ESSE – Page 327 – Dielli

Në nderim të martirëve të lirisë

February 3, 2017 by dgreca

Nga Reshat Kripa/*

….Nata e 14 janarit të vitit 1948. Një natë e zezë. Qielli qante papushim. Retë nxinin mbi Gjirokastër. Gjëmimet ushtonin me forcë. Dukej sikur Zoti me këtë donte të ndalonte gjëmën që po ndodhte. Por djalli në ato kohëra ishte më i fortë. Ai e kishte futur në kthetrat e tij Shqipërinë e gjorë. Ajo nuk kishte më zë. Kishte vetëm urdhëra monstruozë, të dhënë nga njerëz monstruozë. Në të gjithë vendin hidheshin vallet e vdekjes.

14 janar, katërmbëdhjetë burra ecnin me kokat lart të lidhur dy nga dy. Rreth e rrotull një tufë hienash të kuqe, me sytë e skuqur nga etja për gjak dhe uria për mish kufomash. Zoti me gjëmimet dhe vetëtimat e tij mundohej t’i ndalonte, por ata nuk besonin në Zot. Zoti i tyre ishte vetë djalli. Midis tyre, te lidhur me pranga edhe tre klerike, At Gjergj Suli, Baba Ali Tomori dhe Baba Shefqet Koshtani. Ata ecin dhe kujtojnë. At Gjergjit në ato momente i kujtohen vargjet e një kënge të vjetër:

Papa Kristonë e vranë,

Dhe për të s’ra një kambanë!

Ndryshimi i vetëm ishte se ndërsa Papa Kristonë e helmuan andartët grekë, At Gjergj Sulin po e vrisnin vëllezërit e tij shqiptarë. Edhe për vdekjen e tij nuk u dëgjua asnjë kambanë. Thuhet se një prift i Leklit i ra kambanave në një orë jo të zakonshme Një gjë e tillë i kushtoi disa vite burg.

Baba Shefqeti ecte i menduar. Jo se i vinte keq për vdekjen. Tashti i kishte kaluar të gjashtëdhjetetretat. Në dorën që e kishte të palidhur, mbante një palë tespie , të cilat i numëronte duke u lutur. Edhe në vdekje donte të shkonte me bekimin e Zotit, të cilit i kishte shërbyer për gjithë jetën. Një nga hienat e pa, ia rrëmbeu dhe i vërviti në errësirën e natës.

– Zoti ta faltë gjynahun, se edhe ti vetë nuk di se ç’bën! – i tha Babai me qetësi.

Në rreshtin e tretë ecte i qetë Baba Aliu, një tjetër shërbëtor i devotshëm i Zotit. Kur shkuan ta marin për ta pushkatuar një roje u përpoq ta mbante për krahu. Mendonin se Babai do të trembej para vdekjes. Kurse ai i qetë i tha:

– Mos kij merak se mbahem vetë, biri im!

Kështu shkuan drejt vdekjes këta martirë, ashtu siç kishin shkuar vite më parë bilbilenjtë. Ja si e përshkruan momentin e ekzekutimit të Baba Aliut shkrimtari Novruz Shehu:

Njeri nga pushkatarët rrëzohet, i bie të fikët. Nuk mund të qëllojë.

– Nrehu bir! Qëllo bir! Zoti qoftë me ty!… Ngrehu biri im! Po s’qëllove ti, do të qëllojë dikush tjetër. Po s’vrave ti, do të vrasë dikush tjetër. Gjak, gjak, gjak sa të zbuten djajtë në shpirtin e njeriut.

Toga hapi zjarr disa herë. Trembëdhjetë burra bien për të mos u ngritur më, ndërsa Baba Aliu, për çudinë e të gjithëve, vazhdon të qëndrojë në këmbë.

– Do të të heq taçin Baba

Eshtë dervish Resuli.

– Hiqe bir!

Dervishi u ul, I puthi këmbët.

– Falmë Baba!

– Të kam falur bir!

– U shoftë Shqipëria me këtë farë të keqe që ka ardhur!

– Mos e mbush gojën bir, mos e rëndo shpirtin! Se Shqipëria është e të gjithëve, e të gjallëve dhe e të vdekurve. Dhe sikur të mos e duan të gjallët, nuk e lënë të vdekurit. Mos e ngarko shpirtin! Shqipëria duhet. Shqipërinë e ka bërë Zoti të jetojë!

Një batare tjetër u dëgjua dhe Baba Aliu ra me emrin e Shqipërisë në gojë. Ishte ora dy pas mesit të natës të dates 14 janar 1948.

Cili ishte qëndrimi i këtyre burrave në natën e fundit të qëndrimit në qelitë e burgut të Gjirokastrës? Lexojmë librin e Ibrahim Vasjarit, birit të Syrja Beut, pushkatuar në të njejtën ditë me ta dhe me Zenel Shehun:

Sapo kishte kaluar mesnata. Errësirë. Jashtë, nëpër qiellin e grisur, përpëliteshin mes resh të largët, të ftohtë. Palcë dimri – Kot vrasim mendjen Syrja! – tha Baba Shefqeti. – gjithçka është ëndërr. E vërteta është vetëm Perëndia., që është “Një“ dhe shokë tjetër nuk ka.

– Ashtu është Baba, kemi bërë gjumë të keq, – tha Syrjai.

– Gjumë? Pothuaj e kemi harruar fare gjumin, – tha Zeneli – sa shokë na janë vrarë?

– Dhe sa do të vriten akoma! – tha me një ironi të hidhur At Gjergji.

– Po kjo është ndryshe,krejt ndryshe, – iu përgjigj Zeneli – kjo është e pakuptueshme.

– Nuk ia vlen të kërkosh arsye, – tha Baba Shefqeti, – e keqja nuk fillon dhe nuk mbaron me ne. Ky është mallkimi i Perëndisë. Mendjet tona nuk janë në gjendje ta gjykojnë. Gjarpri do ta shtrëngojë për gryke këtë vend për një kohë të gjatë.

Të katër heshtën për një çast të mbyllur secili në veten e tij.

Së fundi më lejoni të tregoj një histori intime, lidhur me këtë ngjarje:

Po shkonim për në Libohovë për të kremtuar 80 vjetorin e lindjes së mikut tonë Tomor Alikos. Isha me mikun tim Eqerem Shehun, djalin e Zenelit. Në të dalë të Gjirokastrës, Eqeremi i foli Fejzit, që drejtonte makinën:

– Ndale pak të lutem!

Makina ndaloi dhe ne zbritëm.

– Këtu është pushkatuar babai me shokët e tij, – tha Eqeremi

Ne qëndruam në heshtje në formë respekti. Në atë vend tani ishte ngritur një hotel. Një gjë e tillë sepse më kujtoi legjendën e Rozafës. Edhe në themelet e atij hoteli ishin bërë kurban njerëz. Tregojnë se në kohën kur filluan punimet për ndërtimin e tij, punëtorët gjetën eshtra njerëzish. Lajmëruan organet kompetente se dyshuan mos ishin varreza të gjirokastritëve. Por përgjigja erdhi të vazhdonin punën se ato ishin eshtra të “armiqve të popullit“.

Fejzi, bjeri bories – i tha Eqeremi

Boria ushtoi në ato brigje në kujtim të martirëve.

Kanë kaluar 26 vjet nga përmbysja e sistemit totalitar dhe këta martirë janë pa një varr ku familjarët të vendosin një tufë me lule apo të derdhin dy pika lot, ashtu si çifutët dikur që mbetën në shkretëtirë gjatë shtegtimit të tyre për në malin e Sinait. Mendoj se kjo duhet të jetë një detyrë parësore e shtetit shqiptar. Shkoni në Hungari apo në Gjermani dhe do të shihni se krahas varrezave të dëshmorëve të atdheut, janë edhe ato të viktimave të komunizmit.Kur do të kujtohet Shqipëria për bijtë e saj të rënë për liri dhe demokraci?

Kumtesë e mbajtur në promovimin e librit “Baba Shefqet Gllava, Martir i Demokracisë“ me autor Kujtim Boriçin dhe Syrja Xhelajn, libri i parë i kolanës “Klerikë Bektashinj të Persekutuar“, organizuar nga Kryegjyshata Botërore e Bektashinjve.

DIBRANI IBRAHIM EGRIU,ATDHETAR I SHQUAR NË SHTETET SKANDINAVE

February 3, 2017 by dgreca

TËRË JETËN NË SHËRBIM TË KOMBIT/NGA VJOLLCA SADIKU/DIBER/Dibrani Ibrahim Egriu i cili për shkaqe të presioneve politike la vendlindjen, dhe sot jeton në Suedi jep një kontribut të madh si gazetar, intelektual dhe publicis për kauzën kombëtare shqiptare . Deri tani përveç angazhit të tij në sferën e arsimit është edhe autor i disa botimev por edhe tre dekada informon shqiptarët në shtet Skandinave për aktivitet kombëtare, nëpërmjet radios dhe gazetave Dibër, shkurt- Dibra dhe dibranët gjatë historisë kanë dhënë shum, personalitete të shquara për kauzën kombëtare. Gjatë historisë dibranët me sukses morën pjesë në themelinin e shtetit shqiptra, në luftra të ndryshme kundër okupatorit por njëkohësisht dhanë edhe shum personalitete kombëtare të cilët kanë kontribuar shum për çështjen kombëtare. Edhe tani kur më shum se gjysma e dibranëve jeton në mërgim, ka personalitet të cilët vazhdojnë të kontribojnë për kombin . Një nga ata është edhe Ibrahim Egriu, atdhetar i shquar i cili si arsimtar , gazetar, dhe publicist ka kontribura dhe vazhdon të kontriboj për kauzën kombëtare në shtete Skandinave.

Arsimtari dibran Ibrahim Egriu viteve të 80-ta pati një shtegëtim të imponuar nga rrethanat e kohës nga Dibra për në shtete Europoiane. Presionet politike të kohës detyruan atë së bashku me familjen pas një kohe të shkurtër të vendosjes së tij në Zvicër, të migrojë në Suedi. Atje ai jeton edhe sot së bashku me familjen e tij. Tre dekada, ai edhe pse është larg vendilindjes- Dibrës , vazhdon aktivitete e tij në përkrahje të kombit. Ibrahimin këto dit e takuam në Mallme dhe me lot në sy gëzohet kur sheh çdo dibran i cili e viziton atë në qytetin ku aktualisht jeton. ,, Pas ardhjes sime në Suedi u vendosëm në qytetin e bukru të Mallmes. Vazhdova profesionin tim të mësuesit dhe mes nxënësve të ardhur me familjet e tyre në mërgim kemi bërë gjithka që duke i arsimuar këta nxënës shqiptar të dijnë dhe të shkruajn gjuhën tonë të bukur,, thot bashkëbiseduesi i jonë. Ai në Malme bëri një dritare dije të shpresës , meqë ishte një vullnet shpirtëror që të arsimojë fëmijët shqiptar, por edhe të shkruante libra, përpilonte tekste mësimore, e më von edhe të hap edhe n jë radio në gjuhën shqipe. Mes shqiptarëve në Suedi Ibrahimi njihet si intelektual dhe patrioti i cili në asnjë moment nuk ri anash kur është në pyetje çështja kombëtare. Ai kujton vitin e parë të ardhjes në Mallme dhe lagjen Rosengard të Mallmes ku kryesiht jetonin të huajt. Së bashku me bashkëshorten e tij Mensuren qysh në ditët e para ka filluar aktivitetet dhe takimet me mërgatën e shumtë shqiptare nga të gjith trojet etnike. Ibrahimi mes tjerëve na thotë- ,, kam lidnur në vitin 1939 në Maqellar të Dibrës. Sikur rritesha ashtu kuptova se vetëm dituria ka mundësi të shpëtojë personin por edhe kombin nga problemet që kanë qenë në shoqëri. Gjithmon e kam dashtur gjuhën ton të bukur prandaj edhe u bëra arsimtar. Në vitin 1979, për Radio- televizionin të atëhershëm realizuam katër drama të mia me të cilët u trondit edhe Shkupi. Kujtoj komentin të atdhetarit Jusuf Gërvalla, i cili me plot dashuri tha se këta drama kanë një efekt të mëdha për kombin shqiptar. ,, kujton dhe flet për aktivitete tij që ka patur në venbdlinjde. Ibrahimi shton se si mësues dhe intelektual gjithmon i ka dhënë obligim vehtes të ndihmoj aty ku mundet . Në një bodrum në Suedi dham betimin se do të përpiqeshim me të gjith forcat që të ndihmojmë në të gjith drejtimet. Ai shto se u hap pikërisht në këtë objket Radioja e par në gjuhën shqipe në të cilën prezentoja informatat në interes të kombit edhe atë në gjuhën shqipe. Pas njnjë koh shton ai u anagzhova ehde në organizatën Lidhja Shqiptare në botë. U zgjodha edhe kryetar për shtete Skandinave. Nuk ka shqiptar që në Suedi nuk njeh Ibrahim Egriun. Ai kontakton me të gjith shoqatat shqiptare në këtë mbretëri skandinave.

Duke mar parasysht se numri i nxënësve shqiptar në Suedi viteve të fundit ka qenë mbi disa mij , arsimtarai dibran angazhohet që të publikojë edhe gramatikën Suedishte në gjuhën shqipe. ,, Të angazhuar ishim mjaft arsimatr dhe doktor shkencash të cilët erdhën në Suedi mes të cilkëve isha edhe unë. Në shtet Skandinave u shpërndan tekste shkollore falas në gjuhën shqipe dhe botova dhe shpërndava Gramatikën Suedishte ,, thot bashkëbisedueis i jonë, mësues entiztuast i cili pa u lodhur shpërndante rreze drite mbi gjuhën shqipe. Ai gjithashtu ka botuer edhe një Antologji e cila poashtu ka një peshë të madhe kombëtare. Njëherit intelektuali dibran ka vazhdiar aktivittete e tjera . Në Suedi gjetëm mbështetjen edhe nga Enti shtetëror i arsimit që ka të bëj me botimin e abetares, gjografis dhe dituris shoqërore. Suedi është një shtet demokratik dhe respekton të gjith . të gjith shqiptarët në suedi dhanë kontribut të madh edhe gjatë luftës në Kosov dhe mes tyre përkrahja e Ibrahimit ishte e madhe.

Ibrahimi në bisedën që bëm në banesën e tij në Mallme thekson se gjithmon ka përkrahur ëndrën e madhe të gjith shqiptarëve, ëndrën shekullore për bashkim të të gjith trojeve shqiptare.

Ky intelektual dhe patriot dibran thekson se do të vazdhojë të realizoj botime në interes të kombit. Ai kujton edhe dramën etij,, Ditëlindja,, që u çfaq me rastin e 100 vjetroit të pavarsis por edhe botime të tjera që ka realizuar deti tani.

Edhe pse jeton moshën e tretë , ai disa orë kalon duke shkruajtur. Kontributi i tij si gazetar, duke botuar informatat vlersime dhe komente në shum media të shkruara në gjuhën shqipe , që editohen në shum vende të botës, puna e tij në radio por edhe kontributi i madh në sferën e publicistikës pritet që të vazhdojë. Egriu thekson se edhe këtu në Mallme por edhe kur vjen në Dibër gjithmon dëshiron që të prezevntojë kombin e vet, por njëkohësisht edhe dëshirën për bashkimin kombëtar.

MIMOZA

January 31, 2017 by dgreca

Nga Pierre-Pandeli Simsia/Mimoza! Me këtë emër kaq të bukur më kanë quajtur mua që edhe pse origjinën e kam të largët, nga Australia, jam përhapur të jetoj edhe në vendin e bukur me emrin po aq të bukur, SHQIPËRI.

Çuditërisht, Nëna Natyrë më ka krijuar me flokë të verdhë prandaj edhe më quajnë edhe lule artë, për të lulëzuar në muajt e parë të çdo viti, në stinën e acartë të dimrit dhe në pragpranvere.
Zakonisht, në stinën e ftohtë të dimrit, ndodh që, papritur moti ndryshon për pak ditë, ditët ndjehen më të ngrohta se ditët e tjera dhe, kur rrezet e diellit dimëror përkëdhelin flokët e mi të artë, unë, atëhere e përkëdhelur filloj të shpërthej me lulëzimin tim duke u dhënë njerëzve gëzim, kënaqësi, si lajmëtare e ardhjes së pranverës.
Edhe kur flokët e dëborës bien lehtë lehtë mbi trupin tim, bardhësia e saj ngjan si një vello nusërie mbi flokët e mi të verdhë.
Sheshet, rrugët, bulevardet e qyteteve të ndryshme ku më kanë vendosur për të jetuar, zbukurohen nga ngjyra ime e artë; aroma ime e këndshme përhapet gjithandej duke hyrë thellë mushkërive të njerëzve.
Njerëzit! Ah, sa shumë njerëz kam parë!
I dua njerëzit, sepse edhe ata më duan mua.
Sa shumë njerëz të gëzuar vijnë drejt meje; më shikojnë me kërshëri dhe kënaqësi; atë kënaqësi që edhe unë ua shikoj në fytyrat e tyre të qeshura plot dritë.
Më përkëdhelin degët, flokët e mi të verdhë, afrohen pranë meje duke nuhatur aromën e këndshme të luleve të mija dhe sikur duan të më thonë diçka. Ndërsa unë, i vështroj, i vështroj…
E ndjej veten të jem pema më me fat që mbledh rreth vetës, shikoj njerëz të moshave të ndryshme.
Eh, sa shumë njerëz shoh, në çdo orë, ditën edhe natën, mëngjeseve edhe mbrëmjeve!
Ndjehem e lumtur kur shoh dy të rinj të dashuruar, të përqafuar të vijnë drejt meje, të qendrojnë nën degët e mija dhe ja, po u dhurojnë njëri tjetrës plot afsh dhe ndjenjë puthjen e parë. Pastaj puthjen e dytë, puthjet e panumërta, përkëdheljet, ledhatimet…
Si një simfoni muzike, bashkë me fëshfëritjen e degëve dhe gjetheve të trupit tim, dëgjoj edhe pëshpëritjet e tyre, fjalët më të zjarrta: “Të dua! Të dua shumë!
Dëgjoj pëshpëritjet e të dashuruarve të ndryshëm që jo pak herë shijojnë kënaqësinë nën strehën e trupit tim.
E si të mos ndjehem e lumtur unë, Mimoza luleartë, kur emrin tim e gëzojnë shumë vajza dhe gra të bukura e fisnike, intelektuale dhe shtëpiake shembullore…
Dhe, në mes gëzimit dhe kënaqësisë që ndjej, më breh shpesh mendimi, së shpejti njerëz të moshave të ndryshme do vijnë drejt meje, ashtu siç vijnë përherë të qeshur e të gëzuar, me buzëqeshjen që u shkëlqen fytyrat.
Por, pa mëshirë, do më sakatojnë duke më shqyer krahët e mi të brishtë të mbushura plot me lule, do më përkulin degët, do më këpusin, do më thyejnë pjesë të ndryshme të trupit.
Dhe unë, si një vajzë e bukur, e pafajshme, nuk kam forcë ta ndal atë masakër njerëzore që po i bëhet padrejtësisht trupit tim.
Krejt papritur, bukuria ime shndërohet. Trupi im i ngjan një kufome të masakruar.
Largohen pastaj njerëzit të gëzuar, ndërsa unë, me dhimbje i vështroj degët e bukura të lulëzuara të shkëputura masakrisht të trupit tim të qendrojnë në trupa të huaj, të përqafuara në qindra krahë njerëzish të panjohur.
E di, ato pjesë, degët e lulëzuara të trupit tim, do zbukurojnë dhoma të ndryshme shtëpijash, do jenë të vendosura në vazo të mëdhaja me ujë si ushqimi i tyre i përkohshëm, do t’i çojnë edhe në pikat e shitjes së luleve për qellime fitimi.
Ato pjesë të trupit tim, do gëzojnë shumë zemra të dashuruarish edhe në ditën e tyre të shenjtë të 14 Shkurtit.
Por, ah! Sa shumë e dëshiroj, që, për të gëzuar zemra të dashuruarish, zemrat e njerëzve të ndryshëm që më vendosin në vazot me ujë në shtëpijat e tyre, të mos vijnë njerëzit e ndryshëm e të më sakatojnë.
Dëshiroj shumë të vijë lulishtari i kujdesur, të më presë me kujdes degët e lulëzuara, ashtu siç pret floktorja duarartë flokët e tepërt të një vajze të bukur, veçanërisht, vajzës bjonde ashtu siç jam edhe unë.
Kam hyrë në muajt e mi të artë të lulëzimit dhe do e dëshiroja shumë të mos ndodhë ajo çfarë ndodh me mua në vitet e shkuara.

GEORGE ORWELL – PROFETI MË I MADH I SHEKULLIT XX

January 28, 2017 by dgreca

Nga Xhelal Zejneli/XHORXH ORUELI (George Orwell, 1903-1950) lindi në Motihari të Bengalit. Vdiq në Londër. Emri i vërtetë i tij është Erik Artur Bler (Eric Arthur Blair). Është prozator anglez. Nga India, ku babanë e kishte nëpunës britanik, shkoi si bursist për shkollim në Angli. Pasi mbaroi Etonin, shërbeu në policinë koloniale të Birmanisë. Për këtë përvojë të vet, flet në romanin e tij të parë, me theks antiimperialist, Ditët birmaneze (Burmes Days, 1943). Pasi u end nëpër Paris dhe Londër, duke e mbajtur veten me punë të ndryshme, botoi shkrimet autobiografike Në pikë të hallit në Paris dhe Londër (Down and Out in Paris and London, 1933). Në prozën jofiktive Rruga e skelës në Vigan (The Road to Wigan Pier, 1937) pasqyron nga pozitat majtiste, minierat e Anglisë veriperëndimore. Pason edhe një vepër tjetër autobiografike Në nder të Katalonjës (Hommage to Catalonia, 1938). Në të flet për përvojën e vet në Luftën qytetare të Spanjës.

Për punën e tij letrare të mëtejme ishte me rëndësi njohja me rolin e Partisë Komuniste në shërbim të politikanëve stalinistë, të cilët i zbatonin direktivat e Kominternës sipas udhëzimeve të politikës së jashtme sovjetike, pavarësisht nga interesat e punëtorëve dhe të lëvizjes antifashiste në prag të luftës në Evropë.

Këto ishin vepra realiste, me intonacion social, pa kurrfarë orientimi ideologjik dhe propagandistik. Megjithëkëtë, ato nuk patën ndonjë jehonë të madhe.

Mirëpo, dy romane që lindën pas bombardimit gjerman të Londrës, patën një jehonë të fuqishme. Në këtë kohë, Orueli punonte në BBC. Për mënyrën e paraqitjes së fytyrës së totalitarizmit në këto dy vepra, publiku pa në to mekanizmin e diktaturës sovjetike.

Njëra prej tyre është Ferma e kafshëve (Animal Farm,1943, botuar më 1945). Ky roman është një satirë alegorike e cila, me gjithë origjinalitetin e vet, na përkujton prozatorin anglez-irlandez Xhonatan Svift (Jonathan Sëift, Dublin, 1667 – Londër,1745) pseudonim i Isaac Bickerstaff-it.

Romani tjetër është Një mijë e nëntëqind e tetëdhjetë e katër (Nineteen Eighty-Four, 1949). Është botuar edhe në trajtën “1984“. Është roman politik me ide aktuale dhe me ngjarje të vendosura në një të ardhme të afërt. Është një pasqyrim plot neveri i një shoqërie në të cilën mbizotëron kontrolli absolut i veprimeve dhe i mendimeve njerëzore. Pararendëse e këtij romani, në frymën e traditës së distopive të mëdha (utopive negative) është vepra Bota e re e guximshme (Brave New World, 1932) e prozatorit dhe eseistit anglez Aldus Leonard Haksli (Aldous Leonard Huxley, 1894-1963).

Me gjuhën e përpiktë dhe të rëndomtë, romani “1984” me dekada ka qenë ndër veprat bashkëkohore më të lexuara.

Me analizën racionale që e zbaton në esetë letrare dhe në letrat me përmbajtje sociale kritike (The Collected Essays, Journalism and Letters, 1968) Orueli arrin në gjurmët e sistemit të barazisë të ngritur mbi vlera humane. Me një fjalë, Orueli nuk është vetëm kritikues i komunizmit, por edhe i sistemit kapitalist të manipulimit të njeriut si dhe kritikues i instrumentalizimit të tij.

* * *

Një mijë e nëntëqind e tetëdhjetë e katër është roman shkencor-fantanstik. Në të pasqyrohet shoqëria totalitare futuriste. Për t’i mbajtur masat të nënshtruara, pushtetmbajtësit apo oligarkët i përdorin arritjet më bashkëkohore të teknologjisë dhe të psikologjisë. Protagonist i romanit është Uinston Smithi (Winston Smith), nëpunës i ulët në Ministrinë e së Vërtetës, i ngarkuar për propagandën e regjimit. Ai dëshpërohet nga jeta dhe tenton të bëjë kryengritje, gjë që përfundon me burgosjen dhe me torturimin e tij. Romani “1984” u bë jo vetëm vepra më e njohur e Oruelit, por edhe një prej veprave klasike të distopisë dhe një prej romaneve më me ndikim të shekullit XX. Orueli shpeshherë konsiderohet si një nga klasikët e letërsisë moderne. Vepra bazohet në përvojat e autorit që kanë të bëjnë me Luftën civile në Spanjë, përkatësisht me Luftën e Dytë Botërore dhe me ideologjinë e fashizmit dhe të komunizmit. Romani është kuptuar si paralajmërim për brezat e ardhshëm dhe ka shërbyer si inspirim për shumë krijues letrarë, filozofë dhe teoricienë politikë.

Në vitin 1989, d.m.th. dyzet vjet pas botimit të parë, ky roman është përkthyer në 65 gjuhë të botës dhe është vepra më e përkthyer angleze në gjuhë të huaja. Disa fraza dhe shprehje të këtij romani, si p.sh. Vëllai i madh, kanë hyrë në shumë gjuhë të botës. Idetë që ndërlidhen me romanin, shpeshherë quhen orvelianiane.

Veprimi i romanit fillon në Londër më 4 prill të vitit 1984, në orën 13. Smithi nuk është i sigurt në është kjo datë e vërtetë, për arsye se regjimi vazhdimisht manipulon me historinë. Ai e lexon librin Teoria dhe praktika e kolektivizimit oligarkik të shkruar nga rebeli Emanuel Golldshtajn. Në saje të këtij libri ai e paraqet historinë e përafërt të botës në të cilën zhvillohet veprimi. Implikohet se paraprakisht ka ndodhur një luftë bërthamore. Pas kësaj ka shpërthyer lufta qytetare, që në fund Partia të ngadhënjejë dhe të vendosë rendin që i përgjigjet asaj.

Shoqëria në romanin “1984” është e ndarë në mënyrë rigoroze në tri klasa. Pjesa më e madhe (85%) përbëhet nga klasa e ulët apo nga proletarët të cilët jetojnë në varfëri, kryejnë punë fizike dhe nuk kanë kurrfarë arsimimi, por në anën tjetër, gëzojnë njëfarë lirie “për të jetuar si kafshë”. Klasa e mesme përbëhet prej anëtarëve të Partisë së Jashtme të cilët ushtrojnë punë intelektuale ose burokratike. Këta jetojnë kryesisht në banesa shtetërore dhe janë objekt i represionit të ashpër. Klasa e lartë (rreth 2%) përbëhet nga Partia e Brendshme, anëtarët e së cilës jetojnë në luks dhe i kanë skllevërit e vet.

Për ta shkruar këtë vepër, Orueli është frymëzuar nga burime të ndryshme, por më së tepërmi nga tendenca totalitare e BRSS-së dhe e Rajhut të Tretë. Deklarata “2+2 =5” e cila aplikohet gjatë torturimit të Uinston Smithit gjatë hetimeve, ka qenë slogan i partisë bolshevike për planin e dytë pesëvjeçar. Ky slogan duhej t’i trimëronte njerëzit për ta plotësuar planin pesëvjeçar vetëm për katër vjet. Slogani ka qenë i ngjitur nëpër ndërtesat e Moskës, në panelet e reklamave si dhe në objekte të tjera.

Bota në romanin ”1984” është e ndarë në tri superfuqi. Kjo bazohet pjesërisht në Konferencën e Teheranit të vitit 1944. Isak Dojçeri (Isaac Deutscher), bashkëpunëtor i Observerit, thotë se Orueli ka qenë i bindur se me këtë konferencë “Stalini, Çerçili dhe Ruzvelti, me vetëdije kanë vendosur për ta ndarë botën”.

Winston Smithi ka pasur për detyrë të bëjë revidimin e historisë si dhe përjashtimin, largimin apo flakjen nga arkivat historikë të “jo-personave” të cilët regjimi nuk i duron më. Kjo nënkupton një paralele me metodat e Stalinit për “fshirjen” e personave të padëshiruar nga fotografitë, nga librat dhe nga revistat. Shembull i njohur është fotografia e Stalinit me Jezhovin. Me t’u bërë i padëshiruar në BRSS, Jezhovi likuidohet dhe shlyhet nga fotografia me Stalinin.

Një prej temave kryesore të veprës është censura, sidomos në Ministrinë e së Vërtetës ku fotografitë retushohen, ndërsa arkivat publikë ndryshohen që t’i heqin qafe “jo- personat“ e papërshtatshëm, njerëzit të cilët Partia ka vendosur t’i flakë dhe t’i fshijë nga historia.

Në tele-ekrane tregohen shifrat e rrejshme dhe të stërmadhuara të ekonomisë e cila vazhdimisht “shënon rritje“. Tregohet edhe standardi i jetesës – gjithnjë më i mirë, edhe pse në realitet qytetarët jetojnë keq e më keq, saqë mungojnë edhe artikujt ushqimorë më elementarë.

Vazhdimisht jepen raporte për fitoret e mëdha në frontet e luftës, ndonëse qëllimin e fundit të luftës askush nuk e di. Nuk dihet as armiku kundër të cilit zhvillohet lufta. Kemi një armik të papërcaktuar. Por, asnjë prej qytetarëve nuk ka mundësi t’i verifikojë informatat, për arsye se Partia i kontrollon të gjitha mediumet. Vetë Orueli ka thënë: “Qysh si i ri kam konstatuar se asnjë ngjarje nuk publikohet objektivisht në gazeta.“

* * *

Për romanin “1984“ janë shkruar recensione të shumta. Më 12.06.1949 New York Times shkruan: “James Joyce, në figurën e Stephen Dedalusit, e ka bërë ndarjen tanimë të famshme midis artit statik dhe kinetik. Vepra e madhe është statike për nga efekti i vet: ekziston në vetvete, nuk kërkon asgjë jashtë vetes. Vepra artistike kinetike ekziston për të kërkuar: nuk kënaqet kurrë, por kërkon me ngulm, ose neveritje ose dëshirë të madhe për ta realizuar rolin e vet. Romani “1984” i Oruelit është një realizim i madh i artit kinetik. Asnjë vepër e këtij brezi nuk ka krijuar dëshirë aq të madhe për liri dhe neveri aq të thellë ndaj tiranisë.“

Romani “1984“ ka pasur dhe vazhdon të ketë jehonë dhe ndikim të jashtëzakonshëm. Sot e kësaj dite, kudo vërehen grafitë në të cilët shkruan: “Vëllai i madh të vështron”. Konceptet e Vëllait të madh, janë bërë fraza të shpeshta me të cilat individi i kundërvihet rrezikut që i vjen prej autoriteteve totalitare. Orueli vazhdimisht identifikohet me vitin 1984, saqë asteroidi 11020 që e zbuloi Antonin Markosi në korrik të atij viti, u quajt “Oruel”. Po atë vit u transmetua edhe reklama televizive 1984 me të cilën kompania Apple Inc. ia paraqiti publikut kompjuterin e vet personal Macintosh. Është xhiruar edhe si film artistik i shkurtër në regji të Ridley Scott-it dhe i inspiruar nga romani i famshëm i Oruelit.

Nga fundi viteve ‘70 të shekullit XX, e sidomos në periudhën pranë viti 1984 kemi një hiper inflacion të përdorimit të këtij romani për të përshkruar ngjarje të ndryshme: pushtimi i Afganistanit nga forcat ushtarake të Bashkimit Sovjetik, kriza e pengjeve në Iran, politizimi i lojërave olimpike në vitin 1980 dhe 1984, vendosja e orës policore në Poloni dhe në Filipine, implikimi i ShBA-së në konfliktin e Libanit dhe në Nikaragua, rizgjedhja e Ronald Reganit për president të ShBA-së nga fundi i vitit 1984. Të gjitha këto ngjarje shpjegoheshin në konotacionin oruelian.

Romani “1984“ aktualizohet edhe sot me rastin e zgjedhjes së Donald Trumpit për president të ShBA-së.

Referenca të temave, të koncepteve dhe të detajeve nga romani i Oruelit, shpesh janë paraqitur edhe në pop-kulturë, sidomos në pop-muzikë dhe në mediume. Këtu bën pjesë edhe emisioni televiziv reality Big Brother, në të cilin një grup njerëzish jetojnë bashkërisht në një shtëpi të madhe, të izoluar nga bota, të mbikëqyrur vazhdimisht nga kamerat.

Romani “1984“ është adaptuar edhe në film në të cilin rolin e Winston Smithit e luan aktori John Hard.

Në vitin 2005, revista Times, romanin “1984“ e përfshiu në listën e 100 romaneve më të mira të shkruara në gjuhën angleze që nga viti 1923. Sipas hulumtimeve të 500 profesorëve britanikë të kryera në vitin 2013, ku është kërkuar prej studentëve të numërojnë veprat letrare më të çmuara, romani “1984“ i Oruelit, është radhitur në vendin e gjashtë. Vepra e Oruellit ka vlera universale dhe mesazhe humane.Në kohën e gënjeshtrave universale, ta thuash të vërtetën është akt revolucionar. (George Orwell).

NOLI: KULTUREN MUZIKORE E FITOVA NE AMERIKE

January 21, 2017 by dgreca

NGA DHIMITER DISHNICA/*Sikundër e di gjatë punës hulumtuese çdo autor ndesh në fakte, dokumente origjinale,dëshmi të gjalla që hedhin dritë mbi ngjarje të caktuara, diku të njohura si ndodhi e në raste të tjera si risi të panjohura, si kontribut në shkencën historike. Kështu më ka ndodhur edhe mua. Kur punoja për përgatitjen e monografive “Motrat Qiriazi” botuar më 1997, fituese e çmimit të dytë në konkursin mbarëkombëtar organizuar nga Akademia e Shkencave dhe Ministria e Kulturës Rinisë dhe Sporteve në kuadrin e 85 vjetorit të shpalljes së Pavarsisë Kombëtare dhe pas një viti e botuar në Prishtinë dhe Zvicër si dhe librit “Perballë së vërtetës” (Kristo Dako- jeta dhe vepra) u bëra, si të thuash, mik shtëpie i djalit të vetëm 82 vjeçar të Kristo dhe Sevasti Qirizit, Aleksanër (Skënder) Dako. Në fillim të njohjes sonë ai nuk tregoi ndonjë entusiazëm. Mbase, meqënëse nuk punoja në Institutin e Historis, mendonte se po lodhesha kot. Ç’është e vërtta për librin e parë nuk më ndihmoj kushedi se ç’farë. Me vete thosha . Po ky ç’ka xhanëm. Skënder Luarasit ky dhe Parashqevi Qiriazi i dhanë gjithçka kishin, dokumente, dorëshkrime, broshura të shkruara të gatëshme për botim, ndërsa mua jo. Por gjërat dalngadalë ndryshuan rrjedhë. Më vonë ai u bë një nga bashkëpuntorët dhe kosulenti më i rendesishëm gjatë shkrimit të monografisë së dytë. Midis shumë dokumenteve, kopjet e të cilave gjenden në arkivin peronal të Skënder Luarasit, Bibliotekës Kombëtare dhe Arkivin Qëndror të Shtetit, më dha të përkëthyer nga gjuha angleze një intervistë të Fan Nolit regjistruar në shirit magnetofoni. Nuk jam i sigurtë në se miku im z.Nasho Jorgaqi e ka trajtuar përmbajten e saj në punimin e tij.Me siguri po. Sidoqofte,pas 20 vjetesh qe e kam ne posedim, po e botoj sikunër është në original.

Noli mbi muzikën

Noli :Po kam studiuar muzikën që në fëmijëri. Babaj kishte aftësi muzikore dhe këndonte në korin e kishës. Ai kishte studiuar në mënyrë të përsosur muzikën bizantine dhe unë qeshë i detyruar t’a ndihmoja kur këndonte në kishë.Kur erdha në këtë vënd (Amerikë) pata rastin të studioj muzikë te konservatori për nja 7 vjet. Pastaj mora titullin më të ulët universitar në këtë fushë Me shkrimin tim Bethoveni dhe Revolucioni Francez mora titullin pas universitare Mjeshtër në Art në Universitetin e Bostonit, dmth kulturën muzikore e fitova këtu, në këtë vënd, por atë e kisha filluar me babanë në fshat.

Pyetje: A përkëthyet Servantesin nga teksti në gjuhën origjinale ?

Noli : Servantesin ? Posi.Unë kreva një kurs tre vjeçar në universitetin e Harvardit me profesor spanjoll. Aty të gjithë profesorët që jepnin gjuhë të huaj vinin nga vëndet ku gjuha që mësohej

ishte gjuha amtare e profesorëve. Ai që jepte fërngjishten, p.sh ishte francez. Jam në gjëndje ta lexoj spanjishten

Pyetje : Po Armiku i Popullit ( i Ibsenit Norvegjez)

Noli : Po është një vepër e Ibsenit në gjuhën daneze siç mund ta dini.Ata që janë në gjëndje të lexojnë gjermanishten mund të mësojnë të lexojnë gjuhën daneze në 15 ditë. Në Harvard jepej një kurs të letërsisë daneze dhe norvegjeze.Unë kam studiuar Ibsenin që kur isha sufler në teatër. Unë dëshiroja të kryeja atë kurs dhe të lexoja veprën e Ibsenit në original por profesori na dha vetëm 7 ditë për t’u përgatitur ta lexonim në se ishim në gjëndje të lexonim gjermanishten.

Pytje: Në veprën origjinale kemi fjalën “Volkfiende” që do të thotë një armik i popullit.

Noli: Po kini të drejtë, një armik i popullit nuk është armiku i popullit.. Nuk di, mund të kini të drejtë, në fërngjisht është “un enemie du people” Do ishte përkëthim më i saktë një armik i popullit, mirë do ta korigjoj po të ribotohet libri. ( të qeshura dhe duartrokitje)

Pyetje : Ju nuk kini përmëndur përkëthimin e librit të këngëve të Kristoforidhit. Ai I përkëtheu për herë të parë në1832.

Noli : Po e di që Kristoforidhi i përkëtheu këngët dhe qe përkëthim i bukur, po harova ta përmëndja. Më pëlqejnë përkëthimet e tij. Që të dy përkëthimet janë të mira dhe i kemi përdorur në shërbimet tona fetare që me kohë

Pyetje: (Pyetja nuk dëgjohet qartë)

Noli: Veprat e Ibsenit? Mirë, unë pata një stërvitje dramatikore kur shërbeva si sufler në teatrin grek për pesë vjet. Gjatë atyre viteve u njoha me veprat e Shekspirit dhe dramaturgë të tjerë. Atëhere jepej edhe Toska. Me fjalë të tjera arrita të njihja dramaturgët e kohrave të lashta dhe ata modern që luheshin në atë teatër. Vepronja si sufler po nga njëherë duhej të ndimonja artistët që nuk dinin të shkruanin dhe të lexonin dhe u lexonja pjesët që duhet të mësonin përmëndësh. Po nuk pata shumë sukses. Disa nga dramat i mësova vetë përmëndësh, ata s’ishin të zotët për asgjë, kështu përfitova një përvojë dramatikore.

Pyetje: (Pyetja nuk dëgjohet mirë)

Noli:Ajo u shkrua diku më 1926 nja dy vjet pas se u largova nga Shqipëria.

Pyetje: Po lexoni pa përdorur gjyzlyke?

Noli:Fillova të përdorja syze kur punonja, më mirë të themi kur ndeshesha me Omar Khajamin duke u munduar ta përkëthenja. Vura re se kur lexonja disa libra në bibliotekë të Berlinit që kishin shkronja

shumë të vogla syzet më duheshin se shkonja shpesh në bibliotekë. A ju kam treguar ndo njëherë barsoletën se si mund te dallosh një gjerman nga një francez ose një rus nga një grek? A ju kam treguar këtë barsoletë? Shumë studente venë për studime në Berlin, në universitetet gjermane. Pa tjetër disa nga profesorët gjermanë janë profesorë të mëdhenj dhe dijetarë. Ata po diskutonin se si mund të dallosh se kush është student gjerman dhe kush francez. Ai që është biond është gjerman. Jo, jo. Ka shumë gjermanë që duken si grekë, pra kjo nuk është e vërtetë. Prandaj u dha ky shpegim. Studenti gjerman është ai që vete në bibliotekë që në çastin që hyn pastrusi që hap derën dhe largohet nga biblioteka me pastrusin kur mbyll derën. Ky është studenti gjerman. Studenti francez shkon në bibliotekë rri ndonjë orë dhe pastaj del të pijë një cigare dhe nuk këthehet më. Po studenti grek? Studenti grek hyn, gjen librin që i duhej po nuk e hap dhe largohet nga biblioteka (të qeshura) Unë punonja shumë në bibliotekë që kur hapej deri sa mbyllej, sepse dëshiroja ta mbaronja. Më ra në mëndje që më nevoiteshin syze dhe i përdora që nga viti 1927 deri sa shkrova Skënderbegun tim – disertacioni për doktoraturën në histori. Më duhej të lexonja shumë libra, syzet më binin dhe kështu zbulova se nuk kasha nevojë për to. Kjo këshillë më ardhi nga një libër. Kur e ndien veten të lodhur mbylle librin. Unë nuk ndoqa këtë këshillë dhe kështu vazhdova të kujtoj se syzet më duheshin, kurse kjo nuk ishte aspak e vërtetë siç zbulova më vonë.

Pyetje: Ç’libër do të zgjithnje në se duhet të zgjithnje një libër për brezat e ardhëm?

Noli: Për brezat e ardhëshëm? Do thonja të gjithë librat e mij Po pytja juaj është shumë e vështirë. Në se do më pysnit cilën vjershë do zgjithnja,preferoj vjershën e Luftëtarit Marthian- është më e mira. Nuk e di n e se Panariti e mendon si unë.

Pytje: Pyetja nuk dëgjohet qartë.

Noli: Mirë, po librin nuk e kam këtu.Po ta kesh librin, albumin do mund tu lexonja ndo një vjershë. Omer Khajami- sa mirë duhet të lexoni disa të tijat. Do dëshironja të lexonja disa vjersha të mijat dhe jo përkëthime po nuk kam librin këtu. Mendonja se nuk pritej që unë të flisnja shqip, ju kërkuat të flisnja vetëm anglisht.

Pyetje: Ç’mendoni për fjalët e reja që ka futur Prof. Koliqi në gjuhën shqipe?

Noli: Nuk Kam lexuar librat e tij Të vetmet libra shqip që kam lexuar janë Historia Shqipërisë dhe me pak nga libri Historia e Letërsisë. Këto vetëm kam lexuar. Vura re, më kuptoni një gjë që s’më pëlqeu. Nuk di pse. Për shëmbëll thonë “ne duam”.Gjithnjë atë “ne” e vënë përpara dhe kujtojnë se unë dua, ti do, ai do, ne duam, ju doni, ata duan dhe e vënë gjithmon atë unë. Në shqip kjo nuk është e nevojshme Kur themi ne duam kuptohet fare mirë ne-ja pa e thënë si në italisht vogliamo Kështu e do gjuha s’ke ç’bën . Po ne mund të themi duam, por duhet theksuar se ju duam ka kuptim të ndryshëm

Fund i intervisës.

*E dergoi per Diellin autori, Dhimiter Dishnica