ESSE – Page 346 – Dielli

MOS NA VDEKTË FJALA, O NIKOLLË CAMAJ !

August 4, 2016 by dgreca

Nga Ramiz LUSHAJ/

Z. Nikollë CAMAJ, e çmoj lart Fjalën Tuaj të mbajtur në Manifestimin Tradicional “Alpet Shqiptare” më 1 gusht 2016 në Vuthaj të Plavë-Gucisë. “Pushkë Hoti” ishte Fjala e Juaj.

Burrat e ditur si Ju, veprimtarët dinjitarë si Ju, nuk kanë çka bajnë ma shumë përveçse mos me na vdek Fjala për Kombin tonë të cunguem në pandalshmëri, për mbrojtjen e të Drejtave e Lirive Themelore të shkelura në përditshmëri, në gjithanshmëri e në skajshmëri nga shteti malazez , etj.

Ju po jeni nji tribunal atdhetar kombëtar ma shumë se partiak, ma tepër se mësues, ma mirë se qytetar, ma qartë se euro-atlantik. Më pëlqeu Vërejtja Jote e thuktë e publike që i adresuat Presidentit të Repuiblikës së Shqipërisë për dekorimin e gafuar të Kryeministrit aktual të Malit të Zi me Urdhrin e Flamurit Kombëtar, ndërkohë që ende në të voglin shtet shoven malazez ka probleme të mëdha antidemokrtaike e antishqiptare, pasi ende nuk po lejohet me u mbajt zyrtarisht Flamuri Kombëtar Shqiptar e shqiptarët etnik ende denohen me burgim mesjetar për valëvitjen e Tij, etj. etj. Edhe mue m’u ka duktë sikur Sulltan Abdyl Hamidi po dekoronte Krajl Nikollen e Malit të Zi.

Gjithsesi, unë ndjehem me merak për hapat e tu në Kombëtari, për Jetën tande në Tuz, për Fjalen tande në zenit, pasi ende Moraça e Limi kullojnë gjak dhe Podgorica e tashtit e Cetina e çdo kohe prodhojnë pabesi. Na kie me veti…

Mendoj se ka ardhë Koha që Partia jote të mos mundet të drejtoj Ty , por ndryshe: Ju të drejtoni Partinë Tuaj, Partinë Lidhja Demokratike, ma e vjetra parti shqiptare në Malin e Zi, etj.

Mos t’u ndaltë Hapi Shqiptar e mos të vdektë Fjala Kombëtare në oda e kuvende, në tribuna e media, o Nikollë Camaj, malësor klasik e modern, i ndritshmi mendtar e prijtar euro-atlantik, nji nga tribunalët e kohës e tokës panshqiptare!

Mos na vdektë Fjala e rroftë Kombi Ynë Shqiptar, o Nikollë Camaj!

Tiranë, 4 gusht 2016

NE TEMPULLIN E SHPRESAVE TE EGLANTINA MANDIA

August 1, 2016 by dgreca

Nga Niko MIHALI/

Veprimtaria, qe po organizojme sot ketu, nuk eshte nje rastesi, promovimi i ketij libri behet pikerisht ne Permet per te sjelle ne mendje nje ngjarje qe ka ndodhur plot 100 vjet me pare, rreth 100 km larg ketij qyteti, buze lumit te Gjanices , ane rruges automobilistike, qe sapo del nga Fieri, perballe qytetit antik te Apollonise dhe rrethinat , ne nentoken e te cilit ende fle nje qyteterim i hershem ilir, qe lidhet me historine e ketij vendi .

Plot 100 vjet me pare, nje officer madhor i ushtrise shqiptare, inkuadruar ne nje batalion te ushtrise perandorake Austriake ne rropamen e luftes se pare boterore, ku Shqiperia u be shesh beteje dhe qeverrite e ushtrite zevendesonin njera tjetren,Kamber Ali Permeti – Benja ,me dy vartesit(djem fare te rinj),Abaz Taushani e Bexhet Mannastirliu,u pushkatuan ne nje ledh rruge Dhe me vdekjen neneshkruan pavdekesine .Gabimi i tyre i vetem ishte se kundershtuan veprimet e komandandes austriake, per te mos lejuar dhjetra arka me antika, me buste e varese te florinjta, ca koka te gdhendura ne mermer e te nxjerra nga nentoka e Apollonise, shume afer manastirit Pojanit , naten e neper shi po i ngarkonte neper makina e karvane ne drejtim te Durresit ,per t’i nisur drejt Vjenes.Komanda austriake stisi nje akuze te pa qene,sikur kishin lejuar shthurrjen e batalionit Peqini te ushtrise shqiptare dhe bashkepunonin me italianet. I akuzuan per tradheti te larte dhe ate mengjes qershori, nen tingujt e nje kambane qe binte perzishem nga kumbonarja e manastirit, i pushkatuan. E vetmja gje njerezore ne prag te ketij pushkatimi,ishte asistimi i mullait me emrin Myfti Muharem , cili u thirr per t’ju bere lutjet e fundit ketyre tre oficereve shqiptare, qe po i shpinin ne pushkatim te lidhur krah per krahu. Dhe ishte ky mulla, qe me kujtimet e tij pasuroi edhe me shume portretinm moral te ketyre trimave dhe ne menyre te vecante te Kamber Benjes i cili nuk pranoi t’i lidheshin syte, duke e quajtur veprimin e tyre burracakeri ! Nuk jemi tradhetare, po pushkatohemi per nje ceshtje te drejte e teshenjte,memedhene…

Ishte po ky mulla qe dite me vone solli ne shtepine e Kamberit te lemerisur nga kjo vdekje.disa relike te tij, e mes tyre nje Ditar dhe letren e fundit e cila me shume se nje leter lamtumire ishte si nje klithme qe vjen nga ura e Qabese, Nje paralelizem fin ! Si duket njeriu ne ato momente ne pak sekonda, sjell ne parafytyre jeten e tij te shkurter , ben bilancin e saj dhe si shtylle e shtepise jep porosine e fundit, Por ka nje ndryshim, kjo leter nuk eshte amaneti i ushtarit nga shkretetira e Anadollit qe i drejton nenes se tij te vetmuar, por mesazhi e nje oficeri madhor , te cilit ka vite e vite qe i ka vdekur nena, nena dhe babai, e ka vetem nje vella Hajdarin i cili ndodhet larg ne qender te ish-perandorise turke.

Letra i drejtohet djalit te tij Zenelit me fjalet : Shpirti im, Djali im .

Ndersa permabjtja e letres eshte pothuajse identike : Abedinit e Qerimit i kam dhene 19 lira turke, merrini, Pronjen e Fratarit qe e kam blere 1500 grosh merreni, djalit te Qerrimit i kam dhene 18 grosh merrjani, kam edhe ca llogari me Qamil Beun. Ju kerkoj falje njerezve te afert e miqesise dhe…… se fundi …. pelen e zeze shiteni Myrtezait e Nimetit ju puth per here te fundit syte dhe keshilla e fundit qe ndrit si ylber ne kete histori, Punoni Mire !!!!!!!!!!!!!!

Dhe sigurisht nga ajo dite qershori e vitit 1916 kane rrjedhur shume ujera. Shqiperia kaloi e po kalon dite te veshtira, luftra, revolucione, varferi, emigracion, komplote, tradhetira, gjendje te renduar ekonomike , shpresa te vagelluara, njerez enderrimtare qe thone e premtojne se do ta bejme kete vend si Zvicra, ndersa me qindra e mijera cdo vit largohen ne dhera te huaj. E ne kete mjedis qe citova, Kamber Benja vleresohet, shpallet Deshmor i Atdheut,.

Emri i tij perjetesohet ne emertime te ndryshme, eshtrat e tij sillen e vendosen ne Vorrezat e Deshmoreve , figura e tij perjetesohet edhe ne nje film “ Deshmori i Monumenteve “ etj Por nje leter si kjo qe citova me lart dhe nje ditar i shkruar me doren e Kamberit, nje ditar te perzhitur nga flaket e luftes se pare boterore , te asaj lufte qe percolli nje drejtim letrar qe u quajt brezi i humbur, brezi i shpresave te djegura ne llogoret e luftes , kaloi dore me dore nga pjesetaret e familjes Benja e zonjes Eglantina Mandia, e cila si nje intelektuale qe jetonte ne Tirane dhe qe lidhur me boten e librave, qe pasi kish botuar disa libra artistike me temen e frymen e kohes, nje dite jo te zakoneshme , kur ishte ne nje vend tjeter larg Shqiperise, ne Kanada , ku malli , krenaria por edhe detyre si intelektuale dhe pinjolle e kesaj familjeje, mendoi ta hedhe kete histori te gjyshit te saj Kamber Benjes ne nje liber te titulluar Tempulli i Shpresave botuar ne vitin 1999, botim ky i cili vec te tjerash pati indikacione te tilla qe ,29 shtatori te vuloset ne analet e ketij kombi , si Dita e Trashegimsie Kulturore.

Autorja mes te tjerash ne bisedat e saj sa sociale por edhe intime, e ka patur si nje detyrim moral ta shkruaje kete liber , me shume per te percjelle nje mesazh qe duhet te jete lejtmotiv i cdo njeriu A e dime se kush jemi e nga vijme ! dhe ja arriti .. Pas nje gjendje sa entuziaste por edhe te renduar shpirterore ajo hedh ne leter kete histori jo letrare e cila eshte nje liber disi i vecante ku mplekset sa historia me fakte e ngjarje te verteta, edhe me meditime letrare gati sureale , pjese e kultures se saj te fituar nga bota e letrave. Pra ne pikepamje te kompozicionit eshte nje liber ndryshe, ku gershtetohet bukur rrefimi, letrat e drejtuara familjes e familjareve dhe meditimeve qe kalojne kufijte gjeografike te Shqiperise, enden neper vende te largeta , ne qytete e shtete te ndryshme, ne kohe te ndryshme qe nga antikiteti e gjer ne ditet tona. Sigurisht ne keto 15 vjet pas botimit te librit , autoren e ketij libri e ka shqetesuar nje mendim tjeter. Une jam takuar disa here me Eglantinen, dhe nuk e kam pyetur perse . perse ky ribotim i ketij libri Mendoj se gjate kesaj dekade ka pare se botimit te saj dicka i ka munguar, ose mbase duhej thene me mire e me bukur, se sigurisht kur e ke miellin ne hambar di si ta gatuash mire e me mire, dhe me siguri besoj se ne ate vend te larget e paksa te ftohte ne Kanada ku jeton prej disa vjetesh, i beri edhe nje ripunim librit te saj, e plotesoi edhe me disa te pathena qe jane si nje detyrim qe duhet te ishin edhe keto, dhe e ribotoi ne Shqiperi.Njekohesisht vendosi ta prezantonte kete liber ne qytetin e gjysherve te saj , te Kamber Ali Permetit por edhe te Pero Permetit, gruas se Kamberit . Mbase ka menduar se ky promovim ne Tirane do te humbiste ne zhurmen e politikes e rutines kryeqytetase dhe do e degjonin njerez qe nuk kishin shume lidhje me heroin e saj, ndaj insistoi ta bente ketu ne Permet, ku emri i tij eshte i prekshem, ku ka nje shkolle,qe hyjne e dalin perdite qindra nxenes, ku ka nje varr te rregullt si i ka hije nje deshmori, te rinovuar nga vete familja Benja, ku vjen afer e shume afer aroma e vendlindjes se Kamberit , Benja e dashur ,ku ende ndodhen ato shtepite e gurta e mbuluara me pllaka guri, ne muret e se ciles qendron ende nje pllake ku eshte gdhendur fjala Demokraci, ku jane te prekshem njerezit e familjes se tij ( mbesa,nipa e sternipa )te cilet edhe pse te shperndare ne qytete te shqiperise sone te vogel, e vende te ndryshme te botes se madhe ne mergim, kane ardhur sot jo thjesht per kete promovim, por te nderojne e kujtojne njeriun e tyre te dashur qe i dha nje emer te ri kombit, por edhe nje emer te vyer biografise se tyre.

Une dhe shume si une mbase nuk i njohim keta njerez te fisit Benja,, e mbase shume prej tyre ne kete shekull mund te kene patur ate fat qe pati Zeneli djali i Kamberit, Zeneli qe eshte vizatuar kaq bukur ne faqet e ketij libri sa te prek e te emocionon shume, Zeneli, tek i cili Kamberi kishte mbjelle aq shume endrra e aq shume shpresa, qe enderronte te behej arkitekt e te mbaronte universitetin ne Stamboll ose ne Rome tek xhaxhai apo miqte e babait, perfundoi ne nje puntor te thjeshte rruge, qe mbushte gropat e rruges e bashke me to edhe gropat e shpirtit . Autorja ne faqet e librit nuk na flet per fatin e djemve e femijeve te tij sa te zgjuar por edhe shendetlig si Zakja apo Nimeti.Sigurisht libri i ribotuar ka me shume elegance e finesse, ka lidhje me te mire por edhe ka pasuruar e cuar ne vendin e duhur ndonje pasaktesi, qe per mungese informacioni ka shpetuar ne botimin e pare .Por cfare mbetet ne mendje pasi shfleton e perfundon kete liber !? Ka shume gjera te dashur pjesemarres te ketij takimi. Nuk eshte vetem jeta e Kamber Ali Permetit- Benja qe nga femijeria e tij atje ne Benjen e tij me livadhe e me rripa ku thuren endrrat e para, por edhe ne qytete te tjera ku u shkollua duke u endur edhe si oficer ri , ne rrethin vicioz te ,punes e luftes ,qe ia shkurtoi jeten padrejtesisht, ne moshen me te bukur, burrit 43 vjecar.

Por vec kesaj ky liber ka nje natyre teper njerezore qe nuk te hiqet nga mendja Dashuria mes vellezerve eshte e rralle, e rralle dhe shume e prekeshme, sa nuk rinin jave pa i shkruar letra njeri tjetrit fatet e te cileve u ndane ne Manstir dhe nuk u takuan dot gjer ne vdekje, Hajdari i tretur nga malli e dashuria per atdheun , Benjen e njerezit e tij te dashur, atje ne Stambollin e larget e tjetri me pushke ne krah neper llogoret e luftes . dhe kur e pane se ishte veshtire te takoheshin, Hajdari i lutet ti dergoje Zenelin te mbaronte shkollen ne Stamboll dhe gati filloi pergatitja e tij per te ikur i percjelle nga Nexhip Benja(nipi i Kamberit nga motra,) por ishin ato moment qe ndodhi ajo qe ndodhi dhe me mire qe nuk iku ,se familja do mbetej ne rruge te madhe pa asnje ndihme prane .Vec kesaj libri ka edhe nje linje tjeter shume njerezore e humane qe lidhet edhe me kulturen familjare por edhe ate iluminizem qe kishte mbjelle ne cdo familje shqiptare vepra e Naimit dhe e rilindasve ne pergjithesi . Endrra per dije per te mesuar.Porosia e Naimit qe u jepte prinderve Mesojini femijet tuaj te dine me shume se ju , se jane per nje kohe me te gjate se Ju, ishte gdhendur bukur e qarte ne mendjen e Kamber Benjes . Ai ne Manastir bije ne kontakt me keta perkrahes te kesaj filozofije, behet mbeshtetje e atij Kongresi te shkronjave qe u mblodh ne Manastir, njohja me motrat Qiriazi, mesimi i shqipes nga Zeneli dhe ai te behej mesues Ivete Kamberit per te mesuar alfabetin shqip por edhe i., familjareve te tij.Po citoj nje fragment qe eshte shume domethenes :

Vlore 23 maj 1913

Asnjehere nuk me kish shkuar ne mendje se do shkruaja ditar dhe vecanerisht ne gjuhen shqipe . Kjo per mua qe vertet nje dite e shenuar se une mbarova klasen me sukses me mesuesin tim Zenelin, Zoti e falte kete femije qe pati aq vullnet sa te me nxirrte te parin ne kursin e gjuhes memedhetare ,

Ndaj ne mendjen e tij , ne meditimet e tij, kjo deshire qe kthyer ne kult, shkollimi i femijeve e sidomos Zenelit .. Por e thashe edhe me lart, libri eshte fryt i meditimeve e shperthimeve lirike meditative te vete autores e cila shume gjera te fituara e te shikuara gjate jetes se saj i largon ne kohe dhe i ben pjese te jetes se gjyshit te saj .qe e bejne librin sa terheqes por edhe enderrimtar e pasurojne boten e vete heroit te librit . Here here ajo hidhet ne antikitet, ne ate grek e romak, ku bisedon me keta heronj te kesaj kohe e kulture,me trima e heroina si Penelopin apo Andromaken dhe gjen rastin kur Kamberi largohet nga familja per te shkuar ne detyre, diku aty disa dite ose jave para pushkatimit, Zakeja iI hidhet ne qafe atje prane peles dhe nuk i shqitet, detaj ky i gjetur tek Andromaka e Homerit , kur percjell Hektorin per ne lufte ,djali i tij Astianaksi i hidhet ne qafe e I thote ku po shkon, mos ike.. apo kur flitet per reliket e pasurite e Apollonise, kur ato i nxjerin nga dheu apo kur i numurojne dhe i vendosin neper arka , bisedojne me keto portrete te heshtura te kesaj kohe e bote dhe ate keqardhje per kete pasuri qe po shkon larg atdheut, ta ndjesh si nje peshe ne zemer .Nje vend jo te vogel por shume te prekshem ze ne kete liber edhe figura e Nexhipit, nipit te Kamberit . Ata te dy, morren me vete emrin e fshatit te tyre si nje pasaporte trimerije. Nexhipi i cetave patriotike, qe me gunen e tij kishte kaluar neper rrugicat e Permetit ato dite gushti te vitit 1912 dhe kish prekur zemren dhe shikimin e femijes Odise Paskali, u gdhend ne figuren e Luftetarit Kombetar ne Korce, ai Nexhip qe mban emrin komiti, aq i qeshur e shakaxhi me femijet e Kamberit qe kishte lene nam ne Leskovik ne vitet e luftes per pavaresi te gdhendur ne Kenge ;

Leskovik o me te dalë

te vrane o kollaz te vrane/

Nexhipi me Myrtezane …

dhe ky Myrtezai me sa di eshte M Kule nga fshatrat e Kelcyres, por qe do ishte me vone edhe emri i djalit te Kamberit ne mos gaboj ai qe i therrisnin Zake, keta dy si vellezer me bemat e tyre duhet te jene edhe sinonim i po nje kenge tjeter te kenduar ne ato ane qe thote :

Leskoviku ne nje brinje/

Lufton nipi me dajine …

Librit nuk i mungojne edhe citime nga shtypi i kohes, nga kronikat e kohes sikunder se jane ardhja e arkeologeve austriake ne Durres e Apolloni, keto figura me interes dhe kontribut ne fushen e albanologjise , citime nga arkeologu Hasan Ceka, kujtime te Rahmi Mamaqit i cili pohon se kur kish vizituar Apolonine kishte degjuar nga ciceroni per pushkatimin e Kamber Benjes ne vitin 1916 ,sepse kishte kundershtuar grabitjen e monumenteve dhe kur i kishte treguar se emes per kete person ajo i kishte thene : aty ne ate qoshe te vatres sone kane bere shume here muhabet babai yt me Kamber Benjen e Nexhip Benjen e te tjere , shkrime jehone ne gazetat Dielli ne Amerike e gjetke dhe si mbyllje ka nje epilog i cili eshte vendosur ne gojen e Zenelit . Eshte nje rrefim shume prekese, qe te dritheron shpirtin :

…. asnje nga ato pasuri qe na la babai ,nuk na ra ne dore , pervec peles qe kur e shitem me lot ne sy , sikur u ndame nga babai per here te dyte . E shitem per nje cope buke se ishte kohe e eger , kohe zije . me 1920 shkova vullnetar ne Vlore me shoket e mij per te luftuar italianet, pastaj u kthyem ne Lushnje per te mbrojtur Kongresin. Me 1921 shkova ne shkollen e oficerecve, shkova ne shkollen e pare te oficereve me graden aspirant me deshiren e madhe ne shpirt qe te vijoja rrugen e babait ne kariere ushtarake, mqs nuk u plotesua asnje deshire e tij. As une u bera arkitekt, as Nimeti mesuese si Sevasti Qiriazi, as Zakja jurist , e pas shume ecejakesh u ktheva ne Benje dhe here pas here shikoja selvite qe kish mbjelle babai me xhaxhane si deshmi e vellezerise se pasosur . Skalita edhe emrin tim dhe te Zakes prane e prane si nje amanet per ata qe do te vijne pas nesh .. meqenese isha specialist i skalitjeve , gdhenda edhe nje pllake dhe e vendosa ne hyrje te portes Rrofte Demokracia 1927 !

Ishte pjese e amanetit te babit” Punoni mire, Rrofte Shqiperia .”. dhe ketu libri mbyllet, autorja e mbaron punen e saj dhe na le te mendojme e mendojme e te themi ku ndodhen sot keta femije te vetmuar me nje jete plot me brenga , si shkoi filli i jetes se tyre gjer ne kapercyell te shekullit qe jemi , a e kane prekur sadopak Demokracine qe u la amanet gjyshi I tyre ne kete kohe te ngateruar ….jane ata sot ketu mes nesh e mbase do na percjellin ndonje mesazh, vete autorja pjese e kujt dege eshte !?….,

Megjithate e ndjej per detyre qe jo vetem si kolege me zj Eglantinen se kemi dhene te dy mesim letersije ne shkollat e mesme une ne Permet e ajo ne Tirane, ne ato vite pak te hereshme e kam ftuar e ka qene mysafire per nje event te tille ketu ne Permet, por edhe si lexues ta falenderoj per kete kenaqesi qe na ka krijuar , qe njohem me mire e shume me mire boten, jeten e vepren e Kamber Benjes por edhe morem me vete shume mesazhe njerezore dhe shume humaniste . Le te jete ky liber pjese e bibliotekave tona, pjese e kultures sone se cdo kush qe do e lexoje me siguri qe ka per te mesuar shume.

Ky liber eshte nje leksion i gjalle per patriotizmin, per demokracine, per humanizmin dhe detyrat qe kemi ne jete si prind por edhe si femije .

Nje falenderim te vecante e kam edhe per shtepine botuese qe e solli kete liber , mbesen e autores z Shqipe Abdihoxha, edhe kjo pjese e botes se librave, vajza e shkrimtarit Ali Abdihoxha . nje falenderim e kam edhe per mikeshat e tyre, te afermit e familjes Benja qe sot ndodhen apo nuk ndodhen ketu , e kam per ju degjues . drejtuesit e kultures e arsimit te qytetit, per kryetarin e Bashkise se qytetit qe insistoi e kerkoi qe ky liber te ishte pjese e veprimtarive ne kete qytet .

I paharruar qofte jeta dhe vepra e Deshmorit te Monumenteve Kamber Ali Permeti- Benja

Niko MIHALI

Permet 3 qershor 2016

Poeti përballë vlerësimit të lexuesit

August 1, 2016 by dgreca

Nga Minella Aleksi/*

Në këtë bashkëbisedim mbi vëllimin poetik “Midis dy kontinentesh” të autorit Dalan Luzaj kam mirë parasysh raportin rezervues, jo dashamirës që kam krijuar në vetvete me ceremonitë promovuese. Ceremoni në të cilat opinionet vlerësuese të pa përgjegjëshme në shumicën e tyre me të drejtë i bën objekt përfoljesh, për të mos thënë çfaqje sjelljesh hipokrite.

Bazuar në përshtypjen që marr prej një krijimi poetik bëj një klasifikim. Autorët i ndaj në ata të cilët thjeshtë i quaj “krijues” ngaqë kanë guxuar që të krijojnë një produkt për tregun e lexuesve, dhe në ata që me produktin e tyre artistik arrijnë në nivel më të lartë, në atë të poetit të mirëfilltë, të cilët me talent artistik i imponohen auditorit serioz.

Natyrisht që egzistojnë dhe janë pranuar nga shoqëria nivele të ndryshme krijimesh të cilat u korespondojnë gradëve të ndryshme energjish, talentesh krijuese të poetëve.

Te krijimtaria poetike e Dalanit janë ndjeshëm të pranishme dy linja të domosdoshme bazë të cilat në vetvete konvergojnë: Kreativiteti dhe Refleksioni. Dalani është shumë i përgjegjshëm si poet ngaqë e kupton mirë peshën e fjalës artistike. E ndjen dhe e shkruan poezinë si një nevojë të shprehjes së shpirtit, e që me dhuntinë e talentit e vesh këtë formë shprehjeje me stil artistik të admirueshëm. Mbas publikimit të një poezie ai bie në heshtje në pritje me durim të një gjykimi realist. Sa më shumë e shqetëson cilësia artistike e krijimit të tij aq më e vështirë të bëhet ta komplimentosh. Duket që te ai vetpërmbajtja ndaj modës së lëvdatave ecën paralel me bindjen se niveli i mirë artistik e gjen natyrshëm rrugën për te lexuesi. Kondensimi i vargut te ai të bind se ka kaluar përmes një proçesi të ngjashëm me cikatricën-shenjën e veçantë që mbetet në lëkurë si rezultat i një plage të thellë e të dhimbëshme, si shenjë e pa ndryshueshme e një plagosjeje të kapërcyer. Mjerimin e vendit në diktaturë e vuan njëlloj si fatin e tij të keq si individ. Mendoj se kjo e karakterizon poezinë e këtij autori: një rezultat-cikatricë e një Ideograme Emocionesh që kanë pasqyruar me rrahje të furishme gëzimet e forta të zemrës, zemërimet e pa përmbajtura si valvula të shkarkimit shpirtëror, frikërat dhe ankthet që i kanë bllokuar gjoksin, trishtime që i kanë konservuar energjinë krijuese, që i kanë nxiur sensibilitetin perceptiv dhe që, si një valë e pandalshme i kanë influencuar mendimet drejt refleksioneve artistike si poet. (sidomos në krijimet: E çuditëshme jeta,.Rrufepritëset, O Njeri, Trishtimi s’të kuron, Kosova, Larg te Nëna, Fshati në agoni, Kur u largua babai, etj).

Ndiej keqardhje kur dëgjoj autor poezish që ankohen se në kohën që jetojmë shoqëria nuk është mirëpritëse e poezisë. Kur poezia vjen po aq natyrshëm njëlloj si vijnë gjethet e pemëve në pranverë kontakti me lexuesin është i pa frenueshëm. Është si është koha shoqërore, arti poetik i vërtetë imponohet me forcën e talentit artistik dhe me novitetin e ideve që transmeton.

Nuk do nxitesha të shprehja këtë opinion në rast se do kisha ndonjë rezerve në drejtim të vlerës artistike që përmban krijimtaria artistike e poetit Dalan Luzaj. Ai vet nuk flet për çfarë ka krijuar. E lë krijimin mbi tavolinë njëlloj si vendoset në raft një produkt përpara blerësit bazuar në parimin ofertë – kërkesë. Më pas lexuesit e vëmendshëm njëlloj si blerësit selektiv janë ata që s’mund të heshtnin, që kanë diskutuar dhe përhapur fjalët për përmbajtjen me vlera artistike të kësaj krijimtarie.

Shumica e krijuesve kanë një ngutje, shpejtojnë në mbledhjen e lëvdatave. Madje janë këta që i bëjnë shërbimet më të mira pompozitetit të ceremonive promovuese. Këtu dallon Dalani nga shumë krijues të tjerë.

Dallohet qartë se në punishten e tij artistike e ka filtruar imtësisht realitetin, ëndrrën dhe fantazinë nëpërmjet mënyrës së tij të të shikuarit, të ndjerit dhe të interpretimit. Përpara një krijimi të tillë artistik lexuesit s’i mbetet tjetër përveçse të përvetësoj, të ushqej mendjen e shpirtin me këtë material artistik. E rikujtoj shpesh definicionin e përcaktuar nga poet të mëdhenj se poezia është si muzika. Ajo me fjalë duhet të përmbaj logjikën e saj, duhet të jetë e interpretueshme, duhet të zgjojë sensacione, emocione, kujtime gërvishëse të largëta e të afërta, të ndjekë mendimin, të jetë spontane, e sidomos ti shmanget stilit “ndërtues”të vargut. Në shumë prej poezive të këtij vëllimi ndjehet qartë që poeti lirohet shpirtërisht ku, me dy fjalë të thjeshta të hap një botë të tërë. (Qershitë, Urim për Shën Valentin,, Murishtja, Je gjethe tërfili, Mikja ime e vjetër, Kujtesë, Pajtim, Një tjetër shije, etj).

Shumë komentues poezish përdorin shprehjen “nikoqir i fjalës”. E mendoj të papërshtatëshme këtë shprehje pasi poezia nuk është titrim fjalësh, ajo rrjedh. Në rastin e diskutimit mbi krijimtarinë e Dalanit do thoja se, në shumicën e poezive të tij të spikatura kam qëndruar më gjatë i mbërthyer nga harmonia midis metrikës dhe rimës. Këto ka të vetat poezia jo shprehjen “nikoqir i fjalës”. Metrika është ritmi, loja e thekseve me ulje ngritje të tonit, muzikaliteti i vargut. Jo më kot metrika nënkupton “masë” nga greqishtja, është pikërisht respekti i masës midis vargut dhe ritmit muzikal. Shumica e vjershëtorëve masivë e kuptojnë poezinë si rimë. Nuk mund të bësh rimë, stonon pa metrikën e duhur. Poezia pa metrikën është një kontradiksion mendimesh pa muzikalitet. Aq e nevojshme është metrika për poezinë sa thuhet që po të jetë se egziston muzika pa nota atëhere mund të egzistojë edhe poezia pa metrikën. Ka shumë amatorë të poezisë të cilët përpiqen që të imitojnë metrikën e poetëve të mëdhenj. Mungesa e talentit artistik nuk i lejon që të rriten artistikisht për të gjeneruar origjinalitet. Reçensuesit konformistë nxitojnë që tu shprehin lëvdata të pamerituara, të bardhën ua bëjnë të kuqe, të zezën ua bëjnë të verdhë, mirëpo një biçikletë sado e bukur nuk mund të jetë një automobil apo e kundërta.

Në kapakun e mbrapmë të vëllimit Autori shkruan: “S’ka prind që të gjykoj fëmijën para turmës, në vazhdim të këtij ligji të pa shkruar u sjell për gjykim këtë vëllim”. Më ngjan që me tonin e akullt ka krijuar atmosferë si gjatë një proçesi gjyqësor. Me durim qëndron si ai i pandehuri në pritje të verdiktit. Nuk më habit ky qëndrim prej poeti ndaj krijimtarisë së vet i cili me përgjegjësi artisti përulet modestisht përparaçdo gjykimi të ftohët realist. Madje çfarë kam shkruar më sipër me bindje më ngjan se shkon në mënyrë logjike me nivelin e admirueshëm artistik të krijimtarisë së poetit.

Ne foto: Poeti Dalan Luzaj

Click here to Reply or Forward

”Shqiptarët lisa mbi truallin ilir” një testament Shqipëtarie

August 1, 2016 by dgreca

Nga Mariana BULKU/

Nëpër ditët tona të vështira,pikërisht atëherë kur e ardhmja tronditet e i trembet së nesërmes , ekzistojnë alternativa ku krenaritë jetojnë jo vetëm nëpër fjalë, por edhe në vepra që kryevepra i bën koha kur na serviren, mesazhet që ato përcjellin dhe efektet që shkaktojnë ndër ne. Tranzicionet e njëpasnjëshme shqiptare kanë zbehur, zhbërë dhe zvetënuar historinë tonë nëpër limite durimi duke na zbehur besimin e rritur vec dyshime e dyjëzime se kush jemi, nga vijmë dhe ku shkojmë.Nëpër faqet e pafundme informative ku tragjizmi me pasoja fizike e psikologjike aktron në jetën e përditshme duke dhunuar cdo embrion shprese e ku e vetmja portë është ikja, ca faqe libri bëhen edhe hit patriotizmi ku teksti tejkalon kontekstin duke zgjeruar kufinjtë kohor dhe hapësinor e duke u shndërruar në hit krenarie e atdhedashurie gjithashtu,kaq i domosdoshem që ia risjell vetes si refren.

”Shqiptarët lisa mbi truallin ilir” nga Edualba me autor Mal Berisha, një shekull vlerësimesh të shtypit amerikan për shqiptarët dhe Shqipërinë, është botimi që më shoqëroi teksa lija Shqipërinë ate vere 11, nën peshën e pamasë të dashurive për atë vend dhe nën barrën e rëndë të brengave të ikjes prej nga aty.Përmes tij do t’ju jepja përgjigje enigmave të djemve të mi për vendin amë që do të rriteshin papritmas larg tij, për ato paradokse e bukuri natyrore keqshfrytëzuar, për cudinë bunker e cmendurinë- diktaturë 50- vjecare që nuk e konceptojnë dot as fqinjët tanë kosovarë të lirë të udhëtonin ngado përvecse në Shqipërinë amë,për qytetet tona aq të lashta rrethuar nga gërmadha kalash dëshmitare humbjesh por edhe fitoresh, për burimet natyrore e perspektivat e mohuara, për kostumet e lashta shqiptare plot larmi, për epikën e rrallë dhe atë ashpërsi që malet hijerëndë i kanë dhënë shqiptarit që komunikon me shqiptarin edhe me piskamë diku në veriun e lartë. Një material teorik dhe i ilustruar ,i organizuar falë fakteve të dokumentuara nga revista National Geographic një koleksion kronologjia e të cilit ndërpritet duke e zhdukur Shqipërinë nga faqet e saj deri në vitin 1981.Izolimi fshihte Shqipërinë duke lënë në errësirë jetët njerëzore që do të ishin viktima por edhe heronj. Viktima të një regjimi të padrejtë, heronj që do ngriheshin mbi padrejtësi për ti celur shtigje të drejtës.Errësira që na ndau, përcau,dhunoi,internoi,vrau, griset në 90-tën duke shpalosur një realitet ku liria e munguar e ka të vështirë të orientohet dhe të orientojë njeriun që komunizmi nuk e shndërroi dot në ”të ri” me citate , vepra të ndaluara, kufinj me gjemba, mendim të burgosur, ëndrra të kontrolluara dhe varfëri me tollon.Liria nuk mundet të konceptohet kur asaj i është mohuar ama, miqtë,idealistët ,mendimtarët,ëndërrimtarët, ata që të drejtën e kanë frymëzim dhe orientim.Revista National Gjeoraphic që botohet në një vend demokratik sic është Amerika fokusohet edhe në universitetet shqiptare, ne keto vatra ku rriten elitat, substancën që zhvillohet aty e ku cuditërisht E DREJTA nuk studjohej dhe sistemi nuk kishte avokatë , ministria e Drejtësisë zhdukej nga administrata me urdhër enverian dhe ”shteti është zoti gjithckaje” (fq 208) . Një ”zot” që vrau cdo zot, por që nuk shkuli dot nga rrënjët historinë tonë, atë që nuk fillon në vitin 1944, as 1945, por është shumë më e thellë se kaq edhe pse shifrat marramendëse të të burgosurve, ekzekutuarve,arratisurve, të internuarve dëshmojnë aneminë kërcënuese që zbeh vitalitetin, shqiptarët pulsojnë falë miqve perëndimorë që historinë e kanë pasuri, madje falë tyre historia jonë gjallon duke u dokumentuar korrektesisht.

E di që kureshtja e tim biri insiston të më pyesë nëse janë patriotë sa duhet shqiptarët duke u nisur nga shifrat e ikjes varg. Ndalem dhe mendueshëm i them se patriotizmit i duhet gjetur ama e prej aty ti e ndjek me sy, mendim, studim edhe të botimeve si ky testament i patriotizmit dhe atdhedashurisë sepse të duash atdheun do të thotë t’ia duash të gjitha vitet, ditët, orët, castet, kudo ku je,të mos ndalesh së dashuri edhe kur të ndalojnë a ta mohojnë . Patriotizmit amen, neper cdo histori e drithije te saj!

Kurrë shqipja ma lehtë e ma ambël s’ka dalë prej shpirtit tim

July 31, 2016 by dgreca

(Disa fjalë për Dr. Lazer Radi, Jozefin e tij dhe Fletoret e vjeshtës)/

Nga Bajame Hoxha-Çeliku (Bruxelles)/

Duke shfletuar e duke lexuar me kujdes librin e fundit me poezi të mrekullueshme “Fletorja e vjeshtës” të poetit Jozef Lazer Radit, konstaton menjëherë një ndjenjë të thellë dashurie me të cilën poeti ka shkruar çdo varg në gjuhën e tij të çmuar shqipe. Poeti ka qëndisur me një gjuhë aq të ëmbël gegënisht, sa të duket se po të shoqërojnë tingujt dehës të një violine gjatë gjithë përmbajtejes, deri në fund, ku shpeshherë ndjen emocione të forta që fillojnë te parathënia që poeti e ka shkruar vetë me dhimbje, e deri në vargun e fundit ku nuk i mungon asgjë. Madje poezia është e ndërtuar bukur e veshur me figura letrare, e pasur me metafora të fuqishme. Poezia e Jozefit na ngjall ndenja e mendime të thella, dhe zëri i tij, origjinal, universal, na shkund duke e lexuar sa na duket se po e përjetojmë, sepse vargjet e tij vijnë si një komunikim shpirtëror mes poetit dhe muzave poetike që në tërësi i përgjigjen ndjenjave të tij fisnike. Pëmasat e jashtëzakonshme të gjinisë së tij lirike shfaqen pëmes një force krijuese me ecjen e pandalshme drejt lirisë dhe përparimit.

Ja se si shpreht ai në parathënie: “E kam shkrue kët libër t’nji jete të thyeme, shpesh rrugëve të lodhjes, herë me kujtesë e herë ndër mija copa letre që sot i ruej si pergamera. E kam shkrue dhe përsëritë jo vetëm si poezi, po edhe si muzikë, edhe si dhimbje lindjeje, e kam lexue e sterlexue gjer në lodhje rrejedhën e saj, e s’ka njeri që ma mbush mendjen se gjuha shqipe asht e vorfën dhe e pamundun… Sot, veç sot e besoj se gjuha shqipe edhe pse gjuhë e përdhubueme si asnji gjuhë e kësaj bote, mbetet gjuhë e fuqishme, aq poetike dhe aq e lidhun me shpirtin e karakterin e shqiptarit sa asnji identitet s’asht me i fortë se ajo…” Në fund, poeti e mbyl parathënien me këto fjalë: “Kurrë shqipja ma lehtë e ma ambël s’ka dalë prej shpirtit tim…E kështu e lehtë e ambël ardhtë edhe tek ju..!” (J. R.)

Kjo është gjuha e ëmbël e Jozefit dhe shumë poetëve të njohur që na bashkangjiten tani në sy, dhe na thërrasin kujtesën për 100 vjetorin i lindjes së poetit të pavdekshëm, Migjeni. Tani, më vijnë në mëndje shumë ngjarje drithëruese që më lëndojnë shpirtin dhe më del para sysh takimi i parë i Dr. Lazer Radit me Migjenin, të cilën ma ka treguar vetë në një besim të madh në kampin e Savrës. Gjithashtu më del përpara jeta e vetë shkrimtarit, poetit dekadent, që tharmi surealist mundi të mbijetoi, dhe sot në dritë është i pranishëm por fatkeqësisht pas vdekjes. Dr.Lazer Radin, dhimbja për Migjenin, e shokut, e mikut të tij më të mirë, e plagosi thellë dhe kjo dhimbje e shoqëroi gjatë ndoshta dhe deri në vdekje. Ndoshta ishte një peng që bulëzonte në zemrën e tij, ai peng që s’varej prej tij, ai peng dhe ajo dëshirë për të botuar librin për Migjenin, por që diktatura, ai regjim i mbrapshtë e i egër, nuk e lejoi botimin në ato vite terri, e deri në demokraci.

Familja Radi, do të mbetet në kujtesën time si pikë referimi, ashtu siç i njoha që fëmijë me atë aftësi thuajse hyjnore. Ata, ishin të dashur, mirkpritas për të gjithë, të urtë, të mençur, e deri në ditën e fundit të jetës së tyre të robëruar, por të vlerësuar nga e gjithë shoqëria dhe nga të gjitha familjet e nderuara që ishin pjesë e vuajtjeve, e kampeve, dhe e burgjeve. Në zemrën time gjithmonë ka mbetur një vlerësim, një çmim i madh që ja u kam dhënë në ato vite balte dhe skëterre, në ato vite ku vranë jetët tona të reja pa mëshirë e dhimbje. Ashtu do të mbeten në kujtesën time me shumë merita të nalta, siç i njoha në kasollen e internimit të rrethuar me thupra, ku mbrëmjeve pas një lodhje të tmerrshme mblidheshim te kjo kasolle me thupra dhe merrnim dituri, mësime të gjuhës shqipe, të gjuhës italiane etj, etj.

Në atë kasolle vite e vite dëgjuam fshehtas festivalin e Sanremos, Kanconisimat, lexuam dhe diskutuam për shumë vepra, për shumë libra, romane e poezi, dhe njohëm shumë autorë të huaj dhe të vendit.

Të gjitha rreshtat, dhe opinionet që u lanë këto dy ditët e fundit, mbi librin e Dr. Prof. Lazer Radi, për poetin e pavdekshëm Migjeni, “Një verë me Migjenin” i shoqërova me lot dhimbjeje, dhe emocione të një kujtimi të pa harruar. Unë, këtë libër e kam njohur shumë herët, atëhere kur s’isha rritur akoma, atëhere kur s’isha formuar akoma, atëhere kur e shikoja Dr.prof. Lazer Radi, në sy, në gojë, dhe ia përpija fjalët e tij perfekte nga goja. Ti Nini, duhet të ndjehesh krenar që je biri i një dijetari, biri i një udhërrëfyesi që s’u thye para asgjëje, i një heroi që s’u mposhtë kurrë nga furtunat dhe bëri epokë në zhvillimin dhe përparimin e rinisë së internuar dhe të burgosur.

Tani erdhi koha, por mjerisht vonë! Por erdhi një kohë ku flitet vërtet shqip dhe kuptueshëm, vërtet erdhi një kohë me vlerësim, për të vlerësuarit e kombit, erdhi një kohë ku nuk tremben trimat dhe trimëreshat për të thënë atë të vërtetë të mohuar, atë të vërtetë të bukur dhe të çmuar.

Ky njeri me vlera të pa tjetërsuara ka ndihmuar pa rreshtur njerëzit në nevojë të asaj kohe brenda kampeve dhe burgjeve. Njerëzit që i kërcënonte rreziku dhe që s’dinin të mbroheshin. Ai s’u kursye kurrë edhe pse ishte një rrezik i madh për të dhe familjen e tij për të dhënë sadopak një mësim, një këshillë, një fjalë të ëmbël e të ngrohtë në atë vend akullnajë. Ky njeri me talent të madh e me dije të thella, njihte thelbin e mirëfilltë të gjërave që e pengonte jetën e lirë të gjithë atyre që patën fatin e keq të jetonin si skllevër në vend të vetë. Nuk besoj se kishte mbetur njeri në kampe pa u këshilluar me këtë njeri të ditur me një zemër kaq shumë bujare.

Jo rrallë herë, ky njeri i nderuar, i bënte këto këshillime dhe në sytë e mi, dhe kjo më bënte ta doja këtë besim, ta vlerësoja, sepse të të lëshonte një besim të madh një njëri si ai, duhej të mburreshe, të mendoje me të vërtetë se ishe dikushi, se kishe fituar besimin e një filozofi, dhe unë, s’e theva kurrë besimin e profesorit tim. Hedh sytë nga ajo e kaluar e trembur dhe psherëtij për shumë humbje, por e çmoj së tepërmi atë shoqëri që na u gjend pranë për ngushëllim e dije në ato dekada mjeruese. Tani, ne nxënësit e tij, mburremi tek shikojmë se si çdo ditë, çdo çast, figura e profesorit tonë të nderuar po rritet, po merr pamjen e duhur, dhe po ngrihet në piedestal.