ESSE – Page 396 – Dielli

Në 100 Vjetorin e Dr.Lazer Radit, rinisim një melodi të pakëndueme

January 30, 2016 by dgreca

*(Bardit të kulturës shqiptare që u burgos dhe u internua familjarisht për 50-të vjet)/
*Gladiatorë, Gjamët e urrejtjes mbi ju i kam derdhë/ jo për fatin e keq të skllavit/ as për mallkimin e ndëshkimit/ veç për atë qëndrim të ulët/ të nënshtruem e lajkatar/ atje poshtë në fund të arenës:/ Ave Cesar/ Ave Cesar!-Dr.Radi/
Nga Keze Kozeta Zylo/ New York/
Deri më sot nuk kam pasur ndonjë mik me moshë 100 vjet dhe kaq të afërt sa Dr.Lazer Radi që pikërisht në këtë datë më 29 Janar, 2016, të shënojë 100 vjetorin e lindjes së Tij.
Eshtë një memorje sa e bukur, po aq dhe ngjethëse në tërë kuptimin e fjalës, sepse kujton një shkrimtar të burgosur, internuar, përkthyes, publicist, gazetar, një burrë me plot elegancë dhe sqimë në të parë dhe të vepruar, një shqiptar që i peshonte fjala sa kalaja e Prizrenit, nga dhe kishte origjinën.
Duke e kujtuar sot nga dritarja me xhamat e akullt që sjellë refleksion me bardhësi bore nga Nju Jorku më duket sikur jam në një botë të ëndërrt, mistike, të pakapshme që gati gati kam takuar një shenjtor, Hyjni ardhur nga një planet tjetër, nga një planet që e krijonin vetëm ky soj njerëzish të rrallë si Dr.Lazer Radi.
Nuk e di pse më duket e çuditshme por edhe me shumë fat, që kam takuar një burrë gjigand që kishte jetuar Ferrin krijuar nga diktatura më e egër europiane, e cila e kishte burgosur dhe internuar për tërë jetën. Ai vinte nga ferri që dhe vetë Dantja mund të çmendej në se takohej me Dr.Radin, dhe me siguri do të krijonte rrethin tjetër të Ferrit ndoshta të quajtur, rrethi i zi hoxhist…
Une ishja një mesuese e thjeshtë në Tirane plot ëndrra të fshehta dhe reale, një mësuese që më kishte sjellë fati në kryeqytet, sepse vija nga rrethi i nje lloji tjetër skllavërimi si ai i fshatit, me nje barrë dhimbje në shpinë që e kam akoma si gungë, punën e rëndë të nënës sime, etj…, njohja imtësisht me Tiranen dhe fshatin, dallimet esenciale midis, ndoshta të gjitha këto dhe shumë ëndrra imagjinare më bën që të mbështetja energjjikisht demokracinë me të gjitha mundësitë e mia dhe të familjes sime…
Si në ëndërr kishja takuar njeriun që ishte mbyllur në rrethin e ferrit komunist, njeriun me botë të jashtëzakonshme, njeriun plot kulturë qytetarie. Ishte një ditë e mjergullt tirane nje ditë nga ato që lulet ndezëse të saksive kishin dhe pak ngjyrë meiti të pemëve të mimozave të bulevardit që dukeshin si llambushka të verdha ndriçimi dhe që bënin dritë në verbërinë kryeqytetase…
Takimi me Dr.Radin pranë shtëpisë së tij me qira nën hijen e një pjergulle me gjethe jeshile dhe disa pika me ngjyrë bakri midis, të krijonte përshtypjen se po takoje herë Sokratin dhe herë De Radën e mërguar, që tri shkronjat e para të mbiemrit si prej Perëndie i kanë të përbashkëta…
Ishte nje takim i lidhur nëpërmjet Partisë Demokristiane të Shqipërisë e cila ishte e treta pas demokratikes dhe republikanes dhe që ngelet plot kujtime sfiduese në radhën me të tjerat. Momentin e parë të prezantimit e kam shumë domethënës, por s’do të thotë se mund të jetë vendimtar për miqësi, por tek Dr.Radi ngeli vendimtar. Ai dukej si një shtegtar, si Krishti që zbriti në varr dhe pastaj erdhi ringjallja e tij. Ndonëse Dantja në Ferr kishte për udhërrëfyes Virgjilin, shqiptari Radi kishte për udhërrëfyes librin, diturinë që ja mbajtën shpirtin plot jetë dhe dritë.
Me këtë dritë si rreze dielli që vinin nga shpirti i një njeriu me botë të lirë sa vetë qielli u ndriçua sadopakëz tuneli i errët dhe i pafund ku kishim rënë.
Ai vinte nga Savra e Lushnjës, në fund të viteve 90-të nga izolimi total që iu kishte bërë regjimi hoxhist, ai vinte midis nesh si një stinë pranvere që po shpërthente pas një dimri të egër dhe të gjatë…
Artikujt e shumtë publicistik, përkthimet, librat që botoi, kujtimet historike dhe letrare si me Migjenin, “Misteret e një ministri”, “Rrëfim për Dinejt e Dibrës”, e shume të tjera jane një arkiv historik që koha do t’i përzgjedh dhe do t’i vendosë në bibliotekën elitare.
Prizreni ky vend qytetërimi i familjes dhe lindjes së tij, por mjerisht rënë nën kthetrat e krimineleve serbë i detyruan prindërit e tij të largoheshin pranë nënës Shqipëri në Tiranë. Sa me nostalgji i kujtonte plaku i ditur mësimet e gjimnazit në Shkodër si dhe gjithë shoqërinë që kishte përjetuar me ta.
Pasi diplomohet në gjimnazin e Shkodrës merr bursë për të vazhduar për drejtësi në Romë. Kujtimet e një djaloshi simpatik për unviersitetin dhe miqësinë me studentët ishin tejet mbresëlënëse.
Nga kujtimet dhe takimet e shumta kishja se çfarë të mësoja nga Dr.Radi, por ajo që do të më befasonte më shumë ishte se nuk dëgjova apo të ndjeja njëherë urrejtje nëpërmjet rrëfimeve dhe komenteve të tij. Ai ishte njeri i ligjit, jo vetëm që luftonte për drejtësinë e ligjit kudo, por njëkohësisht kishte mbaruar në një nga vendet perëndimore për drejtësi, pavarësisht se diktatura nuk e la ta ushtrojë. Sigurisht që i dhimbte gjer në eshtër vuajtja, burgu, mungesa e lirisë, sidomos izolimi për fëmijët që ishin jeta dhe ëndrra e tij. Dhe ja se ç’shkruante në librin “Muret e Muzgut”: Vajto çastin e humbun,
dhe fjalën e shterrun, vajto dritën e ndalun/ dhe nderin e shkelun, vajto lirinë e varun dhe dhe shpirtin e bjerrun/ dhe mbas shgrehjes në vaj/ eja/ shkundma dremitjen n’ përqafje, ta rrokim buzëqeshjen/…

Takim i parë letrar pas internimit me gjimnazistët e Tiranës

Nje ditë si mësuese e letërsisë e ftova të vinte në gjimnazin “50 Vjetori” pranë nxënësve të klasës sime kujdestare për një takim letrar. Ishte një takim impresionues një takim që zgjonte kërshërinë e nxënësve që ishin në moshën më të bukur të jetës së tyre. Dr.Lazër Radi u prit me duartrokitje nga klasa dhe për ta ishte hera e parë që bisedonin me një shkrimtar të dënuar politikisht. Biseda e tij e shtruar solli një kuvend të bukur letrar, solli në memorje dhe vitet e gjimnazit të tij në Shkodër, ëndrrat e tij të kahershme që s’u realizuan kurrë. Ai e filloi bisedën se ndihej i gëzuar që ndodhej midis të rinjve dhe ishte hera e parë që promovonte librin “Muret e Muzgut” pas daljes në Liri. Studentja e shkëlqyer Merita Gjeçi e cila dallohej në gjimnaz për njohuritë e saj të jashtëzakonshme tha se libri “Muret e Muzgut” do të ngelet për të gjithë në një nga librat më të dashur dhe më të bukur dhe nëpërmjet tij do ju kujtojmë përgjithmonë. Ajo u shpreh metaforikisht se nuk do të keni më ngricë harrese sikundër dhe shkruani në liber si: Atje pёrfund stinёve tё mia/ ku nuk shkel askush/ bie bora e harresёs…
Gjithë akumulumin e tij me rremba gjaku kulture, brenda jetesës me pranga në duar, por me shpirt të lirë ai i hodhi në letër të bardhë, ai hodhi botën e tij të lirë, atë botë që vetëm Hyu e ndjente si dhe nje cicërimë zogu që ndalonte në një kërcell peme që ishte vaji dhe gazi i tij siç do të kujtonte vazhdimisht në paralelizmin figurativ të bisedimeve.
Nxënësit duke e dëgjuar rrëfimin e tij me një elekuence të mahnitshme e cila të kujtonte një nga baballarët e ndërtimit të shtetit amerikan Benjamin Franklin i cili ka thënë: “If you would not be forgotten as soon as you are dead, either write something worth reading or do things worth writing”, që do të thotë:
“Në qoftë se ju nuk doni të harroheni para se ju te vdisni, shkruani gjëra që ja vlejnë të lexohen, ose beni gjera që ja vlejnë të shkruhen”.
Ai rrëfente për çka kishte përjetuar, rrëfente tmerret dhe vuajtjet e pafundme në burg nga xhelatët që njihnin vetëm gjuhën e kërbaçit. Rrëfente për qelitë e errta, të ftohta, të ngushta, të mykura ku rrinin të burgosurit dhe kujtoi: “E kush e merrte me mend se unë dikur miku i Migjenit do të vajtoja nën buzë kangën e të burgosunit të shkruar nga ai si: “Nëpër hekra të kryqzuem të dritares seme/ shof qiellën të coptueme në katërdhetë copë/ edhe shof diellin sa një pare serme/ aq larg asht qielli nga e emja gropë”…
Sa dëshirë kishte të takohej me njerëzit, të bisedonte me ta dhe të shprehte lirshëm cfarë ndjente! Sot kur e kujtoj atë takim të paharrueshëm letrar me një njeri që vinte nga bota e burgosur më vjen keq që nuk kishim nje aparat fotografik, më vjen keq që varfëria e tejskajshme ndihej kudo…por sidoqoftë ai ngeli i paharruar në memorjen e gjimnazistëve.

Rinisim nje melodi të pakëndueme…

Duke pritur me emocion vitin e 100-të të Dr.Lazer Radit ku Hëna me reflekset e magjishme blu shtrihet mbi dëborën e virgjër të ballkonit, para syve të mi ngrihet madhërishëm si një lis me abetaren në duar, binomi prizrenas. Skulptura e ndërtuar enkas për të në imagjinatën time ngrihet në zemër të botës në Parkun qendror në Manhattan siç kanë vendin dhe shumë të tjerë ndërmjet tyre dhe Robert Bërns, poeti kombëtar i Skocisë, ndonëse mjerisht duam shekuj t’i ngjasojmë Skocisë për të çmuar vlerat kombëtare dhe për të hedhur në kosh antivlerat.
Dhe në faqen e hapur të librit në skulpturë do të desha të shkruhej poezia e tij
“Ave Cesar” shkruar në internim në Savër të Lushnjes në vitin 1982. Dhe ja poezia e Tij: “Gladiatorë/ Gjamët e urrejtjes mbi ju i kam derdhë/ jo për fatin e keq të skllavit/ as për mallkimin e ndëshkimit/ veç për atë qëndrim të ulët/ të nënshtruem e lajkatar/ atje poshtë në fund të arenës:/ Ave Cesar/ Ave Cesar!
Dhe ecën imagjinata ime poetike për t’i nxjerrë nga qelitë e ftohta me gojë të ngrira qeveritarët e kulturës që kanë mbyllur zemrat e tyre me dryn të ndryshkur dhe heshtin… Eci dhe dëgjoj zërin e një juristi, studjuesi, eseisti, gazetari, përkthyesi që nuk meket kurrë. Edhe Ai ecën, ecën me libër nëpër Manhattan, dhe bëhet këngë lirie, hark vetëtime në botë…
Ti je bard i kulturës kombëtare, ku mund të kuvendohet burrërisht në odat e shtruara me qilimat me ngjyrat marramendëse, ti i le popullit tënd lehonë në shekullin e ri, djepin me shqiponjen e lirë dhe ne këndojmë këngët e pakëndueme këngët që t’i kemi borxh përjetësisht… Ti je prijetar që ndalon tehet e bardha të thikave mbi kokat e zogjve dhe ecën përpara me ballin që praron vetëm fllad lirie, edhe pse shtëllunga mjegulle të zeza ende fshihen pas plisit tënd të bardhë si bora e bjeshkëve. E në këtë fantazi me ëndrrat e tua mbush qiellin me yje zjarr. Në qerpik të yjeve zë rrënjë dhimbja që bëhet mal.
Në këtë 100 vjetor fjalët shqip në librat e tu më bëhen jehonë që vijnë nga bjeshkët e nëmuna ndërsa ti si Pëllumb Paqeje fluturon për të takuar miqtë e besës dhe tund kujtesën mjerisht të ndërtuar mbi themele harrese… Në këtë përvjetor me fjalën e parë shqip që ju kujtoj, është poezia e shkruar nga ju me titull “Abetarja”, që është libri i shenjtë i shqiptarëve. Dhe ja disa vargje të saj: “Do më kujtohet deri në më të fundmen ditë/ oborri i shkollës fsheh në mangë të kishës/ e në mes tij një pishë/ bijë e mirë blerimi/”.
Në këtë 100 vjetor ndez një qiri në shenjë përshpirtjeje të përëndishme e lutem në shenjtërinë e fjalëve si para një shenjti dhe bëhem manushaqez naimjane e mpitë dhe e qetë.
Çdo shkronjë në librat e tu është frymë, është ajër, është metaforë e gjelbërt, si sytë e vashës që të kishin magjepsur në rininë studentore.
Ti qëndron si ciceron nëpër muzeume dhe rrëfen historinë sa tragjike dhe të bukur të kombit tënd. Ecën nga njeri pavion në tjetrin me një trok shekulli të pandalur dhe pas një pushimi zanor lëshon në qiell një tufë pulëbardhash për të ikurit si ty, për të ikurit prej Soi.
Petalet e shpirtit tënd puthin me mall që djeg zhur, gërmat e ndritura shqipe, dhe rinisin një këngë që s’do të mbarojë kurrë. Së bashku rinisim një melodi të pakëndueme, një melodi kujtese që çan gjokset e maleve hijerëndë.

29 Janar, 2016
Staten Island, New York

DR. AGIM LEKA WRITES TO FATHER PJETER POPAJ

January 29, 2016 by dgreca

Dear Father Peter and colleagues,/
It has always been my dream to help the immigrants in need of medical attention particularly in a country like ours where English is the language of the Land.
It is in this vein that toward the twilight of my life, it dawned on me that my five room office in Baldwin, Long Island where I practiced for about fifty years should be donated to the Mother Theresa Clinic of Our Lady of Shkodra. I am thankful to God to have inspired me in this direction.
It is our common duty, I believe, to help those of us who immigrated to this country without being prepared to face the problems that a new land exposes them to and where they have chosen to spend the rest of their lives. This has been the saga of all immigrants from all over the world who are privileged to land in our country and create a new life from the beginning.
Having helped many immigrants of all nationalities with particular concern to my own Albanian community for over fifty years, I can attest to the joy that one feels to help those in need. This pushed me to help the Albanian community in Jersey City, New Jersey from 1953 through 54, while I interned at Jersey City Medical Center. My first encounter was with the Arbreshe who had a sizable community in Jersey City at the time. I was surprised that they maintained the Albanian language for over five hundred years since they were forced to emigrate from Albania to Italy as a result of the Ottoman invasion. In Jersey City, they formed their society called George Castriota Skanderbeg. They asked me to speak at their dinner dance affair and this caused me a great deal of pleasure. Subsequently I opened my office in Baldwin, Long Island in 1960 and from then on, I have focused on the way to help the people who needed medical assistance not only from me but also from other specialists.
One day I got a call from Father Oroshi from the Church of Good Council, who wanted me to go there to give vaccinations to the Albanian children coming from Montenegro. The vaccination were the usual type given to children, who apparently were deprived of them in their country of origin. I was amazed to notice how quiet they were throughout many hours of vaccination procedures. I made this remark in a letter I sent to Father Oroshi for I was sure that once americanized, these children would be very noisy and would want cookies all the time. At the end of the vaccination period, Father Oroshi invited me to an Albanian restaurant on Arthur Avenue. I told him I would follow him in my car. I did not realize that not knowing the streets of the Bronx, I would quickly be lost and suddenly I was exposed to an area of the South Bronx where driving with an M.D. plate at a time in which drug addiction was rampant, constituted a risk to my life. I remember I said to myself that God saved me from communist atrocities only to face a dangerous situation in the South Bronx. Fortunately for me I saw a big sign on the highway showing a direction toward Connecticut. I got out of the Bronx and onto the highway and went towards Connecticut. Eventually I made the turn toward Long Island and arrived home. As soon as I arrived home I got a call from Father Oroshi who was with his friends at the restaurant waiting for me. I told him that I wished he had given me one of his friends in my car to help me find Arthur Avenue, which was completely unknown to me at the time. I followed up afterwards with a letter to Father Oroshi thanking him for the privilege he gave me to attend to the children of the future Albanian community.
All these children are grown up citizens today and have been successful in their endeavors. They have become good citizens of our new country, the United States of America.
Every day that I walk with my wife outside my independent assisted living facility in Battery Park City where we now live, I look at the Statue of Liberty and I think of the past, when I first came to this country and thank God for the privilege that was given to me to serve this country and its people with honor and with hard work, and raise a family who hopefully will succeed even better not only to serve the people of America, but people from all over the world in their chosen field.
I wish you luck in helping Father Peter and the Albanian community establish the Mother Theresa Clinic and I am sure that you will find the same joy that I have experienced all my life, particularly by taking care of those Albanians and other nationalities who suffered in concentration camps and prisons of the Iron Curtain.
In addition, honoring the name of Mother Theresa who soon will be a saint, by participating a little in her sacrifices for mankind, we all would experience tremendous joy.
Mother Theresa, soon to be Saint Theresa will continue to be a beacon of goodness for all peoples of the world, particularly I would add our own people who have suffered so much for almost half a century under a ruthless communist dictatorship. The martyrs, clergies of all faiths, and the common citizens would I believe be happy to see our work from Heaven.

Best of Luck,
Agim Leka

Ismail Kadare më i fuqishëm në Paris për çështjen kombëtare!

January 29, 2016 by dgreca

Shkruan Asllan Dibrani/
-Kushtuar për 80 vjetorin e lindjes së Ismail Kadaresë , i sjellim dhe rikujtojmë ligjëratat dhe deklaratat e tij vizionare, karshi kohës aktuale që po e përcjell kombin shqiptar edhe në shekullin e 21-të.
-Shqiptarët, popull me rëndësi në Ballkan dhe Evropë. Rrugë tjetër për shqiptaret nuk ka, pos orientimit nga Evropa dhe shtetet perëndimore.
-Kadare u përul me kërkim falje pranë fërkimeve dhe kritikave ndaj Dr. Ibrahim Rugovës.
Vjeshta e vitit 1990 Ismail Kadarenë e gjeti të pakënaqur me sistemin dhe regjimin në Shqipëri nga e cila vendosi të largohet nga Shqipëria dhe të qëndrojë në Paris. Shkrimtari u përball me një gjendje të pa shpresë me “mungesën e ndryshimeve demokratike”atje . Ai krijimtarinë e tij nuk u ndali, por e ngjeshi penën edhe ma tepër në Paris. U bë edhe ma i fuqishëm për çështjen tonë kombëtare.Në vitin 1990 e më pas vepra e tij bëhet shprehja më e fortë e vlerave gjuhësore dhe artistike të shqipes letrare. Ismail Kadare është laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare.
-Krijimtaria e tij, me 1994 e bëri anëtar korrespondent të Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Francës dhe anëtar i jashtëm i ASHAK. Shkrimtari i madh shqiptar, Ismail Kadare mbushi 80 vjet por aktualiteti dhe intelekti i tij qëndron shumë i freskueshem . Ai është vlerësuar lart nga gjithë skena e kulturës botërore.
-Ismail Kadare është një figurë aq madhështore që i dha letërsisë shqiptare një maksimum voluminoz të veprave të veta , duke u frymëzuar dhe paraqitur realitetin nga një fushëveprim i një sistemi komunist. Nga rrethanat e atilla doli me vepra dhe romane që kanë lëne gjurmë duke e pasuruar thesarin e letërsisë sonë shqipe por edhe letërsisë botërore.
Ne populli shqiptar duhet të jemi shumë krenar , që një njeri dhe një gjeni e rangut të këtillë ,që lindi dhe doli nga djepi i kombit shqiptar.
-Vlerat e tij janë në gjithë rrafshin kombëtar. Është i dashur ,pos asaj që ka vlerat në letërsinë shqipe,ai është një largpamës edhe në proceset politike dhe padrejtësitë që ju serëvuan shqiptarëve gjate historisë. Mosha e 80 vjetorit te lindjes Ismail Kadarenë shpesh e gjënë edhe në mesin e mërgatës shqiptare nëpër Evropë me orë letrare ,simpoziume dhe takime kulturore.
-Shumë mërgimtar u ndien të privilegjuar që u takuan me gjeniun e letrave shqipe,që e panë me sy , dhe e dëgjuan me veshët e vet! Ismail Kadare,veprat e të cilit janë përkthyer në 45 gjuhë të botës është një kryevepër për ne shqiptarët.
-Me thyerjen e kornizës nacionale në fushën e letërsisë zoti Ismail Kadare kaloj në figurën e shkrimtarit me dimensione të rralla botërore, ai ma nuk është shkrimtarë vetëm i shqiptarëve po është shkrimtar i botes.
-Më 28 Janar mbushi plot 80 vjeç, kurse qyteti i tij i lindjes, Gjirokastra e ka shpallur 2016-ën si ‘Viti i Kadaresë’ në respekt të shkrimtarit me famë botërore.
Më rastin e 80-vjetorit të tij,u nderuar nga qyteti i lindjes Gjirokastra,nga të gjitha organizmat shtetërore në Shqipëri ,Kosovë, po edhe nga shqiptarët ku jetojnë në shtetet e Ballkanit, por edhe dhe në mërgatën shqiptare. Pati manifestime edhe nga shtete tjera qe i përkushtuan artikuj të ndryshëm lidhur me 80 vjetorin e Ismail Kadaresë. Ai qëndron në zemrat e mërgatës së madhe shqiptare duke i kujtuar një serë takimesh në Gjermani.
I sjellim dhe i rikujtojmë ligjëratat dhe deklaratat e tij vizionare, karshi kohës aktuale që po e përcjell kombin shqiptar edhe në shekullin e 21-të.
-Pa dyshim se takimet e tilla e përforcojnë qytetarin shqiptar të diasporës në integritetin e gjithmbarshëm në kulturën tonë, por edhe në kulturën e popujve ku jetojnë shqiptarët. Për takime të tilla, zoti Kadare thekson, se po ta njohësh kulturën tënde, din ta transmetosh atë qe e ke edhe tek qytetari i atij vendi ku jeton. Kjo ndihmon shumë shqiptaret te dalin nga izolimet qe na i kurdisën të tjerët ,por edhe vet izolimin që i bëmë vetit.
Shqiptarët, popull me rëndësi në Ballkan dhe Evropë. Rrugë tjetër për shqiptaret nuk ka, pos orientimit nga Evropa dhe shtetet perëndimore.
Kadare në prezantimin e tij në qytetin e Këllnit foli për problemin thelbësor, i cili mbeti Shqipëria me Evropën ai thekson si ma poshtë:
-Nuk ka problem të Ballkanit, ballkanas – ballkanas ose problem të Shqipërisë, shqiptar – shqiptar. Nuk ka asnjë problem të asnjë populli të Gadishullit pa qenë i lidhur me Evropën“. Ai tha se populli shqiptar bashkë me grekët dhe sllavët është njëri nga tre popujt më të rëndësishëm të Ballkanit.
Ai tha se ka mbi një shekull që pat lindur një teori që vetëm dy nga këta popuj duhet të qëndrojnë në Evropë, “ndërsa njëri prej tyre duhej zhdukur”,kjo ju përcaktuar populli shqiptar. Dhe kjo teori ishte kthyer në një praktikë të tmerrshme ndjekjesh, dëbimesh e vrasjesh nga sllavët dhe grekët .
Sipas platformës së tyre “Populli shqiptar, duhej të dëbohej me forcë, me ndarje, me shpërngulje, me denatyrim, duke provuar të gjitha mënyratderi në zhdukje. Madje ai theksoj se gjuha shqipe në Evropë është e vetmja gjuhë e ndaluar me ligj për shekuj të tërë. Nuk ka një gjuhë tjetër indoevropiane që është e ndaluar si shqipja dhe kjo ende nuk është shpjeguar nga historiografia shqiptare“edhe se është një gjuhë bazë për të tjerët.
-Edhe përkundër kësaj përvoje, tmerrësisht të keqe, shqiptarët nuk u ftohën me Evropën dhe nga Evropa. Përkundrazi, sipas Kadaresë, ata vazhdojnë të kenë një lloj përkushtimi me këmbëngulje drejt qytetërimit evropian, nga se shqiptarët janë edhe vet popull evropian . Ata e kanë kuptuar se s’mund të ketë Shqipëri as shqiptarë jashtë komunitetit evropian, jashtë qytetërimit evropian,jashtë kornizave evropiane .
Kadareja nga prizmi i tij për Fashizmin dhe Bolshevizmin dy përbindëshat më të rrezikshëm në shekullin XX.të i përshkruan. Ishte po vetë kjo Evropa që i ka përmbysur ato ka shpresa se gabimet veta do ti seleksionoj edhe në dobinë shqiptarëve…
-Këtu, theksoi Kadare, është forca e qytetërimit evropian, që edhe kur pjell një e keqe din ta eskalojë atë. Prandaj shprehet optimist qe edhe çështja kombëtare shqiptare do të jetë ne duart e Evropës nga se jemi dhe duhet t’i bashkohemi edhe ne se rrugë tjetër për shqiptaret nuk ka, pos orientimit nga Evropa dhe shtetet perëndimore.
Kadare u përul me kërkim falje pranë fërkimeve dhe kritikave ndaj Dr. Ibrahim Rugovës.
Ismail Kadare kishte kritikuar ashpër Ibrahim Rugovën në veprën e tij “Ra ky mort e u pamë”, por shumë vjet më vonë, shkrimtari i madh shqiptar me renome botërore, e pranon se koha e ka dëshmuar se e drejta ishte në anën e Rugovës duke dhënë opinionin e tij ai theksoi:
“Është e vërtetë që e kam kritikuar Rugovën dhe Demaçin. Ju tash mund të mendoni se unë do të them se kisha të drejtë me kritiken që i bëra Rugovës. Jo, koha e dëshmoi së e drejta ishte në anën e Ibrahim Rugovës. Unë e kisha kritikuar, kisha qenë i ashpër me të, ai më fali në takimin që kishim në shtëpinë e tij menjëherë pas luftës, ishte meritë e tij. Ai vdiq në paqe, ne u pajtuam, “ishim dhe mbetëm miq“. Kështu ka thënë Kadare me rastin e Rugovës duke e vlerësuar si një politikan dhe krijues i merituar. Ismail Kadare edhe moshën e shtyer në këtë kohë preokupohet me çështjen shqiptareve dhe bënë ftesë që shqiptarët të drejtohen nga perëndimi e jo nga ish pushtuesit dhe nga shtetet aziatike që gjithnjë kemi pasur të keqen nga ato shtete duke gjykuar sundimin e egër të perandorisë osmane ndaj shqiptarëve. Ismail Kadare u bë edhe ma i fuqishëm si mërgimtar në Parsi për çështjen kombëtare, me qe pati ndikim edhe ne shume segmente politike dhe kulturore ne shtet perëndimore për Kosovë dhe Shqipërinë.

Ëndrra e vdekjes sime

January 29, 2016 by dgreca

Paluzza/
Nga Gentur Lleshi*/
Ende nuk e kishim mbledhur veten, kur na thanë se do të niseshim. Treni do të sulmonte në mbrëmje dhe ne do të hipnim rrëmujshëm në të. Deti, udhëtimi drejt Barit, anija e famshme panameze me çimento, mundimi i bukur dhe ankthi magjik, na dukeshin gjëra të harruara.
Ku do të na çonin? Nuk e dinim. Në një kamp? Apo në një repart ushtarak? Ishim të drithëruar nga kureshtja. Tanimë të veshur ala evropiançe, me rroba të tjera (tonat, unë e di që ju kini merak, i hodhëm diku në koshin e plehrave!), të ngrënë dhe me ushqim të thatë me vete. Domethënë do të shkonim larg. Dikush tha se do të shkonim në Alpe, kufi me Austrinë. O Zoti im, për mua mali ka qenë i dashur, se edhe te gjyshja ime (më e mirë se ajo zor se gjendet njeri tjetër në botë!) pranë malit me emrin Shpirag unë rrija thuajse gjatë gjithë verës. Përnjimend po më dukej se po shkoja atje. Zemra ime, ajo e di sesi po e duron mallin e luajtur mendsh, po gufon dhe po hidhet përpjetë, siç hidhen zogjtë kur ua presin kokën. Se edhe zemrës sime ia kanë prerë kokën, qëkurse u largova nga shtëpia ime e dashur, që kur i ika vjedhurazi mamit tim, të shtrenjtës sime, me atë që këmbeja kush e di sa fjalë kundërshtimi, pa ia thyer asnjëherë zemrën e butë. Zemra ime (më vjen keq për të, se vuan!) dhemb edhe për babin që ka ngritur sa e sa projekte për mua, për vëllain tim të vetëm që nuk rrimë dot një çast pa e ngacmuar njëri-tjetrin! Zoti im i madh, malli po më mbyt, por unë e kam zgjedhur tani rrugën time dhe do të eci në të. Prandaj po shkoj drejt Alpeve.
Një pushim në Ankona. Pushimi tjetër në Bolonja. Ndërrim trenash në Mestre. Një ndalesë e shkurtër në Udine. Njëzetedy orë udhëtim.
Aty na thanë se po shkonim në Paluzza, në zemër të Alpeve. Do të ndiqnim Tagliamentin, lumin e kulluar të Alpeve, që si zbret në fushën udineze, fshihet nën tokë.
Ja dhe Paluzza. Ç’ajër i pastër! Dëbora e bardhë e Alpeve, një bukuri e egër dhe që nuk ia gjen dot aq lehtë shoqen në botë.
Tagliamenti rridhte nën këmbët tona, i kthjellët si Valbona jonë. Të kujtohet, babi kur qemë bashkë të dy në Valbonë me teatrin e Beratit? Zumë peshq dhe e hëngrëm drekën në vendburimin e saj, mu në gji të Jezercës. Ishin me ne shkrimtari Fatos Kongoli, aktorja Liri Lushi dhe shokët e tu Ilir Pipiria dhe Sokol Progni. Të kujtohet se si u marros asaj dreke shkrimtari Fatos Kongoli pas Lirisë? Po ujët smerald të Valbonës, madhështia e maleve dhe pyjet kryeneçë? Ah, ishte rruga gjithë çakëll tym e gurë që e prishte magjinë e Alpeve tona.
Kurse këtu nuk ka rrugë me tym. Këtu ka një pastërti dhe një ajër që nuk ngopesh dot kurrë. Malet janë aq pranë, sa të duket sikur do të bien mbi Paluzza. Bën ca ftohtë, por jemi të veshur mirë.
Reparti ku jemi strehuar është jo si ato që janë në Shqipëri. Këtu ka rregull të përsosur dhe fjetorja është një pallat i madh alpin. Unë fle me një shok nga Durrësi në katin e katërt dhoma e cepit. Shikojeni në fotografi.
Hë, meqë po më shihni në foto, jam rritur ca? Po, po, edhe jam burrëruar. Më ka kapur dikush nga flokët dhe më tërheq lart. Besoj se nuk do të jem aq i gjatë sa Ariani. Kam plot shokë nga Berati. Djali i Nehat Fugës, me të cilin ikëm atë pasdite të 6 marsit, nuk është me mua. Fati na mbajti bashkë vetëm tri ditë.
Paluzza, kjo qytezë alpine, është edhe e madhe, edhe e vogël. Kisha e saj është nga më të bukurat. Dikush më dhuroi një biçikletë, po jua dërgoj në foto. E di që ajo do të mbulohet nga të puthurat. Po edhe unë buzët e mia i kam ngjitur aty dhe ju puth të gjithëve.
Kam dalë përditë në Paluzza. Dua të gjej një punë dhe ta fitoj jetën me duart e mia. Besoj se këto ditë do të punoj për ca kohë në një ndërmarrje druri. Ju e dini sa e dua unë drurin. A nuk isha një dru-gdhendës i zoti nga klasa e pestë dhe sa mbarova të tetën? Rrethi jashtëshkollor i xhaxhi Mitit (Topi) u bë nxitës për mua. Tani që jam i pavarur në jetën time, besoj se druri do të më bëhet edhe më i dashur.
Paluzza qan përditë. T’ia shikoni lotët si i kullojnë çurg nga strehët e kallkanosura. Paluzza me lotët e saj ia shton ujin Tagliamentit. Paluzza i ka sytë të gjelbër si pishat e saj dhe ato të Alpeve. Nuk kam parë sy më të bukur se të sajët.
Jemi 400 shqiptarë. Na duan banorët e Paluzz-ës. Edhe ne ndihemi mirë brenda vështrimeve të ngrohta. Sado ftohtë të bëjë, nuk ka rrobë më të ngrohtë se sa vështrimi njerëzor! Edhe lakuriq të jesh! Ndihesh jo i braktisur, jo në mëshirën e fatit.
E di, ne nuk do të rrimë gjatë këtu. Prandaj duam vetë të gjejmë një pikëlidhje. Duam të kërkojmë jetën dhe jo mëshirën. Mëshira të vret, të vret në shpirt dhe të mëson keq. E, ja, a nuk po flas me fjalët e tua, babi? Prandaj hiqe merakun dhe me dorën tënde, të lutem, fshija lotët mamit.
…Mbrëmë e pashë në ëndërr Arianin. Kam qeshur aq shumë, sa shoku im u zgjua. Unë sikur isha fshehur (njëlloj si atëherë kur isha i vogël) nën tavolinë dhe e pickova. Ai ulëriti dhe më kërkonte. Vrapo unë e vrapo ai, kur më kapi më në fund. Ku thoni ju? Mu tek porta e këtij reparti, në Paluzza!…
Basalghelle, 13. 07. 1992
Letër dërguar prindërve dhe vëllait, ruhet në familje.
*(pjesë nga libri «Ëndrra e vdekjes sime», bot. III, 2014)

Mesazhe nga memoria

January 28, 2016 by dgreca

Nga Ilir Levonja/
-ese-/
Më mbetën sytë tek një shishe uzo. Një shishe hollake me nuanca qielli dhe që thoshte se ishte prodhuar në Greqi. E mora në dorë dhe e tunda. Thjesht për atë zakonin e buburricave në pijen tonë tradicionale, rakinë. Shumë gjëra më vërshuan në mendje. E para mos diku aty ndodhej ndonjë grek?! Më afrohej e më fliste si fillim për uzon, pastaj për vlerat dhe virtytet e Greqisë, si vendi ku u shpik demokracia.? (E kam patur një radheje një hall të tillë me djathin e bardhë.) Mirëpo heshtje. Gondolat me malll pluskonin në një mërmërimë dritash plot qetësi. Asnjë grek nuk mu afrua. E dyta…, mbrëmjet e largëta në Shqipëri. Pah çfarë orësh, plot aromëra. Por le t’i përmendim nga pak. Le të lodrojmë ca sytë atyre viseve.
Mbaj mend se kur isha i vogël, im at’ më dërgonte shpesh të blija uzo. Ka qënë një dyqan në pazarin e vjetër të qytetit tim. Një aradhë shitoresh me stilin e një pazari Turqie. Me rrugën shtruar me gurë të bardhë, që dukeshin si sipërorja e kokës pa flokë. Ashtu krahas njëri-tjetrit tej e tej. Midis shitoreve diku, ndodhej dhe ajo e pijeve, ku një burrë plak në banak nuk e kishte problem të hapte njërën nga shishet e rafteve dhe të mbushte atë tënden për aq lekë sa ti kishe. E thënë ndryshe, kishe për tre dopio, tre të jepte. Nuk ishte nga ata shitsa që të thoshte, jo, jo nuk i prek shishet unë. Plaku quhej Lipe dhe kishte ca sy të butë që reflektonin paqe. Madje mund të them se qe një nga arsyet që unë vrapoja sapo më urdhëronte ime më që të shkoja. Pra paqja e syve dhe komunikimi i butë. ”Të mungon ndonjë metelik more bir? Nuk ka gjë, më jep sa ke se e rregullojmë atë punë”, thoshte ai. Se afërmendsh, ndonjëherë nga nxitimi, binte edhe ndonjë qindarkë rrugës.
Tje tër gjë që më vjen ndërmend…, janë ato tavolinat e sime mëje. Sidomos kur i vinte i ati. Më ka mbetur në mëndje si gjëja më e bukur e mbrëmjeve fëminore. Ajo sillej në atë kthinë të vogël duke bërë më të pamundurën. Për ne që kishim pak oborr, ndonjë kotec etj…, ishte karakteristike pula e fushës. Mezetë me të përbrendshmet ishin të parat. Të tjerat çfarë të ndodhej sipas stinës. Dimrit përshembull, sallata e ullinjëve me presh dhe lëfore portokalli, rigon e vaj ulliri. Buka e thekur, djathi… Kurse verës, pa diskutim sallata e domates, shalqini etj. Ato meze të vogla midis tim eti dhe gjyshit. Dy burra me nga një shishe në dorë. Shishe të vogla që mbanin rreth nga njëqind gram, ose njëmijë mililitër. Dhe ime më që dukej sikur edhe duart i ndrinin për shkak se në tavolinë kishte të atin dhe të shoqin. Dy burrat më të rëndësishëm në jetën e saj. Sapo ata i mbaronin ajo i kishte gati dy të tjerat, ato zbardhëdhonin sikur të ishin mbushur me qumësht. Ishte uji që e bentë uzon e bardhë. Gjithmonë ato shishka të vogla rrinin të pastra dhe seç kishin një lezet në duart e tyre. Sot burrat pinë me gota, por nuk e di…, ose nuk e shoh më atë, po e quaj lezetin e duarve të kohës.
Më vonë kur dola botës vura re se ashtu e pinin edhe në Greqi, edhe në Turqi. Diçka që mbeti në fëmijëri.
Tashmë kur e provojë edhe vetë, vërej se më shumë më shijon me ujë dhe ashtu e bardhë, se sa e qartë dhe e kthjellët. Ndofta edhe për hatër të memories? Ndaj dhe thelbi i kësaj sprove të rastësishme, është tek memoria. Kuadrati i kujtesës brenda njeriut. Ndërkohë janë edhe shumë probleme të tjera nga dita që mund të trajtohen. Raporti midis pronorit i imi, imja, jona, etj. Dhe faktit të jetuar. Tërësia ballkanike apo pellgu i Mesdheut në përgjithësi. T’i marrim me radhë.
Afrimitetet.1)Kur e pyeta një ditë një fqinjin tim turk se, a kishte gjëkundi ndonjë dyqan ushqimor, shkurt me ushqime të Turqisë. Ai ma ktheu gjithë qejf: ”Të ka vajtur mëndja për byrek? Kadaif.? Fol çfarë do.? Më ka ardhur mamaja, mërzitet vetëm. Po ashtu po e vë të bëj byrekë se vdes për këto. Të paktën shtyn edhe ditën”. Dhe ashtu u bë… 2)Diku afër kam një restorant grek. Shkojë ndonjë të shtune. Sapo futem në derë i zoti, një djalë nga Kreta ma bën menjëherë me dorë. Më vjen në tavolinë dhe gjëja e parë më ofron një gotë hollake me pak uzo, një pjatë nga ato të filxhanave të çajit me gjiro dhe fillojmë avazin me lajmet e fundit nga Ballkani ynë. Por dhe Mesdheu i madh…, qartazi sikur të jetojmë akoma atje. Dhe jo këtu në këtë vend kaba, të zhveshur nga pronori imi, i joti, i yni etj. Mua ndërkohë më kujtohet mezetë e sime mëje. Mbrëmjet me dy burrat e mëdhenj të memories sime. Lëngëzohem dhe them se me patjetër edhe ky burrë grek duhet të ketë patur kësisoj kujtimesh. E pyes dhe çfarë nuk më tregon. Copëza të arta. Biles në varësi të atyre ka ngritur dhe mban biznesin e tij. Madje ka sipër derës një parrullë të tillë…, ushqime safi prej Greqie. 3)Tek vendi i punës ku jam vet, gjithmonë u shërbej dy motrave të moshuara italiane. Për shkak se kanë një biznes të tyre, piceri e të tjera. Nga që kanë një jetë që vetëm aty punojnë, nuk flasin thuajse fare anglisht. Kështu sapo vinë, pyesin për mua. Dhe fjala e parë që më thonë është, Çiao paesano? Come va la vita? Pastaj më shpjegojnë se për çfarë gjënden aty dhe si gjithmonë më duhet t’i ndihmojë e tu shërbejë. Pastaj kur shtrohemi, më pyesin se çfarë ndodhi me mbretin e tyre dikur në Shqipëri. (Unë qesh se këtë pyetje ma blnte dikur edhe një napoletan i moshuar, ai që unë e quaj heroi im.) Atë që solli Duçja kur ato ishin fare të vogla. Unë u them se asgjë, veç e vumë të na gatuante makarona. Dhe ato kënaqen së qeshuri. Por nuk harroj t’u kujtojë se na ndërtoi edhe rrugë, ura, etj. 4)Dentinstin e kam nga Bejruti, madje i vjen mirë që unë shqiptari i jam një klient besnik. Jemi mesdhetarë më thotë, edhe pse krruhemi, prapë pak a shumë kemi të njëjtat rite. Deri diku të njëjtën soj guzhine etj. Ju i thoni kështu e ne ashtu, po në fund të fundit gjethe rrushi me oriz janë, apo jo?. Dhe i referohet memories se si në kohën e Turqisë, ata kishin guvernator një shqiptar. Unë i them se quhet Pasho Vasa, nga Shkodra kultura e vendit dhe se është poet i madh. ”Se edhe ju keni qënë kështu me Turqinë” më thotë ai duke vendosur dy duart përbri njëra-tjetrës dhe fërkuar gishtat tregues. I them kalimthi se jo Turqia, por Perandoria Osmane dhe në të’ nuk ishin vetëm shqiptarë. Por gjithfarësoj popujsh etj…, ndaj quhej Perandori. Por nuk ia vlen. Për ‘të ne kemi bashkëpunuar me Turqinë. Pastaj nxiton të tregojë për traditat, tu më thotë ai. Për ato grimca memorie, me qejf me kënaqësi. Dhe si pa dashur edhe origjinën e distilimeve dhe fermentive. Pastaj nxiton të plotësojë që këtu jemi ëngjuj për njëri-tjetrin. Kurse atje, fashistë, xhihadistë, kriminelë. 5) E njëjta gjë edhe me serbët, boshnjakët, kroatët, maqedonasit. E deri tek bullgarët. Kemi kaq shumë gjëra të bukur nga memoria, aq sa tërësia i duket një tryeze të shtruar nga një nënë. Përshembull aq sa edhe çorba si gjellë, më befasoi që për e rumunët ishte diçka e mëngjesit si paçja në mëngjesoret tona. Megjithatë në e kemi referim të problemit, këtë gjellë plot lëng, kur themi se na i bëri punët çorbë etj.
Jo vetëm vendet ballkanike apo ato rreth pellgut të Mesdheut, janë prirur historikisht në histori luftrash, dhune dhe pushtime. Dhe mbi të gjitha në një urrejtje tipike mes fqinjit me fqinjin. Por shumë syresh rreth e rreth botës. Njerëzimi kështu qënka ngatërruar. Problemet më të mëdha t’i ketë me fqinjët. E kam theksuar sipas rasteve, por në distancë…, ata vërejnë përmes memories, zakone, tradita, ushqime etj…, që kanë plot përbashkësi. Madje krenohen me to. Përdorin pronorin imi, jona, joni, yni. Madje me këmbungulje, i gëzohen edhe shijes. Por edhe asaj ndjesie përpjekjeje për të bërë më të bukur jetën tonë. Dhe vërejnë gjithashtu se, memoria jonë ka brenda saj një botë sa një qiell. Megjithatë ajo vërtitet si një kuvli në një qiell tjetër. Akoma më të madh se qielli i memories tonë. Ai i regresit të urrejtjes dhe Unit dominant. Dhe kjo të trishton për faktin se tek forcat revashnshiste, politikat ultranacionaliste, kuvlia e memories sot, ka zëvendësuar ushtarin e gjallë me Zotin vet. Kjo është akoma më e vështirë se edhe koha në luftrat e mëdha. Le të flasim për të përbashkëtat. Jo për tu lodhur, për tu shplodhur. Jo për tu grindur, për tu argëtuar. Jo për atë pjesë, gjetkë…, ku përkundet e hidhta Por thjesht për atë dashuri njerëzore që vjen edhe nga gjërat më të thjeshta. Pasi aty fillon në fakt e vërteta, koha reale. Ajo, që është më e madhe se vet njeriu. Në fund të fundit ne jemi tashmë, qytetarë të globalizmit.