KUR QESHNIM ME LOT ME METIN ME SHOKË…

May 31, 2019 by dgreca

Nga arkivi i gazetarit/

Homazh për Muhamet Likon…

Ata erdhën nga Vlora, nga ai qytet me histori Shqipërie në kohë e hapësirë, nga ai qytet ku lindën dhe u rritën, që i ngjiti në skenë dhe i duartrokiti duke qeshur me lot, që e përcolli humorin e tij në mbarë Shqipërinë e tash në mbarë botën, atje ku flitet e qeshet shqip. Ata kanë ardhur disa herë në Athinë, mbajnë mend shumë takime me spektatorin emigrant dy prej të cilave në një stadium të madh lojërash me dorë, shfaqje që i kanë befasuar dhe ua kanë mbushur sytë me lot. Unë i pashë ato në skenën e një buzuku në Dhafni, në bulevardin Agiu Dhimitriu 46, nën shoqërinë e Andrea Alushit. I pashë se si qeshnin emigrantët spektatorë, si ngjiteshin në skenë e këndonin bashkë me këngëtarët dhe se si vallëzonin në sallë e podium…

Këto, në formën e një meditimi do t’i përcjell në një foto reportazh numrin e ardhshëm. Sot, nga holli i “Hotel President”, duke pirë një kafe ekspres me ta, me Afrim Agalliun, Muhamet Likon dhe Agron Hamon, kërkova të hyj në minierën e humorit të tyre.
Hapa një galeri…
Nga ajo po i përcjell lexuesit paksa nga floriri që këta BURRA i kanë dhënë popullit…
Dhe do t’i japin edhe shumë vjet të tjerë…

Unë: Kur keni lindur ?

Afrimi: Unë kam lindur më 9 tetor të vitit 1949.

Muhameti: Unë jam gaforrja, 25 qershor 1955.

Agroni: Bricjapi, 15 janar 1950.

Unë: Kur jeni lidhur me humorin ?

Afrimi: Lidhjet tona janë të hershme. Fillimisht jam lidhë unë me Agronin, rreth vitit ’68. Më pas në vitin ‘74 erdhi Maneja kurse në ’76-tën erdhi Meti. U bëmë kështu katër…

Meti: Unë jam lidhur me humorin në shtëpinë e pionierit në Vlorë, në veprimtaritë e shkollës dhe të pionierit në shkollë, në qytet dhe më gjerë në Sarandë dhe vende të tjera. Pasi mbarova ushtrinë fillova në ndërmarrjen e përpunim-drurit me veprimtaritë kulturore, me estradën e ndërmarrjes. Në vitin 1976 kalova si amator në estradën profesioniste. Në vitin 1980 u bashkuam të tërë si profesionistë.

Agroni: Në nëntor të vitit 1967 më zbulon i madhi Piro Sarasi, aktor. Isha në uzinën e sodës kaustike. Në ’68 kalova direkt aktor në estradën profesioniste. Që atëherë nuk i jam ndarë skenës e humorit.

Unë: Si të zbuloi Pirro ?

Në ato kohëra kishte një lëvizje shumë të madhe kulturore në qytetin tonë. Diku e kam thënë edhe në një vend tjetër: Atje mund të gjeje shumë Agrona, shumë Afrima, shumë Mete, shumë Mane. Pastaj ajo që thotë Meti “Desh Zoti dhe na bashkoi të katërt“

Unë: Kur keni qeshur më shumë në jetën tuaj ?

Afrimi: Të qeshim ne është e vështirë, në qoftë se bëhet fjalë për art. Por ne kemi qeshur. Kemi qeshur dhe do të qeshim kur kemi evenimente, kur kemi gëzime në familjet tona. Kur shohim njerëzit tanë të afërt që gëzojnë dhe qeshin dhe janë të lumtur, natyrisht edhe ne jemi të qeshur e të lumtur. Nuk është kollaj të qeshim, sepse profesioni jonë është që duhet të bëjmë të tjerët të qeshin. Qeshim në momente kur ka tipa interesantë që tregojnë bukur barsoleta. Sinqerisht unë qesh e kënaqem, kur shoh që kolegët e mi artistë bëjnë gjëra të bukura…

Meti: Unë them se ne qeshim më shumë kur qesh spektatori. Po u kënaq ai ndjejmë edhe ne kënaqësi. Por më shumë, që kemi qeshur së bashku me spektatorin, ka qenë kurë në konfidencë me njeri tjetrin kemi bërë ndonjë lapsus në material. E kemi dalluar që të tre që Agroni gaboi. E ka kuptuar edhe spektatori dhe ka filluar të qeshë. Atëherë kemi qeshur së bashku. Qesh ata e qesh ne, sa ka arritur që materiali është lënë përgjysmë vetëm nga e qeshura.

Unë: Kur ka ndodhë kjo?

Ka ndodhur… Për 8 marsin në Vlorë në pallatin e sportit kur i ra lexhia kolegut tonë me gjithë partiturë. Ai nuk e kishte shkruar atje tekstin por te partitura. I ra… E ngriti… I ra përsëri…E ngriti përsëri… Duke qeshur pësh-pësh, nga një çikë e nga një çikë ne, fillojnë të qeshnin gratë. “avash tha ai se na prishët vëmendjen”, sikur ia kishin fajin ato. atëherë qesh ne me lot, qesh gratë…U la përgjysmë materiali sepse ishte parodi me të kënduar. Kur këndon edhe qesh nuk këndon dot, është e pamundur.

Agroni: Si tha Meti raste ka plot. Edhe në sallë brenda na ka bërë vaki me publikun. Kur ai e ka marrë vesh se ne bëmë ndonjë lapsus, apo edhe ndoshta mund të kemi harruar ndonjë gjë dhe kemi futur ndonjë batutë që nuk ka qenë fare, ka qenë stropjo, ka plasur një gaz që na ka thyer brinjësh.

Unë: Po, e kundërta: kur keni qarë në skenë ?

Afrimi: Unë mbaj mend të kem qarë kryesisht kur kemi qenë për shfaqje në emigracion. Në Greqi, në Amerikë, në Kanada, në Angli, apo edhe në Itali, kudo që kemi qenë, kur shohim emigrantët, motrat, vëllezërit tanë, të afërmit tanë, bashkëqytetarët, bashkatdhetarët që na ndjekin në shfaqjet që organizohen, kur ata qeshin dhe në të njëjtën kohë edhe qajnë edhe ne reflektojmë. Ata pika lot na dalin edhe neve nga sytë. Kur shohim bashkatdhetarët tanë që qajnë.

Meti: Unë për të qarë nuk para kam qarë përveçse në raste gëzimi, kur kemi takuar ndonjë shok të vjetër jashtë shtetit, nga emocionet, nga fjalët e tyre, nga respekti i madh ndaj nesh. Vetëm lot gëzimi, jo qarje.

Agroni: Unë nuk u heq asnjë presje atyre që tha Afrimi dhe Meti. Lot emocionalë me thënë të vërtetën, unë dhe pa diskutim edhe tre shokët e mi, kemi derdhë kur jemi dekoruar me titullin e lartë “Naim Frashëri i artë”. Ishte një vlerësim i punës sonë mbi 35 vjeçare. Ato momente kanë qenë emocionale kur na u dorëzua dekorata e lartë nga ministrja e kulturës e asaj kohe.

Unë: Kujtoni ndonjë moment që lidhet me kulmin e të qeshurit në sallë ?

Afrimi: Momente të bukura ka plot. Në sallë e qeshura është masive dhe nuk mund t’i ndash spektatorët kur ata qeshin të gjithë së bashku. Momente të veçanta pastaj duhet të kujtohemi…

Mbaj mend një rast shumë të bukur në Tiranë, para shumë vitesh, kur Meti tregonte monologun e “Qypit” dhe ne ishim duke ngrënë e pirë me disa shokë miq të Tiranës. Kur arriti Meti tek momenti i “pordhës” njeri nga miqtë tanë qeshi aq shumë sa i shpëtoi shurra në brekë dhe iku. “Nuk duroj dot më, tha dhe duke mbajtur dorën nën shalë iku”. Ky ka qenë momenti që ne kemi qeshur shumë. (qesh)

Meti: Atëherë është qeshur shumë, sidomos në Vlorë. Monologun e “Qypit” unë e kisha xhiruar në ‘86-tën. Meqë ishte pak si banal nuk u dha. I njëjti xhirim është dhënë në ‘91-shin. Ndërkohë këtë unë e futa në skenë në ‘90-tën në Vlorë. Aty kam dhënë tridhjetë shfaqje sepse në Vlorë vinin dhe iknin, nga fillimi i eksodit. Vinin dhe më thonin “Do të na e tregosh atë sot sepse jemi për të ikur për andeja”. Nuk më harrohet një burrë rreth të pesëdhjetave i cili si mbaroi shfaqja mu afrua dhe më tha “Dal të të shikoj tamam se nuk më linin lotët të të shikoja surratin”. Më përqafoi, më puthi, më tha rrofsh dhe iku. Ka pasur shumë raste të tjera që kanë qeshur tamam.

Agroni: Pyetja është një çikë e vështirë. Neve në tërë karrierën tonë na kanë shoqëruar të qeshurat e mëdha në sallë dhe ndoshta kjo është ajo që ne kemi mbijetuar edhe sot e kësaj dite dhe publiku na ndjek me të qeshurat e tij sepse po të mos na ndiqte me thënë të vërtetën ne mund të ishim shpërbërë si grup.

Unë: Jeni krijues dhe interpretues. Ku buron , cilët janë krojet e humorit tuaj ?

Afrimi: Ne mbështetemi te populli. Një ambient dasme, gëzimi apo ndonjë ambient shoqëror apo edhe në një bar a bufe. Njerëzit që na rrethojnë jo vetëm na dëgjojnë por edhe i dëgjojmë ata. Marrim shkas nga njerëz, nga karaktere, qoftë edhe personazhe që nuk i kishim njohur më parë, që i takojmë rastësisht. Kushdo artist, jo vetëm ne, përgjithësisht artistët e mirë tek populli mbushin “ kovat “ e humorit dhe të artit.

Unë: Met ! Qypin ku e ke gjetë ?

Meti: Qypin ? (qesh) Kur isha amator e kam dëgjuar nga i madhi i estradës së Vlorës, nga të parët, i pari fare, Gaqi Vishi. Po ua tregonte kolegëve të tij. Unë e dëgjova, ma kapi veshi. Dhe në atë rastin që tha Afrimi, që u përmor në brekë nga të qeshurat kemi qenë tek Vjosa në Tiranë, te taverna poshtë, duke pirë e duke ngrënë. Po tregonim barsoleta. Unë thashë me vete “ta tregojë njëherë”: Ishte si provë për vete. Atje ai ra përmbys. E la tavolinën. Iku të ndërrojë benevrekët se ishte burrë i moshuar. Erdhi pastaj. “ Je kështu e je ashtu…”
Në fakt neve veprimtarinë tonë e marrim kudo. Herë pas here na bashkojnë shumë tavolina, shumë njerëz. Mua kur më pyesin se me kë je ti, çfarë krahu je? U them se jam “partia e karaqejfit”, e tavolinës me një fjalë. Në një tavolinë, me miq të dashur e shokë plot, aty njerëzit tregojnë gjëra të bukura. Ajo që na pëlqen e marrim dhe e kthejmë në material, në skeç, parodi etj. sipas vlerës që ka. Kjo është krijimtaria. Nga njerëzit i marrim, nga jeta.

Agroni: Aktori ka një lloj dhuntie të tillë që hulumton, heton, ta quaj kështu, një thënie që ju mund ta thoni pa ndonjë teklif ne na ngacmon. E diskutojmë me njeri-tjetrin. Këtu e gjejmë pikën mbështetëse në frymëzimin tonë. Temat shoqërore përbëjnë edhe çelësin e suksesit tonë. Ka të tilla tema populli ynë sa të të mbërthejnë shumë shpejt.

Unë: Në mënyrë figurative, matur me kilometrat e rrugës që keni bërë; detare, ajrore, tokësore, sa është “kilometrazhi” i humorit tuaj ?

Afrimi: Ne kemi bërë shumë kilometra. Në kuptimin figurativ, siç thoni ju, të humorit, do të vazhdojmë të bëjmë aq kilometra sa të shohim që spektatori të ketë të qeshurën e tij të zakonshme. Në qoftë se do të kuptojmë se spektatori nuk do të na buzëqeshi ashtu siç na ka buzëqeshur, atëherë kilometrat tona do të shkurtohen. Deri tani e ndjejmë veten se jemi mirë dhe besoj se kontribuojmë dhe do të kontribuojmë akoma.

Meti: Unë them se nuk mund ta matim dot humorin me kilometra se duhet të ishim edhe gjeometra. Muhabeti është këtu që ne do të vazhdojmë me këtë humor edhe për aq kilometra sa të shkojmë deri në fund të rruzullit. Do të vazhdojmë, do të vazhdojmë derisa të kemi fuqi.

Agroni: Deri më sot, në mënyrë kështu për të qeshur pak, kemi mbi tridhjetepesë vjet kilometra. Kur të mbarojë ajo pika e fundit e benzinës atëherë do të themi se mbaruam, e lamë punën për karburant.

Unë: Mirë por karburanti është shtrenjtuar shumë?

Agroni : Eh ! Edhe ne jemi bërë të shtrenjtë.

Unë: Një “fuçi” humor sa ka shkuar ?

Meti: Edhe humori, edhe qejfi s’kanë të paguar, ndaj janë shtrenjtuar.

Unë: Sa herë keni ardhë në Greqi ?

Afrimi. Në Greqi ne kemi ardhë shumë herë. Por ajo që vlen për të theksuar është ardhja e dy herëve të fundit, para një vit e gjysmë dhe këto ditë, dje dhe pardje. Këtë të fundit e ka bërë të mundur Andrea Alushi me kompaninë e tij të njohur kulturore “Univers”.

Agroni: Pa u heq asnjë presje atyre që thanë shokët e mi ne Shqipërinë e kemi rrahur në të gjitha trevat. Më duket, nuk jemi keq, jemi mirë edhe në trevat e Greqisë dhe ato të Italisë, deri diku ato të Anglisë dhe Amerikës dhe Kanadasë.

Unë: Cila do të ishte përshëndetja juaj humoristike për lexuesin emigrant në Greqi ?

Afrimi: Problemi është se ti i bën këto pyetje dhe kërkon përgjigje pa na lënë kohë të mendohemi.

Atëherë bëjmë një pushim dhe mendou.

(Pas pushimit)

Meti: Mesazhi im për emigrantët është ky: Lexoni dhe punoni greqisht por fëmijëve tuaj dhe vetes i flisni shqip, mos e harroni shqipen.

Agroni: Mjaft emigrim ! Tani duhet të jeni migruar njëqind për qind në jetën tuaj. Ato pesë pare vini në vendin tonë. Do të kenë vlerë akoma më të mëdha.

Afrimi: Urimi im për të gjithë emigrantët, jo vetëm në Greqi por në të gjithë botën, është të kenë jetë e shëndet dhe të kthehen sa më shpejt pranë njerëzve të tyre, në shtëpitë e tyre, të kontribuojnë jo më për grekun, italianin, gjermanin, anglezin, amerikanin por për vendin e vet.

Meti: Do të desha të shtoj diçka për të qeshur… Siç dihet gjahtarët gënjejnë. Edhe ne kemi një shok gjahtar. Një ditë, katër apesë vetë ishim ulur rreth tavolinës, kuptohet me ndonjë çikë raki e salcë kosi. Ai filloi të mburrej. “Kam ca pëllumba, tha, nja dyzetë çifte pëllumbash fantastikë. Ca këmbëleshë, ca çaf kularë, ca larashë, ca të kuq, ca blu, ca të zinj…Kanë një gjë fantastike; – ia jap tjetrit një çift e për një orë çifti më vjen në shtëpi.

Ma kërkoi njeri në Lushnje “Aman a të keqen, mu lut duke më rënë në gjunjë, më jep një çift se i ke shumë të bukur”. Ia dhashë. Për tre ditë pëllumbat më erdhën në shtëpi.

M’i kërkoi një shkodran “ T’u bëfça, ta marça më jep një çift”. Ia dhashë. Për një javë më erdhi çifti në shtëpi, në Vlorë. Nuk mbahen.

Më kërkoi një çift një dibran, prej Dibrës së Madhe në Maqedoni. “Allejshkën, di plluma m’ep, ni voc e ni cucë, më tha”. Ia dhashë. Për pesëmbëdhjetë ditë pëllumbat direkt e në shtëpi…

Kushedi se në çfarë vendi të Evropës e Amerikës do të kishte shkuar me pëllumbat e vet sikur mos tia priste llafin një shok i tavolinës. Kishte pirë një çikë mirë shoku ynë.

“ Boll na përrallise ”, i tha duke përplasur gotën mbi tavolinë sa stërkalat e rakisë i ranë në sy.

“ Po pse “?- ia ktheu gjahtari.

“ Po ty ka dy vjet që të ka ikur plaka në Greqi dhe nuk po të kthehet. T’u kthekërkan pëllumbat ty nga Shkodra e Dibra !” (qeshim)

Bisedoi Abdurahim Ashiku

Athinë 17 korrik 2006

Meditim për Pestalozzin dhe shqiptarët

May 31, 2019 by dgreca

Nga Alfred Papuçiu/

Profesori i nderuar dhe fisnik Jean-Philippe Assal i ka kaluar 80 vitet e jetës së tij të mbushur me shumë vepra të tij humane, për bashkëkombasit e tij por edhe për miqtë e tij të mirë shqiptarë. Ai e ka merituar praninë e tij në Akademinë shqiptare të Shkencës dhe të Arteve. Mjekë dhe personnel mjekues nga Shqipëria dhe Kosova kanë ardhur në Zvicër me ndihmesën e tij, për të përkryer dijenitë e tyre në fushën e edukimit terapeutik të pacientëve. Ai gjen kohë edhe tani në moshë të thyer për t’i ndihmuar ata me përvojën e tij të madhe. Unë kam patur fatin të bashkëpunoj me të dhe i kam përkthyer dy libra në gjuhën shqipe, ndër të tjera « Edukimi terapeutik i pacientëve me sëmundje kronike » ku ai jep postulata se si pacientët duhet të marrin në dorë vetë sëmundjen, duke gjetur mundësi më të mira për ta kapërcyer atë. Me të unë kam krijuar një miqësi që do mbetet e treguar përjetë edhe tek mbesat dhe nipat e mij, njësoj si Dielli për Universin. Për 32 vjet me rradhë në Zvicër, miqësia me Profesor Assalin ka qënë një burim kurajo dhe force për mua, një shkollë e madhe e jetës sime. Prandaj unë shprehem me bindje se një kujtim i bukur për këtë njeri fisnik, nuk vdes kurrë. Modestia dhe thjeshtësia e këtij njeriu janë të rralla në këtë botë të “çmendur” moderne. Ai shprehet qartë të mos i kërkojmë jetës më tepër se sa meritojmë. Por ky fisnik, mbi tetëdhjetë vjeçar, me punën dhe humanizmin e tij, ka merituar më tepër. Ai i përmbahet thënies së Gëtes se të gjitha idetë janë shprehur edhe më parë, mjafton që ato t’i mendosh përsëri. Ai mban në tavolinën e tij një skulpturë, të dhuruar nga miqtë e tij shqiptarë, me portretin e virtuozit Laver Bariut, si dhe botime të shkrimtarëve shqiptarë e sidomos të shkrimtarit Ismail Kadare që ai ka patur rastin ta takojë në udhëtimet e tij në Shqipëri, sëbashku me bashkëshorten e tij të përkushtuar, Tiziana. Ka dhe relike të tjera domethënëse nga udhëtimet e tij nga Shqipëria, nga Veriu në Jug të saj.

E bëra këtë hyrje të shkurtër për këtë mjek human dhe fisnik, për të dëshmuar se ai në çdo çast u ka qëndruar pranë miqve të tij shqiptarë, me përvojën e tij të madhe, të shprehur edhe në botimet e tij. Kujtoj se njëherë kam shkuar me të për të vizituar në Yverdon, institucionin ku Johann Pestalozzi drejtoi me bashkëpunëtorët e vet një institut që fitoi një famë europiane. Ishte një ditë me diell, e muajit maj 1989. Me ne ishte dhe një mjek shqiptar, i cili ishte i apasionuar nga vepra e Pestalozzit. Në fakt në fakultet në Shqipëri, ai kishte studjuar disa pjesë nga jeta e edukatorit të madh zviceran. Dhe profesor Assal e plotësoi dëshirën e tij për të shkuar në mjediset ku pedagogu i madh kishte dhënë me shpirt përvojën e tij të madhe dhe njerëzore.

Profesori Jean-Philippe na tregoi për ecurinë e shkrimtarit dhe edukatorit, që ai e njihte shumë mirë, në një kafene pranë institucionit. Pastaj shkuam tek institucioni ku Pestalozzi kaloi njëzetë vjet të jetës së tij. Isha i habitur nga tregimi i një ciceroneje që merrej me mirëmbajtjen dhe veprën e Pestalozzit. Ajo e bënte këtë punë në mënyrë të vullnetshme. Na foli me pasion për punën e çmuar të Johann Pestalozzit i cili midis 1770 dhe 1780, gjatë trazirave pas Revolucionit francez, u muar me rreth 80 jetimë. Ai ëndërronte për një arsim popullor që do të fillonte qysh nga fëmijëria dhe kërkonte të bashkonte arsimin dhe punën praktike. Më në fund, në Iverdon (Yverdon) ai drejtoi me bashkëpunëtorë të tjerë Institutin, i cili në kohën e tij më të mirë, strehonte rreth 150 fëmijë që rridhnin nga shumë vende të botës. Edukimi sipas Pestalozzit, synonte një qëllim të dyfishtë, domethënë nga njëra anë për t’u dhënë mundësi çdonjërit për t’u bërë njeri i mirëfilltë, pavarësisht nga puna e tij dhe nga statusi i tij shoqëror. Në parathënien e librit të saj “ Kush jeni ju, Zoti Pestalozzi ”, autorja Jacqueline Cornaz-Besson ndër të tjera shkruan : “ Besnik ndaj vetvetes, duke rifituar kurajo pas çdo dështimi, Pestalozzi, aq aktual në mendimet e tij, ka akoma shumë për të na mësuar ”.

Johann Heinrich Pestalozzi

Johann Heinrich Pestalozzi, par F.G.A. Schöner /

Johan Heinrich Pestalozzi lindi në vitin 1746 në Zyrih dhe vdiq në Brugg në 1827. Jetim nga i jati, nga mosha 6 vjeçare u rrit nga nëna e tij, një shërbëtore që ju përkushtua tërësisht edukimit të Johanit, djalit të saj, vëllait dhe motrës së tij. Ai studioi në Akademinë e Zyrihut, një qytet i cili në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë ishte një qendër intensive intelektuale ku idetë e reja u debatuan gjerësisht. Veçanërisht, Jean Jacques Rousseau, duhej të kishte një ndikim të fortë tek Pestalozzi me botimet e të njëjtit vit (1762) të “Emilës dhe Kontratës Sociale”, në të cilën ai afirmon sovranitetin e popullit. “Rousseau theu me forcën prej Herkuli zinxhirët e rëndë të shpirtit njerëzor,” shkroi ai në 1826. Nëpërmjet studimeve të tij të shumta, leximeve, përvojës së tij të pasur, ndjeshmërisë së tij për bukurinë e shpirtit dhe me idealin e tij thellësisht fetar, por vetiak, Pestalozzi, gjatë jetës së tij solli mendime të reja, që ishin në kundërshtim me edukimin tradicional dhe formalist, që nuk merrte parasysh, sidomos psikologjinë e fëmijëve. Ky edukator i madh, gjatë gjithë jetës së tij, u përpoq që në çdo çast të perfeksiononte metodën e tij, të cilën e zbatoi hap pas hapi me këmbëngulje dhe me thjeshtësinë që e karakterizonte.

Në Yverdon, në sheshin qëndror ndodhet monumenti i Pestalozzit, ku mund të lexosh :

PËR

PESTALOZZIN

“UNË JETOVA SI NJË LYPSAR PËR T’U MËSUAR LUPSARËVE QË TË JETOJNË SI NJERËZ”

PESTALOZZI

Gjatë vizitës në këtë institucion që ishte ruajtur me kujdes, u habita nga tregimi i profesor Assalit që e njihte në mënyrë të përkryer ecurinë e edukatorit të madh. Me elokuencë, ai na fliste edhe për « Fabulat » e famshme të Pestalozzit. Pastaj ai na tha se si mbreti i Prusisë, i Hollandës dhe Danimarkës dërguan nxënës për t’u formuar në Institutin e krijuar nga Pestalozzi. Aty u formua edhe Zhystys Bloshman, këshilltar i ardhshëm i mbretit për shkollat për Saksën. « Dieta helvetike » dërgon në Institut një komision të përbërë nga tre vetë. Ata qëndruan pesë ditë në kështjelle dhe ndër të tjera shkruan : « Instituti i Iverdonit duket si një laborator pedagogjik, me një interes të madh dhe me një vlerë të madhe…Kudo rrotull dëgjohet të flitet frëngjisht. Kur hyn brenda dëgjon gjermanishten. Është Europa në miniaturë…Zakonet ndërthuren me njëra tjetrën, mbretëron bashkimi kristian, si edhe një paqe e thellë… »

Konceptet e lidhura me emrin e Pestalozzit nuk kanë një kuptim historik, por ato vazhdojnë të luajnë sot një rol në Zvicër në fushën e edukimit. Kudo në Zvicër dhe jashtë shtetit nuk mund të numërohen më institucionet, shkollat, bibliotekat, fondacionet që kanë emrin e Pestalozzit dhe që frymëzohen prej tij. Një nga ta është dhe « Pestalozzianum », në Zyrih, që në fillim ka qënë muzé, besnik ndaj mendimit të edukatorit të madh dhe pastaj u kthye në një qendër aktive që punon për kërkimet shkencore në pedagogji.

Pedagogu edukator dhe mendimtari zviceran kishte përqafuar bazën e pedagogjisë moderne. Ai dihet se ka përkthyer në praktikë « Emile », ose « Për Edukimin », një seri teorish të reja mbi edukimin dhe pedagogjinë, të shkruara nga Jean-Jacques Rousseau në vitin 1762. Ai ndikoi filozofin Fichte, i cili megjithatë dëshironte të integronte pedagogji në filozofinë që lidhej me kushtet e njohjes së lirisë. Ai u shpall shtetas francez nga Asambleja Legjislative Kombëtare më 26 gusht 1792.

Pasi përqafoi për një çast studimet teologjike, ai iu drejtua drejtësisë që dukej se për të ishte më e përshtatshme për qëllimin që i kishte vënë vetes së tij: të ishte një reformator social.

Në 1769, ai u martua me Anna Schulthess, një mikeshë e fëmijërisë dhe ndau ndjenjën e thellë të solidaritetit me të dhe me të cilën jetoi në harmoni të përsosur deri në vdekjen e tij në 1815. Në 1770, çifti kishte një djalë, Jacqueli, për të cilin do të kujdeset për edukimin dhe mësimin me shumë takt dhe butësi. Është përvoja e tij e parë arsimore ku vepron me maturi, zbulon, zhvillon shqisat, e merr natyrën si një model, i bën gjërat të shfaqen para fjalëve.

Pestalozzi ka botuar në “Schweizer Blatt”, një seri me fabula, tregime të shkurtra që kanë të bëjnë, për pjesën më të madhe të botës shtazore ose bimore, në të cilën njeriu mund të identifikohet me të gjitha të metat dhe kontradiktat e tij, pasi ai mund të deshifrojë metaforat. Në atë kohë, në Zvicër, nuk kishte liri të shtypit, autoritetet kontrollonin gjithçka që botohej. Ishtë e vështirë të shkruhej dhe të botoheshin mendime për çështje politike. Fabulat ofrojnë një mënyrë të mirë për të anashkaluar censurën, pasi kuptimi i tyre shpesh mbetet i paqartë sa që censorët nuk mund të kenë argumente të mjaftueshme për të parandaluar botimin e tyre. Pestalozzi padyshim nuk është i vetmi që krijon fabula. Gjatë viteve, ato janë në rritje, në mënyrë që 1797 mund të botoheshin më shumë se 230 copë në një libër me titull “Figura për abetaren time apo për thelbin e mendimit tim.” Ndoshta nga “abetare” ai e kishte fjalën për romanin e tij “Leonard dhe Gertrude”, sepse ai e kishte vetë përcaktuar si “të alfabetit të njerëzimit”. Ka mundësi që ai i referohej veprës së tij filozofike, të botuar në të njëjtin vit: “hulumtimet e mia gjatë rrjedhës së natyrës në evoluimin e njerëzimit” dhe se ai donte për të ilustruar atë me “figura e saj. Pestalozzi ishte i vetëdijshëm se mendimi i tij nuk ishte i rrënjosur në një tezë themelore filozofike, por është rrënjosur në tabllo jetësore.

Perandori i Rusisë , për talentin dhe zellin e edukatorit Pestalozzi, drejtor i Institutit të Edukimit në Iverdun të Zvicrës i dërgoi Kryqin e Kalorësit të Urdhrit të Shën Vladimirit. Ky mësues i aftë realizoi krejtësisht, por e përsëriti me mjeshtëri që të përbënte një edukim të shkëlqyeshëm publik, plani i hartuar nga J.-J. Rousseau për një arsimim të përsosur vendas. Mënyra e të mësuarit të urtë të Pestalozzit bazohet në këtë parim: se nxënësit duhet t’i jepet gjithmonë shembulli para sundimit, gjëja përpara fjalës dhe ideja përpara shenjës që duhet ta përfaqësojë.

Në 1780 u shfaq Mbrëmja e një vetmitari, një seri aforizmash për rimëkëmbjen e njerëzve përmes edukimit. Pestalozzi kritikoi ashpër ecurinë artificiale të shkollës dhe këmbënguli në domosdoshmërinë e zhvillimit të shpirtit nga brenda, nga kultura e brëndshme:

“Shkolla vendos renditjen e fjalëve kudo, përpara renditjes nga ana e natyrës së lirë.”

“Shtëpia është baza e edukimit të njerëzimit”.

Vitet kanë kaluar qysh nga ajo ditë e majit 1989 dhe çdonjëri që ka mundësi të vizitojë kabinetin e profesor Jean- Philippe Assal çuditet nga studimet, librat dhe broshurat e përgatitura nën kujdesin e tij që janë të domosdoshme për çdo njeri, pavarësisht nga kultura dhe mjedisi nga vjen, për një ndjekje të përshtatshme të sëmundjes së diabetit, si dhe sëmundjeve kronike. Pranë ai ka edhe botimet për Pestalozzin e famshëm, një pjesë të të cilave m’i ka dhuruar edhe mua. Gjithashtu, fjalët e tij për “ Nënë Terezën ”, në një botim të tij, janë një himn për dashamirësinë dhe thjeshtësinë e shënjtores dhe bashkëatdhetares sonë të shquar.

I kisha thënë profesor Jean-Philippit se Prof. Bedri Dedja e kishte gati projektin dhe do ta realizonim shpejt studimin me titull “Pestalozzi dhe shqiptarët”, të cilin unë i kisha premtuar t’ja përktheja në gjuhën frënge, me ndërmjetësinë e Fondacionit të dëgjuar « Prohelvetia ». Libri do të ishte një homazh për pedagogun e dëgjuar zviceran që për vite të tëra mendoi për njerëzit e thjeshtë, për t’i mësuar ata të ndjekin një rrugë të mbarë: atë të dashurisë dhe respektit ndaj njeri tjetrit, ndaj bashkëkombasit dhe të huajit. Ky libër do të ishte një mesazh i miqësisë midis Zvicrës dhe Shqipërisë dhe do të shërbente si një udhërrëfyes për brezat e rinj në Shqipëri, Kosovë e Diasporë që do të mësonin më tepër për jetën dhe ravat e jetës së pedagogut dhe humanistit të shquar zviceran, Pestalozzi. I mbaj në dosjet e mija shënimet e akademikut Bedri Dedja, me autografin e tij të gjatë dhe të bukur, ku ai shpalos mendimet e tija për edukatorin zviceran Pestalozzi. Që një ditë shpresoj do të shohin dritën e botimit në gjuhën shqipe dhe frënge.

Gjenevë, 30 maj 2019

NJERIU

May 30, 2019 by dgreca

Njeriu/
Nga Astrit Lulushi/

Njerëzimi ka një prejardhje, si degët që lindin nga trungu i përbashkët i një peme, janë kombet. Një brez nuk është vazhdimësi. Ai vetëm zhvillohet ndryshe nga paraardhësi, si pemë që shtohet a rritet nga dega në degë. Njeriu nuk mund të ekzistojë pa degën mëmë, as më i zgjuar nuk mund të bëhet, por vetëm zhvillohet, duke lëshuar hije, fryta e degë që ndjekin udhën e diellit lindje perëndim, majtas e djathtas, a lart. Pema rritet e harbuar, zgjat rrënjë e lëshon degë, ashtu si nga një komb lindin, herët e vonë, kombe me emra të tjerë, ndërsa toka vazhdon të popullohet.
Njeriu vjen në këtë botë i vetëm, i paveshur dhe nuk mund të ekzistojë pa ndihmën e jashtme. Eshtë mbulimi i lakuriqësisë që e bën atë të dallueshëm. Prej saj (paraqitjes së jashtme) lind rivaliteti dhe të gjitha zakonet e tjera. Kafsha lufton për ushqim, ndërsa njeriu për t’u dukur. Një pjesë të përfitimit që i sjell fitorja, ai e përdor për të fshehur arsyet e fillimit të luftës. Kështu lind propaganda e hipokrizia, dhe nevoja e veshjes me rroba, fasadē a perde, për mbulimin e paturpësisë së trupit lakuriq.

Kur flitet mbi kotësinë

May 27, 2019 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/

Eseja e Montaignes “On Vanity” është, siç Montaigne e përshkruan, “një shoshë idesh”. Ai pranon se shpesh titujt e eseve të tij kanë shumë pak të bëjnë me përmbajtjen. Por ai e di se çfarë shkruan, është detyra e lexuesit për ta ndjekur: “është lexuesi i pavëmendshëm që humb subjektin, jo unë”. Vanity, si në “e padobishme, e pavlefshme, e kotë”, është indirekt tema e esesë. Montaigne përpiqet t’i japë vlerë kotësisë, nëse ajo siguron kënaqësinë. Një pjesë e mirë e esesë ka të bëjë me udhëtimin për të lënë qytetin e lindjes. Ai e arsyeton largimin e tij nga akuzat e kota me përfitimet e panumërta që sjell udhëtimi. Ndryshimi është kënaqësi, plus kjo është një ikje nga punët e tij të përditshme Udhëtimi është gjithashtu një mënyrë për t’i shpëtuar një klime politike shfrëzuese a shtypëse. Është gjithashtu një ikje e madhe nga gruaja e tij: “Gjithkush e di se duke parë njëri-tjetrin gjatë gjithë kohës nuk mund të ofrojë të njëjtën kënaqësi që jepet duke u larguar dhe duke u bashkuar” – me fjalë të tjera, mungesa e bën zemrën të rritet. Udhëtimi nuk bën dëm, veç në portofol. Dhe nëse keni fat të mirë për të qenë në gjendje të vizitoni shtëpinë e dikujt tjetër ku jeni mik i nderuar dhe ata duhet të bëjnë të gjithë punën e drejtimit të familjes, aq më mirë! Montaigne shkruan, se “kur u pyet se çfarë lloj vere preferonte, Diogjeni u përgjigj:”Verën e dikujt tjetër.” Natyrisht, udhëtimi është një përvojë e pasur. Dhe udhëtimi për hir të udhëtimit është i kënaqshëm. Montaigne gjithashtu shpreson të vdesë, larg shtëpisë. Vdekja është një gjë e vetmuar dhe të kesh njerëz përreth është vetëm një largim vemendje nga ngjarja e madhe. Plus duhet t’i ngushëlloni dhe t’u thoni atyre se gjithçka është e mrekullueshme. Përveç kësaj, Montaigne thotë se “vdekja nuk është një nga angazhimet tona shoqërore: vdekja është skenar vetëm me një karakter”. Montaigne pranon të jetë dembel, dhe mbi të gjitha dëshiron të jetë “indiferent.” Ai thotë se mund të jetojë i varur nga dikush për aq kohë sa të bëhet i lirë dhe pa detyrime. Ndonjëherë ai “ndien disa tundime të ambicieve , por i kundërshton ato dhe përfundimisht kjo ndjenjë i ikën. Ka shumë në këtë ese rreth shkrimit dhe arsyeve të Montaignes për të shkruar. Ai është mjaft nënvlerësues i vetes, gjë që të bën të qeshësh kur e lexon. Në fillim vëren, se “të shkruarit duket se është një nga simptomat e moshës së kaluar”, dhe shton se “hidhërimi i të mos-shkruarit vjen nga të gjithë ata që vuajnë nga thirrja për të shkruar dhe nuk shkruajnë. Secili prej nesh kontribuon në korruptimin e kohës: disa kontribuojnë me tradhtitë, të tjerët me padrejtësitë, mosbesimin, tiraninë, ata më të dobët si unë kontribuojnë në turbullirë, dhe kotësi”. Më tej në ese, Montaigne flet mbi sasinë e librave që janë botuar dhe pyet pse janë “librat më të këqij që hynë në listën e librave më të shitur?” Diçka që shumë lexues dhe shkrimtarë ende pyesin sot.

Mbi të menduarit

May 17, 2019 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/

Kur një njeriu i kërkuan të punonte më shpejt, atij iu duk sikur i thanë – “mos mendo shumë”. Të menduarit është punë e vështirë, ditë e natë, papushim, përndryshe, të gjithë do ta bënin, njerëzimi nuk do të ishte i përçarë dhe bota sot, më ndryshe.
Jeta e një bime është e thjeshtë; ajo synon vetëm ekzistencën për kënaqësinë e vetes. Me kafshën është pak më ndryshe, dija në jetën e saj është e kufizuar, që i shërben vetëm nevojave të çastit. Prandaj, të dyja, si bima dhe kafsha. gjejnë kënaqësi në ekzistencën e thjeshtë; ato mund të kalojnë kryesisht orë të tëra paluajtur, pandjerë, pakënaqësi, me durim, pamenduar, thjesht duke parë.
Vetëm njeriu ka njohje të gjërave dhe për këto është i vetëdijshëm. Si pasojë, jeta e tij është jo vetëm e thjeshtë, por edhe e mbushur me dije, që e pajis njeriun me një ekzistence të dytë.
Tek disa, të menduarit është barrë; ata mendojnë aq sa është e nevojëshme për të kryer një punë ose për të kaluar një kohë të lirë me minimumin e të menduarit. Vetëm kur intelekti tejkalon masën e nevojëshme për jetesë, dija bëhet qëllim mëvete apo e pakufizuar. Kjo shënoi lindjen e artit, poezisë dhe filozofisë, fillimisht të krijuara thjesht si mënyra për shprehjen e ndjenjave dhe mendimit.