Luan Rama/

E lexova në dorëshkrim këtë libër që do të doja të ishte një roman historik dhe jo në kuadrin e dëshmisë historike dhe kjo, pasi më tërhoqi shumë, jo thjesht për kujtimet mbi gjyshen dhe “elegancën e lotëve” të saj, pikturuar nga një piktor hebre, por për atë vajzë adoleshente që merrte udhën e burgjeve të familjarëve të saj që sa më shumë merrte ato udhë aq më shumë e kuptonte atë botë totalitare. E pikërisht kështu ndodhi ajo që ndodh rrallë të jepesh tërësish pas asaj vajze që në çdo udhëtim burgu ajo rritet, trishtohet, revoltohet nën zë, pajtohet me vuajtjen dhe kapet fort pas asaj gjysheje që e ka rritur, pa mundur ta ndihmojë atë në dramën e saj të madhe, me dy dashuri të mëdha që s’mundi ti gëzonte gjatë, i pari, burri i saj, një atdhetar ikur pas çlirimit në Amerikë dhe mbetur atje gjer në vdekje, si kundërshtar i regjimit të Hoxhës, dhe tjetri, biri i vetëm, i burgosur, që do të endej nga një burg në tjetrin.

Nuk më ka ndodhur ndonjëherë ta vë veten në vendin e autorit të një libri dhe të hyja kështu në “infraction” dhe pa të drejtë në botën e saj ashtu siç e shfaq ajo, të jem mes personazheve të saj realë dhe të krijoj ndërkohë në mendje, larg saj, dialogje, fjalë, me një zë “off”, duke hyrë në botën e romanit që nisa të dëshiroj dhe që ajo vajzë adoleshente të niste të ma tregonte atë çka ajo ka ndjerë, përjetuar, frikën për humbjen e njerëzve më të dashur siç ndjejnë fëmijët, pafajësinë e saj me realitetin e egër e brutal, me ëndrrat dhe zhgjendrat e saj, pasi kuptohet se ç’ndodh në jetën e një adoleshenteje, i cili, në vend që të gëzojë botën, duhet të marrë udhët e burgjeve të shumtë, midis erës dhe dëborës, në atë bukuri që të “vret” sytë kur të shfaqen telat me gjemba dhe imazhet e kampit të Qafë Barit me 300 kthesat e tij, në magjinë e maleve me dëborë. Kur Iris Halili shkruan për udhëtimin gjatë kthimit nga burgu i Zejmenit dhe Mjeda për në Tiranë, unë pashë një skenë filmi që do të doja ta shihja gjatë, me atë vajzë që zbulonte kthinat e asaj lokomotive dhe ata njerëz të mirë që transportonin një tren mallrash, në natën e bukur e plot yje, nën kupolën qiellore kur ndonjë yll binte e që siç ndodh zakonisht fëmijët thonë dëshirat e tyre… gjithë kjo do të ishte për faqet e një romani si të ishte një copëz e “Doktor Zhivago-s”. Ç’kontrast i bukurisë qiellore dhe raskapitjes së gjyshes dhe nënës, që pas një kalvari udhëtimi ato nuk arritën ta shihnin njeriun e tyre të dashur. Ç’kontrast i pafajësisë me botën e dëshpërimit.

Sigurisht, gjithçka që shkruaj, nuk i heq asnjë vlerë këtij libri të botuar nga “Onufri”, aq të nevojshëm në rradhën e veprave-deshmi të një historie që mbetet aq e prekshme në botën shqiptare. Por si lexues, dhe ndoshta pa të drejtë, dëshira më shtyn drejt romanit dhe besoj që autorja do të m’a falë këtë ndërhyrje pasi në formën e romanit historik, parë në optikën e udhëtimeve të njëpasnjëshme të kësaj adoleshenteje në udhët e largëta të burgjeve, do ta bënte atë një vepër unikale dhe për lexuesin përtej kufijve shqiptarë, pasi për mua, në botën e Lindjes europiane të shoqërive ish totalitare, refleksionet mbi këtë kohë janë thënë por ajo që është një gjetje e jashtëzakonshme është pikërisht kjo bredhje në botën e burgjeve duke ndjekur gjyshen e saj. Është pikërisht kjo që më prek, më frymëzon, më bën të kthej sytë pas dhe në jetën time, në natën e gjatë të krakëllimës së armëve, në dënesën e njeriut të shtrenjtë që kërkon të fshehë lotët dhe të mbahet me dinjitet e të ruajë krenarinë ku udha e shpresës është tepër e gjatë. Është ajo vajzë, sytë e saj, brishtësia dhe ëndrrat që thyheshin para telave me gjemba, në takimet me të burgosurit, në dyert e Ballshit, të Qafë Barit, Burrelit, Ballshit, Zejmenit…

Çdo udhë është një kalvar. Një mësim historie përmes artit të shkrimit. Një kalvar gjithnjë i ngjashëm e njëkohësisht i veçantë, një ritual me kujtime të tjera, me shpalosje të tjera të shpirtit të plagosur dhe pyetjet e panumurta të asaj adoleshenteje: kur vallë do të mbarojë ky kalvar, kjo errësirë e pafund? Lënda është tashmë në këtë libër, ndodhitë historike, e po ashtu dhe personazhet e ndryshme të shoqërisë përreth që simbolizojnë njëkohësisht tipa e karaktere të jetës shqiptare të asaj kohe totalitare, ku tashmë na mbetet të hyjmë ndryshe në botën e këtij afresku, të ecim dhe ne në ato rrugë që nuk i kemi shkelur, të humbim shpresën dhe ta rifitojmë atë, ta ringjallim, të ndezim dritën e besimit.

Kur mbarova së lexuari këtë libër m’u shfaq përsëri ajo “vajza me karafil” në sfondin e telave me gjemba të burgut të Ballshit. Karafilë në burg dhe një prift bahçevan që s’ishte tjetër veç një humanist i madh, At Zef Pllumbi. Një skenë gjeniale e përjetuar realisht kur daja i saj i sillte karafilat e priftit, diçka frymëzuese për këdo aq sa dhe unë këtu, kaq larg sa jam, e ndjej aromën e atyre karafilëve, se ndryshe nga “Ferri” i Dantes, në burgun shqiptar kishte njerëz që mbillnin karafilë për një botë tjetër. Këta karafilë do na e kujtojnë gjithnjë atë.

Pas këtij libri prekës, a do të kemi nesër një roman? Nuk di pse do doja që Irisi ta kapërcente pragun dokumentar për të parë afreskun e një botë më të plotë, ku në qendër të vendosej pikërisht kjo vajzë dhe përjetimet e saj. Çdo udhë drejt një burgu, është një kapitull jete dhe midis çdo udhe shoh gjithë atë botë njerëzore që përjetohet nga “vajza me karafilë”. E uroj me zemër këtë autore që më bëri ta ndjej thellë jetën e saj dhe të shoh gjatë në retinën e syve të saj atë çka është ngjizur e që nuk shqitet më.

Sadik Bejko & Çerçiz Loloçi/

Gjyshja, vajza dhe mbesa, në një udhëtim biblik për të takuar njeriun e tyre të afërt, të burgosur padrejtësisht nga regjimi diktatorial është pak a shumë thelbi i librit më të ri autobiografik të dr. Iris Halilit, titulluar “Eleganca e lotëve”, botimet Onufri 2025.

Në pamje të parë duket si një kronikë familjare, por që del jashtë saj sepse personazhe nuk janë vetëm Ganimet Gjilani Fratari, Sabire Halili dhe vajza e saj e mitur, autore e librit, por dhjetra familje të tjera të të përjashtuara nga shoqëria e të konsideruara “armiq të popullit e të partisë”, të persekutuara, të internuara, të burgosura apo akoma më keq, me pjestarë të familjes të pushkatuar apo të zhdukur, që ende edhe sot nuk u gjenden eshtrat.

Ganimeti, me një bukuri të lindur, si e pikuar nga Perëndia, ishte 20 vjeç kur mbaroi Institutin Femëror “Nana Mbretëreshë” në 1937 duke folur dhe shkruar anglisht, frëngjisht e italisht, shoqe e ngushtë e shkrimtares martire Musine Kokalari, përjetoi pak vite të lumtura, përfshi martesën e saj me Rauf Hajredin Fratarin, lindjen e dy fëmijëve dhe momente të tjera të gëzueshme me vëllain e motrën, por jeta e saj u vu përpra rrethanave të jashtëzakonshme kur burri nacionalist u arratis në SHBA dhe u eleminua nga policia sekrete e regjimit në 1972 dhe djali iu dënua me 25 vjet burg, me dy fasha dënimesh: 15 vjet sabotim dhe 10 vjet agjitacion e propagandë.

Për një regjim që mbante si ikonë frymëzuese “luftën e klasave”, nuk kishte asnjë rëndësi që vetë Ganimeti vinte nga një familje e madhe nga Gjilani i Kosovës, as vjehrri i saj, Hajredin Fratari, dëshmor i kombit, përkrahës i qeverisë së Ismail Qemalit dhe vrarë pabesisht nga strukturat e mbrame të perandorisë turke.

Po ashtu ishin të papërfillshme kontributet kombëtare të Rauf Fratarit me shkollë ushtarake në Modena në vitet 1923-1927, me studimet e larta në Akademinë Mbretërore të Romës në periudhën 1929-1933, majori i Gardës Mbretërore në vitet 1935-1939, i burgosur dy herë nga regjimi fashist në Tiranë dhe Gjirokastër, delegat i Konferencës së Pezës në 1943 dhe asaj të Mukjes në 1943, komandant i batalionit “Hajredin Fratari”.

2.

Kryemotivi i librit në formë ditari të Iris Halilit është se duhet ta duash atdheun edhe kur jeta të bëhet e pamundur nga sunduesit e pamëshirshëm të tij ose kur të detyron të shkosh në skajet më të papërballueshme të saj. Ganimeti, me dy fëmijë të mitur, 4 dhe 2 vjeç e kishte së brendshmi se duke dashur familjen e dashuron edhe më shumë atdheun tënd.

E bukur, e hijshme, e hirshme, sharmante, e admiruar nga dhjetra moshatarë të saj, që turbullonte të gjallë e të vdekur, “Gano mos shko më në varre/se të vdekurit i ngjalle”, asaj nuk i hynin më punë hovet revolucionare. Përkundër tyre jetonte me paraardhësit e vet, me burrin e arratisur, me fëmijtë që ishin pagëzuar me dy emra të spikatur Sabirenë e Frashëllinjve, mbesën e Naim Frashërit dhe Hajredinin e ri, nipi i Fratarit të parë.

Në fëmijërinë e hershme e deri në vitet studentore në kohën e Mbretërisë nuk pranoi të përfshihej në formacione apo lëvizje politike, madje kishte një fije mosbesimi për vëllain e motrën që u bënë debatikas. Por ishte gjithaq mosbesuese kur po ndahej fizikisht një herë e përgjithmonë me bashkëshortin e saj që u largua nga Shqipëria në dhjetor 1944 me shpresën se do të rikthehej sërish në gjirin e familjes pas ndërhyrjes së anglo-amerikanëve.

Nuk zgjodhi të largohej me burrin e vet dhe që kontaktin me të e mbante me veshjet e hijshme gjatë kohës së paktë martesore dhe me ndonjë letër të rrallë që i vinte herë nga Italia e herë nga SHBA kur u vendos përfundimisht duke marrë dhe azilin politik. Aq më pak nuk deshi të rilidhej me ndonjë nga krerët komunistë për të filluar një jetë tjetër pa mundime e vuajtje që po i sillte pushteti i ri.

Ajo besonte te një fuqi që dilte mbi njerëzit dhe i lutej përditë në heshtje për një ditë më të mirë të nesërmen, për një vit më të mbarë, për një dekadë dhe kështu me radhë për 46 vjet kur nisën proceset demokratike dhe ajo ndodhej në një moshë të tretë.

Një çift që simbolizonte lidhjen e pandashme Kosovë-Shqipëri, të shkolluar të dy, të ardhura nga familje të njohura, e parashikonin fare mirë se çfarë mund të ndodhte me një pushtet që bënte lidhje jonatyrore me serbo-sllavët dhe jo me krahun perëndimor që i përkiste historikisht.

Fëmijët, vajza dhe djali, ky ishte motivi i vetëm i mbijetesës dhe për ta do të bënte gjithçka mundej. Madje edhe kur pati një infeksion që shkonte deri në prerjen e njërës këmbë, ajo u lut fshehurazi në një vend të shenjtë dhe ia doli të bënte atë jetën e heshtur, mbi makinën qepëse, për të mbajtur familjen e saj. Një lloj burrneshe jo nga ato që vishen dhe jetojnë si burrat, siç ngjet në disa vise shqiptare, por me një përkushtim dhe vetmohim të pangjashëm.

3.

Në kopertinën e librit është një pikturë e realizuar nga një hebre që ishte strehuar në shtëpinë e Rauf Fratarit në kohën e Luftës kundër Nazifashistëve, ndërkohë që kërkoheshin në çdo skutë nga gjermanët në krejt Europën. Pasi kishte bërë portretet e Hajredin Fratarit dhe Sabire Frashërit, ai i kërkoi një tablo për bashkëshorten e vet nga Gjilani.

Në tablo është Ganimeti, pak kohë pas martesës, që megjithëse kishte pozuar disa herë para tij, disa bulëza loti i rishfaqeshin befas. Pikërisht këtë gjendje fiksoi edhe piktori anonim hebre, sikur të parathoshte fatin e saj që do vuante e sfilitej një kohë të gjatë, por nuk do të mposhtej. Tabloja u ruajt nga vajza e saj dhe u rinxorr pas viteve nëntëdhjetë si një kujtesë për gruan e hijshme e me një shpirt të bukur.

Pas eleminimit të bashkëshortit, Ganimeti përjetoi edhe një ndodhi tjetër, burgosjen e të birit pas asnjë faj, (ndëshkimi vijonte kështu në brezin e dytë, por kishte edhe në tri breza), një inxhinier i njohur dhe pikërisht nga ky moment nisin përjetimet e një vajze të mitur në provincën jugore të Tepelenës. Janë gjithmonë tri personazhe: gjyshja, mamaja dhe mbesa që ndjekin fatin e njeriut të tyre të burgosur në Ballsh, Qafë-Bari, Zejmen e Burrel, por nuk mungojnë edhe protagonistë të tjerë si Musine Kokalari, Drita Kosturi, At Zef Pllumi, Pjetër Arbnori, apo tipa të konsideruar “të përtishëm” që e tejkalonin regjimin me ligësinë e tyre. Tridhjetë e një kapituj e librit risjellin jetën e shqiptarëve në diktaturë, ata që përkraheshin dhe të tjerë që përflakeshin; vështirë se mund të gjeje qoftë edhe një familje shqiptare pa u prekur prej diktaturës; goditjet vinin valë-valë, fillonin me nacionalistët, pastaj me krerët kryesorë të formacioneve partizane, më pas grupet armiqësore çdo pesëvjeçar, me paranojat që zbrisnin në formë zinxhiri nga kupola më e lartë e deri te strukturat më të imta të pushtetit. Pikërisht kjo tablo e zymtë rivjen në faqet e këtij libri jo vetëm si mesazh për t’u kujtuar, por edhe për të mos u përsëritur.

Në vitin 1918, Lufta e Parë Botërore përfundoi. Bota mendoi se kishte hyrë në epokën e paqes. Në Paris, liderët europianë e quajtën atë “lufta për t’i dhënë fund të gjitha luftërave”. Por vetëm njëzet vjet më vonë, ushtria italiane marshoi sërish në Shqipëri dhe pak muaj më vonë ushtria gjermane në Poloni. Kështu, më 1 shtator 1939, nisi Lufta e Dytë Botërore. Historia na mësoi se paqja nuk kishte qenë veçse një iluzion i brishtë.

Por pse dështoi paqja e vitit 1919 dhe pse ajo e vitit 1945 funksionoi?! Këtu fshihet një nga leksionet historike më të rëndësishme të shekullit XX. Traktati i Versajës pas Luftës së Parë nuk ishte një marrëveshje për të ndërtuar paqen, por një akt hakmarrjeje. Gjermania u trajtua si fajtore absolute. Asaj iu kërkuan reparacione marramendëse, iu kufizua ushtria dhe iu morën territore. Për fituesit, kjo ishte drejtësi. Por, për gjermanët, ishte poshtërim. Pikërisht në këtë furrë u gatua ekstremizmi që solli Hitlerin dhe Luftën e Dytë Botërore. Thënë ndryshe, Versaja nuk e mbylli luftën. Ajo vetëm e shtyu përkohësisht. Ky fund shënoi fillimin e një tjetër katastrofe globale.

Pas vitit 1945, fituesit ndryshuan strategji. Gjermania dhe Japonia u pushtuan ushtarakisht, por jo për t’u nënshtruar, por për t’u rindërtuar. Plani Marshall solli miliarda dollarë për të ringritur ekonominë europiane. Në Berlin, në vend që të mbillnin varfëri, amerikanët dhe aleatët mbollën demokraci. Ish-agresorët u kthyen në aleatë.

Kjo strategji ishte në themelet e projektit euro-atlantik që ne njohim sot. Dy kolonat kryesore të këtij rendi të ri, ishin BE dhe NATO, të cilat kanë garantuar një paqe 80-vjeçare në Europë. Një moment delikat shënuan luftërat në ish-Jugosllavi. Me fundin e tyre u korrigjua edhe padrejtësia historike ndaj shqiptarëve. Por, me shpërthimin e Luftës në Ukrainë dhe në Gaza, rendi global u vendos para një prove zjarri, e cila po vijon që ta sprovoj…

Pas Luftës së Parë u krijua Lidhja e Kombeve, një organizatë pa dhëmbë, që nuk mundi të ndalonte pushtimet italiane në Shqipëri dhe Etiopi apo agresionin gjerman në Europë. Pas Luftës së Dytë, u ngrit Organizata e Kombeve të Bashkuara. OKB-ja është një organizëm jo i përsosur. Megjithatë, të paktën krijoi një forum ku të mëdhenjtë flisnin përpara se të vepronin. Por, konfliktet e fundit globale i kanë nxjerr akoma më tepër në pah dobësitë e OKB-së.

Natyrisht, një tjetër faktor vendimtar janë armët bërthamore. Frika se një luftë e tretë do të sillte fundin e qytetërimit i bëri të gjithë më të kujdesshëm. Lufta e Ftohtë nuk ishte pa kriza. Megjithatë, bota shmangu një tjetër katastrofë globale. Ndërkohë, krizat e sotme ndërkombëtare na tregojnë se rendi global është në krizë dhe po ndryshon. OKB-ja duhet të reformohet për t’ju përshtatur botës së re.

Mësimi historik është i qartë. Pas vitit 1918, fituesit kërkuan hakmarrje dhe nënshtrim. Pas vitit 1945, ata kërkuan bashkëpunim dhe rindërtim. Paqja e qëndrueshme nuk lind nga poshtërimi i kundërshtarit, por nga aftësia për ta kthyer armikun e djeshëm në partner të së nesërmes.

Bota sot është bërë më e paparashikueshme. Ajo po përballet me konflikte të reja dhe tensione të mëdha gjeopolitike. Roli i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në botë po ndryshon. Qoftë në Lindjen e Mesme, qoftë në Europë, qasja aktuale e SHBA-ve, po shmang angazhimin e drejtpërdrejtë ushtarak. Ndërkohë nga ana tjetër, SHBA-të po përpiqen që të kenë një prani më strategjike dhe një rol stabilizues, duke u shfaqur si paqe-bërës.

Historia na mëson, se shpesh fitorja nuk garanton paqen. Vetëm drejtësia dhe bashkëpunimi e bëjnë këtë të mundur. Prandaj, duke kombinuar me zgjuarsi, mjetet më efikase që diplomacia disponon, si forcën ushtarake ashtu edhe ligjin ndërkombëtar, njerëzimi mund të mbaj sërish gjallë flakën e përjetshme të idealit të drejtësisë dhe paqes.

(Dr. Evarist Beqiri)

Shtëpia botuese Onufri, një nga emrat më të njohur të botimeve letrare në Tiranë, ka njoftuar daljen nga shtypi të librit më të ri të studiuesit Dr. Luan Topçiu, me titull “Paradigmat e vetmisë në poezi”. Vepra, me rreth 400 faqe, përbën një nga botimet më të rëndësishme të këtij sezoni kulturor dhe do të jetë së shpejti e pranishme në Panairin e Librit të Tiranës.

Ky libër qëndron në kufirin midis kritikës letrare, filozofisë dhe poetikës krahasimtare, duke iu drejtuar si studiuesit të fushës, profesorëve të letërsisë, studentëve, ashtu edhe lexuesit që kërkon të kuptojë më thellë aktin krijues, kompleksitetin e tij dhe dimensionet shpirtërore të njeriut ballkanik. Me një qasje të balancuar mes racionalitetit dhe intuitës, autori ndërton një analizë të pasur mbi vetminë dhe mallin si përvoja themelore të qenies njerëzore, duke ndërthurur filozofinë, psikologjinë, gjuhësinë dhe estetikën poetike në një studim gjithëpërfshirës.

Në parathënien e librit, akademiku rumun Prof. univ. Dr. doc. Alexandru Balaci, anëtar i Akademisë Rumune, e vlerëson veprën si “një studim të shkëlqyer në fushën e letërsisë krahasimtare”, duke theksuar se “autori dëshmon aftësi të rralla për të dhënë gjykime me vlera shkencore për ndërlidhjet kulturore ndërmjet lirikës shqiptare dhe asaj rumune.”

Me gjuhën e pasur dhe stilin e matur akademik, “Paradigmat e vetmisë në poezi” është më shumë se një studim letrar – është një meditim mbi njeriun dhe vetminë e tij krijuese.

Autori ndërton një urë shpirtërore mes Shqipërisë dhe Rumanisë, duke bashkuar dy letërsi që ndajnë të njëjtin ritëm të brendshëm, të njëjtën ndjenjë të mallit apo histori të ngjashme.

Ky botim i ri i Onufrit vjen si një ngjarje e rëndësishme kulturore, që pasuron bibliotekën shqiptare me një vepër studimore të nivelit të lartë dhe që do të jetë e pranishme në Panairin e Librit të Tiranës në ditët në vijim.

Libri me poezi i poetes Armenida Qyqja “Mos ma zgjoni Dodonën” posa është botuar nga Shtëpia botuese AGORAPRINT e Prishtinës. Armenida Qyqja, lindur në Tiranë, më 1977 është autore e tetë librave me poezi, dy librave me tregime të shkurtra dhe dy përmbledhje me poezi të botuara në gjuhën angleze. Në vitin 1995, emigroi në Vancourver, British Columbia, Kanada ku dhe jeton edhe sot duke ushtruar profesionin e ndihmës dentistes, ndërkohë që pasioni i saj i vërtetë ka qenë dhe mbetet letërsia.

Librin e posabotuar mund ta gjeni në Panalirin e Librit në Tiranë (12-16 nëntor) si dhe në disa librari të Prishtinës dhe Tiranës.

Nga Nexhat REXHA

Kur njeriu meditimin e brendshëm e sofistikon me dhembjen, misteret e botës ngarendin kah hijet e padukshme nëpër të cilat kalojnë fatet e njerëzimit. Poezia veçon fjalën, si dhe peshon pamjet e dukshme dhe të padukshme. Sintezat poetike krijojnë asocimin brenda tërërsisë së artikulimit të të ndodhurave, ato krijojnë mundësi të shpalosjes së tjetërsuar, duke i dhënë fuqinë e saj përmes meditimit, si vlerë dhe si imazh që depërton në të gjitha poret e botës së përjetimit. Në këto modifikime artististikja shtrihet kah e nesërmja, përmes kompozicionit në mbarëvjatjen e shkrirjes së kuptimësisë për t`i dhënë arsyeshmërinë krijimiti artistik.

Poezia e vëllimit ” Mos ma zgjoni Dodonën” të poetes Armenida Qyqja, ka identifikim të përcaktuar në strehim të admirimit, sepse autorja ka specifikuar pamje në ide të transformimit, të cilat nuk kanë varshmëri të ngurtësuara, ato krijojnë lidhjet e gjata e në bashkërenditje në parashtrimet e poezisë. Në këto kompleksiteteꓽ kohësh, ngjarjesh,fatesh, jeta kritalizon ndodhitë përmes shkrirjes së kohëve Armenida Qyqja i ka dhënë vargut të saj kompleksitetin artistik në shtrirje të gjata me koherencën e artibutet konstante, të cilat kanë gravitetin e tyre konkretizues .

Depërtimet jetësore nëpër shekuj i kanë edhe preokupimet, ndodhitë që krijojnë botën reale, kurse përmes ndryshimeve kohore, disa nga këto ndodhi, krijojnë besuesmëri për të ndodhurat , apo makinacionet që prodhon diktati i sundimevete të ndryshme nëpër rrjedhat e mendimit filozofik.-politik.

Poezitë e këtij vëllimi kanë depërtime e ruajtje të gjata mitologjike, të cilat i japin lexuesit njohjen dhe kërkimin e mesazhit, përmes vargut që i ofron poetja lexuesit të vëmendshëm.

Teksti poetik brenda vrojtimit të brendshëm arrinë në paradigmën e zgjedhur, si intesifikim të sajur përmes gjakimit të qenësisë reale në shkrije të botës artistike, me shkrirje shenjash, brenda parashtrimeve që lidhin kohët nga lashtësitë kah e sotmja. Figurshmëria e zgjedhur ka gërshetime miologjike, duke i përafruar fatet e njerëzimit më përjetimit e shfaqjet e skeneva të njohura, e të përjetuara nga bota moderne.

Atdheu në poezinë e Armenida Qyqes ka tretman të rëndësishëm, sepse skenat e teatrit politk të absurdit, ajo i paraqet përmes akteve të brendshme, për të pëlcitur në vargun e saj, si korrespondim dhe si pasqyrim i angazhuar në botën e artit. Në realitet bota e saj poetike është e pasur me figuracione të dashurisë e dhembjes ,ato krijojnë bindshëm përspektivën në fiksion të dominimit të ndryshimeve shoqërore.

Poetja qartëson veçoritë dalluese në realizimet poetike përmes vizionit sa unifikues, po aq dhe identifikues, duke i dhënë cilësi universale ngjarjeve e figurave të zgjedhura mitike. E djeshmja dhe e sotmja në poezitë e këtij vëllimi komunikojnë, përemes paradoksit të kohëve. Armenida Qyqja, ngjarjet e protagonistët i ka shtirë në horizontin e dukshëm, duke i faktorizuar ditët, bashkë me njeriun e saj, si në vargjetꓽ

Ti e do Tiranën, paradoksin e saj po aq sa unë,

Le të shkunden, le të thyhen ca kujtime,

Askush s’do ta kuptojë, veç meje,

Eja, le të bëjmë dhe ne pak zhurmë…

Vetë jeta ka paradokset e saj në çdo kohë, e në çdo shoqëri, ato parapërcaktojnë ndryshimet e të ardhmes. Konstatimet, krijojnë vetëdije për shtresat me kritere të peshuara në përcaktimin, ndërtimin, avancimin e njeriut me kredibilitet të arsyeshëm për një botë me perspektivë të qëndrueshme.

Pozicionet poetike arrijnë në plotni të hapësirës emërtuese, e në harmonizim të kontekstit identifikues për të ndihmuar lexuesin në procesin e përkufizimit sa më real dhe atij imagjinativ.

Në poezinë “Dea”, vargjet kanë shkrirë botën e dhembjeve në dashuri si në vargjetꓽ

……………………………..

Dy mijë vjet kaluan, por nuri s’tu shua,

Sa e madhe paska qenë e jotja dashuri…

……………………………………….

Me ëndrrat qendisur përjetësisht mbi qepalla,

Ti vazhdon jeton të ëmblën dashuri…

Arti në bukuritë e jetës krijon magjinë, si përjetim i prekshëm, në shtrirje të teorisë estetike dhe si i tillë reflekton në përjetimet e ndërsjellta , të cilat fuqizojnë mendimin në botën moderne, përmes trajtesave bashkëkohore. Në këto kondita të kordinuara evokimi i poetes Armenida Qyqja identifikon poezinë e saj me ide e parashtrim në pikëpamje të ekzistencializmit për të mundur braktisjen e dhembshme, që ajo e ndjen deri në thellësi.

Autorja në këto lirika, shfaq protestën dhe dashurinë, kurse përmes ndërtimit poetik persiatjet kanë shkrirë botën përtej nesh.Ajo vjen me artikulimin “Mos ma zgjoni Dodonën”, sepse bota e njeriut është e pandalshme, ajo ecën nëpër të gjitha arteriet e trungut kombëtar. Brenda objektit të tërësishëm Armenida, i ka dhënë shpirtin e vetë poezisë. Shprehjet poetike kanë dridhjet esenciale të ndërthurura për dashurinë e kërkuar gjer në pambarim. Përgatitja për botim e këtij vëllimi poetik nga Shtëpia botuese AGORAPRINT, i jep zë një individualiteti letrar, me gjithë kreativitetin dhe kompleksitetin që mbart në vetvete bota krijuese e kësaj poeteje.