(Nga Vexhi Buharaja)

VERI TALUSHLLARI/

Sa herë lexon poezinë ” PËRPARA TOMORIT”, lexuesit i zgjohen ndjesi nga më të ndryshmet. Dhe së pari ndjen se ke lexuar një poezi në kuptimin e mirëfilltë dhe të plotë të fjalës. Është një poezi që i flet zemrës, jo trurit. Tomori aty ka qënë edhe para mëse 2400 vjetësh, kur Berati u bë Berat, edhe para 24 mijë apo 240 mijë vjetësh, ka qënë aty që kur u krijua bota. Vexhi Buharaja nuk e zbuloi Tomorin. Por me syrin dhe mendjen e poetit, ai zbulon e nxjer në dritë e na bën të shohim- lexo: të ndjejmë- një Tomor jo prej shkëmbinjsh e pyjesh e rrëpirash e borërash e livadhesh, por që në fjalën e parë, vargun e parë, një “Bukuri” dhe jo bukuri dosido, por “Bukuri këputur qiejsh”…S’ka dyshim se Tomori ynë s’është veç një krijesë hyjnore që Perënditë e zgjodhën për të jetuar ato vetë! Vexhiu këtu është në një linjë me Naimin, Kristoforidhin, Çajupin… Duke operuar me burime drite: rreze dielli, yll i ndezur, flakë, dritë thëngjilli, shtizë hëne, fije ari, ca shkëndi…poeti krijon një pamje fantazmagorike, si ditën dhe natën, një pamje që kurdoherë ta shohësh, të mrekullon dhe të krijon në shpirt aty aty ndjenja lirike, aty aty një misticizëm drithërues… Dhe kjo dritë, dhe kjo flakë, që po ndez një qiell floriri… thotë poeti, e diku tjetër: është gaz i Afërditës… e diku tjetër: dëgjo… si buçet nga goj’ e Zotit Fjal’e urtë…Them se Kondo në vlerësimin e vet ku shprehet se Buharaja e përqëndron vëmendjen në natyrën madhështore të këtij mali legjendar, (shih: Ahmet Kondo, ” Njeriu, poeti, dijetari”, ShB “Uegen”, Berat 1995,) nuk është shumë i saktë. Ai ka të drejtë kur thotë se Buharaja është së pari poet, dhe ne do të thoshim se pikërisht si poet atij i intereson më së paku natyra sado madhështore e Malit. Ai priret që t’u thotë beratasve, gjithë lexuesve, që edhe zgjuar, edhe në gjumë, duke e pasur mbi krye, të çojnë e të presin nga Mali zogun e shpirtit. Për poetin Mali nuk shihet, ai ndihet. Madje ai i thotë ” pendëshkruarit ” pikërisht këtë: …fute kokën ndënë krahë dhe dëgjo… e me fjalë e varg mjeshtri Buharaja krijon një Tomor tjetër, që duke buçitur, na shpalos këngën e amshuar, bukuri, mënçuri, frymëzim, dashuri…ardhur nga valët e Osumit, nga Fjala e Zotit apo e Muzës, nga gjit’ e vashës…e që ngjitet lart, lart… Aty fjala, vargu, strofa, nuk janë aq në harmoni me mendimin poetik, sa me ndjenjën poetike. Ndryshe, ajo nuk do të kishte atë ndikim mbi lexuesin, i cili një ritëm të tillë e njeh nga Lasgushi kur i këndon një tjetër zogu dhe një tjetër mali, por një harmoni të asaj çka sheh syri dhe ndjen shpirti përballë një Tomori, e gjen te Buharaja. VEXHI BUHARAJA PËRPARA TOMORITBukuri këputur qiejsh mbi Tomorin sonte bie,Më pushton dhe prej së largu dhe një shpirt prej lashtërie, Si shkëndi, si rreze dielli, po afrohet valë- valë, Ndënëqesh me mall të nxehur, pastaj hapet me ngadalë. Edhe zbret si yll i ndezur ku shkon jeta në mjerime, Gjer në fund të natës sime.
Dhe kjo dritë, dhe kjo flakë që po ndez një qiell floriri, Që po qesh nga maj’ e malit si një diell ndaj të gdhiri, Gaz i lar’ me drit’ thëngjilli që pikoi vetvetiu Edhe gaz’ i Afërditës që së lartësh vetëtiu, Nga dy buz’ si trëndafili edhe ra në ëmbëlsime, Gjer në fund të natës sime.
Zoga i shpirtit tundi krahët, mbi Tomorin fluturo! Shpuz’ e mallit po valëvitet, trete helmin, ligjëro! Thuaja si ja thot’ bariu kur dëgjon zën’ e gugashit, Shko si shkon syr’ i gjahtarit nëpër udhën e larashit, Qesh si qesh një shtizë hëne përmbi faqjen e dëborës, Ndri si ndrin një fije ari mu në buzën e kurorës, Dhe këndo porsi bilbili me aq mall e drithërime, Gjer në fund të ditës sime.
Dhe pasi të kesh marë frym’ e shpirt nga bukuria, Dhe pasi të kesh parë ca shkëndi nga dashuria, Fute kokën ndënë krahë dhe dëgjo o pendëshkruar, Se si nga Osum’ i jetës, buçet këng’ e amëshuar, Si buçet nga goj’ e Zotit Fjalë’ e ëmbël mënçurie, Si buçet nga buzë e Muzës fjal’ e ëmbël bukurie, Si buçet nga gjit’ e vashës fjal’ e zjarrtë dashurie… Del nga fund’ i fshehtësisë sipër valëve të lumit, Dhe përhapet an’ e mbanë sa na zgjon nga nat’ e gjumi Pastaj ngjitet lartë- lartë ku ndez jeta në shkëlqime, Gjer në fron të ditës sime.
Berat 1999, New York 2022.

Nga Ndue Bacaj/

Me daten 26 mars (2022), në qytetin e Koplikut, në ambjentet e bibliotekes të Bashkisë të Malësisë Madhe u ekspozuan 60 fotografi kulturore-historike nga treva e Sanxhakut, ndaj edhe ekspozita mbante titullin domethënës: Sanxhaku, Dhembje Kombëtare. Hapja e ekspozitës dhe promovimi i saj u bë i mundur  nga dy veprimtaret e njohur të çeshtjes kombëtare, zotrinjët Ismet Azizi dhe Ali Daçi , si dhe nën kujdesin e ZV/Kryetarit të Bashkisë M.Madhe z.Sytki Ndrecaj dhe pergjegjëses së bibliotekes znj.Nertila Qamil Bajramaj. Fjalen e hapjes së ekspozitës e mbajti i “zoti i shtëpisë” z.Sytki Ndrecaj, i cili  u uroj mirseardhjen promovuesve të ekspozitës z.Azizi dhe z.Daci  dhe vizitorëve të pranishëm , si dhe foli per disa nga vlerat kulturore e historike që mbartin fotografitë e ekspozuara , për treven etnike shqiptare të Sanxhakut, si dhe nuk harroi të falnderoi dy promovuesit që kishin zgjedhur bashkinë e Malësisë së Madhe per këtë ekspozitë. Mbas z.Ndrecaj për vlerat kulturore e historike të kësaj ekspozite fotografike foli publicisti e studiuesi malësor z.Ndue Bacaj, (fjalen e të cilit do ta publikojmë të plotë më poshtë). Pas z.Bacaj folen dy promovuesit dhe mbartësit e ekspozitës, z.Ismet Azizi dhe Ali Daci, të cilet së pari falnderuan bashkinë Malësi e Madhe, e veçanarisht Zv/Kryetarin z.Sytki  Ndrecaj  per gatishmerinë e treguar per sigurimin e kushteve të promovimit të ekspozitës me 60 fotografi, pastaj vijuan me spjegimin e vlerave kulturore, historike  e patriotike që mbartin  fotografitë e ekspozuara, të cilat tregojnë, ngjarje, trashigimi , njerëz, histori dhe autoktoni shqiptarie në treven e Sanxhakut e më gjërë, për të cilat kanë nevojë trojet shqiptare e veçanarisht ato që sot janë të okupuara nga fqinjë serbo-malazez dhe rrezikojnë tjetersimin. Pershendeten ekspoziten : Marash Gilaj-poet e publicist, Gjokë Noka-mesues e veprimtar i njohur si dhe redaktor librash, Fadl Hasmuja- kritik e redaktor letrar, Gjokë Luli- studiues, Marash  Çukaj- dramaturg , Dakë Keqaj-poet etjerë. Ekspoziten fotografike e “shoqeruan” disa media si Zëri i Amerikës” me gazetarin e palodhur z. Pëllumb Sule, TV-Kopliku me gazetarin e njohur Gëzim Vuçaj etj. 

FJALA  E  Z.NDUE  BACAJ  NË EKSPOZITËN  FOTOGRAFIKE ME “TITULL” SANXHAKU, HISTORI E DHEMBJES KOMBËTARE ! 

Pershendetje vizitorëve të ekspozitës e veçanarisht atyre që e promovojnë , veprimtarëve të njohur të çeshtjes kombetare shqiptare, z. Ismet Azizi e Ali Daci ! Këto 60 fotografi ,(me shpjegime…), që shohim të ekspozuara , janë një trashigimi e çmuar kulturore dhe artistike (se fotografitë e verteta janë edhe art), por mbi të gjitha këto fotografi janë dokumente autentike të historisë tragjike, të trojeve Iliro-shqiptare të Shqipërisë Etnike, të trevës së Sanxhakut e më gjërë. Sanxhaku sot mjerisht është i ndarë në mes Serbisë e Malit të Zi, por kjo ndonse është një ndarje e dhunshme tragjike e politike , ajo nuk do të jenë kurr një ndarje e historisë të Shqipërisë Etnike. Historia shkruhet, por ajo merr vlera më të mëdhaja e më realiste, kur ajo shoqerohet me artin vizual (fotografi), brenda të cilës janë fokusuar, ngjarje, kohë dhe protagonistë të trashigimisë së saj.  Fotografitë siç shihet janë realiste, të patrukuara dhe të realizuar mrekullisht edhe profesionalisht, janë fotografi autentike, ku fotografi ka fotografuar me aparatin e tij , por duke futur brenda këtij aparati edhe shpirtin e zemren e tij pa hile. Pikrisht për këtë publikimi i këtyre fotografive , ka pasur miratimin e përkujdesjen e Institutit Albanologjik, Prishtinë, gjë që ketyre fotografive u jep vlera të pa mohueshme dokumentare, shkencore e kombëtare, prandaj kjo ekspozitë fotografike hapet në Kosovë, në Maqedoninë e Veriut, në Shqipëri dhe në Mal të Zi. Pra në trojet etnike shqiptare (edhe pse disa nga këto troje janë të grabitura ndër mote e shekuj nga fqinjët tanë) , ndaj siç shkruan edhe autori në “parathënien” e publikimit të katologut të fotografive z.Ismet Azizi: “hapja e ekspozitave do të jetë një kontribut që do të zgjojë interesin e madh të publikut dhe studentëve tonë në përgjithësi  nga trojet shqiptare edhe më gjërë. Mbasi ekspozita me fotografi “fletë” vet për vizitorët, unë mendova të cilësoj vetëm disa  nga këto fotografi si:  Fotografi të vullnetarëve shqiptar të legjonin  shqiptar të themeluar në janar 1916, fotografi të kaçakëve të Sanxhakut me në krye Jusuf Mehanjën, (kaçakë quheshin ata që nuk i bindeshin qeverisë e pushtetit, konkretisht atij pushtues serbo-malazez, por delnin në mal e luftonin kundër ketij pusheti), fotografi gjatë regjistrimit të vullnetarëve të Peshterit me 1916, dhe të Plavës e Gucisë të vitit 1912 etj. Fotografi të Hanit të Amir Agës të ndërtuar nga fundi i shek.XVII, fillimi i shek.XVIII.  Fotografia e Dervish Mitrovicës (me djemët e tij) , delegat në kuvendin e Vlorës 1912, Fotografi burrash të njohur e atdhetarë besnik të patriotit të shquar të Aqif Blytës. Në fotografi shohim edhe dy patriot shqiptar  si Jusuf Mehanja dhe Feriz  Sallku të cilët për veprimtarinë e tyre atdhetare shqiptare i vrau serbi në Shqipërinë “Londineze”, të parin në vitin 1926 në Shijak e të dytin në Fier me 1943. Një fotografi tjetër është ajo e një qeleshepunuesi në Pazar të Ri… Ndersa kemi fotografi që na tregojnë lahutarët e njohur nga Sanxhaku: Salih Ugllen, nga i cili u mblodhë një cikël kreshnikesh nga dy hulumtues amerikan, si dhe këngëtarin-lahutar e poet epik Avdullah Ferizi,  Lahutarët Bahtjar Gega, Tahir Daci , Sulejman Makaj etj. Me shumë vlera historike janë fotografitë e Bezistanit në Pazarin e Ri , që besohet se është ndërtuar në vitin 1692, si dhe e bujtinës në Pazar të Ri dhe e tregut në Senicë me 1938, në Akovë (Bjelo Polje) me 1935.. Në ekspozitën fotografike një vend të veçant zënë edhe  fotografitë që tregojnë për arsimimin shqip në Pazar të Ri, fotoja e mësuesit Nazmi Dedolli e mësuesve të tjerë, si dhe foto të nxënësve të shkolles fillore “Naim Frashëri”, “Skenderbeg” etjerë, gjatë periullës 1941-1944. Në fotografi fiksohen edhe burra të armatosur antikomunist të Sanxhakut me veshje kombëtare shqiptare 1942… Si dhe fotografi të udhëheqësve e luftëtarëve nacionalist në mbrojtje të trojeve shqiptare nga çetnikët e komunistët serbo-jugosllav , që për nga antishqiptarizmi nuk kishin dallim. Nga udhëheqësit e luftëtarët e mbrijtjes të trove etnike shqiptare  janë fiksuar edhe nacionlistet e njohur Sulejman Daci, Aqif Blyta, Azem Axhoviq, si dhe vullnetarë nga Kosova në mbrojtje të Pazarit të Ri si Shaban Polluzha e deri komandanti i milicisë popullore antikomuniste Xhemajl Konica, me veshje të ushtrisë shqiptare . Në ekspozitë shohim edhe fotografi objektesh, sheshesh, si dhe fotografi të familjeve me emër, gra fisnike , pamje nga qyteti i Pazarit të Ri, objekte kulti, artizane e artizanate, lojra popullore etj. Të gjitha keto fotografi që cilësova e të tjerat që permban ekspozita tregojnë e flasin vetëm shqip edhe pse trualli i tyre Sanxhaku e troje të tjera etnike shqiptare nën presionin , dhunën dhe genocidin serbo-sllav ose janë shpopullua ose janë tjetersua “etnikisht”, por kurr historikisht, pasi historia nuk mund të shpopullohet, as tjetersohet. Një kontribut i  rendësishëm për ruajtjen e historisë së autoktonisë shqiptare të trevës së Sanxhakut e më gjërë, është memorizua në fotografitë  e ekspozuar, fotografi duke i vrejtur me vëmendje na zgjojnë jo pak memorien tonë të historisë sa krenare aq tragjike. Në fund dua të them se ne malësorët kemi pasur një shprehje se rrena prej të vertetës është larg një shplakë , ku thuhej se çfar dëgjon me veshë mundet të jenë rrenë, por çfar shikon me sy është janë të verteta. E verteta e historisë së autoktonisë shqiptare të Sanxhakut duket qartë edhe në keto fotografi… Ndersa rrena e shovenëve serbo-sllav vetëm dëgjohet… 

Në fund të kësaj fjale të vogël para mesazhit të madh që percjellin fotografitë e ekspozitës me “titull”: Sanxhku, Histori e Dhembjes Kombëtare, dua të falnderoj  veprimtarët e njohur të çeshtjes kombëtare shqiptare, zotrinjët  Ismet Azizi dhe Ali Daci, të cilët na sollen këtë ekspozitë fotografike në qytetin e Koplikut, në qëndrën administrative të Bashkisë Malësi e Madhe.  

Nga Frank Shkreli

Madeleine Albright, e para femër Sekretare e Departamentit Amerikan të Shtetit (DASH), dhe ish-refugjate e tiranive fashisto-komuniste në fund të Luftës së Dytë Botërore –ndërroi jetë të mërkurën nga kanceri në moshën 84-vjeçare. Zonja Albright kishte lindur në ish-Çekosllovaki.

Në njoftimin e familjes, për kalimin në amshim të Zonjës Albright, ajo u cilësua, ndër të tjera, edhe si “kampione e palodhur e demokracisë dhe të drejtave të njeriut.”  Pas njoftimit se Zonja Albright kishte ndërruar jetë, përfaqësues të politikës amerikane dhe botërore reaguan shpejt për vdekjen e gruas së parë në histori në krye të diplomacisë amerikane, e emëruar në atë post nga Presidenti Bill Clinton, në vitin 1996.

Në një deklaratë të përbashkët, çifti Bill dhe Hillary Clinton e cilësuan vdekjen e Zonjës Albright si një humbje të madhe për botën.  Ish Presidenti Clinton dhe Hillary Clinton thanë se ishin, “thellësisht të hidhëruar”, me kalimin në amshim të Zonjës Albright, me të cilën ata kishin një miqësi prej disa dekadash. “Vdekja e Zonjës Madeleine është një humbje e madhe për botën, në një kohë kur kemi më shumë nevojë për mësimet nga jeta e saj, por jemi të vetdijshëm se trashëgimia e saj do të vazhdojë të lulëzojë nepërmjet studentëve të shumtë, të cilëve ajo u ka dhënë mësim në Universitetin Xhorxhtoun. “Me marrjen fund të Luftës së Ftoftë, ndërsa filloi një periudhë e re ndërvartësie globale, Albright qe bërë zëri i Amerikës pranë Kombeve të Bashkuara në Nju Jork dhe më vonë ajo u emërua në postin e Sekretarit Amerikan të Shtetit (në administratën e Presidentit Bill Clinton), ku ajo shërbeu me një fuqi e bindje pasionante në mbështetje të lirisë, demokracisë dhe të drejtave të njeriut”, u shprehën Bill dhe Hillary Clinton në deklaratën e tyre me rastin e vdekjes së bashkpuntores dhe mikes së tyre të ngusht, prej shumë vitesh.

Ndërkaq, Presidenti aktual Joe Biden iu referua origjinës së Zonjës Albright, e cila është lindur në Pragë dhe ka ardhur në Shtetet e Bashkuara si refugjate në vitin 1948 pasi komunistët morën fuqinë në atë vend dhe anë e mbanaë Evropës Qëndrore dhe Lindore. “Ajo ishte një emigrante që u arratis nga persekutimet (nazi-komuniste). Ishte një refugjate që kishte nevojë për strehim të sigurt nga kërcënimet dhe frikësimet. Dhe si shumë të tjerë, para dhe pas saj – ajo ishte krenare se ishte Amerikane”, është shprehur Presidenti Joe Biden. Presidenti Biden shtoi se, “bashkpunimi im me Sekretaren Albright gjatë 1990-ave ishte kulmi i karierës time në Senatin e Shteteve të Bashkuara gjatë mandatit tim në Komisionin e Senatit për Punët e Jashtme…ne ishim bashkpuntorë dhe miqë në punën tonë për të mirëpritur demokracitë e reja të posa çliruara nga komunizmi si anëtare të NATO-s – ashtu edhe në punën tonë për tu ballafaquar me barbarizmat gjenocidale serbe në Ballkan.”

Ndërsa Senatori i Nju Jorkut, Shumer, duke iu referuar jetës së Zonjës Albright si refugjate në Evropën e pas Luftës së dytë Botërore, tha se ajo u arratis, fillimisht, nga “nazizmi dhe (pastaj edhe nga) komunizmi sovjetik”, nënvijoi kryetari i shumicës në Senatin e Shteteve të Bashkuara, Çarles Shumer.  Duke shtuar se, “ajo mishëronte ëndërren amerikane” dhe e cilësoi atë një “vigane e historisë Amerikane”, që ka frymëzuar gratë dhe vajzat, anë e mbanë botës”, ka thenë me këtë rast Senatori i Nju Jorkut, Z.  Chuck Shumer. 

Nga refugjate e arratisur nga nazizëm-komunizmit arrijti në maje të diplomacisë botërore. Kreu i pakicës në Senatin amerikan, Senatori republikan, Mitch McConnell, gjithashtu iu referua fëmijërisë së Zonjës Albright si refugjate që u arratis nga tiranitë shtypëse të shekullit të kaluar në Evropë, pasi për fat, ajo “shpëtoi me familjen e saj nga komunizmi sovjetik si vajzë e re, duke arritur nivelet më të larta të shërbimit publik amerikan, “për të drejtuar — një gjysëm shekulli më vonë – politikën udhëheqëse globale të Amerikës”, është shprehur Kryerepublikani i Senatit amerikan. “Nuk ishte e nevojshme që të ndaje me ‘të, të gjitha pikëpamjet politike për të vlerësuar lidershipin e saj të dedikuar ndaj kombit tonë”, ka shkruar, Senatori McConnell. Sekretarja Albright, sipas Senatorit McConnell, e kuptonte mirë faktin se Shtetet e Bashkuara janë një fuqi botërore me interesa por edhe me përgjegjësi globale”, tha ai. Aspektin e saj të jetës si refugjate e arratisur nga tiranitë nazi-komuniste të shekullit të kaluar në Evropë – dhe arritjet saja në krye të diplomacisë amerikane në fund të shekullit të kaluar, e kanë përmendur shumë personalitete amerikane dhe botërore, me rastin e kalimit të saj në amshim, si një aspekt pozitiv që ka ndihmuar atë punën e saj në mbështetjte të lirisë dhe demokracisë anë e mbanë botës.

Historia e saj familjare si refugjate nga tiranitë nazi-komuniste të shekullit të kaluar në Evropë, është shumë e ngjashme me shumë prej nesh që kemi ardhur  në këtë vend të bekuar për strehim të sigurt nga persekutimet, në kërkim të lirisë dhe demokracisë për veten dhe familjet tona. Ashtu ka ndodhur edhe me familjen e Zonjës Albright.  Babai i saj, një anti-komunist i bindur që nuk mund të pajtohej me komunizmin, kishte vendosur të largohej, në 1948, nga Çekosllovakia për në Shtetet e Bashkuara, ku ai dhe familja e tij, përfshi vajza e vogël Madeleine, kërkuan dhe siguruan strehim politik nga frika se në vendin e tij, babai i saj do të persekutohej nga regjimi komunist për “bindjet e tija të thella në idealet e demokracisë.”

Vet Zonja Albright ka shkruar disa  vite më parë (2016) se, “Shtetësia amerikane ka qenë gjëja më e rëndësishme në jetën time”, duke shtuar se, ashtu si të “gjithë refugjatët e tjerë në këtë vend, edhe unë shpresoja për një jetë në siguri, me dinjitet, e që të kisha mundësi të kontriboja diçka për atdheun tim të ri.” 

Fatkeqsisht, Evropa po përballet përsëri me forca gjenocidale, si ato kohës rinore të Madelein Albright në Çeki, të kryesuara nga Rusia putiniste, që duan, pikërisht, të çbejnë arritjet politike dhe diplomatike të ndryshimeve të mëdha post-komuniste në Evropë, lirinë, demokracinë dhe pavarësinë e vendeve. Evropa, përsëri sot po përballet me miliona refugjatë ukrainas, refugjatë siç ishte edhe vet Madeleine Albright para 8 dekadash e sa. Është vështirë të parashikohet se si do përfundojë agresioni barbar i Rusisë kundër Ukrainës dhe sa krime kundër njerëzimit, dhimbje, vrasje e sa miliona refugjatë – siç Madeleine Albright më 1948 — do të shkaktojë më në fund ky agresion i paprovokuar kundër një shteti të lirë e demokratik. 

Por ajo që mund të bejmë ne sot në këtë ditë të kalimit në amshim të ish-Sekretares së Shtetit Madeleine Albright – sidomos shqiptarët, qofshim ata ish-refugjatë të vendosur në Amerikë e gjetkë për arsye të persekutimeve nazi-komuniste të shekullit të kaluar, qofshin sidomos shqiptarë refugjatë të luftës së fundit gjenocidale kundër shqiptarëve të Kosovës. Të gjithë ne – mund dhe duhet të falënderojmë Zotin që një ish-refugjate nga komunizmi, me origjinë çeke, gjëndej në krye të diplomacisë amerikane në njërën prej periudhave më të vështira të historisë së shqiptarëve: lufta në Kosovë.  Nuk ka asnjë dyshim në mendimin tim se përvoja personale dhe familjare e Zonjës Madeleine Albright, si refugjate e arratisur nga komunizmi sovjetik çek në vitin 1948, të ketë luajtur një rol të jetik në politikën amerikane të 23-viteve më parë, në përpjekjet politike, ekonomike dhe ushtarake për të ndaluar krimet kundër njerzimit në Kosovë nga forcat terroriste të Millosheviqit.  Në një intervistë të ënjtën me CNN, Hillary Clinton vuri në dukje lidershipin e Zonjës Albright, veçanërisht gjatë konfliktit në Kosovë.  Ajo tha se, “Ç’prej fillimit, besoj se Madeleine, më shumë se kushdo tjetër, ishte e bindur se gjëndja e krijuar në Kosovë nga Millosheviqi, përbënte kërcënim ndaj stabilitetit dhe unitetit evropian, si dhe një kërcënim ndaj aleancës transatlantike…por edhe ndaj interesave amerikane”, ka thenë Hillary Clinton për gazetaren Christiana Amanpour në CNN.   

Ky fakt është pasqyruar në shumë reagime të ditëve të fundit dhe nga shumë personalitete amerikane dhe botërore– me rastin e kalimit në amshim të Madeleine Albright.  Një ndër udhëheqsit botëror ishte edhe Presidentja e Kosovës, Vjosa osmani e cila u shpreh me këtë rast se “Madeleine Albright na dha shpesë kur shpresë nuk kishim. Ajo u bë zëri dhe arma jonë kur ne nuk kishim as zë, as armë.  Ajo përjetoi dhimbjen e popullit tonë sepse ajo vetë ishte e persekutuar në fëmijëri. Kjo është arsyeja që ajo ishte aq e vendosur që të ndalonte gjenocidin serb të Millosheviqit kundër shqiptarëve të Kosovës.  Albright mbështeti Kosovën deri në fund dhe kjo është arsyeja që populli i Kosovës do ta kujtojë atë për sa të jetë jeta”, ka thënë Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, në fjalën e saj me rastin e kalimit në amshim të ish-Sekretares Amerikane të Shtetit, Madeliane Albright.   

Fati i shqiptarëve!  “Vështirë të ndodhë që një lider ose lidere të jenë aq të përshtatëshëm dhe të përsosur për periudhën që kanë shëbyer”, siç ishte Madeleine Albright për periudhën që ajo ka shërbyer në krye të diplomacisë amerikane, përfshirë kohën e luftës në Kosovë.  Kështu janë shprehur Bill Clinton dhe Hillary Clinton me rastin e kalimit në amshim të ish-refugjatës nga komunizmi sovjetik-çekosllovak dhe nazizmi, e cila pas strehimit të saj prej refugjati politik në Shtetet e Bashkuara, arrijti kulmin e diplomacisë amerikane. 

Mirënjohje të përjetëshme Madeleine Albright nga ky ish-refugjat politik shqiptaro-amerikan dhe shumë e shumë të tjerë, si unë në këtë vend të lirë e demokratik – në Amerikën tonë të dashur — që ashtu siç ishte për ju i “pazëvendësueshëm” për lirinë dhe demokracinë në botë, ashtu vazhdon të jetë edhe për miliona njerëz anë e mbanë botës. 

Frank Shkreli

CBSNews

Xhelal Zejneli/

Medlin, Ti e dije se shqiptarët nuk kërkonin kurrfarë drejtësi të posaçme, ngase ndaj tyre s’ishte bërë dot, kurrfarë padrejtësie e veçantë, por padrejtësi e përgjithshme, padrejtësi historike. Ti luftove, për liri dhe drejtësi njerëzore. Prehu në shkëlqimin e dritës së amshueshme, në parajsën qiellore, aty pranë Beatriçes. Për kombin shqiptar Medlin, Ti je e pavdekshme.*   *   *

Medlin Olbrajt (Madeleine Jana Korbel Albright, Pragë, 15 maj 1937 – 23 mars 2022) ishte politikane dhe diplomate amerikane. Lindi në një familje hebraike të Çekosllovakisë. E ëma Mandula (Anna Korbel, e lindur Spieglova, 1910-1989) dhe babai Jozef Korbel (Josef Korbel, 1909-1977), gazetar dhe nëpunës në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Çekosllovakisë, ia dhënë emrin Madlenka Jana (Mari Jana Kerbelova). Për t’u shpëtuar përndjekjeve të nazistëve, familja e saj kaloi në katolicizëm. Madlenka u edukua si katolike. Në fillim të qershorit të vitit 1937 familja u vendos në Beograd, ku Jozef Korbel ishte caktuar zëdhënës në ambasadën e Çekosllovakisë. Në vitin 1937, Madlenka Jana Kerbelova, si foshnjë tremuajshe, bashkë me prindërit erdhi për pushime në Jelsi të ishullit Hvar në Kroaci. 

Familja qëndroi në Beograd vetëm një vit, deri atëherë kur trupat e Hitlerit (Adolf Hitler, 1889-1945) hynë në Çekosllovaki. Vermahti gjerman invadoi Pragën. Për këtë arsye  Jozef Korbeli u shpërngul në Londër ku mori strehim politik. Aty qëndruan gjatë gjithë Luftës së Dytë Botërore. Pas kapitullimit të nazizmit, familja u kthye në Pragë.

Ndërkohë, Jozef Korbeli caktohet ambasador i Çekosllovakisë në Beograd, ku vendoset e tërë familja. Në shkurt të viti 1948, me rënien e kryetarit të Çekosllovakisë Eduard Benesh (Edward Benesh, 1884-1948), karriera e Jozef Korbelit si ambasador – përfundon. Pas kësaj, si përfaqësues i Çekosllovakisë, ai dërgohet në misionin paqësor të OKB-së, në Indi. Pas konfliktit midis Josip Broz Titos (1892-1980) dhe Josip Stalinit (1879-1924), Mandula Korbel me të dyja vajzat – Madlenkën dhe Katarinën, prej Beogradi shkojnë në Nju-Delhi, te babai. Përvojat e veta si ambasador në Beograd, Jozef Korbeli i paraqet në libër. Në vitin 1951 libri botohet edhe në Beograd.

Kur pushtetin në Çekosllovaki e morën komunistët, familja e saj përsëri u largua nga vendi. Tani vajtën në ShBA dhe u vendosën në Denver të shtetit federal të Kolorados (Colorado). 

Në vitin 1955, Madlenka kryen në Denver shkollën e mesme. Në vitin 1959, diplomoi në Wellesley Collegeu. Studimet e doktoratës i kreu në vitin 1975 në Universitetin Columbia. Punoi si asistente e senatorit Edmund Buskie (1914-1996). Ndjek studimet ndërkombëtare në  Johns Hopkins University në Baltimor. Magjistron në Boston. Specializohet në temën e çështjeve politike të Evropës Lindore dhe bëhet profesoreshë e marrëdhënieve ndërkombëtare në shkollën diplomatike të Universitetit në Xhoxhtaun (Georgetown). Doktoron në lëmin e të drejtës shtetërore dhe të administratës në Universitetin Kolumbia (Columbia). 

 Në vitin 1959 Madlenka martohet me të dashurin e ditëve studentore Jozef Olbrajt (Joseph Medill Patterson Albright, 1937-). Tani e tutje ajo do të quhet Medlin Olbrajt (Madeline Albright). Burri i saj ishte një prej bashkëpronarëve të gazetës Washington Post. Nga kjo martesë lindën tri vajza: Alice Patterson Albright, Katherine Medill Albright dhe Anne Korbel Albright. Martesa e tyre zgjati 23 vjet. U ndanë në vitin 1982. Pas ndarjes nga Medlin Olbrajti, Jozef Olbrajti (Joseph Albright) u martua me autoren Marcia Kunstel (1947).

Karriera politike – Në vitet 1976-1981 Olbrajti bëhet këshilltare apo asistente e profesorit të vet të Universitetit Kolumbia, dijetarit politik dhe gjeostrategut polak-amerikan Zbignjev Bzhezhinski (Zbigniew Brzezinski, 1928-2017), i cili në atë kohë ushtronte detyrën e shefit të Këshillit për Siguri Kombëtare të ShBA-së. Bzhezhinski ishte strateg i gjeopolitikës. Në vitet 1977-1981 ishte këshilltar për Siguri kombëtare i ShBA-së, në administratën e presidentit Xhimi Karter (James Earl “Jimmi” Carter, 1924-). 

Pasi e la Këshillin e Sigurisë, Olbrajt u angazhua në Universitetin e Xhorxhtaunit (Georgetown), ku i këshillonte anëtarët e Partisë Demokratike për çështjet e punëve të jashtme.  

Në vitin 1980 presidenti Xhimi Karter (Jimmy Carter) i humbi zgjedhjet presidenciale nga Ronald Regani (Ronald Wilson Reagan, 1911-2004). Olbrajti mbeti pa punë. Pas dy vjetëve, më 1982, u nda nga burri. Duke qenë vetë në Uashington, i përkushtohet Partisë Demokratike. Në vitin 1992, gjatë presidencës së Xhorxh H. Bushit, plakut (George Herbert Walker Bush, 1924-2018), u mbajt mbrëmja vjetore guvernatore e demokratëve. Këtu Olbrajt takohet me guvernatorin Bill Klinton (William Jefferson Clinton, 1964 -), i cili po atë mbrëmje i ofron vend në shtabin zgjedhor të vet. 

Pas fitores së Klintonit në zgjedhjet presidenciale të vitit 1992, Olbrajt ndihmoi në formimin e Këshillit të Sigurisë Kombëtare të tij. Në vitin 1993, Klintoni e emëroi ambasadore të ShBA-së në Kombet e Bashkuara. Në atë kohë, mbështeti ndërhyrjen ushtarake të ShBA-së në Somali. 

Në vitet 1997-2001, pas fitores së dytë të Klintonit, emërohet sekretare e Departamentit të Shtetit (State Department). Në këtë detyrë e trashëgoi sekretarin e deriatëhershëm të Shtetit, Uorën Kristofer (Warren Christopher, 1925-2011). Ishte e para femër në ShBA në këtë detyrë. Me këtë rast, gazeta Time shkruan: “Emërimi i saj sekretare Shteti, rrënon bastionin mashkullor shekullor në State Department”.

Me t’u zgjedhur sekretare e Shtetit në vitin 1997, nga Çekosllovakia vërshuan komente  që u përhapën në publik. Vetëm tani Olbrajti mësoi se ka prejardhje hebraike. Një gjë të tillë prindërit nuk ia kishin bërë me dije. Historinë e familjes së vet Olbrajti e ka shkruar në librin “Dimri në Pragë”. 

*   *   *

Në politikën e jashtme iu përkushtua procesit të paqes në Lindje të Afërt, zhvillimit të marrëdhënieve dypalëshe me Kinën dhe me Rusinë. U angazhua për shtrirjen e NATO-s në lindje, për mospërhapjen e armëve bërthamore, për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe për zhvillimin e demokracisë në shkallë globale. 

Mori qëndrim të fortë ndaj Sadam Huseinit (Saddam Hussein, 1937-2006) në Irak dhe ndaj Sllobodan Millosheviqit (Slobodan Milošević, 1941-2006) në Serbi.

Gjatë luftës në Kroaci kundër pushtuesve serbë, Medlin Olbrajt mbrojti tërësinë e tokave apo integritetin territorial të saj. U angazhua për heqjen e embargos për importin e  armëve, por në vitin 1994, gjatë luftës midis kroatëve dhe boshnjakëve (myslimanëve) në Bosnjë dhe Hercegovinë, Olbrajti shkoi në Zagreb dhe kryetarit të Kroacisë, Franjo Tugjman (Franjo Tuđman, 1922-1999) iu kanos me sanksione. 

Në një takim me kryetarin e Rusisë, Vladimir Putin (1952-), midis tjerash Olbrajti kritikoi politikën ruse në Çeçeni. Më 7 tetor 1998, u takua me kryeministrin e Izraelit Benjamin Netanjahu (Benjamin Netanyahu, 1949-) dhe me liderin apo kryetarin palestinez Jaser Arafat (1929-2004). 

Për ta parandaluar dhe për t’i dhënë fund masakrës dhe gjenocidit serb ndaj shqiptarëve,   në vitin 1999 Medlin Olbrajt u angazhua për operacionin e NATO-s kundër forcave pushtuese serbe në Kosovë dhe në Serbi. 

Në vitin 2001, ministri gjerman i Punëve të Jashtme Joshka Fisher (Joschka Fischer, 1948-), për Olbrajtin thotë: “Medlin Olbrajt është një personalitet politik fascinues (ngashënjyes)”  

Olbrajti kritikoi Luftën në Irak (2003-2011) duke e cilësuar si: “katastrofë më e madhe e politikës së jashtme të ShBA-së, më e madhe se ajo në Vietnam”. Torturat ndaj ushtarëve irakianë në burgun Abu Graib, thotë Olbarjti, e kanë rrënuar në mënyrë serioze reputacionin dhe demokracinë e ShBA-së.

Medlin Olbrajt ua çeli rrugën femrave në funksionet politike. Me një rast deklaroi: “Në ferr ka vend për ato femra të cilat nuk u ndihmojnë femrave të tjera”. Përkundër dallimeve politike, Medlin Olbrajt kishte raporte të mira me sekretaren e ardhshme të Shtetit Kondoliza Rajs (Condoleezza Rice, 1954). 

Në fushatën presidenciale të vitit 2006, Medlin Olbrajti mbështeti Hilari Klintonin (Hillary Diane Rodham Clinton, 1947-). Pas humbjes së zonjës Klinotn, Olbrajti nuk i kurseu kritikat ndaj presidentit Donald Tramp (Donald John Trupm, 1946-). Në prill të vitit 2020 ajo tha se Trampi është i paparashikueshëm. Fitoren e Xho Bajdenit (Joseph Robinette Biden, Jr., 1942-) e priti me kënaqësi.

Për amerikanët, Olbrajt krijoi termin “komb i pazëvendësueshëm”. 

Përpos anglishtes dhe çekishtes, Olbrajt fliste edhe frëngjisht, rusisht dhe polonisht. Manipulohet se paskësh ditur edhe serbisht. Si sekretare e Shtetit, udhëtoi në shumë shtete të botës. Emërimi i saj si sekretare Shteti, në Evropë u prit pozitivisht ngase ngjalli shpresa se do të tregojë një interesim të posaçëm për Evropën qendrore dhe Lindore si dhe për vendet e ish-Bashkimit Sovjetik. 

Medlin Olbrajt u shpall Doctor honoris causa i Universitetit të Uashingtonit dhe i Universitetit Uinipeg (University of Winnipeg). 

 Pas pensionimit, e mbështeti presidentin amerikan Barak Obamën (Barack Obama, 1961-). Në ekipin e tij këshillimor për politikë të jashtme, themeloi firmën këshillimore globale “Albright Stonebridge Group” dhe ligjëroi në Universitetin e Xhorxhtaunit (Georgetown University). Më 29 maj 2012, Obama e dekoroi me “Medaljen e lirisë”. 

Vdiq nga kanceri, më 23 mars 2022, në moshën 84-vjeçare, e rrethuar prej familjarëve dhe miqve. Lajmin e bëri të ditur CNN-i.  

*   *   *

Shqiptarët dhe Olbrajti – Në cilësinë e sekretares së Shtetit, Olbrajt u zotua për ta parandaluar dhunën serbe në Kosovë. Me përpjekjet e saj të jashtëzakonshme u organizua  Konferenca e Rambujesë (Rambouillet) që u mbajt në afërsi të Parisit, më datë 6 deri 23 shkurt 1999. Më 14 shkurt 1999, zonja Olbrajt u takua me delegacionin shqiptar, të kryesuar nga Hashim Thaçi (1968-). 

Për ta parandaluar krizën humanitare të shqiptarëve, eksodin e përmasave biblike, vrasjet e fëmijëve, përdhunimet dhe gjenocidin serb mbi shqiptarët, Olbrajt u angazhua për operacionin e NATO-s kundër forcave pushtuese serbe në Kosovë dhe në Serbi. Në saje të luftës heroike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe falë angazhimit të saj, përkatësisht të Uashingtonit, më 12 qershor 1999, Kosova u çlirua nga kolonializmi serbomadh.

Në luftën e Kosovës, u dëbuan forcërisht prej shtëpive të veta 848.000 shqiptarë, u vranë 10.794 shqiptarë, prej tyre 1.133 fëmijë, prej rreth 5.000 shqiptarëve të zhdukur, 1.227 shqiptarë ende figurojnë si të pagjetur, 529 varreza masive, përfshi edhe varrezat masive në Serbi, rreth 20.000 femra të përdhunuara, përkatësisht viktima të dhunës seksuale, 1200 prej tyre figurojnë me emra e mbiemra. Për dëmet materiale të mos bëjmë fjalë. Kryerës të krimeve të sipërthëna janë: ushtria serbe, policia serbe dhe paramilitarët serbë, përfshi edhe mercenarët që luftuan në radhët e paramilitarëve serbë. 

*   *   *

Më 12 qershor 2004, në 5-vjetorin e Ditës së Lirisë, Kosova e nderoi  Olbrajtin me “Medaljen e Artë të Lirisë”. Dekoratën ia dorëzoi kryetari i Kosovës Ibrahim Rugova (1944-2006). Shumë vajza në Kosovë dhe në mbarë botën shqiptare, për dashurinë ndaj saj, e mbajnë emrin e Medlin. Më 11 shtator 2018, një prej shesheve kryesore të Prishtinës u emërtua me emrin e saj. Më 12 qershor 2019, me rastin e 20-vjetorit të çlirimit të Kosovës u përurua në Prishtinë busti i Olbrajtit. Në disa nga këto manifestime ishte e pranishme edhe vetë Olbrajti bashkë me presidentin, përkatësisht ish-presidentin Bill Klinton.   

*   *   *

Medlin, Ti e dije se shqiptarët nuk kërkonin kurrfarë drejtësi të posaçme, ngase ndaj tyre s’ishte bërë dot, kurrfarë padrejtësie e veçantë, por padrejtësi e përgjithshme, padrejtësi historike. Ti luftove, për liri dhe drejtësi historike. Prehu në shkëlqimin e dritës së amshueshme, në parajsën qiellore, aty pranë Beatriçes. Për kombin shqiptar Medlin, Ti je e pavdekshme. 

Xhelal Zejneli