noepoli)

Ka suvàva

Ka gurët

Ka prroj Zakaris

Favalli ( Val Sinni)

Ka gorronecja ( sheshi ku shesin gështenjat)

Ka kroj kuveles

Ka sheshi Bufllarizit 

Ka Lakuriqi

Ka proj i Liqenit 

Çirtosza

Shum Pali (San Paolo Albanese)

Ka konxara 

Ka prroj Maçit

Ka rahi Lluks

Ka kalbacaqi 

Ka mali lart 

Ka shkalla 

Ka grua Sibit 

Ka Llazi i Diles 

Ka Garxhili 

Ka guri i Petrazasit 

Timba e Maxhurit

Ka Farnetat 

Ka sheshi i Frashrit

Mali Tumbarinit

Ka Pisuli

Sheshtë e Gjinit

Sheshi i Ermunit   

Lisi i but 

Lis t eger: qarri 

Ka lëmi luesë 

Ka kukriqea 

Thurja e flokëve të grave arbëreshe tëShën Kostantini arbëresh 

Thuhet se modeli i flokëve është si ai i vajzës së  legjendës, baresha “Vrasilija”, ku ju shfaq Shën Mëria “ Ka kaxhula” dhe  ku do të ndërtohej. 

Flokët e grave as nuk u laheshin, as priteshin, por vetëm krehën dhe u ndaheshin në dy pjesë  të gjata, dhe mbështilleshin duke i shtrënguar  shumë fort me shirita të bardhë (hjetulla), në mënyrë që të formonin dy kordonë të vërtetë. 

Thurja e flokëve me shiritin e bardhë me këto shiritat e bardhë që quhen Hjetulla ndryshonte me moshë si edhe midis beqareve dhe të martuarve. 

Ndërrimi i shiritave  bëhej sa herë  që ishin të pista. 

Gratë e pamartuara mbanin kokën të zbuluar,(kshet);

Grave të pamartuara u quhej  kshet virgjer).

Gratë e martuara, shoqëronin kostumin e tyre  me një një copë të shtrenjtë, të qëndisur me ar, që quhet  (keza), e cila arrinte deri tek qafa në formën e një erashke, dhe që duhet ta vendosin vetëm gratë e martuara.Në dy anët  e kokës ishin fiksuar dy kunja të gjata argjendi filigran që arbëreshët i quajnë (spongullat), pak a shumë të mëdha dhe të zbukuruara sipas pasurisë së përdoruesit. Një trinetë (napza) e qëndisur, futet nën bolero dhe arrin pothuajse deri tek fundi. Kjo, përfaqësonte simbolin e besnikërisë, vendosoj në ditën e dasmës dhe nuk u hiqej më kurrë. Shiratat e fustanit” Gala” trekonin” statusin e shkallës sociale. Sa më shumë shirita, aq më e pasur ishe.  

Momenti kur nusja do të lejë shtëpinë dhe do të shkojë në kishë ku bëhet ceremonia. 

Ngrehu ti çofez petrusìn 

Mua m- dërgoi ai kushiriri ìm

Të marr ti figurìn.

Ngreu nuse e nga me ne

Se me ne kat na vish

Vem e vëmi kuror mb’klish.

Kurorzit çë t’vën mb’ krie

T ndihet Shën Mëria;

unazat çë t vën te glishti

ka t-ju ndiht edhe Krishti. 

Në vijim: Foto nusja arbëreshe eShën Kostantinit 

Familja Pace

Familja Pace në Shën Kostantin është lënë disi në harresë midis historianëve të botës arbëreshe;  Në të ka ngelur vetëm njëra stema tjetra sot i është vjedhur dhe nuk dihet më azgjë mbi të. Nga revista “ Vatra ne veçojmë që të dyja stemat”  të cilat ishin vendosur mbi portën e pallatit Baronal te familjes  

Mallkimi i shtëpisë  Pace. Rrëfehet që njëri prej djemeve të familjes Pace do të shkonte ushtar, por në vend të tij dërguan një djalë i cili  jetonte vetëm me të motrën. Djali i deshpëruar mori gajden dhe kënoi posht dritares së motrës disa vargje që ishin si një mallkim për këtë familje që në shekuj u zhduk. Në shtëpinë Pace mbiu një fik në pjesën e sipërme

Vargjet  kanë ngelur në kujtesën e komunitetit  

Këtë gjë që na ka bërë familja Pace

Për 7 breza do ti bien kokës me grushta! 

Stema e Familjes Scutari. Ne steme kemi fortesen e Koronës e Modone  

Kulaci i martesës 

Në Shën Kostantin edhe sot, kur martohen per ditën e martesës përdoret si simbol “kulaci” i martesës, i cili ndryshon nga kulaci i Pashkës, sepse persiper ka disa dekorazione që simbolizojnë këtë rit. Mbi kulac jane vendosur dy zogj, që simbolizojne Burrin dhe Gruan, është foleja me zogj qe simbolizon Pjellorine, dhe jane dy gjarprinjë të cilët simbolizojnë  “të keqen” e cila do të thotë që rreziku është gjithmonë për reth, por forza e dashurisë është forca më e madh që mbyt çdo të keqe. 

Gjatë ceremonisë së dasmës një copë e kulacit zhyten në verë dhe i ofrohet çiftit, ndërsa gota që përmban verën thyhet menjëherë. Tradicionalisht kulaci  i dhurohej famullitarit si pagesë për kremtimin e ritit të dasmës.

Kulaçi u njoh nga Ministria e Politikave si një produkt tradicional rajonal më 06.05.2009

Me shumë interes në Kulturën e Shën Kostandinit  kujtojmë vargjet e kultit te diellit  

E jëma shën Mitrit 

E mbjodh e bëni kunxile

E të midh diellin

E të m-e vëni nd-filaqi

E të vëni mbrënda ndë nj grut

E të m-e blidhij fort me bot

E mos t-shih fare drit

Shën Mitri arbëreshët quajnë mujin tetor.Është periudha e mbjelljeve.Kulti i fekondimit të farës me diellin e cila korrispndon me ekuinoksin Dimrit  dhe verës, sepse arbëreshët njohin vetë dy stinë *. Musikologu N. Scaldaferri konfermon që kjo këngë  e kultit të diellit, edhe nga struktura muzikore, në blloqe kordale, është një nga shembujt më interesantë të polifonisë arbëreshe.

Riti i 25 dhjetorit, krishlindjet 

(Riti “Kùkù kùkù” në San Costandino Albanese) 

 Në S. Costantino Albanese kur liturgjia parashikon lindjen e Jezu Krishtit ne diten e 25 dhjetorit,  nga ana e burrave fillonte klithma e “kukù kukù”, e shoqëruar nga tingulli i karramunxa (zamponja), “fishketi dhe rrishinjoli” (bilbilat kallamore). Një rit shumë antik që tregon edhe antikitetin e popujve, ashtu si konsiderohet edhe populli arbëror  

Përgatiti dhe punoi materialin Ornela Radovicka 

Qëndra albanologjike mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe themeluar nga A.Bellusci 1980

Astrit Lulushi/

Vendi nuk ka uzina e fabrika. Tymi i tyre nuk trazon. Por ajri dhe truri rrezikonet nga gazrat dhe zgjurmat e makinave. I gjithë vendi duket kantier; shto këtu të gjithë asfaltin e lëngshëm. Natyrisht, liqeni i madh me katranin e llumit është atraksioni, por ky u ndërtua si një vend ku një burim më i vogël asfalti të ngrihej në mënyrë që të mund të ndërtohej një parking rreth tij. Ka një gardh me zinxhir dhe çati që mbulon puset, por mbeturinat natyrore dhe artificiale ende arrijnë të gjejnë rrugën e tyre. Gropat kanë ruajtur rekordin e kohës; edhe trotuare me kalldrëme, që vendin ia kanë lëshuar pemëve, e detyrojnë njeriun të eci në rrugë krahas me makinën. Për atë që mund të konsiderohet lehtësisht “për të gjitha kohërat”, dëshmitë do të mbyllen në naftën e papërpunuar që fryn në formën e paketave të cigare dhe çakmakëve BIC. Përfundimisht, të gjitha substancat e paqëndrueshme në gropa mund të avullojnë një ditë, ose mund të varrosen nën presion të jashtëzakonshëm derisa të ngurtësohen në formë asfalti ose shtresë argjilor bitumi.
Pothuajse kudo që të shkoni, do të gjeni plehrat tona; në rrugë; në rrugët ujore; në plazhe; do të mblidhet në luginat dhe kanionet më të thellë; kudo në det, deri në grimcat më të vogla.
Grimca të tilla do të ekzistojnë gjithashtu në tokë, ose në shkëmbinj në varësi të asaj se sa larg në të ardhmen po flasim. Kjo përfshin përbërjen kimike: përqendrimet e metaleve të pavend si plumbi, dhe arseniku nga bujqësia dhe operacionet industriale, elementët e tokës, elektronika dhe shumë lëndë petrokimike. Plehrat me bazë azoti do të shfaqen gjithashtu në shtresë. Jo “plehra” mund të përfshijnë betonin, asfaltin dhe çelikun nga të gjitha ndërtimet tona, dhe ndoshta edhe radioaktivet e kalbura nga epoka e prodhimit dhe testimit të armëve për furnizimi e lëvizjeve marksiste në botë. Ndotësit atmosferikë do të shfaqen gjithashtu në tokë dhe shkëmbinjë. Disa substanca janë në gjendje të ruajnë nga afër përbërjen e atmosferave të lashta. A mund të përcaktohet se sa qytetërime më të përparuara kanë ekzistuar para tonit? Shkencëtarët e ardhshëm mund të shikojnë rritjen dramatike të CO2 atmosferik nga epoka jonë, pavarësisht nga vullkanizmi mjaft i qetë dhe të pyesin veten se çfarë ndodhi në Tokë.
Për çdo studiues që shikon një shkëmb, duke ekzaminuar shtresat e një Toke të ardhshme, shtresa e Antropocenit do të dalë jashtë si gishti i madh i lënduar. Dhe kjo edhe nëse nuk hasin në mbetjet e një qyteti të madh, aeroporti ose kompleksi të ngjashëm; ose në minierat e shtrira mbi tokë. Astronautët në orbitën e ulët të Tokës mund ta shohin lehtësisht si një njollë të ndritshme atë që në vetvete është një njollë gri shumë më e madhe, që besohet se do t’i mbetet barrë mjedisit. Shqipëria është kryesisht është braktisur nga 60% e popullsisë, papunësia është e lartë, shkollimi i ulët. Shteti mbahet e taksa e borxhe. Vendi; nuk ka ç’t’u ofrojë turistëve, veç plazhet dhe malet natyrore; kur këto të ndoten e të braktisen, atëherë do të jetë tepër vonë, edhe këto fjalë do t’i ketë marrë era. Dhe Bota me keqardhje do të thotë: “U shua shqiptari se nuk e desh veten”.

Ornela Radovicka 

Qëndra albanologjike mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe, themeluar nga  A Bellusci  më 1980/

Duke lexuar vëllimin poetik të poetes arbëreshe Margherita Scilippa\ Margarita Shilipa.  

Keni  rastisur ndonjëherë të prekni borën e sapo rënë në natyrë, perceptoni atë ndjesi të shkrifët, të butë, të lagësht, dhe pasi ajo është shkrirë rrezet argjente të diellit  lënë pikëza margaritare, të cilat si mornica të lehta të pushtojnë shpirtin në hapsirë dhe kohë. Një ndjesi të tillë mund të përjetoni ndërsa do të lexoni poeten arbëreshe Margarita Shilipa. 

Margarita, lindi në Palermo\ Sicili nga prindër arbërshë, të Horës së Arbëreshëve\ Piana degli albanesi. Poetja Shilipa ka botuar vëllimin poetik “Trëndafilje Rërje\ rëre”, “Ëndërra si re”, “Re me rreze dielli”. Margarita ka përshtaur në varjantin arbërisht të Horës Arbërshe përrallën“Kësulkuqja”

Ajo ka vënë në skenë për shkollën fillore të Horës disa vepra teatrale, si dhe  njohuri për mësimin e strukturës së gjuhës. 

Ndërsa lexon poezitë e saj,vozit si në pikturat surrealistike. Janë të thjeshta vargjet e saj. Ato përmbajnë nota egistencializmi, lirike, por edhe nota dramatike. 

Me stilin e saj “puplore”, mbëthen  me kontraste të forta, dhe arrinë të japë sa thjeshtësinë, aq edhe forcën e fjalës. Vargjet depërtojnë midis artit dhe psikes dhe  janë një iconografi të botës interiore.   

Në qetësinë e natës melodia e përmallshme e  së së bukurës More, vjen  në pllajën e Horës nën shushërimën e erës, si një serenatë ku tretet romantiçizmi dhe krenaria arbëreshe. Autorja lundron pranë pejsazheve liqenor si një Penolope,  nuse e dlirë, besnike, dhe me  petalet e një Margarite luan me ritin e dashurisë,  e cila  “Të dua” –thotë- Dua botën çë më lindi, dua gurët çë kam shkelur. Ndër retë puplore, dëshiron të ishte  një  balon\ akuilonë në kaltërsi ku sodit  nën magjinë e natës, yjet që nën një shilars gjigand, përkunden në djep  si në valsin e Strausit. 

Nga sytë e natës, dritare të dhezura. Në këtë galaktikë humane kontepla natyrën; një pëllumb, një laraskë, një dallëndyshe pjesë e kaltrësisë së pa përlyer. Një varkë e vogël karte e kujtimemeve lundron në oqeane të pashkelura. Autorja vesh dhe zhvesh natyrën që lidhen me një hapsirë intime. Këronjë te gjumi harrimin- thotë ajo- Si në mjergull shtëpia e vjetër e gjyshit. Kalldrëmi badhëlor, myshqe të moçme, të thyera nga nyjëzime të thata si duart e tij, dhe loti  i mallit që dridhej si një flakërim dielli bluan. Njeriu dhe bota, liria dhe nevoja. 

Vitet rrjedhin,“kur të sosem nuk do të lëmë njeri çë derdh lot për ne. Apokalis i shpirtit, vështirë për tu shëruar”. Autorja në poesinë e saj krijon atë  puzzle kontrasti;njeriun dhe botën, Njeriun dhe njerëzimin,Njerëzimin dhe përjetësinë, Lumturia dhe mjerimi, Dashuria dhe vdekja, të cilat si mentesha të mbledhin në dualitetin e tij. 

Me vështrimin e hapsirës së paanë autorja hyn në zgavrat e errta e vizaton labirinte mendime të fshehura, e trishtimi sulmon papritur. Ajo në penën e saj ështé sensibile ndaj probleme të shoqërise, dhe nxjerrë  në pah indinjatën e saj ndaj padrejtësive dhe krimeve human të një shoqërie që ende sot mban ematoma dhe emorragjinë që më lindjen e njerëzimit.  Njeriu bombardon qytetin. Në Lampeduza  vdesin me dhjetra e dhjetra afrikanë në det. Në këmbët e Napolit është “Toka e përvëluar”. 

Çështja i egsistencializmit, aksioma më fuqishme dhe më eger e njerëzimit. “Më i forti kundër më të dobtit”, çpon si hosten, e na shpie te Purtelja- Atë ditë  ish edhe tata im. Ku plumbat qëlluan e currila gjaku kulluan mbi tokë”. Në trajektoren e saj poetike si Lampedusa, Purtelën, Udhëtim kategorik, Krahasime. Kjo Mega pianetë, “Një sisë e madhe” në fole,  dhe dëshira e madhe për të marrë arratinë në një univers që rrotullohet,  për tu ndjerë i gjallë. 

Jemi imazhe të kondensuar,dhe si të tillë  kemi ëndrra. Ëndërra të bardha të trëndafilta shkumëzuese qiellore, të besës,e këshu autorja “humbet në dejtin e jetës së gjallë”, i kundërvë yllit të mëngjesit dhe mesnatës peizazhin e trigonometrisë, hyn në ekuilibër të çastit me harresën, e mbi liqen hënza besëplotë buzëqesh. Avuj togje reshë si një kurorë, ngrihen si ëndërra të papërlyera në kaltërsi.  

Poezitë e Margaritës janë dy gjuhë në italisht dhe shqip. Në varjantin arbërisht, gjejmë në vargjet e saj format antike të gjuhës si: kloftë, klenë\kanë qenë,glishtrat, por edhe leksiku i saj i pasur në varjantin arbërisht si;  prorën, thomse,skamandili etje, të cilat shtojnë bukurinë artistike të vargut.

Vargu i saj është elegant, lakonik, i ngrohtë dhe në karakterin e saj metafizik,tematika në poezitë e  Shilapës, është e  larmishme. Ajo është një soditëse ngazëlluese e natyrës(retë, djelli, hëna, yjet); Shpendet( korbi, dallëndyshe, laraskat, bukanvilet;Stinët(dimri, vera, pranvera, vjeshta) si dhe elemente të posicionit gjoegrafik të Horës si; liqeni, mali.  

Në vargjet e saj nuk mungon tema historike si; Hora, Arbëria, Shqipja, ku gjenden ato nuanca patriotike identiteti të një karakteri të kamufluar, e jo të një pathosi. 

Mitologjia është pjesë e krijmarisë së autores Margherita Scilippa. Përmendim këtu titujt e disa poezive të saj; Meduza, Efesti, Teti, Kronos, Odiseo, etje. 

Poezitë e saj Haiku “përfshin atë çka ajo sheh, dëgjon, të apostrofuar në një horizont minimal fjalësh e të transporton në një botë të pezulluar midis asaj që stronkohet dhe intensitetit.

Vargjet e saj janë një fuqi të jashtëzakonshme evokuese ku arrin të kapë dhe të komunikojë ritmet sugjestive, harmoninë e thellë me natyrën dhe me momentet e jetës së përditshme,  duke u zhytur në një udhëtim ndijor që jep e trasmeton emocione intensive.  

Poesia e saj është  kërkimi i harmonisë dhe bukurisë. Ato janë vargje sugjestive,të gjalla, joshëse ku  gjuha është e pasur me imazhe dhe e ngarkuar me kuptime simbolike. 

Ato vargje të bëjnë të penetrosh në mbrëmje,midis yjeve. Njeriu, ku çdo njeri, është vetëm, i humbur në kufijtë e natyrës së tij  e komunikon  një ndjenjë të lidhjes universale. Vargjet pasi kanë përfunduar një udhëtim në errësirë,  autorja i ngarkon me  dritë dhe shpresë, për veten dhe për një botë më të mirë. 

I urojmë kësaj Poeteje suksese në krijimtarinë e saj dhe e falenderojmë për këtë vëllim poetik sa interesant aq edhe krenar për botën arbëreshe, të cilët vozhdojnë të ruajnë  në gjirin e tyre  gjuhën 600 vjeçare.

Ornela Radovicka 

Qëndra albanologjike mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe, themeluar nga  A Bellusci  më 1980.