Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

FAIK KONICA, ZBULUESI I FLAMURIT TË SKËNDERBEUT,IDEATOR PËR NJË HIMN KOMBËTAR

by

Me rastin e VITIT FAIK KONICA shpallur nga Vatra/

Fletore koniciane nr. 20 /

 Nga Fotaq Andrea/

 Për Mjeshtrin Taso (Anastas Kostandini), piktori pogradecar me penel të vrullshëm kombëtar/

  1. Fan Noli i njeh Faik Konicës, bashkëluftëtarit të tij në Kryqëzatën e shenjtë Kombëtare, meritën e zbulimit të Flamurit të Skënderbeut.1 Meritë madhore, për gjithë sa simbolizon vetë flamuri kombëtar, sidomos kur sjellim në vëmendje ato kohëra të errëta e të egra që përjetonin shqiptarët nën pushtimin osman.

Që më 1897, Konica 21 vjeçar iu drejtua me thirrje zemre “shqiptarëve mëmëdhe-dëshërimtarë për t’u mbledhur rreth e rrotull flamurit tonë”2. Shumë herë ngjeu penën për bëmat dhe në bëmat skënderbejane, që shkëlqyen në Europë nën flamurin kastriotas, me emrin e  Albanisë, emër me të cilin ai pagëzoi revistën e tij. Solli në koren e kësaj kryevepre emblemën me shqiponjë të Skënderbeut, vargjet e popullit për Kryetrimin, si dhe vargjet e veta e të rilindësve për atë që u quajt “Dragoi i Shqipërisë”, “Babai i Kombit”, “Mbreti i Shqiptarëve”. Vuri në qendër të prozës poetike Mrikën 17 vjeçare, “me leshrat që i derdheshin gjer në vithe të kalit” dhe që mbrojti Skënderbeun në shesh të betejës me gjoksin e saj të njomë shpuar tejpërtej nga shigjetë e turkut.3 E shenjtëroi vashën luftëtare shqiptare si gruan e thjeshtë të popullit francez me gjoksin zbuluar majë barrikadës në tablonë e Delacroix “Liria udhëheq popullin”. Solli Shegën, “Lulen e Maleve”, “Perëndeshën e luftës”, siç thotë, atë zanë e Dianë shqiptare që ra edhe ajo në shesh të betejës, kur plumbi i halldupit “i prekojti siskën e rrumbullakët dhe ndoti me të kuq bardhësinë e saj”.4 Dhe, pas Mamicës e Vojsavës në lot për vdekjen e Kryetrimit dhe rënien e Krujës, pas “Vajtimit për robëri të shqiptarëve”5 ringjalli  në Kujtesën e Kombit – si një Feniks që rilind nga hiri çdo pesëqind vjet – edhe vetë Kryeheroin, atë vit fatlum 1912 kur, me emrin dhe “Flamurin e tij të kuq dhe shqiponjë të zezë dykrenare”, dha kushtrimin final për t’u dhënë turqve dërrmën e fundit dhe kur shqiptarët, “duke parë atë flamur, të cilin nuk e kishin harruar, i faleshin me gaz edhe e prisnin si fytyrën e gjallë të çlirimit”.6

Por, përtej këngës së tij me patos rilindës dhe simbolikë të goditur, përtej romantizmit të fuqishëm si tipar dallues i Përlindjes shqiptare, Konica hulumtoi e gjurmoi – mbi bazë të gjerë dokumentare dhe shkencore -, Historinë e Arbrit gjatë periudhës kastriotine, kërkoi e nxori në dritë portretin autentik të Skënderbeut, bashkë me emblemën e tij, si dhe studioi e analizoi nga afër armët dhe përkrenaren e Heroit shqiptar drejtpërdrejt në muzeume, arkiva e biblioteka të Europës. Po ashtu, iu referua me kujdes e frymë kritike autorëve perëndimorë që e kishin trajtuar gjerësisht figurën e tij. Dhe tërë këto hulumtime i pasqyroi te “Albania”, me pendë të tillë që  gdhend fjalën shqipe e frënge, ndihur nga peneli plot mjeshtëri i artistëve blegë Paul Nocquet e Alfred Bastien, të cilët ilustruan revistën koniciane për mikun e tyre të ngushtë shqiptar. Krejt “Abania” është kësisoj një pasqyrë dhe dëshmi e gjallë e ringjalljes së lavdisë skënderbejane, me gjuhë të freskët e të fuqishme, është një valëvitje e stuhishme flamuri për zgjim e bashkim kombëtar në betejat për pavarësi. “Flamuri i kombit shqiptar, nënvizon revista, kur shqiponja e Shqipërisë ndriste dhe ishte përmbi gjithë kombet e Ballkanit, ishte i dëgjuar e i nderuar prej gjithë kombeve të Europës, duke qenë mbajtur nga duar të shëndosha të gjyshërve tanë, të cilët nuk dinin të mendoheshin ndryshe përveçse shqip”.7

Më 1899, Konica thuri me vargje klasike poezinë “Flamuri”. Që në strofat e para dy-vargëshe, që shquhen për ritmikë luftarake, si një marsh i vërtetë, ai e sheh simbolin flamur të lidhur fort me emrin e Skënderbeut, burim frymëzimi shpirtëror për shqiptarët: “Skënderbeu kur jetonte / Shqipëria lulëzonte, / Ish e fortë ish e zonjë / Kish në flamur një shqiponjë, / Një shqiponjë me dy krerë, / Ai lirisht hapej n’ erë “.8

Pa u ndalur në një koment të hollësishëm të kësaj “poezie flamur” për flamurin kombëtar – ku Konica e ngjesh vargun me lot e revoltë për gjendjen mjerane në të cilën ishin katandisur shqiptarët e kohës së tij, tek zëvendësuan flamurin historik kombëtar me bajrakun klanor dhe tek “u bashkuan me aganë” për të mbetur pa dritë, kur “kordhat u ndryshkën e në baltë na ra flamuri i naltë!” dhe kur “zuzarët ulërijnë se janë shqiptarë, [por] po bëhen tradhtarë e shërbëtorë”, – është me interes të theksohet në poezinë “Flamuri” thirrja koniciane me peshë aktuale, kundër të gjithë bajraktarëve të sotëm të politikës shqiptare, molepsur keq në korrupsion, që pengojnë sot e kësaj dite përparimin e shpejtë të Kombit shqiptar në rrugën e demokracisë: “Luftë për ca zuzarë, që u lindën shqiptarë… / Është turp për kësi krimbash / Të mundohet një komb trimash!”9  – Heeej Konicë! me fjalën plumb, që bumon e shpon drejt e në zemër!

Më tej, rilindësi i pjekur e i thekur që në moshë të re, i kthehet e rikthehet “Flamurit” me disa shkrime radhazi në prag të shpalljes së pavarësisë (1911), për të nënvizuar idenë se “Flamuri Shqiptar” është i tillë që vetëm syri, zemra, shpirti i një njeriu me ndjenja të larta mund ta kuptojë gjuhën e tij të pashkruar, se “Flamuri Shqiptar”, që nga koha lavdimadhe e Skënderbeut, përherë ka qenë vetëm “Flamur për vetëmbrojtje, me mundime të palodhura dhe trimëria të gjata e të forta”, dhe kurrsesi “jo një flamur lakmirash e rrëmbimesh”10. Dhe Konica që konkludon si rrallëkush, plot urti: “Nga kjo pikëpamje, mund të mburremi se flamuri ynë, siç është një nga më të vjetrit në botë, është dhe një nga më të drejtët”.11

Një nga më të drejtët!… Në një Europë që u tregua aq e padrejtë historikisht ndaj shqiptarëve!… Po as këtu Konica nuk ia përtoi kritikës fshikulluese e ironike, siç dinte veç ai, tek shkroi në frëngjisht te “Albania” më 1897: “Model mirënjohjeje – Europa është kërcënuar dy herë nga një pushtim turk: në mesin e shekullit XV dhe më 1683. Herën e parë u shpëtua nga Georges Kastriot Skanderbeg, dhe herën e dytë nga Jan Sobieski. Sobieski ishte nga Polonia, Skanderbegu nga Shqipëria. Ja pse Europa lejon që shqiptarët të shtypen nga të egrit turq dhe polakët nga të egrit moskovitë.”12

Një tjetër shkrim me bukuri koniciane, për idenë e fuqishme që përmban, është edhe proza e titulluar “Feja e Flamurit”. Sigurisht që flamuri kombëtar, “flamuri i nderit e i lirisë”, tek simbolizon e sintetizon idealin dhe dashurinë për mëmëdheun, përfaqëson edhe krejt lavditë e djeshme, të sotme e të nesërme në vijimësinë e brezave. Dhe Konica, në emër të flamurit të Shqipërisë, veç kur befason duke iu drejtuar me thirrje oshtime rinisë shqiptare, si e ardhmja e vendit që mban në duar fatet e kombit. Tek e don të ndërgjegjësuar për rolin e saj në rrugën e përparimit kombëtar, ai thekson: “U lajthitën ata që thanë se të rinjtë duhet të mësojnë nga pleqtë. Jo. Historia na thotë që pleqtë kurdoherë kanë mësuar nga të rinjtë. Djelmuri e Shqipërisë, mësoi Kombit shqiptar Fenë e Flamurit”.13

Po ashtu, edhe në ditën më të zezë të pushtimit fashist të vendit më 7 prill 1939, Konica i kthehet prapë e prapë flamurit të Shqipërisë, flamurit të lirë të Skënderbeut, që vazhdon të valëvitet në zemrat shqiptare “me shpresë se dielli do të dalë përsëri në qiell”, ngaqë shqiptari ka sedër, nder dhe kuptim se çdo të thotë Flamur i Shqipërisë, Flamur i Kastriotit të Madh, “që ka për të valuar, sa kohë që do mbetet në faqe të dheut një shqiptar i vërtetë”.14

Te Konica, si tek tërë rilindësit, flamuri është kështu vetë qëndresa historike, vulosur me emrin e Skënderbeut, është bashkimi i njëzëshëm i shqiptarëve për unitet kombëtar, si domosdoshmëri historike. Nga kjo pikëpamje, simbolika e  Flamurit Kombëtar për bashkim e vëllazërim, do të kërkonte natyrshëm edhe zërin e përbashkuar të shqiptarëve për një himn mbarëkombëtar që, siç e thekson me të drejtë prof. Vasil Tole në veprën e madhore “Himni kombëtar” do të quhej si askund tjetër “Himni i Flamurit”, në të cilin shkrihen në një të vetme ideja e himnit dhe ideja e flamurit15.

Himni Kombëtar Shqiptar ka, edhe ai, zanafillat e veta, dhe historiku i tij përbën objekt studimesh të rëndësishme, ku domosdo edhe Konicës i njihet një rol parësor në ideimin e këtij himni, që do të ndiqte rrugën e vet të natyrshme nga krijimi i këngës shqiptare me muzikë klasike (viti 1902)16, nga themelimi i bandave orkestrale shqiptare dhe i muzikës korale (organizimi i koreve kishtare më 1907-1908) gjer te përgatitja e partiturave të para të vetë Himnit nga Hilë Mosi e Ilo Tashko, e më tej te Asdreni me shokë që dhanë Himnin Kombëtar, këtë “fakt të ndritur historik”,17 vulosur me gjak e sakrifica. Ishte vetë nevoja shpirtërore e një populli të tërë të përvuajtur që, në prag të Pavarësisë, kërkonte – si dikur thirrja e luftarake e Lekë Dukagjinit “E mbë ta!” (E mbi ta!) në furinë shqiptare ndaj turkut pushtues – thirrjen kushtrim të Himnit: “Rreth flamurit të përbashkuar!”, atë thirrje mobilizuese për qëndresë në çdo kohë e rrethanë, që përherë mban lart zemrat dhe ndjenjën kombëtare. Andaj dhe shohim Konicën, më 15 maj 1911 në Saint Louis, Missouri, t’i hyjë një ndërmarrjeje të re, siç di e befason ai, tek përshtat lirshëm e bukur në shqip vargjet e “Marsejezës” franceze, me ritmikë marshi gjithë gjëmim:

“Përpara, djem’ të Shqipërisë! / Zër’ i kushtrimit po gjëmon! … / I ndryri [i përgjakuri] flamur po valon! / Malet tona po ushtojnë… Egërsirat ju kërkojnë / Nder e gruas, gjakn’ e djalit! / Burra, kush është trim, / Në luftim me nxitim, / Me hov, me hov! I bini me tërbim, / Armikut për shpërblim…”.18

“Marsejeza shqiptare”, me fuqinë e një force koniciane tingëllon kështu po aq energjike sa “Marsejeza franceze”, ku fjala, ritmi, rima na japin “këngën luftare”, siç e quan Konica himnin, tek sheh në kuintesencën e tij zgjimin e ndjenjës së trimërisë, lirisë e atdhedashurisë, “që ndez zemrën e ushtarit me atdhesi”.19 Si jep historikun e “Marsejezës”, që shpejt do bëhej himni kombëtar francez, për vetë rolin madhor që luajti në lavdinë e Francës, Konica ndalet në përshtatjen që ai i bën në shqip tekstit të këngës franceze duke bërë, siç thotë, një “përkthim équirythmique”, domethënë përkthim vargu me barasvlerë ritmi për të njëjtat nota muzikore. Është kjo, një punë tejet e vështirë, që kërkon sa përkthim, aq edhe përshtatje e krijim të zhdërvjelltë, profesionalizëm të lartë, por edhe talent të veçantë, kuptuar vetëm nga ata që dinë ç’do të thotë në thelb përkthim, por që dinë ç’do të thotë në thelb edhe muzikë, në harmoninë e notës muzikore me fjalën poetike.

Me përshtatjen në shqip që i bëri “Marsejezës”, si dhe me historikun dhe komentin e saj, Konica, që nga Amerika dha jo vetëm thelbin e saj patriotik që sintetizon e pasqyron shpirtin dhe ndjenjën kombëtare të popullit francez, (gjest i lartë internacionalizmi nga ana e tij), por edhe modelin perëndimor të ndezjes së ndjenjës kombëtare shqiptare, për ndërgjegjësim të popullit, në një shkallë më të lartë vetëdijeje, në prag të Pavarësisë, kur Himni Shqiptar do të shihte dritën e parë të shfaqjes së tij më 21 prill 1912, një vit më pas nga “Marsejeza shqiptare” koniciane.

  1. Në numrin e fundit të “Albania-s”, botuar në shkurt-mars 1909, tërheq vëmendjen një shënim i shkurtër i Faik Konicës titulluar “Pilori” – huri i dikurshëm (i Mesjetës), siç shpjegon ai, ku lidheshin në sheshin publik keqbërësit “për t’u bërë sehir”. Por Konica e përdor këtu termin si titull rubrike për të denoncuar “ca të thëna të botëshme, poshtërsia karakteristike e të cilave meriton më tepër se të kasnecohet…”.20 Godet kështu gazetën “Lirija” të Selanikut, e cila nuk kishte munguar të denigronte në atë kohë simbolin e çmuar të shqiptarëve, “flamurin e kuq me shqiponjën e zezë dykrenaresh” tek shkruante: “S’mund të themi se ajo lëvere është flamur i Shqipërisë”.21 Aq do duhej, që rilindësi i flaktë, i cili nuk linte organ shtypi pa kaluar në duar kur flitej për shqiptarët, të gatiste kopaçen e vet, çomangen koniciane, dhe të hartonte një shkrim tejet të argumentuar për flamurin shqiptar (artikulli i mëposhtëm – pjesa III), shkrim që, për fat të keq, nuk është ribotuar që nga koha e “Albania-s”.

Duke e lënë lexuesin të shijojë plotësisht penën e Konicës, dhe pa dashur të perifrazojmë një grimë argumentimin e tij mbështetur mbi bazë dokumentare, po parashtrojmë përmbledhtas katër etapat që njohu stilizimi i shqiponjës në emblemat e konceptuara nga Faik Konica dhe të realizuara nën kujdesin e tij.

Fillimisht, vihet re në ballinën e revistës “Albania” përgatitur nga piktori e skulptori Paul Nocquet (duke filluar nga nr. 1, viti II, 1898 i revistës), emblema kastriotase, që vendoset në krye të anës së majtë të revistës, sikundër vetë zemra qëndron në anën e majtë të trupit njerëzor. Përmban shqiponjë të zezë krahëhapur në fushë të artë dhe të kurorëzuar në dy krerët e saj. Në ballë të emblemës, gjendet një shqytëz në formë trekëndëshe, në ngjyrë të kaltër, e me një yll të artë gjashtëcepësh (shpjegimet këtu janë të vetë Konicës). Në fakt, “Ky armor është blazon i shekullit XVI, dhe paraqet emblemën që u skalit rreth vitit 1500 në Napoli, mbi varrin e Kostandin Kastriotit, nipi i Skënderbeut, nën kujdesin e Donika Kastriotit”.22 E quajtur “shqiponja heraldike e Kostandin Kastriotit”,23 ajo dallon për trupin e mbushur e të mbledhur, për qafat e paraqitura në lartësi dhe bishtin në gjatësi, duke pasur, kështu vertikalitet si emblemë.

Duke filluar nga nr. 8, shtator 1900, “Albania” e ndërron plotësisht ballinën e vet apo “kryefytyrën” sipas termit konician, për të na dhënë emblemën e saj të re, që do të botohet periodikisht, gjer në numrin e fundit të revistës, mars 1909. Hyjmë kështu në etapën e dytë të stilizimit të “‘shqiponjës koniciane”, gati mbretërore, nëpërmjet një embleme të fuqishme, që përmban shumë elementë karakteristikë. Emblema është vepër e piktorit belg Alfred Bastien, i cili realizoi për revistën “Albania” edhe një mori vinjetash e ilustrimesh, mbi bazën e kërkesave të Konicës, ku bien në sy stilizime të “Lule Shëngjergjit” për nder të Gjegj Kastriotit, dhe stilizime të vetë shqiponjës. Por le të ndalemi konkretisht te emblema “Albania”,24 që jepet në bardhë e zi, kur origjinali me siguri duhet të ketë qenë me ngjyra, nisur nga vetë tonet e së zezës. Emblema sundohet nga një shqiponjë (e artë) dykrenore sqeponjë-klithëse dhe masive, me krahët e shpalosura dhe një flakadan mes krerëve, përshkuar nga një shirit ku shkruhet latinisht “Unitas” (“Bashkim”). Në gjoks të shqiponjës qëndron flamuri i Arbërit dhe, duke pasur parasysh emblemat e familjeve fisnike shqiptare të kohës,25 mendojmë se ky flamur ka pasur këto ngjyra: tre shirita vertikalë, nga të cilët, dy anësorët në ngjyrë blu dhe shiriti i mesit i verdhë;  në krahun e djathtë, sipër, qëndron një kryq i kuq dhe poshtë, në krahun e majtë, është vendosur një gjysmë hënë dhe përballë saj një yll me gjashtë cepa, po të kuq (sigurisht ngjyrat po i japim të pavërtetuara). Po ashtu, flamuri ndahet diagonalisht në dy pjesë nëpërmjet një vizimi nga e majta në të djathtë. Kemi të pasqyruar nëpërmjet këtij flamuri të Arbrit idenë e lashtësisë shqiptare, nga kryqi i krishterimit te simbolet bizantine të hënës së re dhe yllit me gjashtë cepa (rreze), i njohur si ylli i Davidit. Krejt gjoksi i shqiponjës dhe flamuri i Arbërit, përshkohen nga një shirit i dytë ku është shënuar latinisht viti i botimit të “Albania-s” (Anno 1896) dhe vetë emri i emblemës “Albania”. Një shirit i tretë mbahet nga kthetrat e shqiponjës ku shkruhet: “Unguibus et Rostris”. “Kjo fjalë latinishte, shpjegon Konica, bie shqip “Me qipe e me thonjë”, domethënë shqipja dykrerëse i ruan të drejtat e saj me qipe e me thonjë.”26 Është në fakt motoja e lashtë e qytetit të Avinjonit në kohën papale, e barasvlershme me shprehjen “me dhëmbë e thonj” për të ruajtur diçka të shenjtë, ashtu si shqiponja dykrenore e Sienës në Itali.

Në një etapë të tretë, Konica e ndryshon kryekëput konceptin e tij për shqiponjën dykrenore duke u frymëzuar këtë herë drejtpërdrejt nga Barleti. Merr shkas nga një fjalë e vetme  “Distincta” në përshkrimin që i bën Barleti shqiponjës kastriotase për ta paraqitur këtë herë si shqiponjë të zezë në fushë të kuqe, pa kurora mbi krye, por me flatrat ngritur mjaft përpjetë, duke theksuar në këtë mënyrë idenë e një shqiponje krenare, si e ardhur drejtpërdrejt nga frontet e luftërave ngadhënjyese skënderbejane. Këtë shqiponjë, ai e konceptoi në fillim të shekullit XX dhe e shohim të shfaqur kryesisht te kartolinat që botoi Aladro Kastrioti me rekomandim të Konicës dhe që u shpërndanë në mjaft kopje në Shqipëri në vitet 1904-1910 për të propaganduar flamurin kombëtar. Po ashtu e shohim këtë shqiponjë më pas, me rastin e botimit të organit “Trumbeta e Krujës” në Sent Luis, Amerikë, më 1911. Dhe vetë Konica që e komenton me hollësi këtë shqiponjë te “Dielli” i 25 nëntorit 1938: “Kryefytyra e Trumbetës së Krujës është përvijësuar me mjeshtri nga një artist i Bostonit, Z. Morse,27 pas planit dhe dokumenteve që i dhashë. Vëreni re mirë dhe kuptojeni: më një anë, kalaja e Krujës, gjysm’e prishur. Në majë të një mur-kulle, ka dalë një ushtar i veshur me çelik e hekur, si në kohë të Skënderbeut… Më anë tjetër, si një shpresë e largme, por jo e kotë, shohim flamurin e Skënderbeut, por flamur feste dhe jo lufte… Më të mëngjër e më të djathtë janë të dy dokumentet katërqind vjeçare të vjetra, që provojnë se me të vërtetë kështu ish flamuri i Skënderbeut”.

Në një etapë të katërt, shohim të na shfaqet tanimë shqiponja dykrenore, e stilizuar në disa variante, kryesisht shqiponja e gazetës “Flamuri” dhe sidomos ajo e gazetës “Dielli”, që do të njohë disa stilizime: fillimisht me krahë mjaft të shtrira dhe herë me diellin mes kryeve dhe rrezatime të gjata a të shkurtra, herë me diellin në gjoks, pa rrezatime, ose pastaj shqiponjë me krahë të drejta horizontale që simbolizojnë edhe vetë rrezet e diellit. Nuk mungon as shqiponja me një lakore të madhe diellore në formë shiriti që kurorëzon krejt emblemën e gazetës “Dielli”.

Në fakt, simbolin e diellit e kemi te “Albania” koniciane që me fillimet e revistës në ilustrimin e Nocquet, si dhe te ilustrimet  “Farëhedhësi” dhe “Malet e Shqipërisë”, nga i njëjti piktor. Po ashtu edhe te vinjetat e Alfred Bastienit përdorur te “Albania”. Veçse, pas shpalljes së Pavarësisë, simboli i shqiponjës do të vijë duke u stilizuar përherë e më shumë, siç na e dëshmon studiuesi virtuoz Jaho Brahaj. Në flamujt e shpalljes së Pavarësisë dhe të shtetit të ri shqiptar, por edhe në emetimet e para të pullave postare dhe prerjet e monedhave shqiptare gëlojnë stilizime të mahnitshme të shqiponjës dykrenore, sidomos te flamuj të shoqërive patriotike brenda dhe jashtë vendit. Tanimë, shqiponja dykrenore e flamurit të Skënderbeut, zbuluar e iniciuar nga Konica – si krejt zbulimet dhe Punët e tij të mëdha Kombëtare –  e kishte bërë punën e vet për t’u shndërruar shpejt në Flamur Kombëtar dhe në version zyrtar.

III.  Nga Faik Konica

Shqipëria e ka një flamur autentik? – Përgjigje për një të sharë xhonturqve

Solli në shqipen e sotme Fotaq Andrea/

Xhonturqit, për të shuar idealizmin në zemrat e shqiptarëve, përhapën dhe po përhapin fjalën që Shqipëria nuk ka flamur autentik, që flamuri i kuq me të zezën shqiponjë dykrerëshe, është i përbërë rrenësisht tani shpejt, dhe që kjo “lëvere” s’ka ndonjë rëndësi fare. Oh jo, o xhonturq, nuk është ashtu! Lajthiteni shumë. Në kini dyshim, pyesni kockat e stërgjyshërve tuaj, dhe do të mësoni lartin dhe madhërinë e atij flamuri. Dhe jo kockat e kraharorit, po kockat e kurrizit – se turqit, stërgjyshërit tuaj, të mundur prej atij Flamuri në jo më pak se njëzet e dy luftëra, i kthyen më shpesh kurrizin se sa qëndruan t’i bëjnë ballë.

Por, që t’u presim guximin xhonturqve, dhe t’u provojmë shqiptarëve padrejtësinë e armiqve të kombit tonë, do të shtrojmë përpara secilitdo tekste autentike që dëftojnë, pa lënë fare vend për dyshim, vjetërsinë dhe vërtetësinë e flamurit që përdorim.

Kur bisedohet një pikë historie, duhet më parë të marrim librat më të vjetra  dhe më të shëndosha që e ngasin atë pikë. U botuan latinisht, frëngjisht, gjermanisht, italisht, anglisht, hispanisht, portugisht, suedisht, greqisht, më tepër se njëqind vepra përmbi jetë të Skënderbeut. Por, lënda e të gjitha këtyre veprave është e marrë, rrjedh nga një burim. Thashë “burim”, dhe këtë fjalë mbajeni mend, se nuk është një metaforë e ardhur pa kërkuar nën pendën time, por është pikërisht fjala teknike e përdorur nga historianë; Thonë frëngjisht “les sources” , “burimet” e një çështjeje historiake. Kënduat ngandonjëherë fjalën “bibliografi” të përdorur këtu [te “Albania”]. I ndjeri Emile Legrand gatonte një bibliografi shqiptare. Puna e bibliografëve është të ngrehin lista metodike librash përmbi aksh e aksh subjekt, që jo vetëm studentët e një çështjeje të shohin se ç’u botua përmbi atë, po të dinë edhe burimet nga u hoqnë [nxorën] ato botime.

Mjerisht, “burimet” e Skënderbeut tonë janë aq të pakta, sa s’kemi nevojë për kërkime të veçanta, dhe i dimë që janë dy.

I pari burim është një libër i shtypur më 1480 (vetëm 13 vjet pas vdekjes së Mbretit!), në Venedik, latinisht, nën këtë titull: “Historia Scanderbegi edita per quendam Albanensum. Venetiis impressa industria, atque impensa Erhadi Radolt de Augusta  anno Domini 1480. Die 2 mensis Aprilis ducante Joanne Mocenyco  inclyto Duce”.  Do me thënë: “Historia e Skënderbeut e botuar prej një shqiptari. U shtyp në Venedik me mundim dhe me të holla t’Erhard Radolt-it në vit të përlartë të Zotit 1480, ditën e 2-të të muajit të Prillit, kur ish në fron (të Venedikut) Joanni Mocenigo, duka i shkëlqyer”. Për autorin, i cili me modesti të tepërt, nuk e shfaqi emrin e tij, dimë këto: Ish nga Tivari, dhe një vëlla i tij qe zyrtar ndër truprojësit e Skënderbeut. Nga ky vëlla, autori shqiptar i mësonte të gjitha punët e Mbretit pothuaj ditë pas dite: zakonet e veçanta të Skënderbeut, marrëveshjet diplomatike, fushat e luftës, të tëra janë shkoqitur me shumë kujdes. Një tregim [episod] do t’u tregoj vërtetësinë e autorit tonë: kur arrin në histori të luftës së Skënderbeut në Itali, ku Mbreti ynë kishte vajtur t’i ndihte mbretit Ferdinando të Napolit kundër frënqve, shkronjësi kërkon ndjesë nëse bën lajthime, sepse, thotë, këto të ngjara i mësoj nga dorë e dytë, duke qenë që i vëllai i tij, i sëmurë në atë kohë, qe i shtrënguar të mbetet në Shqipëri: “Frater meus, qui in ipsis Domini stationariis ordines ducebat, cujus traditiones ego potissimum sequebar, eo tempore morbo implicitus domi manere coactus fuerit”. Si e shihni, libri i shkronjësit të Tivarit është një burim shumë i vlershëm për jetën e Skënderbeut. Për fat të keq, s’ka mbetur më sheshit asnjë ekzemplar; po me gjithë këtë, e njohim me anë të priftit Biemmi, i cili e përdori, pothuaj e përktheu, në jetë të Kastriotit që botoi italisht më 1742 në Brescia.28

I dyti burim i jetës së Skënderbeut është vepra e Barletit: “Historia de vita et gestis Scanderbegi, etc”. (“Histori e jetës dhe e të bërave të Skënderbeut, etj). Barleti qe shkodran dhe e kish parë me sy Skënderbenë. Kur ra Shkodra në duar të barbarëve, Barleti u ngrit e shkoi në Venedik, dhe atje botoi më parë historinë e luftës së Shkodrës. Më 1508, botoi latinisht jetën e Skënderbeut, e cila pati shumë edicione dhe shpejt u përkthye në të gjitha gjuhët e Evropës. Edicion i parë, 1508, është shumë i rrallë; po British Museum-i, i cili është fort i pasur në libra për Skënderbenë, ka jo një, po dy ekzemplarë nga ky edicion!

Pas këtyre burimeve, mund të shtojmë një vepër shumë edicionesh (i pari të cilin e kujtoj këtu, doli në Paris më 1576) të Lavardinit: “Histoire de George Castriot, surnommé Scanderbeg, roy d’Albanie. Par Jacques de Lavardin, etc., Paris, 1576”. Libri i Lavardinit, i hequr nga i Barletit, nuk mund të quhet një burim, po ka një vlerë: si e dëftova aq herë te pjesa frëngjisht e “Albania-s”, në atë kohë mbretërit e Francës kishin një trupë shqiptarësh në ushtri të tyre. Lavardini, si burrë i luftës, kish raste mjaft që të piqej me këta ushtarë, të cilët do kishin dëgjuar qindra herë  nga pleq të vendit të tyre të ngjarat dhe punët e Skënderbeut. Lavardini pra qe i zoti të kontrollonte të thënat e Barletit; dhe në mos e akseptofshim si burim, se burim nuk është, kemi të drejtë ta pëlqejmë si një shtim të dobishëm të burimeve.29

Le të kërkojmë tani në këto vepra me rëndësi në bëhet fjalë për flamurin e Skënderbeut dhe ç’thuhet.

I.” Anonimi i Tivarit”, 1480 (i cituar prej Biemmi-t, f.23) thotë: “L’insegna di Scander begh era un’aquila negra distinta in due teste sopra campo rosso.” Do me thënë: “Flamuri i Skënderbeut ish një shqiponjë e zezë me dy krerë dhe e hapur në shesh të kuq”.

  1. Barleti, 1508 (fletë XV) thotë: “Rubea vexilla nigris et bicipitibus distincta30 aquilis gerebat Scanderbegus.” Do me thënë: “Skënderbeu mbante flamurë të kuq të shtruar, me shqiponja të zeza dhe dy krerësh”.

III. Lavardin-i, 1576 (faqe 42) thotë: “Dans ses estendars, qui estoient tous rouges, il portit une Aigle noire à deux testes.” Do me thënë: “Në flamur të tij, që ishin të gjithë të kuq, Skënderbeu kish një Shqiponjë të zezë me dy krerë”.

Si e shihni pra, o vëllezër, flamuri ynë, i cili është një nga më të ndershmit dhe më të lëvduarit e botës, është pa dyshim edhe një nga më të vjetërit. Turqit le të thërrasin “lëvere” flamurin e tyre, i cili është i përlyer dhe i kalbur nga lot dhe nga gjaku i armenëve dhe i aq kombeve të tjera.

Albania, vëll. XII, 1909. 

1 Në seancën e parlamentit shqiptar më 1923 dhe gjatë fjalës së tij ditën e varrimit të Konicës.

2 “Programi tonë”, Albania nr 6, f. 90-91; “Si të punojmë”, Albania n° 5, f. 65.

3 F. Konica, Vepra 1 , f. 150, bot. Dudaj.

4 Po aty, f. 89.

5 Po aty f. 70. “Albania”, n°5, vëll. X, 1906, f. 94.

6 Vepra 1, cit. f. 176, “Gatitjet e Skënderbeut kundër turqve”..

7 “Albania”, nr. 5, 30 korrik 1897 f. 65.

8 Po aty, f. 67.

9 Po aty, f. 68-69.

10 Po aty, f. 105.

11 Po aty.

12 “Albania”, nr. 5, 30 korrik 1897, f. 88.

13 Vepra 1, cit. f. 107.

14 Po aty, f. 106.

15 Aristotel Mici, “Rreth librit “Himni Kombëtar” të etnomuzikologut prof. Vasil Tole”, https://gazetadielli.com/rreth-librit-himni-kombetar-i-etnomuzikologut-prof-vasil-tole/

16 F. Andrea, “Fletore koniciane n° 19”, botim “Dielli”, 11 mars 2016.

17 A. Mici, vep.cit.

18 Vepra 1, f. 72, 110-111.

19 Po aty, f. 110.

20 “Albania”, vëll. XII, 1909, f. 16-17.

21 Po aty.

22 Gjin Varfi, “Heraldika Shqiptare”, bot. Dituria, Tiranë, 2000, f. 31.

23 Jaho Brahaj, “Flamuri i Kombit shqiptar, origjina, lashtësia”, Tiranë, 2007, f. 79. Vetë Konica e komenton këtë emblemë  tek “Albania” nr. 1 (XIII), 30 maj-15 qershor 1898, duke na dhënë  edhe burimin nga e ka marrë : “Libri gjenealogjik i Kastriotëve nga Komandori Padiglione“, Napoli 1879.

24 Një përshkrim të kësaj embleme ka bërë edhe studiuesi Efthim Dodona në artikullin “Alfred Bastien dhe pikturat për Konicën”. Gazeta shqiptare (“Milosao”, suplement). – Nr. 4100, 13 janar, 2008, f. IV.

25 Emblemat e familjeve fisnike shqiptare Sokoli, Maruli, Avloniti, ndër të tjera, kanë pasur të pasqyruar simbolin e gjysmë hënës, si në ngjyrë të artë, ashtu dhe të kuqe. Gjin, Varfi, vep.cit. “Heraldika shqiptare”.

26 “Albania”, nr.8, 10 shtator 1900, viti IV vëll. E, f. 9.

27 C.H.D. Morsl. – nënshkruar në pjesën fundore të ilustrimit “Trumbeta e Krujës”.

28 Humbja e Librit të Tivarasit nuk është një e ngjarë e rrallë në historinë e librave. Një tragjedi e Thomas Corneille-it (vëllait të Corneille-it të madh) u botua në shekull të XVII, u shit, u bisedua [komentua] në shkrime, u loz në theatro, – dhe sot nuk mund të gjendet asnjë copë gjëkund. (“Brunet, Manuel du Libraire” E citoj nga kujtimi). Shihni veprën e Budit “Speculum Confessionis” (Rome, 1621), qenien e së cilës e shfaqa për të parën herë dy vjet më parë te “Albania”: ndodhet në botë vetëm një copë e njohur, në Bibliothèque Mazarin të Parisit (n° 24, 582). Libri i Tivarasit u botua 150 vjet më parë se ai i Budit dhe nja 200 më parë se ai i Th. Corneille-it. Por prapë, jam i sigurt që një ditë do të gjendet një ekzemplar në ndonjë libërtore të Italisë. (Shënim i F. Konicës).

29 Kjo ide e Konicës mund të jetë e vlefshme edhe për sa i përket “burimit bibliografik të Biemmi-së” i njohur si “Anonimi i Tivarasit”, i cili, deri më sot (me përjashtim të Konicës, A. Gegaj e Nolit), nuk ka qenë pranuar nga Historiografia shqiptare. Prof. Kristo Frashëri, në veprën e tij “Skënderbeu, Jeta dhe Vepra“, e trajton gjerësisht çështjen e ekzistencës, autenticitetit dhe vlerës së “Anonimit të Tivarasit”, duke e lënë, me të drejtë, çështjen të hapur për diskutim e studim objektiv e shkencor, mbi bazën e një ballafaqimi të drejtpërdrejtë të veprës së Biemmi-së me dokumente të kohës. (K. Frashëri, “Skënderbeu…” bot. Toena, 2002, f. 5-20).

30 Kjo fjalë, e përdorur natyrisht edhe prej Biemmi-t, është hequr nga terminologjia heraldike, dhe “thuhet gjithnjë për pendët e hapura me majë të kthyera përpjetë.” (Shënim i F. Konicës –  nënvizimi ynë).

Naim Frashëri:Fet’ e besët t’i kemi, Po të ndarë të mos jemi…

by

“Përpara Krishtit”  tek libri  “Lulet  Verës” të N.Frashërit/

 Fet’ e besët t’i kemi,/

Po të ndarë të mos jemi./

Naim Frashëri/

   Esse nga  Aristotel  Mici/MA-USA/

Poeti Naim Frashëri është mendimtari i parë i Rilindjes që hodhi idenë e mirëkuptimit ndërfetrarë dhe të tolerancës fetare në të mirë të unitetit kombëtar, që duket  edhe në librin e tij poetick,“Lulet e Verës”, botuar më 1890. Midis vjershave  të tjera në këtë libër, ndodhet edhe  ajo qe titullohet “Përpara Krishtit”. Për arsyet më naïve kjo vjershë është lënë në harresë prej studjuesve dhe kritikëve letrarë. Mendimi ynë është se kjo vjershë jo vetëm nuk duhej  injoruar, po të  ishte  analizuar  me seriozitet e dashuri. E para, sepse është  pjesë e përrmbledhjes poetike “Lulet e Verës”. Së dyjti,  se me  këtë poezi  qartësohet edhe më shumë ideja rreth humanizmit të Naimi Frashërit si edhe të kuptuarit e filozofisë së tij për personin e sakrificës dhe të martirizimit. Së treti, poezia “Para Krishtit” nuk duhej lënë në harresë edhe për faktin se është  shprehje e  tolerancës fetare e vetë autorit  në të njëjtën kohë, e gjithë lexuesve, pra e mbarë popullit shqiptar.    Kështu Krishti te “Lulet e Verës” nuk është një figurë religjioze, sepse nuk trajton motive fetare, përkundrazi, me personin e Krishtit  poeti jep  mendimtarin humanist, i cili brengoset për vuajtjet e padrejtësitë në shoqëri.

Madhështia e Krishtit në poezi shprehet në thjështësinë e Tij. I thjështë midis të vuajturve, Ai guxonte  të thoshte të vërtëtën për mirësinë,  për të drejtën, për njerinë. Për t`u mësuar njerzëve të vërtetën , ai nuk u tremb deri në sakrifikim, deri në kryqëzim, duke u bërë ashtu  një  Promethe i ri  i njerëzimit. Jo më kot gjithë bota e qytetëruar  e  ndanë Kohën e Vjetër,  të cilën e quan Para Krishtit,  nga Kohën e Re, Pas Krishtit, pra e kthen Krishtin  kështu, si  pragun kohor  më të madh të njerëzimit.Nisur pikërisht nga   akti i martirizimit, Naim Frashëri e shikon  Jezu Krishtin kryesisht si njeri, pra e zbret nga kupola qiellore  dhe e shikon si njeri tokësor.

Djalëth njeriu i Perëndisë

            Fytyra jote  mua më tregon

Ah ! Të keqijat e njerëzisë,

Që ka punuar dhe punon…

Pra fyutyra e vuajtur e Krishtit si martir i tregon poetit mbrapështitë  e njerëzve të ndjekjes  e të përsekutimit që nga Farisenjtë e deri te Juda Iskalioti, qe nga mbret Herodi deri te Pont  Pilati. Fytyra e zbehtë e  Krishtit është një rrëfim i vuajtjeve dhe i  mundimeve njerëzore.

Se kjo fytyrë/Është pasqyrë/ dhe na rrëfenë/E s’na gënjen.

Pamja e dobësuar e Krishtit është pasqyrim i njerëzve të tortruar, fytyrë e njerëzve që kanë vuajtur padrejtësitë e të tjerëve pa asnjë arsye, që janë dënuar për bindjet e tyre të patundura, që për idetë e tyre  kanë shkuar  vetë drejt flijimit, duke sakrifikuar ashtu veten. Dhe poeti e sintetizon këtë imazh  të Krishtit në vargjet e tij:

Gjithë ç’ ka hequr njeriu i mjerë,

                        Nga vet` e  tinë e nga i vëllaj,

                        Që kanë  vrarë e kanë prerë

                        Pa gjyq, pa fjalë, pa pasur faj.

Dihet nga të gjithë dhe është më se e vërtëtë se në jetën sociale  janë shfaqur  fenomene antihumane, dukuri  të dhimbëshme, që kanë  shkakëtuar tragjedi dhe brenga  shoqërore dhe familiare, ashtu siç thotë vargu i poetit si dënime nga ata : ”Që kanë vrarë e kanë prerë/                                                                                                

Pa gjyq, pa fjalë, pa pasur faj”                                                                                 

  Dukuri të tilla kanë ndodhur në shekuj, para Krishtit, pas Krishtit , e deri  në ditët tona.

Le të kujtojmë nga historia botërore Galileo Galilenë dhe Xhordano Brunon, Ana Frankun dhe kampet shfarosese të nazitëve hitlerianë, si dhe mijera viktima qe humben jetën , kur u shemben Kullat Binjake me 11 Shtator 2001, në New York,  prej akteve terroriste.  Po kështu na vijnë në mendje nga jeta  në vendin tonë, vrasjet e mësuesve martirë, si Pandeli Sotiri, Papa Kristo Negovani, e Petro  Nini Luarasi, vrasjet e liberatorëve të shquar si Luigj Gurakuqi e Bajram Curri, martirët  e masakrës së 4 Shkurtit 1944, po ashtu vrasja e viktimave me rastin  e ”hedhjes së bombës” në Ambasadën  Sovjetike në fillim të vitëve `50, po kështu dënimet e rënda për inxhinierët e pasionuar të naftës Koço Plaku, Petraq Xhaçka dhe Enriko Veizi, të gjykuar në gjyqe me dyer të mbyllura, vrasjet  e dëshmorëve të demokracisë në Shkodër me 2 Prill, 1991,  si edhe vrasja e  maskrës  më 21 Jannar 2011 në Tiranë, që janë të gjitha ashtu  si si i përshkruan Poeti  vrasje “Pa gjyq, pa fjalë, pa pasur faj”.

Merret vesh se të gjitha këto ngjarje tragjike kanë ndodhur  në kohën pas  Krishtit. Po pamja e  Krishtit në vjershën e Naimit si edhe fjalët e poetit për të na bëjnë të kujtojmë  episode të tilla të ndodhura në kohëra të ndryshme midis njerëzve, si padrejtësi mizore, ashtu si i përfytyron poeti: ”Fytyra jotë më tregon …të këqijat e njerëzisë” dhe më pastaj , po në këtë vjershë:  “…kjo fytyrë është pasqyrë /Dhe na rrëfen/ Gjithë ç` ka hequr njeriu i mjerë/  Pa gjyq, pa fjalë, pa pasur faj.”

Personifikimi dhe  portretizimi i Jezu Krishtit si njeri real , futja e tij midis  njerëzve  shpreh edhe nderimin që kishtë Naimi për njerinë:

Faltore kemi njerinë,                                                                    

Atje gjejmë edhe Perëndinë.                                                          

Ai besontë dhe kishtë bindjen se:

“Po të nderojë njeriu njerinë,/                                                           

E  ka nderuar edhe Perëndinë”

 Përmes figurës së  Krishtit poeti përpiqet të japë  pamjen e njeriut  të mirë, që i do njerëzit dhe vuan për njerëzinë, prandaj ai i thotë figurës së Krishtit:

Ti u përpoqe për njerëzinë,                                                                                              

Dhe dashurinë e bëre besë/                                                                                         

Njeriut i vure nom miqësinë,

Që kur të lind gjer sa të vdesë.

 Duke medituar para Krishtit, me anë të vargjeve të tij, autori do të hedh dritë rreth përsosmërisë së figurës së njeriut. ”Problemi qenësor i filozofisë  së Naim Frashërit është krijimi i njeriut etik; ai kërkon që çdo njeri, pavarësisht prej fesë, të jetë i kompletuar moralisht”.[1]

Poezia  “Përpara  Krishtit” si gjithë vepra e Naim Frahërit , përshkohet nga  një humanizëm i thellë. I ndikuar prej iluminizmit francez,  si edhe nga  romantika e Viktor Hugoit, poeti Naim Frashëri i shikon me dhembshuri njerëzit në përgjithësi dhe  të varferit në veçanti., siç e verejmë me së miri të  poezia “Varfëria”. Po shpirti i ndijshem i poetit dhembshurohet edhe për një kafshë e për një shpend. Le të kujtojmë  vetëm vargjet  e para të poezisë ”Zogu dhe djali”:

Një zog të bukur zuri një djalë,/Ai po dridhej dhe i thosh ca fjalë:/ Nukë të vjuen keq  që jam i mitur/Si ti, i vogel, e s`jam  dhe rritur. 

Siç shihet gjithë vepra  e Naim Frashërit përshkohet nga  një humanizëm i madh; në çdo varg të tij ndihet prania e njeriut  zemërgjerë e të ndijshëm. Keshtu edhe të  poezia  “Përpara Krishtit” gjejmë një dhembshuri të jashtëzakonshme për njeriun. Po është për të ardhur keq, qe nje studiues  disa dekada përpara në librin e tij “Jeta dhe idetë e Naim Frashërit”, me gjykimin e vet  skematik, ketë humanizem të poetit e quan “abstrakt”. Paradoksi arrin kulmin kur ai po në atë libër rreh të argumentojë se humanizmi i poetit tonë është abstrakt, sepse “njeriu për të cilin bën fjalë  Naimi, është njeri abstrakt , që nuk bën pjesë në asnjë klase”. Pra absurdi filozofik i studiusiot në fjalë të çon tek logjika e mungesës së klasave dhe për rrjedhojë  edhe te mosnjohja e luftës së klasave në veprën e poetit. Absurditeti i autorit të librit të sipërpërmëndur rritetet edhe më shumë kur ai merr të trajtojë poezinë  “Përpara Krishtit”, citon edhe strofën e pestë të saj, por jo pa arsye, nuk shkruan titullin e poezisë. Në vend të atij titulli, pra, “Përpara  Krishtit”, ai ka venë togfjalshin “në një poezi tjetër”… Kështu në të njëjtën kohë, pa titullin e saj, edhe injorohej poezia  po edhe denigrohej.

Me Krishtin e” Luleve të Verës”, siç e thamë edhe më sipër, më tëpër se hyjninë Naim Frashëri përsonifikon njeriun e sakrificës, martirin e drejtësisë, të toloerancës, dhe  të urtësisë; shikon mendimtarin human, që është i gatshëm të flijohet për të mirën  e njeriut dhe përparimin e tij. Ketë kuptim kanë këto vargje:

”Zot ti ke vuar,

Edhe s`ke pushuar,                                                                                                         

Nga njeriu hoqe,

Për të u përpoqe.

Këto vargje të kujtojnë  simbolikën e “Qiririt”, që aludon vetë poetin:

Në mes tuaj kam qëndruar                                                                                                   

 E jam duke përvëluar.                                                                                                        

Që t`u jap pakëz dritë                                                                                                     

 Natën t`ua bëj dite.

Për analogji duhet nënvizuar se është po ajo simbolikë e vetëflijimit edhe te poezija tjetër alegorike “Fyelli”, ku poeti vuan,  rënkon e mallëngjehet për brengat e njerëzisë:

Kraharor e kam çpuar,                                                                                                       

   E kam bërë vrima- vrima

Dhe kam qar` e kam renkuar                                                                                             

Me mijëra psherëtima.

I  përmendëm këto dy motive alegorike të poetikës së Naim Frashërit për të sqaruar edhe më shumë  me anë të anologjisë përkushtimin e madh  të poetit , angazhimin e tij shpirtëror, mendor dhe fizik për Shqipërinë, kombin shqiptar dhe gjuhën shqipe.

Të poezia  “Përpara Krishtit” si edhe në disa poezi të tjera lirike , N. Frsashëri përjeton  thellë ndjenjën e  flijimit si një Krisht në miniaturë. Pra , te  Krishti i “Luleve të Verës”, te sakrifikimi i tij, duhet të shikojmë, përzjerë  me të, edhe autorin, poetin  që me veprën  dhe fjalën e tij ishte bërë ashtu Apostulli i shqiptarizmes.

Dhe së fundi, si konklusion,  themi  se gjithë poezia “ Përpara Krishtit”, është  shkruar me  frymëzim dhe duhet parë e vlerësuar si pjesë përbërse e  veprës së Naim Frashërit. Kjo poezi mbyllet në pajtim me frymën  panteiste të poetit:

Për  këtë fjalë 

 Të qofsha falë,                                                                                    

Se njerëzia                                                                                   

Ësht’ Perëndia/

Kështu, fuqia hyjnore, ”zjarri i  dashurisë qiellore” është kudo dhe gjithë qenia njerëzore është përzjerë me të, ashtu siç meditonte poeti në filozofinë e tij.

[1] Nga Rexhep Qosja” N.Frashëri”, Vepra 1, “Rilindja”, Prishtinë, 1978,  f.18

KRISHTI U NGJALL !

by

Nga Fritz RADOVANI/

MARTIRËT E KISHËS KATOLIKE NË SHQIPNI THIRRËN:“Jam i pafajshëm, po vdes në krye të detyrës s’eme.

Rroftë Krishti Mbret, Rroftë Papa, Rrofshin Katolikët, Rroftë Shqipnija!/

U bëj hallallë gjyqit dhe ato që do të shtijnë mbi trupat tonë të pafajshëm!”/

  • Genocidi komunist ka përfshi nga viti 1944 – 1990 këta Klerikë Katolik në Trojet Shqiptare:/
  • TË PUSHKATUEM:

(Me gjyqe, pa gjyqe dhe gjyqe të mëshefta)

  1. Imzot FRANO GJINI (1886 – 1948) Regjent i Delegacionit Apostolik në Shqipni. 1945.
  2. Imzot GJERGJ VOLAJ (1904 – 1948) Ipeshkëv i Sapës.
  3. Imzot NIKOLL DEDA (1890 – 1948)

4   Imzot NIKOLL NOGA (TUSHA) (1895 – 1946)

  1. At MATI PRENNUSHI OFM. (1882 – 1948) Provinçial i Françeskanve të Shqipnisë.
  2. At ÇIPRIAN NIKA OFM. (1900 – 1948) Guardian i Françeskanve të Shkodres.
  3. At LEKË LULI OFM. (1908 – 1944).
  4. At LEONARD TARGAJ OFM. (1910 – 1945)
  5. Don LAZËR SHANTOJA (1892 – 1945)
  6. Don NDRE ZADÊJA (1891 – 1945)
  7. Don MARK GJANI (1909 – 1945)
  1. At PAPA PANDI (1909 – 1945)
  2. At ANTON HARAPI OFM. (1888 – 1946)
  3. At GIOVANI FAUSTI  SJ. (1899 – 1946)
  4. At DANJEL DAJANI  SJ. (1906 – 1946)
  5. At GJON SHLLAKU  OFM. (1907 – 1946)
  6. Don NIKOLL GAZULLI (1893 – 1946)
  7. Don ALFONS TRACKI (1892 – 1946)
  8. Don LUIGJ PICI (1907 – 1946)
  9. Don ZEF MAKSEN (1901 – 1946)
  10. At BERNARDIN LLUPI  OFM. (1894 – 1946)
  11. Don LUIGJ PRENDUSHI (1896 – 1947)
  12. Don DEDË MAÇAJ (1920 – 1947)
  13. Don ANTON ZOGAJ (1905 – 1948)
  14. Don EJËLL KOVAÇI (1920 – 1958)
  15. Don DEDË MALAJ (1920 – 1959)
  16. Don ZEF BICI (1919 – 1968)
  17. Don MARK DUSHI (1920 – 1968)
  18. Don MARIN SHKURTI (1933 – 1969)
  19. Don SHTJEFËN KURTI (1898 – 1971)
  20. Don MIKEL BELTOJA ( 1935 – 1974)
  21. Seminaristi MARK ÇUNI (1919 – 1946)
  • TË VDEKUN NË TORTURA:
  1. At LORENC MITROVIÇ OFM. (1872 – 1943)
  2. At BERNARDIN PALAJ OFM. (1894 – 1946)
  3. At SERAFIN KODA OFM. (1915 – 1947)
  4. Papa JOSIF PAPAMIHAJLI (1912 – 1948)
  5. Don ALEKSANDËR SIRDANI (1892 – 1948)
  6. Don PJETËR ÇUNI (1914 – 1948)
  7. Don DEDË PLANI (1889 – 1949)
  8. Don JAKË BUSHATI (1890 – 1949)
  9. Imzot JUL BONATI (1874 – 1951)
  10. Vlla GJON PANTALIA ( 1887 – 1947)
  • TË VDEKUN PAK KOHË MBAS TORTURASH NGA SIGURIMI I SHTETIT:
  1. Imzot FRANO GJURAJ (1893 – 1947)
  2. Don ANTON MUZAJ (1921 – 1948)
  3. Don KOLEC PRENNUSHI (1902 – 1950)
  4. Don LAZËR JUBANI (1925 – 1982)
  • TË VDEKUN NË BURGJE E KAMPE SHFAROSJE:
  1. Imzot VINÇENC PRENNUSHI OFM. (1885 – 1949)
  2. Imzot ERRNESTO ÇOBA (1913 – 1980)
  3. Don MARK BICAJ (1911 – 1946)
  4. Don NIKOLL SHELQETI (1892 – 1947)
  5. Don EJËLL DEDA (1917 – 1948)
  6. Don NIKOLL LASKAJ (1898 – 1948)
  7. At GASPËR SUMA OFM. (1897 – 1950)
  8. At PAL DODAJ OFM. (1880 – 1951)
  9. At KARLO SERREQI  OFM. (1911 – 1954)
  10. At KLEMENT MIRAJ  OFM. (1882 – 1956)
  11. At RROK GURASHI  OFM. (1894 – 1965)
  12. Don RROK  FRISKU (1892 – 1956)
  13. Don PJETËR  NOGA (TUSHA) (1873 – 1958)
  14. Don ANTON  DOÇI (1920 – 1973)
  15. Don MARK  HASI (1920 – 1981)
  16. Don LEC SAHATÇIJA (1906 – 1986)
  17. Don NIKOLL  GJINI (1911 – 1987)
  18. Don PJETËR GRUDA (1922 – 1989)

 VDIQËN MBASI VUEJTËN DËNIMIN:

 Imzot GJERGJ HABERI (1874 – 1950)

  1. Don ZEF SHTUFI  (1879 – 1950)
  2. Don NDOC NIKAJ (1864 – 1951)
  3. Don MARK SHLLAKU (1865 – 1951)
  4. Imzot BERNARDIN SHLLAKU  OFM. (1875 – 1956)
  5. At BUON GJEÇAJ OFM. (1870 – 1957)
  6. At PAL ÇIURÇIJA OFM. (1878 – 1957)
  7. At PASHKO GJADRI SJ. (1877 – 1960)
  8. Don NIKOLL KIMZA (1878 – arratiset, vdes në Romë 1960)
  9. Don NDOC SUMA (1887 – 1962)
  10. Don TOMË LACAJ (1898 – 1962)
  11. At MARIN SIRDANI OFM. (1885 – 1962)
  12. Don VLASH MUÇAJ (1918 – 1963)
  13. At LEONARD SHAJAKU  OFM. (1887 – 1964)
  14. Don MEHILL ÇUNI (1871 – 1965)
  15. At ÇIRIL CANI OFM. (1875 – 1967)
  16. Don LAZËR DEDI (1919 – 1967)
  17. Don PRENKË QAFALIA (1900 – 1967)
  18. Don NIKOLL SHLLAKU (1886 – 1967) 
  19. Don NDRE  LUFI  (1878 – 1969)
  20. At FLORIAN BERISHA  SJ. (1897 – 1970)
  21. At MARK  HARAPI SJ. (1890 – 1974)
  22. At MARJAN PRELA  OFM. (1885 – 1974)
  23. At GJON KARMA  SJ. (1896 – 1975) 
  24. Don PAL GJINI (1905 – 1975)
  25. At ALFONS ÇUNI  OFM. (1900 – 1976)
  26. Don NDUE SOKU  (1922 – 1976)
  27. Don LEKË DREDHAJ (1899 – 1976)
  28. At MËHILL  MIRAJ  OFM. (1909 – 1978)
  29. Don INJAC  GJOKA (1916 – 1979)
  30. At GEGË LUMAJ  OFM. (1904 – 1980)
  31. At  DONAT KURTI  OFM. (1903 – 1983)
  32. At  MËHILL TROSHANI  SJ. (1904 – 1983)
  33. At  SEBASTJAN DEDA OFM. (1916 – 1984)
  34. At  FILIP MAZRREKU OFM. (1913 – 1984)
  35. At FRANO KIRI OFM. (1902 – 1986)
  36. At FERDINAND PALI OFM. (1907 – 1986)
  37. Don MARIAN ARTA (1905 – 1986)
  38. At AUGUSTIN ASHIKU OFM. (1906 – 1986)
  39. At PJETËR MËSHKALLA SJ. (1901 – 1988)
  40. Don KOLEC TONI (1932 – 1992)
  41. Don NDOC SAHATÇIJA (1904 – 1993)
  42. At PETRAQ ISAK (1914 – 1997)
  43. Fra GASPËR JUBANI (1920? – 1992)
  44. Fra Ndue VILA (1879 – 1956)
  • KLERIKË QË U ZHDUKËN NGA SIGURIMI I SHTETIT KOMUNIST:
  1. Don MATISH LISNA (1924 – helmatisë 1958)
  2. Don PRENKË NIKÇI (1921 – aksidentalisht 1974)
  3. Don LAZËR SHELDIJA (1928 – 1988, vra në SHBA)
  • VUEJTËN DËNIMIN DHE ISHIN NË SHERBIM TË FESË MBAS VITIT 1993:
  • 25 Prill 1993 PAPA GJON PALI II – në SHQIPNI.

“….Të dashtun Vllazën e Motra! Sa herë në të kaluemen ju asht dashtë me ruejtë identitetin tuej. Me një angazhim të tillë, sikur edhe vetë ky shesh na e kujton, u shque figura e naltë e të Krishtenit Gjergj Kastriotit Skenderbeut, i respektuem nga Papët e Romës dhe përjetësisht i gjallë në kujtimin e Popullit Shqiptar…

Ajo që ka ngja në Shqipni, të dashtun Vllazën e Motra s’ ishte pa kurrë në historinë e njerzimit…”

                                                         Papa Gjon Pali II (Në Sheshin Skenderbej Tiranë)

                                          Buletini Katolik Shqiptar, Vol.XIV. fq. 171, 1993. San Francisco USA.

  1. 113. Imz FRANO ILLIJA Argjipeshkëv i Shkodres (1918 – 1997)
  2. Imzot NIKOLL TROSHANI (1915 – 1996)
  3. Imzot ZEF SIMONI (1928 – 2009)
  4. Imzot MIKEL KOLIQI ●KARDINALI I – SHQIPTAR (1902 – 1997)
  5. At ZEF PËLLUMBI OFM. (1924 – 2008)
  6. At ALEKS BAQLI OFM. (1918 – 1993)
  7. At JAK GARDIN SJ. (1905 – 1996)
  8. Don ZEF GILA (1916 – 2000)
  9. At KONRRAD GJOLAJ OFM. (1918 – 2000)
  10. Don SIMON JUBANI (1928 – 2011)
  11. At LEON KABASHI OFM. (1906 – 1998)
  12. Don LUIGJ KÇIRA (1925 – 2008)
  13. Don NDRE KRROQI (1922 – 1996)
  14. At ANTON LULI SJ. (1910 – 1999)
  15. At DIONIZ MAKA OFM. (1910 – 2004)
  16. Don NIKOLL MAZRREKU (1912 – 1996)
  17. Don PASHKO MUZHANI (1915 – 1993)
  18. Don NDOC NDOJA (1914 – 1996)
  19. Don LORO NODAJ (1918 – 1996)
  20. Don NDOC NOGAJ (1926 – 2011)
  21. Don GJERGJ SIMONI (1935 –
  22. Don ERRNEST TROSHANI (1928 –
  23. Don MARTIN TRUSHI (1933 – 1998)
  24. At GJERGJ VATA SJ. (1915 – 2000)
  25. At VIKTOR VOLAJ OFM. (1910 – 1995)
  26. Don JAK ZEKAJ (1906 – 1995)
  • MOTRA QË VUEJTËN DËNIME NË BURGJET KOMUNISTE:
  1. Moter GJEORGJINA BULGARECI (1928 – ?
  2. Moter LILJANA RADOVANI (1925 – ?

 

■EDHE HARRESA ASHT VRASJE…E SHPESH, MA E RANDË SE PREJ PLUMBIT!

PO, MOS HARRONI… TË GJITHË PARA SE TË PUSHKATOHEN KANË THIRRË:

“RRNOFTË SHQIPNIA!”…

Melbourne, 26 Mars 2016.

Shenim: Nga libri “KKSH perballë Gjenocidit komunist 1944 – 1991” Autor FR. 2013.

 

NUK IU NËNSHTRUA DIKTATURËS SË EGËR, LUFTOI SI ASKUSH TRANZICIONIN MASHTRUES

by

(Ese kushtuar të përndjekurit dhe analistit Eugjen P. Merlika)/

Nga Thanas L. GJIKA/
Eugjen Merlika, midis të përvuajturve të diktaturës komuniste është një shembull i qëndresës burrërore ndaj përvuajtjeve të saj, kurse midis analistëve të pas vitit 1991 është një shembull i mprehtësisë që zbuloi dhe luftoi tranzicionin mashtrues.
Jeta e tij deri më 1990 është e ndryshme prej të përvuajturve të tjerë. Ai shkoi në internim që foshnjë 2 vjeç dhe në vitin 1991, kur ishte 47 vjeç u aktivizua me penë për demokratizimin e jetës e të politikës shqiptare me një mprehtësi të veçantë. Pa pasur arsimin e lartë si shumica e atyre që u aktivizuan në median e kësaj kohe, ai luftoi si forcë e pavarrur për ecurinë e Shqipërisë drejt demokracisë së vërtetë. Ky intelektual e kishte marrë formimin e tij në kushte shumë të ndryshme dhe shumë të vështira në krahasim me të tjerët. Ai është bashkëmoshatar i diktaturës shqiptare, deri në vitin 1991, jetoi nëpër kampet e dëbim-internimit dhe provoi burgjet e Spaçit e të Zejmenit. Ai mundi të kryente me disa ndërprerje shkollën 7-vjeçare e atë të mesme, duke lexuar e shkruar detyrat shkollore mbi krevat dhe mbi gjunjët e tij pranë një llampe me vajguri, pa pasur kurrë një tavolinë shkrimi, një abazhur, radio, makinë shkrimi, kompiuter, televizor, etj. Formimin e tij ai e mori me punën këmbëngulëse autodidakte përmes leximeve dhe dëgjimit me vëmendje të bisedave të gjyshes, nënës, babait, xhaxhait dhe të të dënuarve të tjerë, klerikë e profesorë. Bisedat me të tillë njerëz i vlejtën atij më shumë se leksionet që patëm marrë ne në universitete.
Deri në qershor 1991, kur i kishte kaluar të 47-at, atij nuk i ishte lejuar të shkruante ndonjë artikull, analizë, kujtime nga jeta, etj. Mirëpo kapitullimi i diktaturës i dha Eugjenit të drejtën e të qenit qytetar i lirë, të cilën ai po e shfrytëzon me përkushtim të lartë qytetar. Në situatën e re ai përveç punës për të mbijetuar iu përvesh punës intelektuale për të kontribuar në emancipimin e shoqërisë shqiptare me gojë dhe me shkrim. Shkrimet e viteve 1991-2004, të botuara në organe të ndryshme, ai i mbodhi në librin e parë Elegji për brezin tim SEJKO, 2005, 285 f.; kurse shkrimet e hartuara më vonë dhe disa të zgjedhura prej vëllimit të parë i botoi në librin e dytë Përsiatje… OMSCA-1 2011, 388 f. Këto dy përmbledhje bashkë me shkrimet që ai vijon të hartojë e botojë deri sot, të cilat do t’i botojë së shpejti në një përmbledhje të re, janë vepra me vlera të shumanshme ku bie në sy lirizmi në rrëfime e përshkrime ngjarjesh dhe analiza e thellë në shkrime problemore. Aty lexuesi njihet nga afër me jetën dhe punën e rëndë të të dënuarve në kampet e dëbim-internimit, ku orari i ditës së punës fillonte në tre të mëngjezit me apelin e stërzgjatur dhe mbaronte në gjashtë të mbrëmjes, gjithnjë në prani të policëve të armatosur.
Në fillim kampet e dëbimit u konceptuan nga partia shtet si kampe të shfarrosjes së armikut të klasës, prandaj sot kur të dënuarit, që kanë mbetur gjallë, kërkojnë shpërblim për vitet e vuajtjes në kampin e Tepelenës për vitet 1949-54, u thuhet se nuk ka dokumenta për ekzistencën e atij kampi…
Si të ishte penë e një shkrimtari të stërvitur, pena e Eugjenit jep përshkrime emocionuese për punën dhe jetën e mundimshme plot fyerje të të dënuarve në kampet e internimit dhe në ato të punës së detyruar, ku nënat i linin fëmijët të lidhur në djepe tërë ditën dhe kur ktheheshin në mbrëmje, disa i gjenin të vdekur. Skena që të kujtojnë tregimin e Migjenit Bukuria që vret. Fëmijët që i shpëtonin vdekjes rriteshin si qënie pa ëndërra, pa të ardhme, sa që shumë prej tyre nuk dinin, a duhej t’i falenderonin prindërit që i patën sjellë në jetë, apo t’i qortonin për faktin se i kishin sjellë në një jetë aq të mundimshme.
Ushqimi për gjithë ditën ishte shumë i pakët: bukë misri me gramaturë që nuk të ngopte, një tas me çaj e pak sheqer për mëngjez, një tas me supë bollguri plot krimba për drekë dhe pak gjizë e çaj për darkë. Për të plotësuar disi ushqimin njerëzit detyroheshin të mblidhnin në pyll lende lisi e barëra të ngrënshme. Në përbërjen e gjakut të popullit shqiptar deri më 1991 mungonin shumë vitamina e proteina, por këtyre njerëzve përveç mungesës akoma më të theksuar të vitaminave e proteinave në gjak, u mungonin edhe lëngjet në trup. Ata dalloheshin prej së largu për dobësinë fizike, prej së cilës disa vijojnë të vuajnë ende sot, si viktima të asaj jete.
Të dënuarit u mësuan me mungesat dhe kushtet e rënda të jetës, por, tregon autori, më torturues ishte presioni psikologjik për t’i mbajtur ata nën presionin se do t’i arrestonin e burgosnin, jeta nën frikën e spiunllëkut prej bashkëvuajtësve a bashkëfshatarëve. Ai përmend arrestimin, gjyqin dhe burgun që pësoi ai si pasojë e spiunimit të një bashkëvuajtësi, më tej tregon për mbledhjet e detyruara të fshatarëve, ku i nxirrnin para sallës dhe duke i pështyrë, i demaskonin me shpifje si armiq që donin të përmbysnin pushtetin e popullit, që donin të sabotonin prodhimin, etj, etj. Të tilla poshtërsira i ndërpriste më në fund i deleguari i partisë, i cili për të treguar “zemërgjerësinë” e partisë, thoshte se nëna parti i falte, por ata duhej të punonin kokulur. Të tilla shfaqje poshtëruese skenoheshin me qëllime djallëzore: nga njëra anë ato trembnin fshatarët për të jetuar si pula të lagura; nga ana tjetër fyenin kundërshtarët politikë të rregjimit.
Mirëpo drejtuesit e diktaturës së proletariatit, shton Eugjeni, nuk kuptonin se sa miopë po tregoheshin me këtë politikë poshtërimi. Ata po shkatërronin tiparet e karakterit të shqiptarit, tipare si mikpritja, mbrojtja e të dobtit, ruajtja e fjalës së dhënë, besimi tek Zoti, etj, etj. Duhej të vinte shëmbja e diktaturës që të zbuloheshin dëmet e mëdha që i pati shkaktuar sistemi diktatorial karakterit të popullit shqiptar:
Shqiptari, që nuk e kishte braktisur kurrë me dëshirën e vet atdheun, por kishte praktikuar vetëm kurbetin sezonal ose atë disavjeçar, tani mori nga sytë këmbët, u shpërngul me kuç e me maç dhe u turr drejt botës së lirë si qeni i lëshuar nga zinxhiri.
Shumë shqiptarë, si ata që mbetën në atdhe dhe ata që u shpërngulën përvehtësuan si zanat vjedhjen, për të kapërcyer gjendjen shumë të varfër në të cilën ishin katandisur gjatë shpronësimeve të pafund të diktaturës. Shumë të tjerë filluan të merren me ushtrimin e blerje-shitjes së drogës, të prostitucionit, të kalimit klandestin të njerëzve, pa menduar për dëmin që u shkaktonin viktimave.
Analizat që u bën autori shumë ngjarjeve të mbas 1991-it dëshmojnë për pjekurinë e tij, për shpirtin human, për superioritetin që ka njeriu i edukuar me besimin tek Zoti, me idenë se një ditë do të japë llogari për gjithçka bën e thotë.
Eugjen Merlika jeton me shqetësimet dhe problemet e brendshme dhe të jashtme të popullit shqiptar në të dy anët e kufirit, në Shqipëri, Kosovë e gjetkë. Atë e bën të vuajë çdo lajm i keq për popullin e tij dhe e gëzon çdo lajm i mirë. Po aq i ndjeshëm është ky autor edhe për problemet madhore të njerëzimit. Ai vuan dhe e dënon terrorizmin e terroristët që shkatërruan kullat binjake më 11 shtatorit 2001 e shkaktuan masakra të tjera më vonë, deri në ditët tona.
Analizat e thella të fenomeneve shqiptare, përshkrimet plot dhimbsuri për njerëzit, hymnet që u thurr ai dy gjyshërve të tij dhe nënës së vet, përvujtneshës së madhe Helena, pa kërkuar hakmarrje e shpagim, por vetëm duke kërkuar drejtësi e ndreqje të karakterit të shqiptarit, janë dëshmi e superioritetit të formimit mendor e moral të tij. Tematika e trajtuar prej këtij analisti është shumë e gjerë. Leximi i veprave të tij të mbush mendjen se një njeri i përvuajtur si Eugjen Merlika ka kaluar një shkollë të lartë të persosjes shpirtërore, se ai është shenjtëruar gjatë atij kalvari dhe mund të mësohet shumë prej shkrimeve të tij dhe bisedave me të.
Kurajua civile është një tipar dallues i këtij autori. Ai i drejtohet me letër presidentit Mojsiu për padrejtësinë e shpërblimit të pabarabartë për vitet e dënimit të Fatos Nanos dhe të dënuarve të diktaturës. Ai demaskon z-njën Nexhmie Hoxha për intervistën që i dha gazetarit italian A. Purgatori në gazetën Corriere della Sera ku me paturpësi ajo theksonte se në kohën e saj nuk kishte skafistë. Merlika i përgjigjet se ajo nuk duhet të harrojë se në kohën e saj pasuria e popullit u shkri për ndërtimin e 600.000 bunkerëve, për rrethimin e vendit me tela me gjemba, për të paguar brenda e jashtë vendit puthadorët që propagandonin se Shqipëria ishte një eldorado, etj, etj.

E vërteta e tranzicionit shqiptar
Kulmin e vet aspekti analitik dhe kurrajoja qytetare e autorit Merlika e arrin në artikullin e gjatë Mashtrimi i Madh, botuar në të dy përmbledhjet e para. Ky shkrim është kryevepra analitike e tij, ku ai sulmon guximshëm mashtrimin që na qorrollepsi gjatë viteve të quajtura tranzicion. Autori padit me të madhe dhe ia çjerr maskën projektuesit të Katovicës shqiptare, Ramiz Alisë, i cili në vitin 1989 parashtroi para plenumit të KQ të PPSh projektin e tij për kapërcimin e Shqipërisë nga sistemi njëpartiak diktatorial në sistemin shumëpartiak, nga ekonomia e planifikuar në ekonominë e tregut. Me citate konkrete autori tregon se Ramiz Alia pranoi humbjen dhe sugjeroi tërheqjen, por thuri e vuri për zbatim një plan mashtrues për zbatimin e një loje politike djallëzore duke futur njerëzit e ish-diktaturës në të gjitha partitë politike dhe shoqatat me qëllim që Shqipërinë e nesërme ta gëzonin, si po e gëzojnë, bijtë e nomenklaturës komuniste me besnikët e saj.
Ky shkrim zbulon faktin se dhe partitë opozitare e kanë pasur të kufizuar ecurinë e tyre drej së djathtës. Zbulon shkakun pse prona nuk ka shkuar ende tek i zoti, pse sot dekorohen me medalje të larta ish sigurimsa e shërbëtorë të diktaturës së djeshme, pse nuk emërohen në poste drejtuese të përndjekurit politikë, pse nuk u dënua krimi komunist, pse nukshpërblehen për vitet e burgut të dënuarit e kohës së diktaturës si u shperblye Fatos Nanoja për vitet e burgut që bëri në vitet e tranzicionit në kushte komode dhe pa kryer punë të detyruar, pse nuk gjejnë punë në atdhe të rinjtë shqiptarë që kualifikohen jashtë shtetit, pse nuk u krijua kuadri ligjor për thithjen e kapitaleve të huaja, pse nuk funksion shteti i së drejtës, pse nuk u krijuan modelet e institucioneve të pavarur, etj, etj.
Shkrime të Eugjenit janë botuar në gazeta të shumta si Bota Shqiptare, Illyria, Dielli, Bota Sot, Java Gazeta 55, Tema, Shekulli, Gazeta Shqiptare (shtojca Milosao), Shkodra, Pishtari, Shqiptari i Italisë, Metropol, Mapo, Standart, etj.
Për të dhënë shembullin e vet si politikan i veprimit, ai shkoi në atdhe ku nga dhjetori 1995 deri në qershor 1996 u përpoq për krijimin e një force alternative politike ndaj dyshes zotëruese PD – PS që përfaqësonin keq ose nuk e përfaqësonin fare pjesën e shoqërisë së përndjekur. Përpjekjet e bëra nëpërmjet projekit E Djathta e Bashkuar, nuk dhanë rezultate, sepse përfaqësuesit e së djathtës së vërtetë ishin lënë pa përkrahje, pa asnjë pushtet dhe nuk u jepej hapësirë jetike prej asnjë partie politike, por edhe për faktin se ata u instrumentalizuan nga pushteti e nuk arritën të kuptonin se duhej të ishin të bashkuar edhe në luftën politike për demokracinë shqiptare, ashtu si kishin qenë në burgjet dhe kampet e interrnimit gjatë diktaturës. Për fat të keq në median shqiptare është konsoliduar mendimi se Partia Demokratike dhe Partia Republikane e përfaqësojnë të djathtën dhe luftojnë për idealet e saj, kur në fakt ato nuk u japin poste drejtuese bijve të së djathtës dhe ndjekin një politikë të djathtë të kufizuar. Mjafton të kujtohet mbrojtja që i bëhet edhe sot ligjit 7501, pa mbajtur parasysh pronësinë e vjetër.
Autori në disa shkrime sqaron se shoqëria shqiptare e humbi rastin historik për të ecur si duhej mbas shkërmoqjes së diktaturës, sepse idealistët e vërtetë nuk mundën ta kapnin skenën politike. Me kurajë ai shton se brezi i tij, pra dhe i yni, pavarësisht nga bindjet politike duhet të pranojë me ndershmëri se i përket një brezi të humbur, i cili duhet të tërhiqet nga skena politike sepse roli i këtij brezi mbaroi, Në skenë duhet të vijë brezi i ri, i cili nuk duhet të përsërisë gabimet tona, të luftojë me tiraninë dhe mashtrimin edhe sikur t’i duhet sakrifica supreme.
Sot mbas 16 vjetësh nga hartimi i shkrimit “Dy shpirtrat – bisedë e përfytyruar me Atdheun tim, ku autori e quante si të vetmen shpresë të ringjalljes së Shqipërisë ndërrimin e brezave, besojmë se nuk është i bindur se shpresa e tij u sendërtua. Çështja mendojmë se nuk qëndron thjesht në ndërrimin e brezave, por në ndërrimin e pushtetarëve të korruptuar me njerëz të ndershëm dhe që nuk kanë lidhje me ish pushtetarët komunistë, pavarësisht se cilit brez i përkasin.
Eugjen Merlika është aktivizuar dhe si kritik letrar. Ai ka nxjerrë përmes analizave kritike me profesionalizëm vlerat e shumë veprave si memuaret e At Zef Pëllumbit, veprave publicistike të Don Lazër Shantojës, romaneve të Makensen Bungos, Visar Zhitit, Pëllumb Kullës, Lekë Tasit, Agim Hamitit, librit të Aldo Maria Terrusit, Fatbardha Mulleti Saraçit, Alfred Lelës, e veçanerisht me shumë dashuri e vlerësim të lartë për veprën e djaloshit filozof, të ndjerit Atjon Visar Zhiti. Tani vonë ai ka përgatitur për botim librin me poezi Fluturës, të së ndjerës Elena Mirakaj Luli, e cila frymezimin e saj e derdhi në letër duke e lënë si trashëgim të vlerave të saj. Në këtë drejtim bën përshtypje fakti që ky studjues, me pak perjashtime, trajton në shkrimet e tij kritike, jo emrat e njohur të letërsisë zyrtare shqiptare të 70 viteve të fundit, por ata të letërsise së lënë në hije. Kam pershtypjen se autori tërthoraz do të thotë se duhet bërë ende shumë për të ndriçuar plotësisht vlerat letrare e artistike të shoqërisë shqiptare.

Mirënjohja ndaj gjyshes dhe nënës
Në jetën e tij fëminore plot vuajtje nëpër kampe rrethuar me tela me gjëmba e policë të armatosur Eugjeni kishte dy engjëj mbrojtës. Gjyshen nga babai, një burneshë krutane dhe nënën Elena një shenjtore që e mbronte me lutjet e saj drejtuar Zotit. Të dyja këto figura zenë vend në disa shkrime mbushur me mirënjohje pa kufi për bëmat e tyre në mbrojtjen dhe edukimin e kësaj foshnje të papërkrahje e të kërcënuar herë pas hare prej tytës e kondakut të pushkës së policit të pamëshirshëm dhe burgut të mëvonshëm. Mbas vdekjes së nënës Elena, djali i saj i vetëm, tashmë baba e burrë i pjekur, mediton për jetën e sakrificat e saj të pafund. Ajo ishte bijë e një atdhetari shqiptar martuar me një italiane, por që e vogël, kjo vajzë hibride mbeti jetime, pa baba dhe mbasi mbaroi shkollën e lartë për letersi ne Universitetin e Napolit, u martua me djalin e madh të Mustafa Merlika Krujës, me ing. Petrit Merlikën dhe me të erdhi t’i shërbente atdheut të babait e të burrit, por mbasi u bë nënë i filloi kalvari i mundimeve. Iu dha rasti të zgjidhte: të kthehej në Itali ku të jetonte e lirë e të vijonte karierën shkencore pranë nënës e vëllait; ose të qëndronte në Shqipëri për t’u kujdesur për burrin e burgosur, djalin e mitur dhe vjehrrën plakë. Dhe ajo vendosi t’i binte pash më pash ferrit shqiptar.
Ti zgjodhe ferrin, sqaron Eugjeni, sepse parimet me të cilat u rrite dhe u formove si njeri, e quanin atë udhën e nderit, të besnikërisë ndaj burrit e ndaj fjalës së dhënë. Brishtësia e zemrës nuk ta lejonte braktisjen e krijesës sate. E rritur jetime, pa përkëdhelitë e babait, mbetur nuse e re pa përkëdhelitë e burrit, nuk mund ta përfytyroje tët bir jetim rrugëve, pa dashurinë e nënës, pa përkëdhelitë e tua. Nuk ishin në natyrën tënde braktisja, shmangia nga përgjegjësitë…
Dhe ia numëron vuajtjet e kalvarit nëpër kampe pune e vende internimi, me foshnjën në krah e vjerrën e moshuar, herë me burrin pranë e herë me burrin në burg, ku ra dhe djali, derisa përfundoi nata e errët plot makthe e vuajtje, ajo jetë ku pjesëtarët e familjes ishin skllevër që pillnin skllevër. Familja me shumë mundime e përpjekje mundi të vendosej në Itali, ku u kurua mbesa e vogel edhe u sistemuan nëpër punëra e shkolla të gjithë. Aty filloi një jetë e re, natyrisht plot luftë, por pa nënvlerësime dhe pa përbuzje. Të edukuar prej kësaj nëne virtutmadhe, pjesëtarët e kësaj familjeje i janë mirënjohës edukatës humane dhe kristiane që ajo u dha për të qenë sejcili i ndershëm dhe gjithmonë në paqe me ndërgjegjen e vet.
Egjeni është dhe një bashkëshort e prind shembullor. Si në Shqipëri dhe në Itali atij nuk iu nda lopata prej dore. Kallot e ashpra ia ndjen edhe sot kur ia shtrëngon duart. Ai nuk u dekurajua kurrë, me guxim e përkushtim mundi t’i rriste tre fëmijët me nder dhe t’i edukonte si duhej, derisa përfunduan një nga shkollat e larta më me emër në Itali, Universitetin Bocconi të Milanos, shkollë private me pagesë. Dy vajzat, Edira dhe Elena, u diplomuan për Ekonomi biznes, ndërsa djali, Besandri, për Ekonomi të Administratave publike dhe Institucioneve Ndërkombëtare. Sot punojnë të tre : Edira në fushën e modës, tek Valentino, Ralph Lauren dhe Agnona, Elena në Genworth, Siguracion Bankar, ndërsa Besandri në Komisionin evropian. Shpenzimet e jetesës dhe të shkollimit të fëmijëve Eugjeni me bashkëshorten Teuta i mbulonin duke punuar nga dy e tre punë që zgjatnin prej orës tre të mëngjezit deri në tetë të mbrëmjes.
Eugjeni dhe Teuta do të realizojnë dhe dëshirën e fundit të prindërve të tyre, Elenës dhe Petritit, të cilët u ndanë nga jeta në vitet 2002 dhe 2003 duke lënë amanet që varrimi i tyre në qytetin Latina pranë Romës të jetë i përkohshëm dhe së shpejti ata të varrosen në varrin e madh të familjes MERLIKA në Krujën Historike, ku do të mblidhen gjithë bijtë e nuset bashkë me eshtrat e Mustafa Merlika Krujës.

Mirënjohja ndaj gjyshërve
Eugjen Merlika vuajti internimeve dhe burgjeve për shkak se ishte nipi i Mustafa Merlika Krujës (1887 – 1958), të cilin nuk e kishte njohur sepse u nda prej tij kur ishte disa muajsh. Dëshira për të njohur të vërtetën se kush ishte ky gjysh i mbuluar me një mal akuzash, i dënuar me pushkatim në mungesë nga “gjyqi i popullit” në vitin 1945, e shtyu Eugjenin mbas vitit 1995, të shpenzonte kohë dhe energji për t’u njohur me jetën dhe bëmat e këtij gjyshi.
Mbas vitit 1991, shumë gjyshër shqiptarë, që kishin qenë pushtetarë komunistë dhe sigurimsa, të cilët gjatë kryerjes së detyrës kishin lyer duart me gjak, filluan të çvleftësohen, të mos duhen si më parë prej bijve e nipërve për shkak të bëmave të tyre në shërbim të diktatorit dhe diktaturës. Ata duke mos bërë asgjë tjetër vërveç shërbimeve si shëbëtorë të verbër ndaj diktatorit e diktaturës nuk lanë vepra për të cilat mund të kujtohen me respekt në të ardhmen. Kurse gjyshi i Eugjen Merlikës, ish-kryeministër i Shqipërisë nën pushtimin fashist italian për 13 muaj, i dënuar si bashkëpunëtor i fashizmit italian, njëherazi kishte qenë dhe një personalitet i historisë sonë kombëtare, studjues, shkrimtar, publicist e politikan, veprat e të cilit kanë pasur dhe kanë shumë vlera atdhetare. Eugjeni bashkë me specialistë, duke shfrytëzuar mundësitë e reja, filloi t’i mblidhte, interpretonte dhe botonte veprat e gjyshit të vet. Kështu ai nxori në dritë vlera të hedhura në harresë, vlera që janë të lidhura me fatin e atdheut, ku Mustafa Merlika ka luajtur rolin e vet pozitiv që nga viti 1908, gjatë vitit historik 1912 si pjesëmarrës në lëvizjen e armatosur antiosmane në Shqipërirë e Mesme gjatë vitit 1912, nënshkrues i aktit të Shpalljes së Pavarësisë, dhe pas këtij viti, si nëpunës i Qeverisë së Vlorës, i asaj të Durrësit (1918-1919), pjesëtar në delegacionin e qeverisë së Durrsit në Konferencën e Paqes në Paris për të mbrojtur të drejtat e popullit shqiptar, prefekt i Shkodres në Qeverinë Noli. Emigrant politik pas dhjetorit 1924. Me kthimin në Shqipëri ai u emërua një nga katër senatorët shqiptarë në Senatin italian, më vonë Kryetar i Institutit të Studimeve Shqiptare dhe Kryetar i komisionit për rivendikimin e dëmeve të shkaktuar nga pushtimet greke e jugosllave mbi popullsitë shqiptare të bashkuara me Shtetin shqiptar në 1941. Kryeministër i Shqipërisë nga 4 dhjetori 1941 – 12 janar 1943. Më 1 shtator 1944 u largua nga Shqipëria për arsye familjare, për të qenë pranë djalit të vogël që vdiq në Vjenë në moshën 19 vjeçare, nuk mori pjesë në asnjë formacion politik të Mërgatës shqiptare, por bashkëpunoi me ish-kundërshtarin e tij politik, Mbretin Zogu i I në Egjypt, dhe së fundi vdiq në emigracion, në Niagara Fall N. Y. më 1958.    Eugjeni ka shkruar dhe disa artikuj ku vë në dukje vlerat e gjyshit të vet, Mustafa Merlika, botoi disa vepra të shkruara prej këtij, si kujtime, letërkëmbime dhe përmbledhjen Mustafa Kruja në historinë shqiptare (1908-1941) OMSCA-1 2012, me shkrime, kopje dokumentesh, foto të ndryshme, shoqëruar dhe me studimin Nacionalizmi, Shqipëria Etnike dhe Lufta Nacional – Çlirimtare, ku Eugjeni shtjellon idetë e veta mbi këto nocione e probleme.
Ky studjues, lidhur me qëndrimin që mbajtën forcat politike e shqiptarët si individë ndaj pushtimit fashist jep që në krye këtë përkufizim të pakundërshtueshëm: Asnjë shqiptar i çfarëdo bindjeje politike, nuk e ka dashur pushtimin, nuk ka punuar për të e po ashtu nuk ka pasur mundësi ta shmangë (f. 480). Një nga këta ishte dhe Mustafa Merlika Kruja. Mirëpo, kur qeveria italiane, mbas humbjes së Luftës Italo-Greke, duke parë se autoriteti i saj në popullin shqiptar ra për tokë, u detyrua të ndërronte qeverinë shqiptare. Ajo shkarkoi qeverinë e Shfqet Vërlacit dhe i kërkoi Mustafa Merlikës të krijonte një qeveri të re, me që ky ishte një veprimtar i njohur për ndjenjat e tij atdhetare. Mustafa Merlika i vuri disa kushte qeverisë italiane për të marrë përsipër krjimin e qeverisë së tij:
1. Rikthimi në fuqi i vendimeve të Asamblesë Kushtetuese të 12 prillit 1939, që do të thonte kthim tek e vetmja lidhje kushtetuese me Italinë që përbëhej nga bashkimi personal i dy kurorave.
2. Formimi i menjëhershëm i një force milicije shqiptare, deri në 20 bataljone prej 500 vetësh, nën urdhërat direkte të Ministrit të Brendshëm.
3. Kthimi i menjëhershëm i flamurit kombëtar shqiptar në formën e tij origjinale.
Qevetia italiane ia pranoi me fjalë kushtet Mustafa Merlikës, por realizoi vetëm kërkesën e tretë, të tjerat mbetën vetëm premtime. Ai zgjodhi në qeverinë e tij njerëz atdhetarë të njohur për shqiptarizmin e tyre, të cilët ashtu si ai, pranuan të vinin nderin e tyre në rrezik për të shpëtuar ç’ mund të shpëtohej, për të bërë sa të ishte e mundur më shumë në të mirë të Shqipërisë së pushtuar. Me elementë atdhetarë e të ndershëm Mustafa Merlika e forcoi ekonominë dhe financat e vendit, shtriu arsimin shqip në gjithë territoret e shtetit të bashkuar shqiptar, i dha hov zhvillimit të shkencave albanologjike me anën e Institutit të Studimeve Shqiptare, shpëtoi hebrenjtë nga thonjtë e gestapos gjermane, duke i sjellë nga Kosova në Shqipëri të pajisur me pasaporta si shqiptarë muhamedanë, etj. Gjatë qeverisjes së tij, ky kryeministër në luftën kundër Partisë Komuniste nuk arriti atje ku duhej, për shkak të mospasjes në dispozicion të forcave të mjaftueshme, për shkak se qeverisi vetëm 13 muaj dhe se ai dhe kolegët e tij i nënvlerësuan forcat komuniste si të rinj e të papjekur. Kur i ndërhynin miqtë e tij për ndonjë komunist të kapur nga milicia, ai e lironte duke i besuar premtimit se komunisti do të pendohej. Kështu ai dha urdhër për lirimin e komunistit Gaqo Qeleshi, etj, dhe për ndërrimin e dënimit të komunistes Selfixhe Ciu (Broja) nga dënim shëmbullor në transferim në një fshat internimi e më tej e fali, etj.
Nipi Eugjen mendon se bashkëpunimi  me pushtuesin në interes të shqiptarëve, n’atë periudhë tepër të vështirë, meriton një analizë shumë më të thellë e më të paanëshme, se sa ajo që ka bërë historiografia komuniste deri sot, e njëkohësisht kërkon që kjo figurë të vlerësohet në kompleks, ashtu si ka qenë në historinë tonë kombëtare me vlera dhe të meta përzierë, por duke theksuar se nuk u pri kurrë nga interesi vetiak por ai i Atdheut. Sot, kur është bërë e qartë dhe është pranuar se Partia Komuniste Shqiptare, i solli popullit tonë më shumë prapësira se mirësira, figurat politike antikomuniste si Mustafa Merlika duhen parë nën një dritë të re. Për këto vlera shkruan dhe z. Ilir Konomi në parathënien që paraprin vëllimin e ri me shkrime të Mustafa Merlikës “Gjysëm shekulli me pendë në dorë” OMSCA-12015, 684 f. Në vlerësimin e tij ky studjues thekson me të drejtë:
Deri atë ditë të mbrame ai nuk rreshti së shkruari, shkëmbeu letra të panumërta me miqtë dhe solli prova të tjera se komunizmi nuk mund të ishte e ardhmja e Shqipërisë, as e ardhmja e botës, por thjesht një sistem që nuk funksionon.
Me përkushtim Eugjeni shkroi dhe për gjyshin tjetër, gazetarin Sotir Gjika, babain e nënës së tij. Për këtë gazetar atdhetar, i cili bashkëpunoi për vite me radhë në gazetat italiane dhe shqiptare nga viti 1911, gjatë Luftës së Parë Botërore dhe pas saj, studjuesit shqiptarë gjatë diktaturës dhe mbas saj kanë heshtur. Eugjeni është i pari që tërheq vëmendjen ndaj shkrimeve të tij me përmbajtje atdhetare në vitet e vështira të shtetit shqiptar. Madje tani ai është duke përgatitur një vëllim të bollshëm me shkrime të Sotir Gjikës që ka mundur të grumbullojë në shtypin shqiptar dhe italian e së bashku me to edhe letërkembimet me shumë veprimtarë të jetës politike e kulturore shqiptare të çerekut të parë të shekullit të shkuar si Luigj Gurakuqi, Asdreni, Cajupi, Terenc Toçi, Jani Vruho etj.

* * *
Gjithë këto vlera të shkrimeve të këtij autori, si dhe shumë të tjera që nuk kemi mundësi t’i shtjellojmë këtu, tregojnë se Eugjen Merlika midis intelektualëve të sotëm shqiptarë zotëron një nivel të lartë atdhetarizmi, intelekti dhe karakteri. Për njerëz të tillë ka nevojë shoqëria jonë për të kryer procesin e domosdoshëm të shkëputjes tërësore nga komunizmi dhe mendësia e tij që ende vijon të frenojë ecjen përpara të shoqërisë shqiptare.    Për vlerat e mëdha që kanë shkrimet e këtij autori, Ministria e Arsimit duhet të krijojë një përmbledhje me shkrimet më të mira të tij dhe ta ribotojë me fondet e veta në mijra kopje pët ta shpërndajë anë e kend atdheut, si dhe në Kosovë, Maqedoni e kudo ku jetojnë shqiptarët. Një përmbledhje e tillë do të ndihmojë për formimin e rinisë me norma morale, politike e shoqërore të shëndosha, për të shërbyer nesër si militantë shoqërorë e politikë të përgatitur në nivelin e kohës.
Një personaliteti të tillë si Eugjen Merlika, atdheu ia ka borxh urdhërin Nderi i Kombit.

ATA VUEJTEN SI KRISHTI…

by

Nga Fritz RADOVANI*

■“E PREMTJA E ZEZË NË SHQIPNI KA FILLUE ME 29 NANDOR 1944…/

     DHE, KA ME VAZHDUE DERISA TË MBAROJË KOMUNIZMI !”/  Don Dedë MALAJ 1959/

 ■1.Don Mark XHANI (1909 – 1945) I kerkohet me u shpifë per Imz. Frano Gjinin, po Ky nuk pranoi… E mbysin në tortura e trupin ua hjedhin qejve të Mirditës. Ishte 36 vjeç.

 ■2.At Papa PANDI (1910 – 1945) E marrin forcat e Ndjekjes në Korçë dhe e fusin në një pyll, ku i presin koken me sopatë. Ia vune koken tek Kryqi mbi gjoks. Ishte 35 vjeç…

 ■3.At Josif PAPAMIHAJLI (1912 – 1946) Ishte nga Elbasani. E dënojnë dhe e dergojnë në kampin e Maliqit… Aty e mbysin tue zhytë në baltë se nuk mohonte Krishtin. 34 vjeç.

 ■4.Don Mark BICI (1909 – 1946) E mbysin në tortura në hetuesi të Oroshit. Ishte 27 vjeç.

 ■5.At Bernardin PALAJ (1894 – 1946) E mbysin në hetuesi tek Konvikti “Malet tona” tue e torturue me korrent elektrik. E varrosin në oborr tek qershija… Ishte 52 vjeç…

 ■6.At Serafin KODA(1893 – 1947) Nuk pranon me akuzue shokët, e mbyt hetuesi 54 vjeç.

 ■7.Vlla Gjon PANTALIA (1887 – 1947)Nuk dishmon asgja per Jezuitët… Ishte në hetuesi tek Kisha e Fretenve, e hudhin nga kompanjeli se gjoja desht me ikë. Ishte 60 vjeç.

 ■8.Don Nikoll SHELQETI (1892 – 1947) E dënojnë dhe e nisin per në kampin e Bedenit të Kavajës… Atje policët e kampit e zhysin nder baltat e knetës, ku jep Shpirtë 55 vjeç…

 ■9.Don Dedë PLANI(1889 – 1948) Prifti i Dukagjinit qendron e nuk pranon asnjë akuzë.

Zhdukun edhe dosjen se nuk ka asnje firmë nga Prifti, dhe e mbysin 59 vjeç…

 ■10.Don Nikoll LASKAJ (1898 – 1948) Vdes nder baltat e kampit Bedenit. Ishte 50 vjeç.

 ■11.Don Aleksander SIRDANI (1891 – 1948) Ishte dijetar… E masakrojnë në hetuesinë e Koplikut, ku edhe e zhysin nder pusat e zezë… Ishte 57 vjeç. Bashkë me Té ishte edhe…

 ■12.Don Pjeter ÇUNI (1914 – 1948), i cili pëson të njajtin rrezik në moshen 34 vjeçare…

 ■13.Don Anton MUZAJ (1921 – 1948) Sëmuret nga tbc, dhe e lirojnë me vdekë 27 vjeç…

 ■14.Don Ejëll DEDA (1917 – 1948) Torturohet në burgun e Fretenve dhe vdes 31 vjeç…

 ■15.Don Jakë BUSHATI (1890 – 1949) E zhysin hetuesit e Lezhës në ujë të ftohët deri në bel, po nuk pranon asnjë akuzë… E lanë aty derisa vdes në moshen 59 vjeç.

 ■16.Don Kolec PRENNUSHI (1902 – 1950) E torturojnë me korrent elektrik në hetuesi, nuk pranon “Statutin e Kishës” nga shteti, i shkatrrojnë zemren. E lirojnë e vdes 48 vjeç.

 ■17.Imzot Jul BONATTI (1874 – 1951) E sjellin nga Italia, e dënojnë dhe e dergojnë në një manikomjo të Durrësit, ku aty gjoja e shkyejnë të sëmurët. Dijetari ishte 75 vjeç…

 ■18.Don Matish LISNA (1924 – 1956) Ishte puntor në fermë. E helmatisin e vdes 34 vjeç.

 ■19.Don Vlash MUÇAJ(1892 – 1963)Ishte nga Kruja. E arrestojnë, vdes në tortura 71 vjeç.

 ■20.Don Mikel BELTOJA (1935 – 1973) Dënohet me vdekje: “Ka fye diktatorin Hoxha”.

Ditën e vrasjes e shkyjnë per gjymtyrësh kriminelat Shyqyri Çoku me shokë… 38 vjeç.

 ■21.Don Prenkë NIKÇI (1921 – 1974) Nuk pranon me mohue Zotin nder mbledhjet me fshatarë… Ishte në punë në fabriken e çimentos në Krujë, ku e hudhin nder kazana…

 ■22. Don Mark HASI (1920 – 1981) Hetuesi Nesti Kopali i mberthen gjuhën me thikë për tavolinë në hetuesi… Në 1968 dënohet prap 25 vjetë, dhe vdes në Ballsh 61 vjeç…

 ■23.Don Lazer JUBANI (1925 – 1982) Helmohet nga agjentët e sigurimit. Ishte 57 vjeç…

 ■HAPNI DOSJET E KRIMINELAVE !

Shikoni gradat e tyne, dekoratat dhe rrogat që shteti komunist oriental, vazhdon edhe sot me ua pague edhe trashigimtarëve të tyne bashkë me shperblimet e krimeve!

■HAPNI DOSJET E GJENOCIDIT… Aty do të gjeni edhe Dosjet e Martirëve dhe të Atyne Atdhetarëve, që shumica u mbyten dhe vdiqën nder tortura mizore…

■SHIKONI ME KUJDES MOSHAT E TYNE…

DHE, DO TË BINDENI PSE VDIQËN, IDEALI I TYNE ISHTE ATDHEU E FEJA! KURRË MOS HARRONI SE: ATA VUEJTEN SI KRISHTI !

 Shenim: Nga libri “KKSH perballë Gjenocidit komunist 1944 – 1991” Autor FR. 2013.

Melbourne, 24 Mars 2016.

* Botohet me rastin e se Premtes se Madhe.