ESSE – Page 351 – Dielli

MARTIRI I VOTES SE LIRE KUJTIM FRANGU JETOI PAK DHE DHA SHUME PER LIRINE!

July 7, 2016 by dgreca

Në 19 VJETORIN E VRASJES SË KOMISIONERIT KUJTIM TOFIK FRANGU/

Nga Besim Ndregjoni/

Ne këtë periudhë 25 vjeçare të ndrrimit të sistemit politikë kam organizuar dhe përkujtuar shumë figura të shquar antikomuniste të cilët kan lënë gjurmët e tyre në historine tonë kombëtare. Në mes këtyre martirve sot mbas 19 vitesh kujtojmë me respekt dhe venerim Martirin e votës së lire Kujtim Tofik Frangun. U mbushën 19 vite që çdo fillim të korrikut si vit shënues të kujtojmë ty Kujtim . Korrik 1977 vriten poetët e Librazhdit Vilson Blloshmi, dhe Genc Leka, për poezitë e tyre në mbrotje të lirisë. Diktatura i vrau në korrik se tronditej nga “Saharaja”shqiptare që kishte ndërtuar pushteti i tyre . Herojtë dhe martirët paskan të përbashkët jo vetëm idealet dhe lirinë por dhe vdekjen. 20 vite më pas në vitin e zi të 1997 falangat ideologjisë komuniste që nuk ju nënshtruan gjykimit për krimet e kryera të diktaturës vranë në qendrën e votimit mbrojtsin e votës së lire, idealistin e lirisë, birin e të burgosurit politikë Kujtim Frangun, vetëm se ai nuk pranoi të cenohet vota e lirë. Ai votën e quante të shejtë, të pa prekshme, kurse pala vrasëse donte pushtetin me tjetërsimin dhe cënimin e votës.

Ajo donte sundimin ideologjik dhe politik pa votë të lire. Historia përsëritet i njëti plumb që vrau poetët , i njëti plumb vrau mbrojtësin e votës së lire.Kujtim, të kujtova ty, se ti je nga ata emra që për lavdi s’do t’ia dish kur jeta mbillet nëpër zemra me bekim perëndish.

Sot të kujtova ty, si një emblemë e gjallë e histories së re , e kësaj historie që dhemb. Pikat e referimit nuk kan të sosur në këtë 19 vjetor të vrasjes tënde. Populli një armë ka në dorë, Votën e lire dhe verditkin e sajë të cilën ti e mbrrojte me jeten tënde.

Ti ishe i përndjekur politike , por me dinjitet , jetove 42 vite , por jeta jote nuk matet me vite që jetove por me kualitetet njerzore që e përballove atë jete.

Jeton pak pak dhe bën shumë , e tillë ishte jeta e martirit të votësë lire Kujtim Frangu. Ai përçonte “Mirësi” dhe kjo i buronte nga vuatjet që kishte kaluar në sistemin diktatorial. Motua e tij ishte “Të falim ne , që të pendohet të tjerët. Me urretje nuk shkohet larg…

I sakrifikicës për të tjerë deri në vetëflijim. Përjetuesi i viteve të burgut të babait të tijë Tofik Frangu që vuajti jo pak por dhjetra vite, vetëm se ishte fisnik dhe nacionalist dhe spranonte ditatin e krimit komuniste. Kujtim Frangu e kuptonte demokrcinë me thënjen e ish Presidentit Abraham Linkol, Aq sa nuk dua të jem skllav, po aq nuk dua të jem zotëri,. Gjithçka që nuk përputhet me këtë concept , bie në kundërshtim me demokracinë. Kjo shprehje kuptim plote përputhet me idealizmin dhe përkushtimin e kujtim Frangut dhe e karakterizon jo vetëm tërë veprimtrinë e jetës së tij por, dhe si komisioner i votes së lire për të cilën dha jetën I goditur me plumb nga një dorë gjakatare ditë e zgjedhjeve për deputetë e kuvendit të Shqipërisë në vitin 1997. Vdekja tregon se ç’njeri ke që qënë, thotë populli. Vdekjet më të bukura janë si ajo e

Kujtim Frangut, . Të biesh hero nga plumbi për nje ideal të lartë , për lirinë e njeriut , për të drejtën e vote së lire në demokraci. Zoti kur don , të shpërblen dhe me vdekjen.

Presidenti i Republikës së Shqipërisë Alfred Mosiu , me dekretin Nr. 4984 dt. 20.07.2005 e ka dekoruar Kujtim Frangun “Për merita të veçanta civile “me motivacionin “ Për kontributin e dhënë ,duke sakrifikuar dhe jetën në zhvillimet e demokratike në mbrotjem e votës së lire” Komisioni shtetëror I Këshillit të Ministrave me vendimin Nr. 19 dt. 12.07 1998 e ka shpallur Dëshmorë i Atdheut me motivacionin: Rënien në krye të detyrës si komisioner në Komisionin e Votimit”

Sot të kujtova ty në këtë korrik të verdhëremë, dhe u ndjeva i rëndësishëm duke marrë nga imazhi i yt. Sepse kujtesa për ty është një obligim për të dashur më shumë lirinë, të cilën ti na e mësove pak më shumë, duke vaditur rrënjët e saja me gjakun e rinisë tënde.

Indiferenca si mëkat

July 6, 2016 by dgreca

Mbi një mendim të shprehur nga Eli Vizel (Elie Wiesel) në Shtëpinë e Bardhë, në Uashington, më 12 prill të vitit 1999/

Nga Ilir Hashorva-Nju Jork/

Më 2 korrik të vitit 2016, në moshën 87 vjeçare, në Nju Jork vdiq gazetari, eseisti, shkrimtari, profesori, lektori, moralisti, Laureati i Çmimit Nobel për Paqe, Eli Vizel. Autori i më se 40 veprave të shquara letrare dhe dy memuareve me titull “Të gjithë lumenjtë derdhen në det” dhe “Dhe deti nuk mbushet kurrë”, ishte ndoshta një nga shkrimtarët më të mëdhenj të kohës, por jo vetëm aq. Sipas Presidentit Obama ishte “Një nga zërat e mëdhenj moral të kohës sonë “. Si i mbijetuar i Holokaustit, e përdori të gjithë jetën e tij për mbajtjen gjallë të kujtesës së krimeve të kryera ndaj popullit hebre, me qëllimin kryesor mospërsëritjen më të ngjarjeve të tilla.

***

Në mbyllje të shekullit XX, kur Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe NATO-ja, nisur kryesisht nga parime morale, kishin thyer indiferencën dhe kishin filluar prej disa ditësh bombardimet ajrore në Serbi, për ta detyruar atë t’i jepte fund agresionit dhe masakrave në Kosovë, në Shtëpinë e Bardhë, në Uashington, Presidenti Klinton dhe e shoqja e tij, Znj. Hilari Klinton, organizuan disa mbrëmje leksionesh për ngjarjet që ndodhën në shekullin që shkoi, për mësimet që duheshin nxjerrë prej tyre dhe për sfidat e shekullit apo mijëvjeçarit që po vinte. Në këto veprimtari, çdo mbrëmje ishte i ftuar një personalitet i kulturës apo politikës, i cili mbante një leksion mbi një temë të caktuar dhe pastaj pjesëmarrësit diskutonin rreth asaj teme. Në mbrëmjen e shtatë, më 12 prill të vitit 1999, ishte thirrur Eli Vizeli. Ai, nisur nga përvoja personale, mbajti një leksion për indiferencën, si një dukuri që është shfaqur dendur dhe negativisht gjatë shekullit që shkoi, për pasojat e saj dhe për mundësitë e rishfaqjes në të ardhmen. Fjalimi i tij kishte për qëllim të tregonte se dhuna manifestohet, vepron dhe triumfon kur diktatorët dhe agresorët shohin se veprimet e tyre shoqërohen me indiferencë nga të tjerët, por dështojnë me siguri, kur në vend të indiferencës, në vend të heshtjes, vepron aktivisht solidariteti njerëzor kundër tyre.

Për Eli Vizelin, indiferenca, heshtja, është nëna e shumë të këqijave. Ai ka folur dhe e ka trajtuar shpesh atë dukuri. Dikur pat thënë: “E kundërta e dashurisë nuk është urrejtja, është indiferenca; e kundërta e artit nuk është shëmtimi, është indiferenca; e kundërta e besimit nuk është herezia, është indiferenca; e kundërta e jetës nuk është vdekja, është indiferenca”. Dhe në një rast tjetër, për të vënë në dukje qëndrimin e tij mospajtues ndaj indiferencës dhe heshtjes, ka thënë: “Betohem se nuk do të hesht asnjëherë dhe kudo, kur dhe ku do të shoh që mundohen e poshtërohen qeniet njerëzore. Ne gjithnjë duhet të mbajmë anë. Neutraliteti ndihmon agresorin, kurrë viktimën. Heshtja inkurajon dëmtuesin, kurrë të dëmtuarin”.

Eli Vizeli mendon se është detyrë shumë e rëndësishme e gjeneratës së re të solidarizohet me të dobëtit, me të persekutuarit, me të braktisurit, me të vetmuarit, me të sëmurët, me të dëshpëruarit. Nga ana tjetër, për të luftuar të keqen, jo vetëm duhet të shmangim indiferencën, por edhe harresën. Ai thotë: “Mrekullohem me aftësinë e popullit hebre për t’i bërë ballë fatkeqësisë. Karakteristika më e mirë e tij është dëshira për të kujtuar. Asnjë popull tjetër nuk e sheh kujtesën në mënyrë më obsesive se ai.”

Në fjalën e paraqitjes që Hilari Klinton i bëri atë natë Vizelit, tha: “Më se një vit më parë, pyeta Elin nëse dëshironte të merrte pjesë në këto “Leksione të Mijëvjeçarit”… Nuk mund të më shkonte kurrë ndërmend atëherë se, kur të vinte koha dhe ai të qëndronte në atë vend dhe të reflektonte për shekullin e shkuar dhe për atë të ardhshmin, do të shihnim fëmijët e Kosovës të ngjeshur në trena, të ndarë nga familjet, të larguar nga shtëpitë; me fëmijëri, me kujtesë e me humanizëm të grabitur. Është diçka që na bën të gjithëve të ndalemi dhe të reflektojmë, ashtu siç do të bëjmë këtë mbrëmje. Si mund të ndodhte edhe një herë kjo në fund të këtij shekulli?”.

Hilari tha se nga e shkuara nuk duhen parë dhe përmendur vetëm arritjet, por sidomos të metat, dështimet; se nuk duhen parë vetëm ato që na bëjnë krenarë, por edhe ato që na turpërojnë. Nga ai shekull duhet të nxirret mësimi se, kur kërcënohet dinjiteti i njërit, kërcënohet dinjiteti i të gjithëve.

Në fjalën e tij, Eli Vizel, ndërmjet të tjerave, tha:

“Z. President, Znj. Klinton, anëtarë të Kongresit, Ambasadori Holbruk, dinjitarë, miq:

“Dyzet e pesë vjet më parë, një djalë i ri hebre, nga një qytet i vogël në Malet Karpate, jo larg Vaimarit të dashur të Gëtes, u zgjua në një vend të turpit të përjetshëm që quhej Buhenvald. Ai djalë, më në fund, u çlirua por, megjithatë, nuk ndjeu gëzim dhe mendoi se nuk do të ndiente kurrë. I çliruar… nga ushtarët amerikanë, ai kujton tronditjen që shfaqën ata për ato që panë. Ai…, do t’u ishte për jetë mirënjohës atyre ushtarëve… për dhembshurinë që treguan. Edhe pse nuk u kuptonte gjuhën, sytë e tyre i tregonin atij ato që duhet të dinte: se ata, po ashtu si ai, do të kujtonin dhe do të dëshmonin.

“Dhe tashti, unë qëndroj para jush, Z. President, Kryekomandant i Ushtrisë që më çliroi mua dhe dhjetëra mijëra të tjerëve, plot mirënjohje të thellë e të qëndrueshme për popullin amerikan. Mirënjohja është një fjalë që unë e kam për zemër, mirënjohja është ajo që përkufizon humanizmin tek qenia njerëzore. Dhe unë ju jam mirënjohës ju,… Znj. Klinton, për ato që thatë dhe për ato që po bëni për fëmijët në këtë botë, për të pastrehët, për viktimat e padrejtësisë, për viktimat e fatit dhe të shoqërisë. Ju falënderoj të gjithëve që keni ardhur sonte këtu.

“Jemi në prag të shekullit të ri, të mijëvjeçarit të ri. Çfarë trashëgimie po na le shekulli që po shkon? Si do të kujtohet ai në mijëvjeçarin e ri? Sigurisht ai do të gjykohet dhe do të gjykohet rreptë, në terma morale dhe metafizike. Dështimet e tij kanë hedhur një hije të zezë mbi njerëzimin: dy luftëra botërore, luftëra civile pa fund, një varg i pakuptimtë vrasjesh: Gandi, dy vëllezërit Kenedi, Martin Luter Kingu, Sadati, Rabini, masakra në Kamboxhia dhe Algjeri, në Indi dhe Pakistan, në Irlandë dhe Ruanda, në Eritre dhe Etiopi, në Sarajevë dhe Kosovë, shtazëri në gulage dhe tragjedi në Hiroshima. Dhe, sigurisht, në një tjetër nivel, në Aushvic dhe në Treblinka. Kaq shumë dhunë, kaq shumë indiferencë!

“Ç’është indiferenca? Etimologjikisht, fjala do të thotë ‘të mos jesh ndryshe, të mbetesh njëlloj apo, të qëndrosh mënjanë, të shohësh punën tënde.’ Një gjendje e çuditshme dhe e panatyrshme në të cilën zbehet linja ndarëse midis dritës dhe errësirës, midis perëndimit dhe lindjes, midis krimit dhe ndëshkimit, midis mizorisë dhe dhembshurisë, midis së mirës dhe së keqes. Si do të jetë e ardhmja e saj dhe cilat do të jenë pasojat e pashmangshme të saj?… A mund të shihet indiferenca si virtyt? A është i nevojshëm praktikimi i saj në disa raste: për të mos u dëmtuar, për të jetuar normalisht, për të shijuar një të ngrënë të mirë dhe një gotë verë, ndërkohë që bota provon kataklizëm?

“Sigurisht, indiferenca mund të jetë tunduese, më shumë se aq, tërheqëse. Është shumë e lehtë të largohemi nga viktima. Është shumë lehtë të shmangim ndërprerjet primitive të punës sonë, të ëndrrave tona, të shpresave tona. Është, në fund të fundit, e vështirë, e rrezikshme, të merremi me dhembjet dhe dëshpërimet e tjetrit…

“Në njëfarë mënyre, qenia indiferent ndaj dhembjes së tjetrit, të kthen nga qenie njerëzore në qenie jonjerëzore. Indiferenca, në fund të fundit, është më e rrezikshme se zemërimi dhe urrejtja. Zemërimi nganjëherë mund të jetë edhe krijues. Dikush, nga zemërimi, mund të shkruajë një poemë të bukur, një simfoni të madhe. Dikush bën diçka të veçantë për hir të njerëzimit, sepse është zemëruar për padrejtësitë që shikon. Por indiferenca nuk është kurrë krijuese…

“Indiferenca është miku i armikut, ajo i shërben agresorit – kurrë viktimës, dhembja e së cilës zmadhohet kur ndjehet e braktisur. Të burgosurit politik në qelinë e tij, fëmijës së uritur, refugjatit të pastrehë, kur nuk ua lehtëson vetminë, kur nuk i përgjigje mjerimit të tyre, duke u ofruar një rreze shprese, i ke degdisur nga kujtesa njerëzore. Dhe në mohimin e humanizmit për ta, ke tradhtuar humanizmin tënd.

“…Gjatë kohëve më të errëta, brenda getove dhe kampeve të vdekjes … ne u ndjemë të braktisur, të harruar. Kështu thamë të gjithë. I vetmi ngushëllim i mjerë ishte se besonim se Aushvici dhe Treblinka ishin sekrete të ruajtura me rreptësi; se udhëheqësit e botës së lirë nuk dinin se ç’ndodhte përtej atyre portave të zeza dhe telave me gjemba; se ata nuk kishin njohuri për luftën kundër hebrenjve që zhvillonin ushtritë e Hitlerit dhe ndihmësit e tyre… Në qoftë se do të dinin, mendonim ne, me siguri do të kthenin përmbys çdo gjë për të ndërhyrë. … Ata do të kishin bombarduar hekurudhat që të çonin në Birkenau, të paktën hekurudhat, të paktën një herë.

“Dhe tashti ne dimë, ne mësuam, ne zbuluam se Pentagoni e dinte, se Departamenti i Shtetit Amerikan e dinte. Dhe banori i shquar i Shtëpisë së Bardhë në atë kohë, Franklin Delano Ruzvelt, …mobilizoi popullin amerikan dhe botën, duke hyrë në luftë, duke sjellë qindra mijëra ushtarë të guximshëm e trima për të luftuar fashizmin, për të luftuar diktaturën, për të luftuar Hitlerin. Dhe sa shumë të rinj ranë në ato beteja! Dhe, megjithatë, imazhi i tij në historinë hebreje – duhet ta them këtë – imazhi i tij në historinë hebreje është i njollosur.

“Historia e trishtuar e anijes Shën Luis e tregon këtë. Gjashtëdhjetë vjet më parë, ngarkesa e saj njerëzore – afro një mijë hebrenj – u kthye mbrapsht nga Amerika për në Gjermaninë Naziste. Kjo ndodhi pas “Natës së Kristaleve”, pas pogromit të parë të sponsorizuar nga shteti që nisi me qindra dyqane të shkatërruara, me sinagoga të djegura, me mijëra njerëz të çuar në kampet e përqendrimit. Dhe ajo anije, që tashmë ndodhej në brigjet amerikane, u kthye mbrapsht. Nuk e kuptoj. Ruzvelti ishte njeri i mirë, njeri me zemër. Ai i kuptonte ata që kishin nevojë. Përse nuk i lejoi këta një mijë njerëz të zbarkonin në Amerikë, në shtetin e madh, në demokracinë më të madhe, në shtetin më bujar të të gjitha kombeve të reja në histori. Çfarë ndodhi? Nuk e kuptoj.

“Por atëherë u gjendën qenie të tjera njerëzore të ndjeshme ndaj tragjedisë sonë. Ata jo hebrenj, ata që ne i quajmë “Fisnikë midis Kombeve”, me akte të vetëmohimit heroik, mbrojtën nderin e fesë së tyre. Përse qenë aq pak ata? Përse pati më shumë përpjekje për të shpëtuar vrasësit SS pas luftës, sesa për të mbrojtur viktimat gjatë luftës? Përse disa nga korporatat më të mëdha amerikane vazhduan të kishin marrëdhënie me Gjermaninë e Hitlerit deri në vitin 1942? Është menduar dhe dokumentuar se Vermahti nuk do të mund të kryente pushtimin e Francës, pa naftën e siguruar nga burimet amerikane.

“Dhe, megjithatë, miq të mi, edhe gjëra të mira ndodhën në këtë shekull traumatik: mundja e nazizmit, shembja e komunizmit, rilindja e Izraelit në tokat e të parëve, vdekja e aparteidit, traktati i paqes së Izraelit me Egjiptin, marrëveshja për paqe në Irlandë. Le të kujtojmë takimin, e mbushur me dramë dhe emocion, midis Rabinit dhe Arafatit që ju, Z. President, e bëtë pikërisht në këtë vend. Unë isha këtu dhe nuk do ta harroj kurrë.

“Dhe pastaj, sigurisht, vendimi i përbashkët i Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s për të ndërhyrë në Kosovë dhe për të shpëtuar ato viktima, ata refugjatë, ata që u shkulën nga një njeri, për të cilin besoj se për bëmat e tij duhet të përgjigjet për krime kundër njerëzimit.

“Po. Këtë herë, bota nuk heshti. Këtë herë ne u përgjigjëm. Këtë herë ne ndërhymë.

“A do të thotë kjo se kemi nxjerrë mësime nga e shkuara? A do të thotë kjo se shoqëria ka ndryshuar? A është bërë qenia njerëzore më pak indiferente dhe më shumë humane. A kemi nxjerrë mësime nga përvoja? A jemi më të ndjeshëm ndaj vuajtjes së viktimave të spastrimit etnik apo formave të tjera të padrejtësisë në vende të afërta e të largëta? A tregon sot ndërhyrja e justifikuar në Kosovë, e udhëhequr prej jush, Z. President, një paralajmërim të përhershëm se kurrë më nuk do të lejohet asgjëkund në këtë botë shpërngulja, terrorizimi i fëmijëve dhe i prindërve të tyre? A do të shkurajojë kjo diktatorë të tjerë në vende të tjera për të bërë të njëjtën gjë?…

“Dhe, kështu, edhe një herë, mendoj për atë djalin e vogël hebre nga Malet Karpate që e shoqëroi këtë burrë të moshuar gjatë gjithë këtyre viteve të hulumtimeve dhe të përpjekjeve me të cilin sot shkojmë drejt mijëvjeçarit të ri më një frikë të madhe, por edhe me një shpresë të jashtëzakonshme.”

A është i nevojshëm praktikimi i indiferencës në disa raste? – pyet Vizeli. Po, në disa raste praktikimi i indiferencës është i nevojshëm dhe përbën virtyt. Vizeli me të drejtë kritikon qëndrimin e atij që mund të veprojë kundër të keqes dhe, megjithatë nuk vepron. Por ka raste kur mosveprimi, indiferenca, është i vetmi mjet që mund t’i kundërvihet të keqes dhe, në këtë rast, ajo përbën një qëndrim pozitiv po aq me vlerë sa edhe kur është e mundshme kundërvënia aktive ndaj saj. Eli Vizeli, po të kishte jetuar brenda totalitarizmit tonë, do të kishte parë se edhe ai regjim e luftonte indiferencën, por e luftonte sepse në vend të saj kërkonte pjesëmarrje, entuziazëm, entuziazmin për të keqen, entuziazmin për krimin. Vizeli, me siguri, do të kishte kuptuar se e vetmja armë që mund të përdorje deri diku ndaj atij regjimi ishte indiferenca, pasi kundërvënia aktive ndaj tij ishte e pamundur, se ajo kishte për pasojë zhdukjen në çast të kundërvënësit. Në atë regjim kanë qenë fare të paktë ata që nuk u bashkuan në korrin kolosal të entuziastëve groteskë, të lajkatarëve dhe dallkaukëve. Në atë regjim pati fare pak prej atyre që mbetën larg joshjeve dhe favoreve të tij, të atyre që nuk bashkëpunuan me të dhe që përbënë gati të vetmit kundërshtarë të ndërgjegjshëm të tij. Po të ishin më të shumtë ata, indiferenca do të kishte ndihmuar në zbutjen e një të keqeje dhe do të paraqitej si një e mirë reale, njëlloj si mosindiferenca apo si solidariteti që ka parasysh Eli Vizeli për botën e lirë.

Pas leksionit të Eli Vizelit, Presidenti Klinton tha se e keqja mund të parandalohet duke qenë aktivë, duke qenë syhapur, duke mposhtur indiferencën. Përkrahja që i bëri bota veprimeve të NATO-s në Kosovë e dëshmoi këtë dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës komuniteti hebre, komunitet që kishte provuar vetë persekucione të ngjashme, komunitet që ishte më i ndjeshmi ndaj historisë dhe që nuk harronte lehtë, u tregua më i zjarrti në përkrahjen e ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë.

Nju Jork , korrik, 2016

TRUPI pa ORGANE

July 6, 2016 by dgreca

Nga Mr.Sc Blerta Haxhiaj/

Njerëzit pyesin se çfarë është trupi pa organe?Mirëpo akoma pa u përgjigjur jemi të përfshirë në këtë trup pa organe. Zhvillojmë gjithë aktivitetin tonë jetësor, një proces ku trupi ka mjaft organe dhe tashmë dëshiron ti flake ato tutje apo ti humbë ato. “Trupi i njeriut është në mënyrë të pamjaftueshme skandaloze, në vend që të kemi një gojë dhe anus për të gjithë proçesin pse mos të kemi një vrimë dhe për të ngrëne, edhe për të eliminuar.” (A THOUSAND PLATEAUS Capitalism and Schizophrenia Gilles Deleuze Felix Guattari) Për të gjetur trupin pa organe duhet të gjejme si si duhet kompozuar ajo, kjo është një çeshtje jetë a vdekje, moshe, gjinie, gëzimi apo hidhërimi. Një trup pa organe është një i tille kur kemi hequr çdo gjë, ajo që mund të hiqet bëhet saktësisht me fantazinë dhe subjektifikimi i të tëres – psikoanaliza bën të kundërtën, ajo konverton çdo gjë në fantazi, ngushton në fantazi. “Një trup pa organe është tashmë pjesë e trupit prodhues, është i përfshirë në trup”. Çdo herë dëshira është e tradhëtuar, e mallkuar mirëpo gjithmonë pas saj qëndron një “prift” i cili shërben si një pararojë për mallkimin e dëshirës, dëshira është një litar që të ngërthen, prifti mban sakrificën e parë dhe të gjithë bien në tatëpjetë, figura më prezente te prifti është psikoanalisti me tri parimet Deshira; Vdekje; dhe Realiteti. Intensiteti i prodhuar nga çdo trup pa organe jep një vazhdueshmëri e intensitetit të vazhdueshëm, Gregory Bateson përdorë termin Plateu si një regjion i vazhdueshëm i intensitetit të konstituuar në ate mënyrë ku nuk lejohet të ndërpritet vetëvetja nga një ngacmues i jashtëm.

Një Plateu është një pjesë e imanencës, dhe çdo trup pa organe ëshë i përbërë nga Plateus, çdo plateu është vet një plateu në komunikim më plateus-ët tjerë në një plan konsistence, një trup pa organe është një përbërës i një kalimi. “Gadualisht po afrohemi realizimit të asaj që trupi pa organe nuk është e kundërta e organeve. Organet nuk janë armiqët. Armiku është organizmi. Trupi pa organe ështe kundërshtare jo e organeve mirëpo e asaj që organizon organet e cila quhet organizem” ku le të analizojmë pak shqetësimet që na rrethojnë, organizmi – kuptimi dhe subjektifikimi – sipërfaqja e organizmit, kendi i kuptimi dhe interpretimi – Ti do të organizohesh, do të jesh një organizëm, do të artikulosh trupin tënd, shkurt do te jesh një i shtypur. Do të jesh nje interpretues dhe i interpretuar, nje deviacion. Nje ure kaluese. Do të jesh një subjekt, i gozhduar, një subjekt eunuk. Trupi pa organe rrëshqet mes sipërfaqes së ngurtësuar dhe planit të saj gjë që kjo e bën atë të lirë; “Trupi pa organe tregon vetëveten për atë që është: një bashkim dëshirash; bashkim i fluksit, vazhdueshmëria e intensitetit:” ku trup është dëshirë, është ajo çka dikush dëshiron dhe po ai të jetë i dëshiruar, dhe jo vetëm një imanence e dëshirës. Dëshira shkon dhe më larg – paraja; armët; policia; Shteti; bile dhe fashizmi është dëshirë. Atje ku ka konstitucion të trupit pa organe atje ka dhe dëshirë në relacion me tjetrin, kjo nuk është thjesht ideologji por një çështje reale, një fenomen i fizik, biologjik, psikik social apo kozmik.

Testi i dëshirës nuk është të denoncosh dëshirat e rreme por të dallosh me dëshirë atë të cilin i përket ndasisë dhe cila i përket konstruksionit të planit të imanencës. Plani i imanencës ( i brendshëm që mund të qenësojë ndryshe, por vetem brenda diçkafit ) nuk është aq i thjeshtë sepse ka gjëra që edhe mund të refuzohen si psh. zgjedhjet e trupit pa organe si një funksion makinës që e projekton atë. Në përgjithësi konsiston se identiteti i efekteve, vazhdimesia, totaliteti i trupit pa organe nuk mund të nënshtrohet nga plani i imanencës vetëm në qoftë se nga një makinë ë aftë për të mbuluar apo krijuar e aftë për lidhshmëri mbrenda dëshirës, apo duke mbushur dëshirën duke absorbuar lidhjet e vazhdueshme. Ndryshe trupi pa organe – plani i tij do te jetë në dysh nga gjenitë, të margjinalizuarit ndërkohe qe planet tjera boshe do të triumfojnë. Trupi pa organe permban nje shumesi kombinimesh te flukseve te deshires.

Petro Zheji, shenjtori, mentori, i persekutuari i gjithë elitës shqiptare këtë çerekshekulli dhe dy fjalë për Artur Zhejin

July 5, 2016 by dgreca

Nga Elida Buçpapaj/

Në shtypin shqiptar është ribotuar një biografi jo vetëm e Artur Zhejit, por e gjithë familjes së tij, me nënë e babë, me listë familje nga Kastriot Myftaraj. Për hir të së vërtetës, do të shpreh mendimin tim.

Nuk kisha menduar kurrë se mund të fliste dikush pa superlativa për Petro Zhejin.

Nuk kisha menduar se mund të dilte dikush e mund të hidhte pluhur në figurën e tij poliedrike të një gjeniut-patriot dhe altruistit të përmasave të Petro Zhejit.

Nuk di në botën shqiptare një altruist të tillë përveç Nënë Terezën.

E adhuronin të gjithë, miq e armiq, intelektualë, akademikë, profesorë, ziliqarë, spiunë.

Petro Zheji mund të ishte Kryetari i Akademisë të Shkencave;

Petro Zheji mund të ishte Ministër i Kulturës,

Petro Zheji mund të ishte Ambasador i Shqipërisë në SHBA, Francë, Itali, Gjermani.

Nëse në Shqipëri do të ishte rrëzuar me të vërtetë nga themelet ngrehina e diktaturës.

Petro Zheji është figura më e ndritur e një shqiptari.

I fundmi shqiptar me të gjitha ato vyrtyte, superinteligjencë, mirësi, kulturë, sakrifica, që përbën farën shqiptare.

E gjithë elita e sotme politike në Shqipëri ka dalë prej hundës së Petro Zhejit.

Të gjithë nxënës të përulur të tij, ai në përmasat e Shenjtorit në një apartament të mjerë, ku gjithë rinia elitare shqiptare shkonte dhe i falej.

Sepse ai i mësonte se si të mbeteshin njerëz!

Sepse Petro Zheji rrezatonte dituri, rrezatonte kulturë, rrezatonte shqiptari, rrezatonte antikomunizëm, rrezatonte antikonformizëm, rrezatonte mirësinë e Zotit.

Im atë, i persekutuar nga diktatura e njihte Petro Zhejin kur punonin bashkë në Shtëpinë Botuese Naim Frashëri, Petro Zheji ishte përkthyes, ndërsa im atë redaktor.

Im Atë e adhuronte Petro Zhejin, Im Zot Fan Noli i dukej nxënës përpara gjenisë së Petro Zhejit.

Edhe nëse Im Zot Fan Noli do të ishte gjallë ashtu do të ndihej përpara gjigandit të gjuhës shqipe.

Kur nuk më doli e drejta e Universitetit, im atë i shkoi Petro Zhejit në shtëpi dhe iu lut nëse do të ishte e mundur të më jepte mua, bijës së tij të vetme, leksione të frëngjishtes.

Petro Zheji pranoi menjëherë. Shtëpia e tij dhe jona ishin në dy cepe të kundërta të Tiranës. Ai nuk mungoi asnjëherë. Ai nuk mori asnjëherë asnjë lek.

Dita e javës kur na vinte në shtëpi për ne ishte festë e madhe.

Ishte simboli i së mirës dhe ndershmërisë. Tek ne fliste pa doreza, talleshim dhe qeshnim me kukullat e regjimit dhe të pseudoelitës.

Ishte besimtar i madh dhe nuk ka shkelur kurrë dikë në besë. Ka ndihmuar kë ka mundur, cilido që i ka kërkuar ndihmë pa i kërkuar kurrë shpërblim, pa i marrë kurrë shpërblim.

Regjimi komunist me superstrukturën e ka urryer sepse përpara tij ishin liliputë, ndërsa ai gjigandi i mirë.

Familja e Petro Zhejit mund të konsiderohet me gojën plot një nga Familjet e Mëdha të Shqipërisë. Që nga Spiro, i jati, të gjithë të ditur, të shkolluar, të pasur dhe sidomos patriotë, çka binte ndesh me logjikën e diktaturës së proletariatit dhe të çakejve të sodit.

Në fushën e përkthimit, njohjes të gjuhëve, erudicionit, kulturës, poligloti Petro Zheji është unik për kohën që jetoi, për shekullin XX-XXI.

Unë nuk gjej sot një kokë shqiptare që ta krahasoj me të.

Ishte punëtor i madh. I mblidhte të gjitha fjalorët e dialekteve të shqipes për të qëmtuar një perlë të gjuhës shqipe;

Është i pari që e ka mbrojtur tezën se gjuha shqipe është nëna e të gjitha gjuhëve, nga ky plan i kalon të gjithë shkencëtarët dhe linguistët shqiptarë prej Eqrem Çabejit e këtej.

Në lidhje me ndryshimin e mbiemrave. Në diktaturë të ndërroje emrin e familjes ishte mënyrë për t’i shpëtuar ferrit të persekutimit, për t’i shpëtuar rrezes së shikimit të diktaturës kriminale.

Marr një shembull brenda gjakut tim, dy dajat e nënës time nga Starova e bënë mbiemrin Darova.

Por Petro Zheji është njohur vetëm me këtë emër. Sikur e gjithë familja e tij. Nga familja e Petro Zhejit kanë dalë intelektualë të elitës, Gjergj Zheji, Vera Zheji e me radhë.

Nuk kam dëgjuar asnjë shqiptar që t’i akuzojë këta emra apo t’i marrë nëpër gojë ! Kanë mbetur të respektuar nga fillimi në fund, me jetë të pastër nga nisja në finish.

Ndërsa Petro Zheji ishte përjashtimi, antirregulli, antirryma, antikonformisti, tallësi dhe përqeshësi ndaj të keqes, adhurues i lirisë, dhe luftëtar i paepur i saj, ishte adhurues i dijes dhe dijetar i përmasave kozmike, ishte adhurues i kulturës dhe ishte një diell që buronte kulturë. E njihte kulturën Perëndimore, të Francës, Italisë, Gjermanisë që zor mund ta njihnin kokat e këtyre vendeve. I adhuronte SHBA, Perëndimin sepse aty e kishte shpresën për shpëtimin e Shqipërisë dhe Shqiptarëve.

Mbeti i persekutuar në diktaturë, por edhe gjatë çerek shekulli në post diktaturë, sepse u persekutua nga dishepuj e tij, nga ata që Petro u përpoq me gjithë shpirt që t’u mësonte diçka.

Në lidhje me SHBA nëse Petro Zheji paska thënë se “aty paska gjetur komunistë” nuk besoj kurrëqysh të jetë kjo arsyeja e kthimit të tij.

Në fakt, Petro Zheji ishte ithtar i së vërtetës, ka thënë atë që shumë e kanë thënë pas tij, sepse të parët që shkuan në Amerikë ishin komunistët, ish-sigurimsat, njerëzit e diktaturës dhe Ramiz Alisë, pasi ata kishin mundësi që të merrnin viza, pasi i kishin në dorë të gjitha instrumentat e shtetit.

Arsyeja që është kthyer në Shqipëri mund të ketë qenë zhgënjimi apo malli për vendin e tij, sepse Petro Zheji është Shqiptari më i madh i kohës sonë.

Arsye e kthimit në Shqipëri dhe e jetës së tij është padyshim Artur Zheji. Kur Petro Zheji kishte një zemër për të dashur të gjithë botën, e si të mos e deshte të birin e tij, të cilit i kushtoi jetën.

Artur Zheji nga ana e tij ishte produkt i të jatit dhe një aktoreje të shquar. Ishte i lindur mes kulturës, i rrethuar prej librave, prej dijes, prej elitarizmit. S’kishte nga të dilte ndryshe. Ishte i përkëdhelur. Padyshim që ishte. Por nuk e përkëdhelte shteti, e përkëdhelnin prindërit e tij, rrethi i tij.

Të fillojmë e të diskutojmë jetën private të gjithësecilit do të thotë të vemë në lëvizje logjikën e regjimit kriminal.

Ta kthejmë në krim një histori dashurie të Artur Zhejit kur ishte 23 vjeçar, është çmenduri. Aq më tepër kur ai ka treguar kujdes atëror për frutin e dashurisë së tij. Nuk e braktisi vajzën asnjëherë.

Në lidhje me formatin e Artur Zhejit. Mos harrojmë se Petro dhe Arturi u larguan nga Shqipëria si refugjatë në vitin 1990, ndërsa në moshën 29 vjeçare Artur Zheji punonte gazetar tek Radio Radicale dhe ishte miku i të madhit Marco Panella! Njihte italishten në mënyrë perfekte dhe kishte fituar një vend pune që ia kishte zili çdo kush sot e jo 25 vjet më parë dhe këtë gjë e kishte arritur me forcat e veta!

Kthimi i Artur Zhejit në Shqipëri mund të shpjegohet me faktin e ngopjes me Perëndimin. Këtë shpjegim e jap duke u nisur nga eksperienca e refugjatëve, që pasi e shohin se çfarë është Perëndimi, kërkojnë të kthehen në vendin e tyre duke shpresuar për një copy paste apo kushedi çfarë.

Fakti është se u kthyen në Shqipëri Ati dhe i Biri, Petro Zheji nga SHBA dhe Arturi nga Italia. Zoti mbeti në qiell, ndërsa shqiptarët nuk gjenjë ende forca që të ringjallen dhe e vetmja mënyrë për të mbijetuar është konformizmi.

Të jetosh në Tiranë nuk ke si të mos konformohesh. Dhe vetëm këtu mund të jem dakord me Kastriot Myftarajn, por kësaj kilisheje nuk i shpëton dot askush, kush dëshiron që të jetojë në Atdheun e tij. Dhe konformizmi shihet si një sakrificë për qëllime patriotike, deri sa elita vijon të dergjet mjerueshëm duke merituar mëshirën dhe neverinë. S’ka Samaritan të Mirë në Tiranë! Asnjë! Petro Zheji po, ishte Samaritani i Mirë!

Më vjen mirë që skulptori i mirënjohur amerikan Thomas Marsh, autor i statujës në nderim të viktimave të komunizmit “Goddess of Democracy” e vendosur ne Washington, DC ka treguar gadishmëri të plotë të krijojë statujën e Petro Zhejit, të gjuhëtarit antikomunist dhe të elitarit elitarist, statuja e të cilit e ka vendin përpara Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë. Ashtu sikur edhe Akademia e Shkencave do të nderohej me emrin e Petro Zhejit.

VEHXHI BUHARAJA – ËNDËRR PËR TË ARDHMEN

July 5, 2016 by dgreca

Ese nga Xhevair Lleshi/

Si do t’ia bëjmë? Si? Kështu po më pyeste një pasdite vonë në parkun «Dëshmorët e Kombit». Ishte hera e parë që takohesha me kolosin e përkthimit shqip nga gjuhët orientale. Asokohe shkoja gati dy ditë në javë në Arkivin e Shtetit dhe kërkoja materiale për Beratin. Të gjitha këto vajtje-ardhje nga Tirana në Berat i jepnin një farë koloriti edhe jetës, e cila ato kohë kishte mungesa të hatashme. Nuk e harroj kurrë, bie fjala, porosinë e Sami Starovës që t’i gjeja nja dy kg mollë për të ëmën që po i vdiste! Mollë nuk gjeta, po se ku rregullova ca nga kokërrvoglat thartiçka… Vazhdimisht më kishte intriguar takimi me Njeriun e Ditur, që kishte dalë në pension, si biletaprerës në berberhanen ku punonte Maman Duhanxhiu. E gjeta rastësisht pranë Monumentit «Dëshmorët e Kombit», iu prezantova, madje i thashë se isha shok me Bimin, djalin e madh. Ai, kryqëzoi fort gishtat e duarve dhe përvijoi një buzëqeshje të hollë në fytyrën me tipare interesante dhe tërheqëse. Pastaj përdori një shprehje që më dukej se po më largonte me lezet: Si do t’ia bëjmë? Si? Pastaj, si e pa që u ligështova, më nxiti ta dëgjoja: Këtë fundjavë vjen zoti Ahmet Kondo, daja i Qeramudin Durdisë, si thua takohemi të tre? U shkrifa nga fjalët e ngrohta dhe, kuptohet që nuk do të shkoja dot në Tiranë. Takimi me Vexhi Buharanë ishte ku e ku më i rëndësishëm. Të paktën unë e vlerësoja shumë. I isha lutur Bimit kushedi sa herë dhe kishim mbetur te premtimet dhe pamundësia për t’u takuar bënte gjithnjë majë. Megjithatë unë e kisha vendosur me timen që ky takim do të realizohej dhe u arrit, sido që do t’më duhej të prisja edhe një javë tjetër.

Ahmet Kondo ishte një burrë i shtruar, babaxhan, siç kemi dëshirë ta përdorim midis nesh dhe kishte vendosur të shkruante rreth Vexhi Buharasë: krijimtarinë e tij, përkthime të veçanta, përshtypje e mbresa, të hidhte mendime rreth personalitetit të Buharasë. U gjet shkaku: edhe Kondo donte të këshillohej me mua rreth kësaj teme të fundit. Takimin i la te parku «Dëshmorët e Kombit», në barbufenë verore. Buharaja erdhi i pari dhe u takuam siç e kishim lënë. Me ju të rinjtë, tha, e kam peng të jem mjaft i rregullt. Sepse kam vënë re që keni një lloj padurimi për t’i bërë shpejt e shpejt gjërat. Dhe i prisni shkurt drutë. Për këtë bëni mirë dhe e pëlqej, po sa për ngutin e madh merakosem se mos pësoni ndonjë gjë. Erdhi dhe profesor Ahmeti, të cilit i ndrinte fytyra dhe më mbërtheu me gjithë ato «të keqen» e «t’u bëfsha». I veçantë ishte Ahmet Kondo. Dhe ne atë mbrëmje më tepër u morëm me personalitetin e Buharasë. Dijetari dhe përkthyesi i madh qeshte nën cep të buzës dhe hidhte ndonjë batutë. Të mendonte çfarë të donte Buharaja, por nuk të ndahej Ahmet Kondo, derisa të bindej se ia kishim dalë mbanë. Shumë më vonë në kohë, profesor Ahmet Kondo do të më gjente në Tiranë dhe do të më bindte që ta botonim bashkë librin «Vexhi Buharaja, njeriu, poeti, dijetari 1920-1987». Botimi i atij libri të madh, për mua u bë një kënaqësi. Veç ta shihje ato ditë tek Eurorilindja Ahmet Kondon. Ndrinte dhe zotëronte një energji të paparë. Tek ai libër pashë se personaliteti i Buharasë ishte dhënë sipas tendencës sime. Dhe kjo më dha mundësi ta çoj kërkimin tim më tej.

Në takimet e mundshme që realizonim me dijetarin zemërbardhë, mbetesha tek gjërat që na interesonin: përkthimet e tij dhe dashuria e pafund për Beratin, që zgjati shumë, sepse ishte dëshira e tij që ajo të zgjaste, fillimisht e projektuar si ëndërr për të ardhmen, prandaj dhe shfaqej kaq i ngrohtë, i afërt, herë-herë si një poezi brenge, por një brengë e ëmbël. Ndërsa për historinë e Beratit nuk ngutej, sido që unë, me kodin tim të shënimeve, shkruaja gjithë ç’thoshte, me një besim të çmendur. Te ky besim sikur kisha fshehur një perëndi, dhe fjalët e tij sikur më nguliteshin fort dhe menjëherë në tru. Shpresoja që ta bëja mik. Dhe çdo ditë mendoja aq shumë për të. Vizatimin e personalitetit të tij do ta ruaja më vete dhe ai do të ishte pjesë e krijimtarisë sime. Ia thashë dhe ai e miratoi. Kuptohet që m’u bë shpirti me krahë.

Buharaja im (guxoj nganjëherë ta quaj kështu), më foli për përkthimet e tij, për largimin nga Instituti i Historisë, për bashkëpunimin e mëtejshëm duke ia fshehur emrin (se përse ndodhte kjo një Zot e di, por ama edhe një gjë që kuptohej hapur.) Ai ndihej pak si keq në çastet e ngacmimit për të folur rreth krijimtarisë dhe dukej sheshit se e zotëronte jetën, e mbante fort nën këmbë, por jo aq sa ta shtynte tej të ligën, hera-herës shtronte një tis të hollë humori që vihet re edhe në përkthimet e famshme. Sa e pështirë dukej ajo lodër e tmerrshme që patën bërë për të, ndoshta në këto kohë që jetojmë tani duket si për të qeshur dhe nganjëherë (O Perëndi!) tregohet edhe me ironi, ndërthurur me poezi dhe humor, gjë që tingëllon bukur. A ia vlente të jetoje në atë kohë? Ndoshta po, ndoshta jo, por theksi vihej tek prova: le ta provojmë, thuhej shpesh. Dhe shkruante fragmente të historisë, poezi, përkthime, mbresa kudo që të ndodhej, me një lehtësi të habitshme, me shkrim të vockël fare, në skeda sa madhësia e një karte cigareje, me lehtësi të ekuilibruar, thua se pa e kuptuar ç’po bënte. Nuk e mendonte dot askush aty në berberhane kur shkruante, ose përtypte mendime, se ishte shkrimtar, historian e përkthyes. Dhe çfarë përkthyesi! Gjithnjë shkruante (dukja e jashtme) pa ndonjë përgjegjësi kushedi çfarë, por mbrëmjeve në odën e tij ai jepte e merrte për t’iu gjetur vendin shënimeve të tij, me një disiplinim të hekurt, për të mos i shpëtuar asgjë. Kur doli «Gjylistani e Bostani» botimi i parë nga «Naim Frashëri» vepra e preku fort lexuesin. Ia pëlqyen sprovën e madhe, që edhe sot prej disa kritikëve mbahet si nga librat më të mirë në shqip. Madje edhe më vonë, nën botimin tim, ai u bë një vlerë e mirëpritur në tregun e rrëmujshëm të librit shqip. Kishte mjaft gjëra të çuditshme në këtë botë. Dhe gati puq me veshin Vexhi Buraraja më tregoi se si ishin pushkatuar dy të rinjtë e mrekullueshëm të «Ballit Kombëtar», Dollani dhe Mehqemeja (madje këtij të fundit arrita t’i botoj librin e tij me poezi dhe proza poetike «Shpirti është lot»). Kur ia shihje copëzat e letrave aq të vogla mund të thoshe me vete se ky njeri tallet me ne. Në berberhane o do uleshe për të prerë biletat, o do bisedoje me Maman Duhanxhiun me pamje aktoreske e mustaqet spicë që i shkonin aq shumë. Pale kur vinte aty Mamo Qojle dhe shkulte vendin me ulërimat e tij. Por, sido që e mbante buzën në gaz Buharaja nuk e ngrinte kokën nga ato që kishte shkruar apo prej atyre që po shkruante. Dhe ky regjim zgjati vite e vite të tëra…

Ai e pa në tragjedinë e përditshme ndoshta si një shaka të hidhur. Berberhana dukej si barometri i shoqërisë. Aty tregoheshin barsoletat e kripura dhe dialogë qesh e ngjesh. Ai edhe ato i shënonte si për t’i spërkatur shënimet e tij me pak humor. Sikur ta lejonin, me të urtë natyrisht, ai aty do të shiste libra. Do të qeshte me minjtë e librave dhe mbase do të përfitonte prej ngasjes së tyre, për t’i shfaqur në një dritë të re. Dhe për çudi vinte re se njerëzit në përgjithësi e donin librin, siç kërkonin edhe një pako kafe, një litër qumësht, një fije mish! Brrrr! E tmerrshme! Për çfarë nuk kishte nevojë njerëzia! Për kripë, sheqer, litarë, gozhdë! Çfarë ironie! Nga ato gjendeshin me okë. E kush pyeste për kripën baltë të zezë të Vlorës, mirëpo Buharaja i madh do t’u thoshte që ta zienin kripën si pekmezin dhe rehaninë, duke ia hequr shkumën palë-palë. Në librari mbante mend mirë që mund të kërkonin frerë, mëgojëza… Apo mungonte ndonjë tjetër? E pra, gjërat më të domosdoshme të përdorimit të përditshëm nuk i zinte njeri me gojë! E megjithatë nuk ia mbërriti dot, sepse libraria e madhe e Shpresës ishte mu në mes të qytetit dhe, me sa duket, libraritë nuk paskëshin nevojë për studiues e dijetarë. Vonë-vonë do të vinte koha që për librin s’do të pyeste më kush dhe libri do të fryhej kacek nga marazi duke pritur të dashuruarit me të. Sot do të ishte mirë që libraritë të mos quheshin «librari» por minimarkete ku të gjendeshin të gjitha gjërat. Veçse libri aty do të merrte fund. Kujtoni ju se do t’i vijë turp ndokujt që në vend të librit të marrë diçka për të ngrënë?…

Zemra e çdo pune është ajo që quhet ndryshe elementi i fshehur, për të cilin pak bëhet fjalë edhe kur mundohemi të depërtojmë në brendësinë psikike të njerëzve të shquar. E shohim këtë fshehtësi magjike tek Buharaja ynë i mrekullueshëm? Po ky element i fshehur është i pranishëm në krijimtarinë e Saadiut, sidomos në pjesën e dytë, te Bostani, përvijuar me një elegancë të çlirët. Por, në rastin tonë habitesh po të themi se kjo dukuri është kapur nga përkthyesi! Sepse asnjë përkthyes në botë nuk do kapej pas këtij elementi: ose do ta kishte anashkaluar, ose do të mbetej rob i interpretimit sa më të mirë të fjalës. Buharaja gjatë atyre bisedave thoshte se nuk mjafton kurrë të dish gjuhën, por të vësh në funksion nuhatjen tënde sidomos letrare dhe të kërkosh nëntekstin, të gjesh episodin e duhur që e mbart, dhe ta shprehësh këtë me figuracionin e duhur. Veç po nuk të erdhi vetiu, s’ke ç’bën, je i destinuar të dështosh. A e di se kjo gjendje për ditë e ditë të tëra, nganjëherë, nuk të vjen? Kjo është dhe mrekullia e krijimit! Prandaj dhe përkthimi është krijim. Mund t’i dish krejt fjalët e shprehjet, por nuk evidenton dot frazeologjinë që përbën çelësin sol të frazës. Përsëri je i dështuar. Ja, një që përkthen nga shqipja në gjuhë tjetër, ngec te shprehja, bie fjala, s’ia ha qeni shkopin. Me siguri që ngec. Fjalia bllokohet ose do gjejë një tjetër element që do ta ndihmojë, por ama përkthimi pa këtë gjë të bukur s’do të gjejë kurrë prehje dhe ne le ta marrim me mend sa të duash! Tërë eleganca e frazës është e fshehur pikërisht aty! Mund të kesh shkruar ta zëmë pesëqind faqe, po kur nuk jep këtë sinjal të fshehtë, ta dish se je vetëm grafoman. Këto janë esencat për t’u nuhatur. Kjo të bën mjeshtër.

Ose merrni po të doni «Katër stinët» e Naim Frashërit. Po, mirë, kjo vepër është shkruar në persisht dhe mbahet si vepër didaktike. Atëherë ejani te klasikja e tij «Bagëti e Bujqësi». Kur ndiqja njëherë në orën e letërsisë mësuesen e pedagogjikes «B.D.Karbunara» Elsa Xinxo (Vakëflliu), jam mahnitur. Më ftoi vetë. Ishte veshur si për festë, kishte marrë leje te drejtori Skënder Kameniku dhe do të jepte një orë të thjeshtë mësimore. Jam pataksuar, e them me gjithë mend. Ajo ishte përsosmëria vetë. Recitimi i poemës, e gjitha përmendësh, intonacioni, zëri i bukur, kthjelltësia dhe përtheksimi i momenteve të veçanta që përbëninelementin e fshehtë. O Zot! Ç’t’ju them! Jam mahnitur. Në përfundim, kisha afër edhe zotin Skënder Kameniku, e besoni që Vexhi Buharaja, domethënë unë, të kem qarë? Jo thjesht u përlota, por kam qarë me ngashërim. Ajo vajzë nga Mangalemi më ka tronditur thellë. Një artiste e madhe që luante me fjalën. Kurrë nuk jam pasionuar aq tepër. E, mund të ketë ndodhur diku tjetër, si thua? Ndoshta. Por thelbi është te Naim Frashëri. Mendova ndryshe, por shembullin ma jep fakti që sot mjaft vargje të kësaj poeme janë kthyer në këngë që kanë lënë gjurmë të thella. E, duke qenë kështu, edhe te «Katër stinët» kemi zbulimin e Vexhi Buharasë në tekstin e Naim Frashërit! Rrallë ka ndodhur kjo tek ndonjë poet tjetër i Rilindjes sonë.

E shoh Buharanë dhe më mbushet mendja plotësisht se ai është një fenomen e një karakter që është thjesht dobësi njerëzore… Portreti i tij dukej njëherit edhe i ashpër edhe i bukur. Si qenka e mundur që ai të mbartë të ashtuquajturën dobësi njerëzore? Nuk ka në shkrimet e tij historike, në përkthimet, madje edhe në përkthimet për Arkivin e Shtetit, gjëra të rëndomta, shkruar pa përfillje dhe pa nerv. Këtu, te nerviqëndron e gjithë puna, një fenomen i ngjizur me zjarrin e pasionit. E këtë simbiozë të karakterit të njeriut dhe dobësisë së shfaqur në tekstin e përfunduar, ai ulet ta shkruajë ose ta përkthejë. Pak mister brenda, si një pije që të deh sapo e sheh, që e largon sëmundjen, që fsheh enkas tharmin qoftë edhe të halucinacionit, nuk do të kishim gjenialitet, as aftësi për t’i tjetërsuar gjërat, për të dhënë ndjenjën e pamposhtur e të vetmuar. Për fat të keq atë nuk e kanë shumë krijues. Në profilin psikologjik ajo vjen si madhështi dhe ikën si vuajtje! Kështu e kanë thënë edhe për Dostojevskin. Ju s’e kini pasur rastin të pini një kafe në një mëngjes vjeshte a pranvere me Buharanë. Aty e kuptoje menjëherë se ai njeri ishte shënjuar nga një yll i ndritshëm që, edhe pse i humbiste gjithnjë miqtë, atij përherë i mjaftonte vetvetja! Duket si fjali në erë, por mendohuni pak dhe përqendrohuni. Ka shumë tragjedi brenda. Ashtu siç trazohej në shpirtin e Buharasë. Humbja bëhet gati të të përpijë dhe aty ngrihet monumental inferioriteti i një populli të tërë, që edhe revoltën do ta bënte me një identitet të cenuar e me format të përçudnuar, gjersa shtohen të këqijat gjer në marramendje, me një trysni të hatashme në formatin psikik.

Pse, a nuk kini vënë re që brenda shënimeve historike ka rrjedhshmëri poetike? Duket e çuditshme, por është një gjetje madhështore e vetë historianit, duke e fshehur pas elegancës qytetare të frazës. Sikur ai njeri të kishte shkruar historinë e Shqipërisë, kam bindjen që ajo do të kishte qenë një histori e shkruar jo vetëm bukur dhe me hijeshi, por edhe me një filozofi me peshë të rëndë për jetën e popullit, me nerv dhe akull i ftohtë. Pastaj stili. Me siguri kushdo do të ndiente kënaqësi. Lexon rreshtat e «Historia e lagjes Murat Çelepi në Berat». Një poemë: e shkurtër, e ngjeshur, plot figura artistike, mendim i veshur si aristokrat dhe endet para tyre duke të dhënë vetëm kënaqësi dhe emocion. Shekujt në të vërtetë ecin ngadalë, me ritmin e njësuar të kohës, por ty të duket sikur vrapojnë me ngut të madh. Në atë lagje janë mbyllur banorët e saj, të përfshirë dhe të përjashtuar nga jeta, sepse ata e kanë në gen mospajtimin me realitetin. Dhe vjen një kohë që ata s’janë më, pa e humbur vetëdijen dhe interesin për gjithçka që i rrethon, enden plot mërzi dhe trishtim derisa shekulli mbaron dhe për ty (për këdo) duket se edhe më tej do të jetë e njëjta gjë. Një histori njerëzore, që mbart si element të fshehtë qytetërimin. Kush e ka parë me këtë sy? Nuk e di. Ose lexoni «Mbishkrime turko-arabe në vendin tonë si dëshmi historike » shtrirë në katër shekuj. Historia e shkruar me kaq finesë që gdhenjve u duket si çmenduri është joshje për studentët e sotëm. Po, unë kam parë një historian të sotëm, që madje ecën me guxim kundër rrymës dhe ky është Hysamedin Feraj. Atëherë me siguri fajin e paska shkollimi si metaforë e përjetshme, si ngasje e djallit për t’iu larguar konformizmit të sotëm.

Ne të rinjtë e atëhershëm rrinim me të, pinim nga një kafe çikoreje (por jo kafe turizmi) në një verandë çfarëdo, në tryezat me mbulesa të kuqe që i merrte era. Atje gjatë mbrëmjes digjeshin dritat e kuqe. Zotëria e tij i veshur thjesht, por me pamjen që të frymëzonte rrinte përballë teje dhe ti s’dije ku të futeshe prej sikletit të mundimshëm duke llomotitur (ne) gjer vonë dhe ai që dëgjonte me një neps të paparë e krejt të ngurtë. Ishim gati ta gdhinim gjer në mëngjes, pa qeni qepën të hante. Por s’mundeshim. Vinte një orë që atë sikur e hante arareti dhe donte të dilte nga gracka, të ulej tek tryeza e tij e punës dhe atje të priste mëngjesin, këngën e zogjve. E si mund të mbaroheshin punë të tilla si «Ujanallem» («Të zgjohemi») të Dervish Himës, letërkëmbimin e tij me dr. Ibrahim Temon, veprat shkencore të Hoxha Hasan Tahsinit, dramën «Besa» të Sami Frashërit; «Shahnamenë» e famshme të poetit të madh të Persisë, Firdeusit; «Ëndërrimet» e Naim Frashërit etj., etj. Janë gati pa fund. Edhe pse e gjente të kërrusur mbi tavolinë, ajo, zonja e tij, do të vinte ta përshëndeste, t’ia hidhte dorën mbi shpatulla dhe t’i linte si kurdoherë mbi tryezë një karafil flakë të kuq e përplot aromë. Pastaj ca nga ca do vinin fëmijët, ta përqafonin dhe t’i uronin ditë të mbarë. Heshtja e natës ishte kthyer në një shënim, në një poezi, në një syth të përkthyer. Pastaj, pasi të shpëlante fort fytyrën me ujë të ftohtë, do të dremiste nja një orë apo dy dhe afër drekës do të ishte gati për t’ia filluar melodisë së tij të përditshme…

Befas bëhet heshtje. Dëgjohet era në ballkon dhe kur e kur kërcet në dritare, duke u futur në dhomë tinës e shtrembër, gati në të ngrysur. Vinte koha për të dalë. S’ka lajmëruar njeri? – pyeste. Zonja i thoshte se kishte ardhur Ahmet Kondo dhe po e priste te Parku. Dhe ai ngutej duke bërë zhurmë. Ecte duke parë fytyrat e njerëzve, dëgjonte zërat e tyre, i vinte keq, madje ndjente bezdi dhe ndrojtje që formonin një keqardhje që të mbushte me dalldí frymëzuese. Hapat e çuan tek barbufeja e hapur e Parkut. Ahmet Kondo me një krikëll birrë në dorë dhe gjithnjë duke qeshur. Gjithë të mirat Ahmet! Të mira paç Vexhiu im! Indiferenca përreth i jepte besim. Pikërisht. Fikej psherëtima e një gruaje aty afër dhe pesë tavolina më tej dr.Ymer Dishnica që merrte rakinë e mbrëmjes. Ajri lart çohej tym me përtesë. Gjethet e pemëve të larta shushurinin, një shikim i vëmendshëm përqendrohej tek fytyra e dijetarit dhe linte mënjanë hollësitë e parëndësishme të natyrës. Fresku rrëqethës i mbrëmjes së kaltër vinte papandehur dhe kthehej përbrenda vetëbesimit të tmerrshëm të Buharasë… Nganjëherë mendonte për ditët dhe shekujt që do vinin, pastaj i kthehej befas mendimit të atypëratyshëm që i çelte si syth mëngjesi, ndoshta edhe me bulëza vese. Jo, nuk mendoi kurrë se po bënte ndonjë gjë të madhe, siç kishte ëndërruar në rini, ose më mirë në atë që Niçja e quante pranverë e jetës. Dhe pranvera sipas Niçes, vinte pas verës! Mos e besoni po të mendoni keq…

Buharaja mbeti vetëm, krejt vetëm, dhe zërat poshtë s’dëgjoheshin më… Amen!