ESSE – Page 107 – Dielli

Tradhti

August 22, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Fjala tradhtar rrjedh nga latinishtja tradere, fjalë për fjalë “me dorëzu”. Tregtia, tradita dhe tradhëtia rrjedhin të gjitha nga e njëjta rrënjë – është fjalë e shekullit XV për atë që tradhton tjetrin kundrejt një shume të hollash, në fillim, sepse më pas u bë edhe falas.

Meqenëse po flasim për tradhti, në vitin 1882, amerikani Jesse James, i jashtligjshëm, u qëllua dhe u vra nga një anëtar i bandës së tij. I lindur në Misuri, James u bë i jashtligjshëm së bashku me vëllain dhe dy kushërinjtë e tij pas Luftës Civile. Për 16 vitet e ardhshme ai dhe bashkëpunëtorët e tij kryen grabitje dhe vrasje në të gjithë mesperëndimin amerikan. Megjithë reputacionin e bandës, simpatia e publikut – e përforcuar nga një tentativë për jetën e tyre nga Agjencia e Detektivëve Pinkerton të Çikagos në 1875 që plagosi nënën e Jesse-it – i ndihmoi ata të shmangnin autoritetet për më shumë se një dekadë.

Por grabitja e një banke në mes të ditës, në 1876 përfundimisht çoi në rënien e tyre. Në ikje, kushërinjtë e Jesse James, u qëlluan nga policia dhe u detyruan të ktheheshin në shtëpi në fermën e tyre familjare për t’u fshehur. Me një shpërblim të vendosur nga agjentët për jetën e tij, Jesse filloi të organizonte një bandë të re, por nuk arriti të gjente bashkëpunëtorë aq besnikë sa kishin qenë kushërinjtë e tij. Në mëngjesin e 3 prillit 1882, ai i ftoi rekrutët e tij të rinj në shtëpi për të organizuar grabitjen e tyre të radhës, por ndërsa u kthye për të rregulluar një foto në mur, Robert Ford, një nga anëtarët më të rinj të bandës, e qëlloi nga mbrapa. Shpërblimi në para për jetën e Jesse-t, dukej se kishte qenë shumë tërheqës.

Gjuhët

August 19, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Familja e gjuhëve indo-evropiane është më e madhja në botë, me 46% të botës që flet njërën nga gjuhët. Shumica e gjuhëve evropiane, si dhe hindu, iraniane/farsi dhe të tjera janë në familje.

Me 28 shkronja, fjala “antidisestablishmentarianism” mendohet nga shumë si fjala më e gjatë jo e sajuar dhe jo-teknike në gjuhën angleze.

Poliglot është një person shumëgjuhësh. Shumë poliglotë rriten në familje ose vende ku shumë gjuhë janë të zakonshme, ndërsa shumë janë autodidakt. Gramatika, retorika dhe logjika ishin tre artet e lashta të ligjërimit klasik. Gramatika përfshin mekanikën e një gjuhe, duke përfshirë sintaksën, morfologjinë dhe fonologjinë. Retorika është arti i të folurit ose të shkruarit efektiv ose bindës, veçanërisht shfrytëzimi i figurave të të folurit dhe teknikave të tjera kompozicionale. Logjika është një sistem ose grup parimesh që qëndrojnë në themel të rregullimeve të elementeve në një kompjuter ose pajisje elektronike për të kryer një detyrë të caktuar.

Drejtshkrimi anglez britanik dhe amerikan filloi të ndryshonte përpara vitit 1776, por thyerja e madhe erdhi në 1828 kur Noah Webster botoi Fjalorin e Websterit. Pas kësaj, fjalori i tij ishte analiza, qendër dhe punë për amerikanët.

Edhe pse shumica dërrmuese e gjuhëve moderne evropiane janë në familjen indo-evropiane, baskishtja ose euskara nuk janë. Baskeja është gjuha kryesore e rreth 750,000 baskëve në Spanjë dhe Francë.

Shenjat e pikësimit vetëm gradualisht u futën në shkrim. Shumë besojnë se Guri Moabit, i cili datohet në vitin 840 pes Jordani, ishte teksti i parë që përdori shenja pikësimi. Ai përmban pika midis fjalëve dhe goditje vertikale për të shënuar fundin e seksioneve që mund të krahasohen me vargjet biblike.

Anglishtja është një anëtar i degës gjermanike të familjes së gjuhëve indo-evropiane. Paraardhësi i tij gjuhësor u soll në Britani nga Angles, Saksonët dhe Jutët nga Evropa kontinentale në fillim të shekullit të 5-të të erës sonë.

Përpara vitit 3100 pes, fjalët e para u shkruan në Egjipt dhe Mesopotami (Irak). Tekstet më të hershme ishin fjalë të thjeshta, por në vitin 2600 pes, të dyja zonat prodhonin tekste me fjali të plota. Sistemi i shkrimit Braille u shpik nga francezi Louis Braille në 1824. Braille humbi shikimin kur ishte fëmijë 3 vjeç, por e zhvilloi sistemin e të shkruarit kur ishte adoleshent.

Gjuhët kineze, të cilat përfshijnë mandarinishten dhe kantonishten, si dhe gjuhët tibetiane, janë anëtarë të familjes së gjuhëve kino-tibetiane. Më shumë se 22% e botës flet një gjuhë kino-tibetiane.

Një ringjallje gjuhësore është një përpjekje për të ndaluar rënien e një gjuhe ose për të rikthyer një gjuhë të zhdukur. Mbështetja e Izraelit për hebraishten është shembulli i vetëm i një gjuhe të vdekur të ringjallur me sukses në epokën moderne.

Gjuha galike nuk ka fjalë ekuivalente për “po” ose “jo”. Në vend të kësaj, folësit gale priren të thonë, “është” ose “nuk është”.

Gjuha kopte rrjedh drejtpërdrejt nga gjuha e lashtë egjiptiane. Dikur flitej nga miliona egjiptianë si gjuha e tyre kryesore, ajo është zëvendësuar kryesisht nga arabishtja dhe tani dëgjohet kryesisht në kishat e krishtera. Presja serike, presja përpara “dhe” në një seri – d.m.th., Jim, Jill dhe Nora – njihet gjithashtu si presja e Oksfordit. Çuditërisht, Udhëzuesi i stilit të Universitetit të Oksfordit këshillon kundër përdorimit të tij.

Rreth 6% e botës flet një gjuhë afro-aziatike, duke e bërë atë familjen e katërt më të folur të gjuhëve. Dega semite e familjes është më e madhja dhe përfshin arabishten, e cila është gjuha e parë e më shumë se 350 milionë njerëzve.

Shkrimtari anglez William Shakespeare modernoi gjuhën angleze. Një mënyrë për ta bërë këtë ishte duke shtuar fjalë të reja në të, deri në 1700 sipas disa vlerësimeve.

Shumica e gjuhëve evropiane përdorin alfabetin latin, i cili erdhi nga romakët. Romakët e morën alfabetin e tyre nga grekët që e morën idenë nga fenikasit.

Fjalori anglisht i Oksfordit shton rreth 4000 fjalë të reja në faqet e tij çdo vit. Kjo do të thotë që një fjalë e re shtohet çdo orë dhe 40,000 fjalë të reja çdo dekadë.

Shumica e vendeve kanë një gjuhë zyrtare dhe disa kanë më shumë se një. SHBA, Argjentina, Kili, Bosnja, Australia, Zelanda e Re dhe Japonia janë ndër të paktat që nuk e bëjnë këtë.

Shqipja është një gjuhë indo-evropiane dhe një degë e pavarur e asaj familjeje gjuhësore. Është pasardhës i një gjuhe paleo-ballkanike. Shqipja është gjuha zyrtare e Shqipërisë dhe Kosovës, dhe një gjuhë bashkëzyrtare në Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi, si dhe një gjuhë e njohur minoriteti në Itali, Kroaci, Rumani dhe Serbi. Flitet gjithashtu në Greqi dhe nga diaspora shqiptare, e cila përgjithësisht është e përqendruar në Amerikë, Evropë dhe Oqeani. Me ndoshta deri në 8 milionë folës, ajo përbën një degë të pavarur brenda gjuhëve indo-evropiane dhe nuk është e lidhur ngushtë me asnjë gjuhë tjetër moderne..

Shqipja u dëshmua për herë të parë në shekullin e 15-të dhe është pasardhëse i një prej gjuhëve të lashtësisë.Për arsye gjeografike dhe historike, disa historianë dhe gjuhëtarë modernë besojnë se gjuha shqipe mund të ketë ardhur nga një dialekt jugor ilir i folur në të njëjtin rajon në kohët e lashta. Hipotezat alternative thonë se shqipja mund të ketë ardhur nga dardanishtja, trakishtja ose dako-mesianishtja, gjuhë të tjera të lashta që fliteshin më në lindje se ilirishtja. Dihet shumë pak nga këto gjuhë për të vërtetuar ose hedhur poshtë plotësisht hipotezat e ndryshme. Shqipja konsiderohet e izoluar brenda familjes së gjuhëve indo-evropiane; asnjë gjuhë tjetër nuk është lidhur përfundimisht me degën e saj. Të vetmet gjuhë të tjera që janë anëtarët e vetëm të mbijetuar të një dege të indo-evropianes janë armenishtja dhe greqishtja.

Përmendja e parë me shkrim e vërtetuar e gjuhës shqipe ishte më 14 korrik 1284 në Raguzë në Kroacinë moderne (Dubrovnik).

Gjuha shqipe përmendet edhe në Descriptio Europae Orientalis të vitit 1308:

“…shqiptarët e lartpërmendur kanë një gjuhë të ndryshme nga gjuhët e latinëve, grekëve dhe sllavëve, kështu që ata nuk kuptohen fare me njëri-tjetrin.”

Dokumenti më i vjetër i vërtetuar i shkruar në shqip daton në vitin 1462, ndërsa regjistrimi i parë audio në këtë gjuhë është bërë nga Norbert Jokl më 4 prill 1914 në Vjenë.

Megjithatë, siç vëren Fortson, veprat e shkruara shqipe ekzistonin para kësaj pike; ata thjesht kanë humbur. Ekzistenca e shqipes së shkruar përmendet shprehimisht në një letër të dëshmuar nga viti 1332 dhe librat e parë të ruajtur, duke përfshirë edhe ato në gegërisht dhe në toskërisht, ndajnë veçori drejtshkrimore që tregojnë se ishte zhvilluar një formë e gjuhës së përbashkët letrare, thotë Sh. Demiraj.

Në mesjetën e vonë, gjatë periudhës së Humanizmit dhe Rilindjes Evropiane, termi lingua epirotica ‘gjuhë epirotane’ u parapëlqye në rrehe klerikale të kohës dhe përdorej si sinonim i gjuhës shqipe. Botuar në Romë në vitin 1635, nga peshkopi dhe shkrimtari shqiptar Frang Bardhi, fjalori i parë i gjuhës shqipe titullohej Dictionarium latino-epiroticum ‘Fjalori latino-epirotan’.

Gjatë periudhës pesëshekullore të pranisë osmane në Shqipëri, gjuha nuk u njoh zyrtarisht deri në vitin 1909, kur Kongresi i Dibrës vendosi që shkollat shqipe të lejoheshin përfundimisht.

Vendi dhe koha e formimit të gjuhës shqipe janë të paqarta. Gjuhëtari amerikan Eric Hamp deklaroi se gjatë një periudhe kronologjike të panjohur një popullsi parashqiptare banonte në zona që shtriheshin nga Polonia deri në Ballkanin jugperëndimor. Analiza të mëtejshme kanë sugjeruar se ishte në një rajon malor dhe jo në një fushë apo bregdet. Fjalët për bimët dhe kafshët karakteristike të rajoneve malore janë krejtësisht origjinale, por emrat për peshqit dhe për aktivitetet bujqësore (si p.sh. plugimi) janë huazuar nga gjuhë të tjera.

The Unstoppable Resilient You

August 19, 2023 by s p

Anila Niklos, M.Ed, CDP/

“Where–if anywhere–do our actual limits lie?” ― Steven Kotler, The Rise of Superman: Decoding the Science of Ultimate Human Performance.

When the New Year 2020 entered our lives, it was hyped and branded as the best year ever. But did it really pan out to be exactly that?! We all know the answer to that question. As our lives seem to be on halt, overwhelming frustration, newfound challenges, and pain are all a part of our new daily experience.

One way or another, we are standing in the crossroads of chaos and feel the need to reevaluate our lives emotionally, physically, financially and spiritually to name a few aspects. We also might feel a lack of clarity for what is next and that alone creates fear. The question I have– which you might also be wondering– should we accept the fear that is looming over our horizons and transferring inside our beings or should we open our arms and welcome the beginning of a new life?

Let’s suppose we embrace the new beginning. What kind of skills, attitudes, traits and values do we need to possess in order to thrive in the new beginning? As someone who not only studied the concept of new beginnings but also underwent several of them, I feel it important to share with you what I found impactful and vital.

Elect Courage Over Fear – If you were to search the meaning of courage you would learn that courage is “the ability to do something that frightens one, or strength in the face of pain or grief.” Actually, fear supports our capacity to keep ourselves safe and it is a human prehistoric response. However, the courage I am speaking of has to do with the ability to understand what the danger is but to choose strength in the face of overwhelming change, pain and grief. In other words, utilize fear to understand what scares you, the thing that creates limitations, mental, emotional, or physical ones. Then grab your courage which equips you with strength mentally, emotionally and physically. Thus, situating you for a healthy approach towards the new beginning.

Embrace Compassionate Curiosity – Allow yourself to apply compassionate curiosity towards the new beginning. Learn more about it by being open-minded and non-judging. The moment one judges someone or something he/she/them has/have lost the ability to clearly see the new beginning in its full potential. The scope of it might become distorted, and as a result lead to an inaccurate evaluation of the new beginning. In our new life, we simply must make sure we fully understand and compassionately interact with the new beginning.

Practice Wellness Attitude – Right now, most of our daily habits are off. Someone might be experiencing days and nights becoming one. Others might be caring for loved ones who might have become ill, while others might be experiencing pain from loss of loved ones, loss of employment, loss of status, loss of themselves as they knew it. As such, it is crucial to be present and apply a wellness attitude, now more than ever. What are some of the things you need to do to stay healthy and strong, not only for yourself but also for the people who rely on you? Develop a wellness attitude based off of your answer to this question. Take care of yourself daily so you can take care of other loved ones.

Understand the Power of Positivity – It is impossible to remain unaffected under precarious circumstances. By remaining positive one can create a positive story around what happened. Make sure to minimize the negative effect of life events by practicing the power of positivity. Learn how to express the situation you might be in by giving it a positive spin. Create a new story, a story filled with positivity.

Surrender to Your Destiny – Have faith about what is happening! Be silent and listen to the whisper. There might have been signs along the way warning one of the changes coming up. Our lifestyles might have been so incredibly busy, loud and fast that the whisper could not be heard– making us feel blindsided. Surrender to your destiny. Stop. Reflect. Listen. Take a few moments to experience deep breathing. Be quiet and listen. The whisper is telling you, surrender to your destiny– I know what I am doing with you. Be courageous and surrender to it.

Lifelong Learning Is a Must – “The ability to learn faster than your competitors is the only sustainable competitive advantage.”― Steven Kotler, The Rise of Superman: Decoding the Science of Ultimate Human Performance – More than ever before, we all understand the new beginning(s) call for new skills and for new masteries. Make sure you make lifelong learning a part of your everyday life. Set aside time to learn new skills, ones that will equip you with feeling contemporary. There is no worse image than one of looking outdated based on your skills. Lifelong learning is a muscle, we must exercise it.

Create New Dreams – How many of you feel that you lost your dream(s)? How many of you stopped dreaming after your dream(s) did not come to fruition? Dare to dream a new dream. This voyage called life is made of dreams and it is in that dreaming that you enjoy what could be– for yourself and for others. Do not forget, our environment is ever changing. There is a deeper reason beyond your dream causing it to not come to fruition as you had hoped. There is a bigger dream in the works for you. Dream large and dream often. Dreaming is a form of appreciating life and what life has to offer.

Love Helping Others – For me helping others came natural at a very young age. Later on, I learned that helping others has great benefits for the person that is offering the help. To my surprise, I embraced the studies without any doubt. My experience with helping others has provided much contentment, happiness and a sense of achievement. Oh, and by the way, while helping others, I also expanded my network. I was asked to work for incredible companies, met outstanding role models and made a difference for different communities. I can’t endorse it enough– the process of helping others. Love what you do while helping others, and love the people you are helping.

Harnessing Your Unbreakable Spirit – How would you assess your spirit? Where do you stand? How many times have you qualified yourself as falling down and how did you pull yourself up? The very meaning of resilience stands in the ability to bounce back. As a former dancer, I recall times in which I had to have tough conversations with myself. I learned that I had to get up, pull myself together and go at it again, try again. I practiced sometimes as many as 8 hours daily. I was very critical of my moves to thrive to perfection levels. But what helped me most was my unbreakable spirit. Every time I fell, I got up again. My spirit would not break. There were days that I was sick but my spirit was so unbreakable that I practiced as though nothing was hurting. The power of one’s unbreakable spirit is undeniable. Build it with love and make it your most important trait and value. All the steps we talked about in this piece would not be possible without your unbreakable spirit.

As the new beginning is bestowed upon us, I encourage all of us to look at it with fresh eyes. Reevaluate yourself, your dreams, your desires, your wants, your loves, your traits, your values. In this slower time, many of us have had time to do things otherwise we would not have been able to do. Pay attention to the impact they have in your life.

How is it making you feel?

What is it bringing up to the surface?

Are there things you wish you would have done differently?

Knowing what you know now, what do you wish to see next?

What makes sense for your given situation?

Are you practicing positivity or are you becoming overwhelmed?

Do you have a support system at this time, someone you could talk with and confess your most inner fears, obstacles and challenges?

What do you feel can be most helpful during the time of new beginnings?

Ask yourself questions and remember not to judge. Tailor your resilience plan to meet your personal and professional needs. I will say goodbye for now by sharing the following quote:

“Scientists who study human motivation have lately learned that after basic survival needs have been met, the combination of autonomy (the desire to direct your own life), mastery (the desire to learn, explore, and be creative), and purpose (the desire to matter, to contribute to the world) are our most powerful intrinsic drivers—the three things that motivate us most. All three are deeply woven through the fabric of flow.”

― Steven Kotler, The Rise of Superman: Decoding the Science of Ultimate Human Performance.

Apatia e Shqiptarëve sipas Nebil Çikës

August 18, 2023 by s p

Melsen Kafilaj/ Studiues

Nebil Çika-I Vjetri (1893-1944)

Emri “Nebil Çika” Gjindjes nuk i thotë asgjë. Madje, si për çdo mentar tjetër “të përbuzur” prej saj si bën kurrëfarë përshtypje.Ndaj kolosëve të mendimit dhe mendimit “ndryshe” (shpesh edhe ndaj veprimeve konkrete) Gjindja është përherë apatike.Pikërisht për këtë apati të spikatur të shqiptarëve, do të shkruante mes të tjerash në veprën e tij “Njëmëndësija Shqiptare: Studim Politik dhe Psikologjik”(1943) Nebil Çika. Çika, gazetari, publicisti dhe themeluesi i “Minervës”(1932), një prej revistave letraro-kulturore më në zë të Kohës, nuk do të qëndronte duarkryq por do ti kundërvihej fenomenit në fjalë përmes fuqisë së mëndjes dhe të veprimit.Por ç’është apatia, lind pyetja?!

Botimi i Parë i “Njimëndësija Shqiptare” (1943)

Apatia (ἀπάθεια), një fjalë kjo me origjinë greke, nëse i referohemi “Le Dictionnaire grec-français” të helenistit të madh francez Anatole Bailly në dy shpjegimet që ai jep ka kuptimet e mëposhtëme: 1) mungesë ndjeshmërie emocionale dhe 2) pandjeshmëri, indiferencë (Bailly, 1935:199). Por si lidhet kjo mungesë simpatie, pandjeshmërie dhe indiference me ne shqiptarët?! Çfarë përkufizimi i jep asaj dhe si e trajton Çika fenomenin në fjalë?! Ja sesi shprehet Ai:

“Rrethi ynë shoqëror, pjellë e ndikimeve telurike (të tokës) dhe politike gjatë shekujve t’errta robërije, është tepër apathik.Apathi do të thotë pa-aftësi për tu impresionuar, për t’u emocionuar.Kjo paaftësi lind paaftësinë për vullnet, pasi vullneti është përfundimi i një lëvizjeje të ndërlikuar ndijimesh (sensacionesh) dhe idesh që luftojnë brënda nesh njëri me tjetrin për të marrë komandën.Kur s’ka emocion e vullnet jeta merr kuptimin materialistik të saj, që është ta kuptosh shoqërinë njerëzore si shoqëri shtazësh.Por jeta njerëzore s’do të qe më e lartë se ajo e kafshëve po të mos ishte një përpjekje e vazhdueshme kundrejt një frymërije (spiritualitet) sa më të kulluar që të jetë e mundur” (Çika, 2007:21).

Çika jo vetëm që gjurmon arsyen pse shoqëria shqiptare është apatike por gjithashtu ai thekson se paaftësia për të mos u impresionuar, për të mos na bërë përshtypje ngjarjet dhe fenomenet që ndodhin përreth nesh dhe mos ushtrimi i vullnetit për të ndryshuar vetveten dhe realitetin tonë, dmth squllja e këtij vullneti na ul në të njëjtën shkallë dhe na barabit me shtazët. Apatiku ka disa karakteristika specifike, të cilat autori në fjalë kujdeset që të na i përshkruaj dhe jap njëra pas tjetrës.Le ta ndjekim më tej në arsyetimin e tij:

“Apatiku mendon vetëm për barkun e tij, për “bukën e fëmive’ si ç’do thoshte Ismet Toto ose për gradën që ka në hierarkinë zyrtare.Ky njeri i cili varet nga ata që kanë arin dhe fuqinë nuk është gjë tjetër veçse një mishërim (inkarnacion) i kuptimit materialist të jetës (Lexo: Përshtatja dhe Darvinizmi Social- shën. im).Veç kësaj, apathiku është një disfatist në fushën e përparimit kombëtar, ai ka një dokërr t’amshueshme për të mos bërë asgjë që nuk i shërben stomakut të tij delikat: “s’mund të bëhet gjë në këtë vend; s’të lënë të bësh gjë” thotë sot e njëzetë vjet më parë.Por asnjë prej apathikëve nuk u shfaq kurrë me një vepër në dorë.Por ka dhe më: apathiku është edhe mostoleronjës ;një mendim apo ide tënden, të kundërt me të tijën ai ta pret më dysh me ironi a tallje që fshehin ose shfaqin në mënyrë të nënkuptuar akuza kundër teje.Por shkaku i vërtetë i këtyre akuzave është ky: Duke qënë se apathiku nuk punon dhe nuk lëviz aspak, pret gjithashtu që edhe të tjerët të mos punojnë dhe të mos lëvizin si ai” (f.22).

Këto karakteristika të apatikut, sidomos në drejtim të së Mirës Publike kam pasur rastin që ti vëzhgoj nga afër në çdo protestë të Shoqërisë Civile në të cilën kam marr pjesë.Rasti më i fundit qe protesta kundër shkallmimit të Sheshit të Flamurit në Vlorë.Apatikë, të cilët në kaleidoskopin e formave të tyre njerucërore jo vetëm që na dekurajonin dhe përtallnin nëpër rrjetet sociale por madje edhe na filmonin duke na zbardhur dhëmbët pranë kafeneve teksa marshonim përgjatë Bulevardit.Ajo e cila për Ne ishte një detyrë qytetare, një përgjegjësi morale dhe gjithashtu kombëtare, për apatikun disfatist që ankohet e qurravitet Facebuqeve 24 orë në 24 me demek “për të Ardhmen e Kombit dhe Mbarëvajtjen Kombëtare” por që nuk e luan menderen nga karriget e mejháneve dhe se bën qejfin qeder për hir të Kauzës, ishte një kënaqësi dhe spektakël i shkurtër 5-minutësh, për të hedhur në Tik-Tok e Instagram “parakalimin e të Marrëve”…Nuk ka sesi të mos bëj përshtypje dhe të vësh duart në kokë që je pjesë e një shoqërie aq apatike për fatin e së Ardhmes së vet…

Pikërisht, kjo trajtë vepruese e Apatisë të trajtuar nga Nebil Çika më erdh ndër mënd teksa të ashtuquajturit“qytetarë të kafeneve” bënin sehir me Ne dhe shpërfytyrimin e simbolit të tyre qytetar dhe kombëtar; “Sheshin e Flamurit”.Ja sesi e përshkruan mentari sarandiot fenomenin në fjalë:

“Një nga trajtat më vepronjëse të apathisë që sundon rrethin tonë shoqëror dhe që pengon veprimtarinë mendore (vita contemplativa) dhe atë aktive (shën. im) është gogoli i kompromentimit.Kur i shfaqa aty shpejt një shoku se isha duke u përgatitur për të shkruar një libër mbi gjëndjen tonë, ky më tha: “Ç’të duhet ty kjo punë tani?! Pse të kompromentohesh kot?”Këto fjalë i kam dëgjuar shpesh.E kuptoj se ç’do me thënë.Mos të kompromentohesh do të thotë t’i ikësh një përgjegjësie të ndodhshme, të kesh frikë nga ajo dhe të rrish duarlidhur në Vëndin tënd.Eshtë, dmth t’a mohosh vetiakësinë tënde, është të jesh rob, është të vesh pas një ere që mund të fryj nesër, është një hesap egoist dhe paralizonjës që bën për të qënë gati për çdo gjë që mund të ngjasë; është pra, ta mendosh veten tënde të shtrenjtë e të shenjtë dhe ti ikësh detyrës që ke si pjesëtar i një shoqërie e cila pret të ndriçohet dhe të ndryshohet (shën.im) prej teje”(f.22)

“Qytetarët e kafeneve”, në pandjeshmërinë e tyre të ftohtë ndaj Publikes por edhe nga frika e gogolit të kompromentimit zgjodhën që të bënin sehir dhe të na duartrokisnin, tamam si ata spektatorët e lindur për Shoqërinë e Spektaklit.Apatikët, një shoqëri e cila në fakt duartrokiste mbi arkivolin e saj.Edhe artistët më të mëdhenj të Artit Makabër (L’Art Macabre) do ta kishin zili si tablo.Ndërsa, Ne të kompromentuarit…

Por përse vazhdojmë të shkruajmë ende teksa jemi të vetëdijshëm që qarkohemi nga ky rreth indiferentësh?! Përgjigjia jonë shkrihet së bashku me atë të Nebil Çikës: “Nëse pra, unë po e marr edhe sot pëndën në dorë, këtë e bëj sepse më shtyn gaileja e së nesërmes, jo vetiake por kombtare.”

Diktatorë eksentrikë

August 17, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Në vitin 1974, artisti spanjoll Salvador Dali i dha diktatorit rumun, Nicolae Ceauşescu, një skeptër që ai kishte bërë. Diktatori e vlerësonte dhuratën, por shumica e njerëzve në atë kohë mendonin dhe ende mendojnë se artisti i zgjuar po e ironizonte autokratin e paditur.

Adolf Hitler ishte një vegjetarian dhe afër fundit të jetës së tij hëngri vetëm pure patate dhe lëng mishi. Arsyet e zgjedhjeve dietike të diktatorit mbeten mister.

Diktatori sovjetik Jozef Stalin ishte aq brutal sa dukej, dhe gjithashtu shumë paranojak. Ai ishte aq paranojak saqë u kërkoi që shkencëtarët e tij të ekzaminonin feçet e njerëzve, duke besuar se mund të përcaktonte besnikërinë e tyre. Gjatë një vizite nga Mao Ce Dun, ai i kërkoi shkencëtarëve të ekzaminonin feçet e Maos për të gjykuar se në çfarë humori ishte ai.

Nga 2005 deri në 2013 Mahmoud Ahmadinejad ishte president i Iranit, por dashuria e tij e parë ishte trafiku i makinave. Diktatori i ashpër në fakt fitoi një doktoraturë në inxhinierinë civile dhe planifikimin e transportit të trafikut në vitin 1997.

Diktatorit të Sudanit të Jugut, Salva Kiir Mayardit, iu dhurua një Stetson i zi nga Presidenti i SHBA George W. Bush në 2006. Kiir Mayardit e pëlqeu shumë dhuratën se bleu një koleksion të madh, kështu kurrë nuk është pa një të tillë.

Diktatori Haitian, François “Papa Doc” Duvalier (1907-1971) pretendoi se kishte sharë presidentin amerikan John F. Kennedy pasi ai tërhoqi mbështetjen amerikane për të. Duvalier tha se ai bëri një kukull Voodoo të Kenedit dhe e ngjiti atë 2222 herë me një gjilpërë.

Gjatë katër viteve, nga 1975 deri në 1979, Pol Pot dhe Kmerët e Kuq shfarosën sistematikisht deri në 3 milionë njerëz. Populli i Kamboxhias duhej të jetonte me frikë, duke e ditur se ata mund të ishin ata që do të tërhiqeshin zvarrë në Fushat e Vrasjeve. Kmerët e Kuq zhdukën gati 25 për qind të popullsisë.

Njeriu i fortë i Bjellorusisë, Aleksander Lukashenko, njihet për dashurinë e tij për hokej, sensin e tij të modës dhe besimin në të drejtën për të mbajtur armë. Ai kishte një pistoletë ari të bërë me porosi për djalin e tij, i cili në atë kohë ishte pesë vjeç.

Kim Jong-Un i Koresë së Veriut thuhet se është një pijanec i madh i cili ka shpenzuar më shumë se 30 milionë dollarë në vit për pije alkoolike. Thuhet se ai organizon festa të mëdha, por është gjithashtu një pirës i rëndë.

Mobutu Sese Seko bëri shumë gjëra të çuditshme kur ai drejtoi Republikën Demokratike të Kongos (nga 1971 deri në 1997 i njohur si Zaire). Një nga më të çuditshmit ishte detyrimi i televizionit kombëtar të lajmeve për ta përshkruar atë duke zbritur nga retë në titullin e hapjes.

Diktatori kuban Fidel Castro ishte një udhëheqës pragmatik. Një nga thëniet e tij më të njohura është: “Një revolucion nuk është një shtrat me trëndafila”.

Saddam Hussein nuk kishte kurrë frikë t’u tregonte njerëzve se si ndihej. Në vitin 1981, pikërisht pasi filloi Lufta Iran-Irak, Husseini urdhëroi që një broshurë e vitit 1940 që shkroi xhaxhai i tij, e titulluar “Tre që Zoti nuk duhet t’i kishte krijuar: Persianët, Judenjtë dhe Mizat”, të ribotohej dhe shpërndahej nëpër shkolla.

Joseph Stalin lindi në të vërtetë Ioseb Besarionis dze Jughashvili. Kur u zhvendos nga vendlindja e tij Gjeorgji në Rusi për të nisur karrierën revolucionare, ai e ndryshoi atë në emrin rus që tingëllon më i ftohtë, Stalin, që do të thotë “çelik”.

Në vitin 1997, Sadam Huseinit supozohet se kishte një Kuran të shkruar me gjakun e tij për të festuar ditëlindjen e tij të 60-të. Libri njihet si Kurani i Gjakut.

Para se të trashëgonte presidencën a diktaturën e Sirisë kur babai i tij vdiq në vitin 2000, Bashar al-Assad bënte një jetë mjaft të thjeshtë. Ai ishte një okulist në Londër përpara se vëllai i tij i madh Bassel të vdiste, duke e bërë atë trashëgimtar të presidencës.

Diktatori kinez Mao Ce Dun nuk donte kurrë që njerëzit e tij të ishin shumë të arsimuar. Ai një herë tha: “Të lexosh shumë libra është e dëmshme”.

Idi Amin sundoi Ugandën me një grusht të hekurt që nga 25 janari 1971, përpara se të rrëzohej më 11 prill 1979. Në atë kohë relativisht të shkurtër, ai bëri shumë gjëra të çuditshme, por një nga më qesharakët pretendonte se ai ishte “mbreti i pakurorëzuar” i Skocisë.”

Kur “Papa Doc” Duvalier vdiq në 1971, pushteti iu kalua djalit të tij, Jean-Claude Duvalier. Duvalier më i ri ishte po aq brutal sa babai i tij, por kurrë nuk mori të njëjtin respekt, duke fituar pseudonimin “Bebi Doc”.

Shumica e diktatorëve të Luftës së Dytë Botërore kishin pseudonime që shpesh përkthehen në anglisht si “udhëheqës.” Hitleri ishte Führer, Stalini ishte Vozhd dhe Benito Musolini i Italisë ishte Duce. Enveri ishte Tarasi (emër rus, por edhe kuptim shqip).

Panamaja mund të jetë një vend i vogël, por Manuel Noriega ishte në gjendje të krijonte një pasuri personale prej 300 milionë dollarësh si diktator i saj nga 12 gushti 1983 deri më 20 dhjetor 1989. Ai e ndërtoi pasurinë përmes kontrabandës së drogës, ryshfeteve, pastrimit të parave dhe mashtrimit (sot mund të pasurohesh i sigurt në ndonjë vend tjetër.

Thuhej se Stalini poshtëronte në mënyrë rutinore vartësit dhe këshilltarët e tij. Pasardhësi si sundimtar i Bashkimit Sovjetik, Nikita Hrushovi, madje pretendoi se Stalini e bëri atë të performonte një valle tradicionale ukrainase për një mbledhje të vogël.

Francisco Macias Nguema arriti të zemërojë shumë njerëz në Guinenë Ekuatoriale me idetë dhe politikat e tij të çuditshme që nga viti 1968 deri sa ai u hoq në vitin 1979. Ndoshta gjëja më e çuditshme që bëri ishte ndalimi i të gjitha varkave dhe peshkimit në vend.

Makinat ndaloheshin nga një diktator tjetër në vend tjetër.

Enver Hoxha, u bë “profesor” pa shkollë, ashtu siç u bë udhëheqësi i atyre që të përulur nga frika e ndiqnin. Të gjithë ata që e njihnin në rini i burgosi e i vrau; nuk ishte filozof, por me fodullëk ofronte këshilla; Ai e dinte se asnjë nuk mund të ikë më shpejt se plumbi, dhe kjo iu bë paranoja që vrau e persekutoi armiq, familje, miq e popull dhe la pas njerëz si veten.