Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

The Adventures of Alice in the Albanian Wonderland

by

By Merita Bajraktari McCormack/

As the Western world breathed a sigh of relief after World War II and moved towards progress and freedom, Albania trotted along with the Eastern Bloc countries and for almost half a century walked a destructive path. The communist dictatorship and its totalitarianism affected every part of life in Albania. Among others, Alice’s Adventures in Wonderland was a victim left in its wake.

The first Albanian version of Alice was published in 1944 and titled Liza në botën e çudinavet [Liza in the land of wonders]. It was translated by Beqir Çela and Hysjen Çela (they were unrelated), and published in the Geg dialect of northern Albania. It has been said that for Albanian intellectuals, such as the Çelas, it was a crime to have known English or to hold a diploma from a western school in the 1940s, ‘50s and ‘60s. The sentence was twenty-five years in prison or even death. Hysjen Cela was jailed and released after some twenty years. Beqir Çela became a Member of the Albanian Parliament after WWII and, along with other intellectual Albanians and MPs, was quickly proclaimed an “enemy of the state” and executed in 1948. That brought about the end to the publication of the Çela edition of Alice. The book has all but disappeared, with the only surviving copy in tatters in the National Library of Albania.

The word beautiful comes to mind when the “A Mad Tea-Party” portion of the 1944 Albanian Alice is compared to the same text of the later editions published under Communist rule. Its translation is more dynamically equivalent and Carroll’s twists of meaning and nonsense are better explained. I had access to the book only in photocopies of the selected section, but one can easily feel the richness in words, meanings, rhymes, verses, and the serious effort to bring Alice in Albanian as close as possible to the original.

Alice was not available in Albanian from 1944 until 1961 when the “War of Classes” applied by the communists softened a bit and Drago Siliqi was made head of the state publishing house Naim Frashëri. He advocated that selected foreign literature be translated into Albanian; among these selected texts was Alice in Wonderland. He organized many writers and translators and tasked them with selecting foreign literature to translate. A number of the authors and translators selected were later persecuted by the communist regime, but a list of foreign literature was compiled and translators were put to work. Alice was part of that original list, and the translation by Maqo Afezolli, titled Liza në botën e çudirave [Liza in the land of wonders], was completed in 1961 and reprinted many times until 1998. This second Albanian edition and all editions of Alice since are written in the Tosk dialect, also known as the Unified Albanian Language. The short period during which Drago Siliqi directed the state publishing house was referred to by many in the Albanian literary world as “The Light Coming Along.” Unfortunately Siliqi was killed in 1963 in an airplane accident in China while on a professional visit. The years after 1965 brought a worsening of the “War of Classes.” Religion was banned and a cultural revolution occurred in every aspect of life—the ideology of Marxism and Leninism was prevalent and the crazy idea of Dictator Hoxha for “Creating a New Man” took full effect throughout Albania.

Maqo Afezolli’s translation of 1961 was reprinted in Albania and Kosovo and was the only Alice to appear in Albanian until the late 1990s. At this time several other versions were published, some as translations from the original English and several from Italian. In this essay I will discuss the 1985 reprint version of the Maqo Afezolli 1961 edition and the 2006 edition by the brothers Eri and Taulant Tafa who based their translation on an Italian version. It is also titled Liza në botën e çudirave [Liza in the land of wonders.]

The 1985 Afezolli reprint includes a foreword written by children’s book writer, Naum Prifti. It provides a short history of Alice, gives background on Lewis Carroll, and discusses critiques of the book. Prifti provides a general discussion of nonsense and parodied verses, a number of which are omitted from most Albanian editions. The foreword suggests that Alice mocks the western political class and its religion, something that would be unlikely for Lewis Carroll, a conservative Anglican Deacon.

The following analysis pertains to these two editions. I had wanted to compare the 1944 edition and any later one, but the lack of available copies makes the task difficult. Nevertheless, the 1985 edition translated by Maqo Afezolli and the 2006 edition translated from Italian by Tafa brothers differ in a few elements which makes an analysis more interesting and educational. Below I have followed the order of Warren Weaver. The reader should also keep in mind that this is the first ever analysis of Albanian editions. Consider these elements:

Parodied Verse

The parodied verse “Twinkle, twinkle little bat…” in both editions is translated mechanically. In the 1985 edition the verse is translated, in rhyme, as:

“The bat is twinkling,

I’m thinking hard as to where he is flying to”

In the 2006 version this verse is translated as:

“Quietly, quietly,

Quietly the bat is running

Covered with a cape”

This is based on an Italian edition and demonstrates a lack of knowledge of the well-known English poem by both the original Italian translator and the Tafas. The Albanian language is rich in such poems that could have been parodied. The Tafas, in e-mail correspondence with me, admit to creating a debatable but artistic translation and said that their choice of words and their case usage in Albanian could have been better because it would have brought something new to the translation.

Puns

“To murder the time” is excellent in both editions and it is well used. In Albanian language the phrase “po e vret kohen” which means “to kill the time” is an everyday slang and often is used to joke and to also mock the lazy and the sluggish people. Albanian society, as in many Eastern European countries, is known for wasting time— on coffee and cigarettes for men, gossiping for women, and long hours of outdoors playing for children—so “killing the time” makes good sense when read in Albanian.

“To draw” is missed in both books.   Both editions have simply used the verb “draw” as “take out liquid from somewhere or something” and have not elaborated further. The translation is done mechanically and the double meaning “to draw a picture” is totally left out in the translation. In the 1944 edition the authors had made an effort to explain in Albanian the double use of the English verb ‘to draw’ but missed the meaning. In the 1961 and 2006 editions it is missed completely.

“Well-in” is missed in the 1985 edition. In the 2006 edition the word

“BRENDA” (Well-in, inside) is capitalized to emphasize the word, as was also done in the Italian edition.

Manufactured or Nonsense Words

The manufactured word “muchness” is omitted in the 1985 edition and the letter “m” connection is used simply as an irrelevant joke by inserting funny words like moustache, mouse, and mule that could make the reader happy or fearful.

The translators of the 2006 edition mechanically translate the word “muchness” from the Italian version and also fail to make the connection between the Albanian word and other words beginning with m. The word “muchness” was translated as shumë (it actually means “much”) and the reader can be easily confused as it begins with s and the objects all begin with the letter m. The translators could have done better by including other Albanian words beginning with s.

Jokes That Involve Logic

The logical joke of “having less than what is present” has been included in both editions. They are translated well. The Albanian editions should take some pride in “Albanianizing” Carroll’s nonsense in this section of the “Mad Tea-Party.” Both translations are done accurately and effectively and because the Albanian language provides specific applicable words, this comes across as a good joke. Both editions render the jokes the same way as the original.

Twists of Meanings

The efforts to translate twists of meaning are present and while a few are effectively translated and bring the humor equally as in the original, there are some that are translated verbatim and one that makes no sense. The March hare saying “Suppose we change the subject” is present in both editions. The word “treacle” is translated as “karamel” (caramel) in the 1985 edition and as “musht” (a fruity mush) in the 2006 edition.

“Learning to draw, you know” is missed in both editions. As previously explained the lack of double usage of the verb ‘to draw’ was difficult to translate. Some effort could have been made to bring a fair or even poor translation up to the level of the original English edition as the 1944 edition does. But unfortunately none of the post 1944 editions show such an effort.

“Why with an m-?” and “Why not,” the rude answers to the questions are present in both editions. Unfortunately they are mechanically translated and are not logically connected to the “muchness” subject. This relates in particular to the 2006 edition, which makes some effort to elaborate on the “muchness” word but fails to deliver. The 2006 edition translates “Spring Hare” as Martian Rabbit, while Dormouse is translated both as Gjeri (Dormouse) and in a few instances as Ketri (Squirrel), which the translators have said was an oversight.

This year-long “Alice in Translation” project took me through quite a fascinating journey back to the country of my birth and youth, searching and researching, reading and making notes, telephoning and emailing, the end result being an honest though simple account of The Adventures of Alice in the Albanian Wonderland. I expect we will have more editions of Alice in the future as the book will be a staple forever in every Albanian child’s library.Author’s note: This whole effort would never have materialized without the generous support of my husband, John McCormack, who understood what it meant to me to work on this Albanian language literary project; and our three children Sabrina, Kevin, and Edward for their constant help and encouragement; the respectable Albanian of Boston, the gentleman Mr. Van Christo of Frosina Information Network, for having faith in me and recommending me to get involved with this project; Mr. Jon Lindseth and his team for guiding, listening to me, and most of all being very patient with me throughout the process; Ms. Rezarta Dyryzi–Zotaj who is always there for me and rescues me all the time by “fixing” my English or my problems; Mrs. Vojsava Dyryzi for securing the books in Albania; Miss Lindita Komani for her tireless effort at the National Library in Albania, sorting through titles, photocopying, emailing, providing information, and aiding with the bibliography; Mr. Grant Harris of the Library of Congress for obtaining a reference book from a distant location and for his insightful advice and thoughts on the process; Mr. Lekë Mirakaj and Mr.Simon Mirakaj from the Albanian Association of Politically Persecuted for the information on Beqir Çela; Prof. Lluka Qafoku for his valuable information on the late Beqir Çela; Prof. Astrit Bishqemi for information on the Çela translators; Mrs. Laura Siliqi Konda for her information on her father, the late Drago Siliqi; Mrs. Drita Siliqi, authors Naum Prifti and Pëllumb Kulla; Elvis & Gjergji of Shtëpia e Librit for finding a copy of the scarce 1961 edition of Alice; the Dielli newspaper for running ads for the 1944 edition, sadly without success; the Tafa brothers for their invaluable information, communication, and tireless efforts to explain in detail their 2006 edition; Dr. Dashamir Malosmani, the son of the publisher of the very first Alice in Albanian, with whom we recently established contact and who is optimistic that a copy of the lost 1944 edition will be found; and last but definitely not least Mr. Vladimir Misho who traveled a lot, phoned many people in many cities of Albania searching for books, people, resources, and materials. To all I am forever grateful!  

MBM

 

 

 

PRESIDENT JAHJAGA’S SPEECH ON THE OCCASSION OF THE 25th ANNIVERSARY OF THE GERMAN UNITY/

by

PRESIDENT JAHJAGA’S SPEECH ON THE OCCASSION OF THE 25th ANNIVERSARY OF THE GERMAN UNITY/

Honourable representatives of the Institutions of the Republic of Kosovo/

Honourable Ambassador Viets,/

Ladies and Gentlemen;/

On behalf of the citizens of the Republic of Kosovo and on my personal behalf, please allow me to extend my felicitations to you and to the German people on the 25th anniversary of the Day of German Unification.

Since October 3rd 1990, Germany has torn down walls and broke ideological and physical borders. It united Europe around the values and aspirations of freedom, of democracy and prosperity. It inspired whole generations to end repression and to revive themselves in order to enliven the ideals of freedom.

Twenty five years later, this historic unification remains as important. Today more than ever we are in need of a vision of breaking down of borders and tearing down walls. We need to bring back the ideas which unite people upon the principles of democracy and cooperation.Because, our common work for a united Europe has not ended as yet. And this unaccomplished task is being felt in Kosovo more than anywhere else.

We are very proud of the strong ties of partnership and friendship which people of Kosovo share with Germany. We are grateful for the role you played on prevention of genocide in Kosovo, in Kosovo’s stabilization, through the presence of your peacekeeping army.

At the time when you opened the doors to the refugees escaping the war and destitution, and now when you are supporting the institutions of Kosovo in laying the foundations of a stable economy in Kosovo. We have pinned our hopes in your persistence for western Balkans move towards European integration and in your vision that this integrations shall bring an added value to the EU and a long term peace to the region.

I am aware that there are many unaccomplished obligations ahead of us. But, we are also aware that we are determined to, together with our partners, with you, enliven the vision of Kosovo with rule of law, good neighbourliness, regional cooperation, but more than anything, that of a country with a clear perspective, in which its citizens see a future.

Thank you for your strong presence in Kosovo, for the partnership and the friendship.

Congratulations!

Shpirti, Misteri i Zotit

by

(refleksione dhe dëshmi)/

Shkruan:Alfons Grishaj/

“It is only though mystery and madness that the soul is revealed”./

(Tomas Moore)/

Që në fëmijërinë time jam ndeshur me fenomene të mistershme, të cilat, më kanë detyruar të mendoj dhe të punoj në heshje për t’ iu përgjigjur vetvetes dhe pyetjes, a ekziston shpirti? Eshtë shkruar, debatuar e folur shumë rreth kësaj teme që nga Platoni, Aristoteli, Aurelius, Rumi, Ciceroni, Tzu e deri tek Niçe, Deepak Chopra, Steve Maraboli e shumë e shumë të tjerë.

Epi i Gilgameshit, që është dhe  libri më i vjetër në botë i shkruar, na  ballafaqon  me  misterin e shpirtit. Gilgameshi takohet  me shpirtin e Enkidujit, për të mësuar për të panjohurat e vdekjes dhe tmerrin e  atyre që kanë shkuar.

Ndeshja me psikologjinë e Faraonëve në ndërtimin e tempujve  apo piramidave, përbëjnë sinonimin e reinkarnacionit. Osiris, Zoti i jetës së përtejme  dhe i reinkarnacionit  na shfaqet si  shpirt i pavdekshëm, dhe  një gjykatës model për mëkatet e jetës.  Ai  me dyzetedy  gjykatës të tjerë  prisnin  njeriun që të vdiste,  dhe e gjykonin për mëkatet apo mirësitë që kishte bërë në jetë.  Nga  mitologjia Greke, Hadi mbërrin tek ne, si një Përendi e nëntokës  dhe i mbretërisë së të vdekurve. Sipas kësaj mitologjie e shoqja e tij, Persefoni, jetonte katër muaj bashkë me të nëntokë,  dhe tetë muajt e tjerë i kalonte në mbretërinë e të gjallëve, duke dëshmuar për një botkuptim që e pranonte idenë e shpirtit që lëviz në të dy botët: në atë lëndore dhe atë jolëndore. Ajo ishte vajza e Zotit Dimitër, por ishte rrëmbyer nga Hadi në botën tjetër,  dhe qe detyruar të bëhej gruaja e tij.

Platoni, qe  i pari filozof  që shpirtin e bjen si një fenomen  të  pavdekshëm dhe trupin e njeriut si karrocën që bart shpirtin…

Metamorfozën e fenomeneve trupa (shpirtëra) e ndeshim në të gjitha shtetet me kultura të ndryshme, ku njerëzit (shpirtëra) nganjëherë bëhen dhe të dhunshëm, biles transformohen dhe në kafshë të përbindshme.

Libri Tibetian “The Book of the Dead” është një ndërthurje e magjishme dhe e shkëlqyshme e tranzicionit të shpirtit. Shpirti paraqitet si fuqi sublime, ku mund të përshkojë çdo gjë, biles dhe zemrën  e shkëmbinjve, ndërtesave, maleve etj…

Emanuel Swendenborg, si kërkues i madh shkencor në fushat e në psikologjisë, teologjisë, anatomisë, filozofisë, dhe misticizmit, na sjell  në librin e tij Heaven and Hell shkencërisht dhe misticikisht se si funksionon shpirti me trupin në raport me qiellin dhe ferrin. Ai shkruan: “This I can declare: things that are in heaven are more real than things that are in the world!”

Profetët e mëdhenj si: Von Bigen, Southeil, St  Malaki, St Nilus, Nostradamus, Vanga, Kejsi etj. (këtu nuk do të përfshij  24 Profetët e Biblës dhe 25 Profetët e Kuranit, që vijnë nga e njëjta traditë profetike, me ndryshimin e vetëm se tek Kurani kemi edhe Muhamedin),  ata na afrojnë  të ardhmen, duke parashikuar dhe ballafaquar frymën profetike të shenjtë nëpërmjet ëndrrave, vizioneve, në të shkuarën dhe të ardhmen, që nuk janë asgjë tjetër vetëm eksperienca e shpirtërave në hapësirë e kohë, të cilët punojnë në një përpikmëri matematike, mistike dhe riciklike.

Edhe kultura jonë etnike nuk qendron më poshtë në këtë sens. Balada e Konstandinit që ngrihet nga varri për të mbajtur besën e dhënë përbën një nga vlerat më të larta të kulturës sonë poetike dhe shpirtërore.

Unë mendoj se njeriu si krijesë universale, është i pajisur me një gjenerator jetik, shpirtin, i cili është dhe forma më supreme dhe më enigmatike e Krijuesit. Shpirti është trajta e frymës së Zotit, që i bën trupat gjallesa jo instiktive, por koshiente, dhe format instiktive, subkoshiente. Shpirti është një cikël në infinit, ose siç e quajnë disa  reinkarnacion (Reincarnation). Në këtë cikël është: lindja, ”vdekja” (pushimi), dhe rilindja. Në jetën time nuk kam pasur asnjë lloj dyshimi që shpirti ekziston, biles shpirti ka qenë logjika e qënies time.

Pas leximit të librit të Dr. Raymond A. Moody, “Life After Life”,  e plotësova kornizën e fakteve që shpirti jo vetëm që ekziston, por është mamia e gjallesave trupore. Dr. Moody i sjell njerëzimit me qindra fakte të studiuara shkencërisht të njerëzve dëshmitarë që kanë vdekur dhe janë kthyer në jetë, ose të njerëzve që kanë qenë para vdekjes. Udhëtimet e shpirtrave janë të ndryshëm: disa  takojnë  të afërmit e tyre, dikush ëndrrën e vet,  ndonjë tjetër zhgënjehet me aktin e bërë. Religjiozët, shkojnë tek besimi dhe Udhëheqësi Zot, apo Profet. Dhe këto nuk i takojmë vetëm tek Moody, por tek shumë emra që kam përmendur dhe kam lënë pa permendur në ketë shkrim.

Kur Dr. Moody, botoi librin, “Life after Life”, bota e qytetëruar u tall me të, dikush e quajti dhe të çmendur, megjithëse kishte mbrojtur doktoraturën në filozofi dhe në mjekësi. Sot, puna e tij,  jo vetëm nderohet dhe respektohet, por është referenca absolute e shpirtit. Libri i tij i ka kaluar  13 milion kopje. Gjithashtu, Ivan Sanderson, paraqet njëzet rastet më tipike të njerëzimit, një ndër to dhe rastin e famshëm  të Shanti Devit, që do ta trajtoj më poshtë.

Dr.Moody, na afron ngjarjet e të larguarve në jetën tjetër, që largohen nga trupat tranzitorë dhe kthehen përsëri. Shpesh herë shpirtërat takohen më të afërtit e tyre. Ndonjë takohet me Hyjin  apo Engjëjt. Të tjerë shkojnë nëpër lëndina apo përshkojnë një dritë që tokës që i mungon, ose ne e krijojmë nëpërmjet filmave kompjuterikë. Disa nuk kanë qejf të kthehen më në trupat e tyre kur u kërkohet… etj…e tjerë.

Mbase dikush do më quajë dhe mua sot blasfemues apo trillues, delirant, apo  aluçinacionist, moralist apo prekursor. Në fakt, unë nuk shkruaj për ata që jetojnë në inegzitencë dhe konfuzion, por shkruaj për ata që jetojnë në botën e shpirtit dhe të arsyes së mosarsyes dërmuese-dominuese, e cila  është ricikluar për përsosmëri shpirtërore, por e ka humbur shansin e qiellorëve, duke moskuptuar rastin. Rastet që do sjell, nuk lënë hapësirë për koment dhe as dyshim sajimesh.

Njerëzimi si vepra më e madhe ciklike e Krijuesit, ka privilegjin të paraqitet në forma të ndryshme, tokësore e jashtë tokësore. Shpesh herë,  ne, hasim tek njeriu i thjeshtë nuanca profetike, që  parashikon të ardhmen e vet, ngjarje dhe momente delikate. Sa herë kemi dëgjuar që njerëz të zakonshëm tregojnë për ëndrrat e tyre, të cilat nganjëherë dalin më përpikmëri! A nuk janë këto shenja profetike riciklike?! Sigurisht që po. Edgar Kejsit, tek po lexonte Biblen, i shfaqet në pyll gruaja me krahë (Engjëlli). Ajo e pyeti fëmijën e pazhvilluar që talleshin të gjithë me të, në klasë, shtëpi e kudo: “Çfarë donte në jetë?”, – Edgari , i qe përgjigjur, –  “Të di gjithçka”. Ajo,  me fjalën “NE” i përmbushi dëshirën e tij, duke u bërë një rast unikal në botë. Edgari do të shprehej pas rezultatit të ndihmës hyjnore: “Tani i di të gjitha”.

Sot studiuesit e Biblës sjellin kodin matriks, i cili na rrënqeth prej vërtetësisë së ngjarjeve me emra. Si ka mundësi që në një faqe të Biblës të shkruhen ngjarjet e të ardhmes, histori etj?!  Profetësia është loja e hyjnorve, apo ngërçi i padijes tonë për ta shpjeguar?!

Unë mendoj se denduria e rrezatimeve elektromagnetike dhe  fusha e përgjthshme informative, vijnë nga energjia delikate, që përdoret nga bota paralele e përtejme, duke reflektuar rezonance dendurie, dhe aty profeti informohet me programacionin e të kaluarës  dhe të ardhmes. Ky nuk është një mendim i panjohur, por racional i situr prej paqartësive të thëna më parë.

Studiuesit, Ledbiteri, apo   Fomin, në pikpamjet e tyre janë aty-aty, por nuk  bëjnë lidhjen  e neoroneve – rreflektive prej valëve shpirtërore, të cilat, kanë një arkitekt dhe një qendër. Uroj që unë të jem i gabuari dhe pse notoj në po të njëjtat vibracione specifike, siç shkruan Ledbiteri, megjithëse mendoj se,  ne, duhet të shkojmë dhe më larg, duke respektuar riciklimin e shpirtërave si dituri dhe pasuri thelbësore zgjidhse, duke afruar të ardhmen e panjohur dhe të shkuarën e mjergullt.

Mendelejevi do ta shihte në ëndërr Tabelen Periodike që më pas do ta shkruante ashtu siç e pa. Shpirti i Edgar Kesit, dilte nga trupi për të bërë kërkimet e duhura në përgjigjet e tija specifike.

Arkeologu i famshëm, Gilpreht, pa në ëndërr priftin me veshje pagane  shpirti i të cilit e dërgoi Gilpreht (në ëndërr) mes Tigrit dhe Eufratit në tempullin e Belas, për t’i shpjeguar atë që e mundonte prej kohësh arkeologun, që nuk mund t’i deshifronte  cilindrat që  kish zbuluar. Ai u lodh por qe e pamundur ta bënte një gjë të tillë. Shpirti i priftit i erdhi në ndihmë tek i foli me një anglishte të kulluar. Ai jo vetëm i tregoi deshifrimin e shkrimeve në cilindra, por dhe vendin e thesarit. Menjëherë Gilpreht, organizoi gërmimet në vendin, ku shpirti i shfaqur në ëndërr i pat treguar dhe aty u gjend thesari i tempullit.

Një  rast real dhe tronditës, është rasti i Shanti Devi, në Indi, i cili  është rasti më flagrant që na sjell  shpirtin e njeriut të pacënuar nga metamorfoza e tranzicionit. Për këtë rast, vetë  Gandi, e pat takuar gruan Luxhi Devi, që pat hyrë në trupin e fëmijës Shanti. Gandi ngriti komision shtetëror, ku u vërtetua  katërcipërisht rasti në fjalë: Ballafaqimi i shpirtit të Luxh Devi, të hyrë në trupin e vogëlushes Shanti, do ta trondiste botën dhe do të linte pa gojë dhe ish burrin e saj Kedarnati. Takimi  saj me ish burrin dhe djalin, tronditi të shoqin, Kedarnati, dhe djalin e madh që i kishte lindur nga Luxhi (Shanti). Fëmija-nënë, përkëdhelte të birin e rritur sikur të ishte fëmijë, kurse të shoqit i tregonte historitë më intime. I shoqi iku i tmerruar, duke mos u kthyer më tek fëmija-grua. Shanti Devi (Luxhi Devi), nuk u martua kurrë më. Ajo vuajti tmerrësisht gjatë viteve të jetës së saj. Luxhi (Ludgi), u largua në jetën tjetër e dëshpëruar, duke marrë me vete dhe misterin e kthimit.

Aleksej Prijma, në përmbledhjen e “Edgar Kejsi” na sjell një rast unikal:  Xhyzepe Veraldi, i vrarë nga  shokët e vet nën një urë në shkurtin e vitit 1936, afër qytetit Siano. Tre vite pas vdekjes, shpirti i Xhyzepes hyn në trupin e vajzës Maria Talariko, e cila u godit nga një sëmundje e pashpjegueshme. Vajza në fjalë jetonte në Siano afër urës. Xhyzepe posa hyri në trupin e Marias, shpjegoi se ai do të qëndronte përkohësisht në trupin e vajzës 17 vjeçare, dhe do të largohej, porsa ajo të shërohej. Ai tha se mamaja e tij ishte Katerina. Maria që tani kishte zërin e Xhyzepes, kur u takua me të ëmën Katerina pas tre vjetësh pati  një takim të dhimbshëm. E ëma qante me dënesë. Ajo e pyeti shpirtin e të birit në trupin e vajzes, nëse kish vdekur natyralisht apo e kishin vrarë. I biri i shpjegoi se si qe vrarë nga shokët e tij. Ai kish qenë vetë i pesti, Toto, Damjanoja, Abelja, Rozarjo dhe ai. Ai i thotë që njëri nga shokët e tij ishte nisur për të ardhur aty. Porsa, Damianoja kaloi pragun e derës, filloi të akuzonte vajzën si të çmendur, por faktet e Xhyzepes e bënë atë të largohej i tmerruar. Policia i arrestoi të gjithë vrasësit pas ballafaqimit në fjalë. Shpirti i Marias u kthye e shëruar dhe shpirti i Xhyzepes u largua nga kish ardhur pasi kish mbaruar misionin.

Eksperienca e treguar, duhet ballafaquar me eksperiencën e jetuar:

Jam dëshmitar i disa ngjarjeve të tilla, duke thyer heshtjen e viteve. Sigurisht ata më kryesoret janë për librin tim, kurse këto janë sa për ilustrimin e mësipërm.

Kam jetuar në lagjen Xhabije përballë një xhamie të rrënuar nga komunistët. Apartamentet në formë L-je  ishin ndërtuar mbi varrezat afër xhamisë. Aty u ballafaqova për herë të parë më fenomenet paranormale, në moshën gjashtë vjeçare. Ato çfarë shikova, u realizuan ndër vite.

Një grua e quajtur Sulltana (komshije), fliste me shpirtërat përnatë, një gjuhë që nuk ishte as turqisht e as shqip. Kureshtja ime prej fëmije, zgjohej herë pas here duke pyetur, pse ajo fliste më zë të lartë. Njëherë e mora vesh se foli shqip: “Largohuni shpirtëra të kqij e mos hajdeni më këtu!”. Pyeta përsëri për atë grua që jetonte në katin e parë poshtë nesh, përgjigja ishte: “Asht e çmenun!” Përgjigja e familjes time dhe e komshinjve nuk ma mbushi kurrë mëndjen, se ajo ishte  e tillë, se nuk kishte sjellje çmendurie. Ajo  ishte shumë e kujdesshme më fëmijët dhe e dashur me mua.

E pyeta një ditë, pse ajo bëhej nervoze dhe më kë fliste. Ajo u zbardh në fytyrë dhe sytë e saj m’u dukën më të zinj nën degërminë e bardhë që i mbulonte kokën, përgjigja saj, qe kjo: “Ky vend asht mush me shpirtna që vijnë te unë e ankohen për me u hakmarrë, por ti nuk  kupton se je ala i vogël”. Në ata momente tek fliste Sulltana, nuk e di pse m’u përfytyruan shpirtërat, dhe ndjeva sikur dhe unë kisha jetuar atë kohë më parë… Një drithmë etheje më kapi, jo nga frika, se atë nuk e kam njohur kurrë, por  mbase nga sikleti i pranisë tyre përrreth. Sigurisht atë kohë isha konfuz dhe nuk i kuptoja, por pas disa viteve e mora përgjigjen e dilemës. Rastet e fatkeqësive dhe sëmundjeve të rënda apo dhe telashe të tjera që kaluan familjet që jetuan në ndërtesat në formë L-je, nuk  pushoi deri vonë.

Shpirtërat që Sulltana përpiqej më kot t’i ndalonte, ishin hidhëruar aq shumë, sepse mendonin (sipas saj) se fajtorë të prishjes së varreve të tyre ishin banorët e atyre pallateve të reja. Në një periudhë relativisht të shkurtër, nga dy-tre pjestarë të çdo pallati vdiqën djem ose vajza të reja. Në pallatin tonë Nr. 7 shkoj e re Lumnie Coku, dhe nipi i Sulltanës, Naim Vekshari. Në pallatet Nr: 6 dhe Nr: 5 kanë vdekur të rinj Gëzimi, Esati dhe djali i Kabil Bushatit. Në pallatin Nr: 8 Tristan Halili, Edmond Nuhja dhe Fuat Muriqi. Vdekje të parakohshme nuk ka pasur vetëm ndër rradhët e banorëve të pallateve, por edhe tek familja që banonte tek shtëpia private ngjitur me pallatet tona në formë L. Kështu nga familja Mandia, që banon ngjitur me Banjon e Vogël (Monument Kulture) kanë vdekur në moshë të re kushërinjtë: Petriti 18 vjeç, nga një sëmundje e pashërueshme, dhe Agroni, pa i mbushur të dyzetat, i mbytur në ujrat e liqenit të Shkodrës.

Varret duhen respektuar dhe trajtuar si gjallesa, se shpirtërat dalin shpesh herë jashtë kontrollit dhe bëhen të dhunëshm ndaj sakrilegjit, e aq më tepër kur objekti i kultit dhunohet e shkatërrohet. Siç duket, xhamija  ishte  streha e atyre  shpirtërave, ku shpirtërat çmalleshin me nipërit e mbesat që ishin akoma në qiellin e hapur tek faleshin në xhami. Sigurisht, një nga krimet e komunizmit ishte se, dhe ata  si nazistët, nuk pyetën kurrë për shpirtëra, varre e objekte kulti, por i shkatërruan, si në rastin e fundit të qeverisë shqiptare me kishën e Dhërmiut…

Raste të familjes :

Kur u vra gjyshi im, Luketë Marash Grishaj, “Martir i Demokracisë” nga forcat e ndjekjes, një malsor nga lagjia tjetër (!) kaloi pranë trupit të Luketës dhe ia mori kutinë e duhanit prej bademi, çakmakun dhe Ungjillin që e mbante gjithmonë në xhep. Atë Ungjill, ia kish dhënë miku i tij, Dom Nikoll Gazulli. Komshiu (!) jo vetëm që nuk i dërgoi sendet e marra, por nuk tregoi as ku kish rënë Luketa. Pasi u gjet trupi i Luketës me kry të ndarë nga trupi (vepër kjo e forcave të ndjekjes) dhe u varros jashtë varreve si armik i betuar i rregjimit. Luketa i shfaqet të shoqes, Drane dhe i thotë: “Shko te (!) dhe thuaji se Luketa ka ardhë në andërr dhe më tha se ti ke marr kutinë e duhanit, çakmakun dhe Ungjillin, tash kam ardh me i marrë!”. Gruaja e Luketës një malsore fisnike, motra e luftëtarit  dhe atdhetarit, Fran Luli (Camaj), e quajti si ëndërr dhe asgjë më tepër. Luketa u shfaq përsëri, por këtë herë serioz dhe urdhërues, “Shko dhe merri tek (Filani ) ato sene që t’kam thanë, se ai e ka thy dy herë besën e malësisë. Nuk du me ardhë ma për kët punë!” Dranja, u nis  pas kësaj, pak  me marre, se helbete “andërr”. Por,  kur mbriti tek dera e malsorit (!) në lagjen tjetër, ajo, e pa se si ai u pre dhe u zu  ngusht… Ajo i tregoi se si Luketa, i qe shfaqur dhe çfarë i kish thënë. Malësori i lagjes tjetër  i kërkoi ndjesë gjyshes, dhe i dorëzoi sendet që i kish marrë Luketës, duke iu lutur që mos t’ia qiste emrin se do ta koriste atë dhe familjen e tij për aktin që kish bërë. Gjyshja e mbajti fjalën dhe familja jonë gjithashtu! Ungjillin e mbajti babai dhe unë më vonë, kurse çakmakun dhe kutinë e bademit gjyshja. Gjyshja para se të shkonte në jetën tjetër u tha pjestarëve të familjes: “Tash po shkoj, se erdhi Luketa me më marrë…”. Luxhja, mbesa dhe vajza e djalit të madh Palokë, e pyet:  “Nanë, a asht i bukur Luketa si ka kenë?” – “Ma i bukur nuk ka ku me shkue!” Pas atyre fjalëve  ajo  mbylli sytë dhe shkoi me të shoqin që e priste diku tek pragu i derës…Djali i xhaxhait të babait, Prelë Grishaj, ishte në koma prej disa kohësh. Papritmas, ai,  çohet  nga gjendja e komës  dhe pyet: “ Çfarë dite është sot?” Pjestarët e familjes dhe konkretisht i biri Gjovalini, i përgjigjet: “E enjte babë” – “Oh,  kuku! Si mundem me jetu unë deri të dielën që do shkoj!” dhe ai iku të dielën ashtu siç tha.

Më lajmëruan se babai im ishte shumë i sëmurë… U nisa bashkë me xhaxhain tim Llesh Grishaj, për në Shqipëri për t’ i dhënë lamtumirën e fundit. Posa mbërritëm, ai u gëzua dhe në fjalët e tija nuk la asnjë shteg për kompromis, duke u drejtuar nga unë dhe vëllau i tij Lleshi,  me këto fjalë: “Jam shumë i gëzuar që po ju shoh! Kemi tre ditë bashkë, pas këtyre ditëve do të shkoj, mos më torturoni me doktorë dhe budallallëqe që nuk kanë pikë kuptimi… Unë do shkoj!” Humori i tij vazhdonte. E bezdiste ndokush që jepte ndonjë këshillë… Ditën e fundit  e çova ndenjur dhe e futa në gji. Trupi i tij ishte i rëndë si plumb! E kuptova se shpirti i tij po largohej  nga kish ardhur dhe trupi po bëhej njësh me tokën. Isha i gëzuar që po mbaja në gjoksin tim peshën e trupit të babait, si dikur ai më mbante në gji kur isha fëmijë. Ai  kish vuajtur me vite ndër burgje e internime, i kish shpëtuar dy herë pushkatinit, dhe shpirti i tij po çlirohej nga të gjitha vuajtjet,  aderencave, urrejtjes dhe jetës së gënjeshtërt… Tek po largohej, ai, i shikoi të gjithë më rrallë dhe më vështroi, duke vënë buzën në shenjën e mirëkuptimit, më vështroi me sytë që po i perëndonin, sikur më tha: “Të thashë se sot do të shkoj…” Bashkë kishim bërë një pakt, dhe ai e mbajti fjalën…

Një nga ndodhitë e mia:

Në Batërr të Martaneshit, në galeri, po mbushja vagonin me krom nga trimozha. Pasi  mbusha vagonin që peshonte dy ton, e shoqërova vagonin, apo fiksen, siç e quanim ne. Harrova se, shinat me shtyllat (që mbanin  peshën e mosshembjes së galerisë sipër kokës), ishin tre ose katër gisht larg njëra-tjetrës. Vagoni më mori me vete dhe më futi midis shtyllës dhe fikses(vagonit), trupi im u shtyp si një libër, duke rënë mbi shina para vagonit që fatmirësisht u ndal, pa kaluar mbi mua. Si u ndal vagoni?! Hëm,  ky qe dhe një nga misteret… Të gjithë menduan se vdiqa. “Vdiq!”, “Vdiq!” – dëgjova shokët e mi. Unë me fuqinë e shpirtit mendoja të çohesha e t’u thoja shokëve nuk kam asgjë, por qe e pamundur. Nuk ndjeva asnjë dhimbje dhe vetja m’u duk aq i lehtë, sa nuk  po merrja vesh asgjë. Ajo çfarë më çuditi ishte, se unë po i shihja shokët e mi që po qanin, Fatriu dhe Muhameti kishën vënë duart mbi kokë, por  Fatriu po qante me dënesë.

Si kishte mundësi që unë t’i shikoja, kur isha i shtrirë dhe sytë e mi ishin të mbyllur dhe trupi im nuk lëvizte?! Më ka munduar ky mister ndër vite, derisa ngjashmerinë e rastit tim e ndesha, tek “Engjëlli Blu” në Francë, ku vajza që ish aksidentuar ndërroi jetë. Engjëlli Blu e shpëtoi dhe e paraqiti tek Krishti. Ai  e ktheu vajzën në trupin e saj,  për t’i plotësuar kërkesën që ajo mos të linte nënën vetëm. Rrëfimi i vajzës qe tronditës, tek shpjegonte se si ajo u fut përsëri në trupin e vet, ku,  tek po futej më vështirësi, i vinte ndot  prej trupit dhe nuk besonte se kishte qenë më parë aty.

Pas studimeve të mëvonshme dhe ballafaqimeve të rasteve me ndodhitë pothuajse identike, kuptova, se shpirti im kish dalë nga trupi dhe kish bërë riciklimin e duhur! Pasi u ngrita e shtyva vagonin sikur mos kish ndodhur asgjë. Pas disa orësh dola nga galleria dhe mbërrita  në kamp, ku bëra dhe vizitën e rastit tek doktor, Agron Belishova, vëllau i Lirie Belishovës. Ai pasi dëgjoi rastin tim, më vizitoi dhe u habit se si unë isha i gjallë. Të gjitha brinjët, unazat lidhëse të gjoksit kishin filluar të merrnin ngjyren mavi. Ai m’u kthye: “Alfons, sot tek ti, ka ndodhur një mrekulli!” Unë qesha, jo për shkak të pohimit të tij, por sepse edhe pse isha vetë dëshmitari autentik i një fakti të tillë, ende nuk kisha një definicion për ngjarjen, e cila për mua ishte e paralajmëruar! Pas asaj ngjarje nuk hyra më në galeri, jo nga frika, por sepse nuk doja të vija më në provë Engjëjt e mi…

Pas leximeve intensive, ngjarjeve personale (që do t’i tregoi në librin tim “Pse Duhet Besuar”) dhe më në fund tek libri i Dr.Moody, “Life After Life” nuk më la më asnjë ekuivok, për shpirtin si Misteri i Zotit.

Walt Whitman thotë: “Whatever satisfies the soul is the truth.”

Po ju paraqes disa raste të shkruara nga Dr. Moody.

Ja çfarë tregon një grua pasi shpirti saj ka dalë nga trupi:

1-I didn’t look back at my body at all.Oh, I knew it was there , allright and I could’ve seen it had I looked. But I didn’t wont to look, not in the least, because I knew that I had done my best in my life, and I was turning my attention now to this other realm of things. I felt to look back at my body  would to look back at the past, and I was determined not to do that.

Një vajzë me një rast të ngjashëm, ka të njëjtën experiencë pas daljes nga trupi të shpirtit të sa :

2- I could see my own body all tangled up in the car amongst all the people who had gathered around, but you know, I had no feelings for it whatsoever. It was like it was a completely different human, or maybe even just an object… I knew it was my body but I had no feelings for it.

Një tjetër rast:3-I saw them resuscitating me. It was really strange. Iasn’t very high; it was almost like I was on a pedestal,but not above them to any great extent, just maybe lookingover them. I tried talking to them but nobody could hear me, nobody would listen to me.

Rasti tjetër që na sjell Moody, është më i rrallë , por ndodh tek njerëzit që janë religjiozë dhe besojnë :

4- I heard the doctors say that I was dead, and that’s when I began to feel as though I were tumbling, actually kind of floating, through this blackness, which was some kind of enclosure. There are not really words to describe this. Everything was very black, except that, way off from me, I could see this light. It was very, very brilliant light, but not too large at first. It grew larger as I came nearer and nearer to it. I was trying to get to that light at the end, because I felt that it was Christ, and I was trying to reach that point. It was not a frightening experience. It was more or less a pleasant thing. For immediantly, being a Christian, I had connected the light with Christ, who said, “I am the light of the world.” I said to myself, “If this is it, if I am to die, then I know who waits for me at the end, there in that light.”

Në bazë të tregimeve të shumta të njerëzve që kanë dalë nga trupat e tyre, për shkak aksidentesh, vetëvrasjesh, sëmundjesh etj, Dr.Moody, e përmbledh shpirtin në këtë formë: It is agreed that the spiritual body has a form or shape (sometimes a globular or an amorphous cloud,but also sometimes essentially the same shape as the physical body) and even parts (projections or surfaces analogous to arms,legs,a head, etc)

Dr. Moody, dhe pse dëshmitar i të gjithë këtyre fakteve nuk na sjell esencën,  misionin e shpirtit. Në  asnjë moment nuk e shpjegon se si funksion shpirti dhe cili është roli i tij; a është vetëm gjenerator i trupit, misionar apo frymë e shenjtë?

Megjithëse, ndonjë, e quan trupin e shpirtit si “energy pattern”, apo “amorphous cloude”,  unë nuk jam dakord me këto përkufizime. Unë mendoj se shpirti njeriut është e njëjta formë simetrike, por transparente që shihet vetëm atëherë, kur Urdhëri i beson materies…

Dr. Moody, e ilustron veprën e tij dhe me dy thënie nga  “Testamenti i Vjetër”  nga Bibla, përkatësisht Isaiah dhe Daniel:

Isaiah 26:19:  Thy dead men shall live , together with my dead body  shall they arise .Awake and sing, ye that dwell in dust for… the earth  shall cast out the dead.

Daniel 12:2: And many of them that sleep in the dust of earth shall awake ,some to everlasting life , and some to shame and everlasting contempt.

Njerëzimi ka arritur në gjashtë pika përsa i përket  jetës së përtejme. Materializmi, Paganizmi, Reinkarnacioni , Pantheizmi, Immortaliteti , Resurrection . Pesë  nga gjashtë teoritë  janë për vazhdimësinë e shpirtit ,vetëm Materializmi është kundra!

Që nga Gilgameshi që ishte gjysmë perëndi, te Osiris, Hadi etj., deri tek ditët tona, ne e takojmë shpirtin në forma të ndryshme, ku enigmatikja është sinonim i shenjtërisë së krijimit, pavdekësi dhe rigjenerim, shpresë dhe frymë, jetë  dhe respekt, privilegj dhe mister, zhgënjim dhe sakrilegj!

Profetësitë e shkrimit të shenjtë dhe faktet, dikush i  quan  “rastësi” dhe rastësinë fat?! Kjo është dhe ngatërresa e arsyes që konkludon gabueshëm në përceptimet unike  në misterin e shenjtë. Atëherë,  hullia që ne  shpesh hasim, na e bën botën e pakonceptueshme, irreale dhe të padrejtë. Krijon një barrierë,  na zhyt në dekadencën e komplekseve të energjisë negative.

Steve Maraboli thotë: “People tend to be generous when sharing their nonsense, fear, and ignorance. And while they seem quite eager to feed you’re their negativity ,please remember that sometimes the diet we need to be on spiritual and emotional one. Be cautious with what you feed your mind and soul. Fuel yourself with positivity and let that fuel propel you itno positive action.”

Sa herë flasim për “ ankth shpirtëror” apo “anxiety” në gjuhën angleze,  “sollicitudo” në gjuhën latine, kjo na ndodh, se ne kemi gabuar diku, se kemi shkelur rregullat dhe shpirti është lënduar në atë masë, sa krijon në trupin tonë një lloj demonstrimi të brendshëm, që ne e quajmë ankth!

Pjesa më e madhe e njerëzimit, nuk i shërben shpirtit, por vetëm trupit, duke harruar se “trupi është karroca e shpirtit”, siç e përshkruan Platoni. Njeriu nuk mendon të përsosë shpirtin, i cili është ricikluar në tokë për përsosjen e tij dhe pas përsosjes bashkohet me qiellorët. Egoizmi dhe meskiniteti i njeriut shkon deri në atë shkallë, sa të sakrilegjojë ndaj vetë qënies sublime, duke u tejkaluar çdo normë njerëzore e hyjnore për çka dhe dënohet shumë herë në riciklimin e vuajtjeve të tokës. Budallallëku dhe injoranca rregëtijnë në faqet e të pacipëve si pamflet me vlerë, pa e kuptuar se shpirti është transparent dhe i pamanipulueshëm. Shpirti nuk është i lirë deri sa fiton statusin e përsosmërisë, dhe kur e fiton atë status, ai është i lirë nga  Urdhëri, pikërisht se bëhet qiellor. Pas kësaj shpirti njeri që ka kaluar në disa faza, bëhet shëmbëlltyra e Krijuesit. Atëherë, dheu do të ketë atë që i mungon,  Njeriun Shpirt, i cili  nuk do të largohet më nga trupi i dukshëm, nuk do të jetë më tranzitor, nuk do na paraqitet më si fantazëm apo mister. Trupi  transparent do të bëhet një me trupin e dukshëm, që më  parë degradohej dhe kalbëzohej, bëhej pluhur nga veset, mosmirnjohja,  urrejtja dhe mosperceptimi dhe zbatimi i rregullave universale që i krijoi Zoti.

Shën Pali thotë: 40 -“There are also heavenly bodies and earth bodies, but glory of the heavenly is one, and the glory of the earthly  is another”.

Ai vazhdon: 51- “Behold, I tell you a mistery; we will not all sleep, but we will all be changed.

52 -In moment , in the twinkling of an eye, at the last trumpet; for the trumpet will sound , and the dead will be raised imperishable,  and we will be changed.

53- For this perishable must put on imperishable, and this mortal must put on immortality”.

Dikush do më pyes : “ Hej zotëri  , ti po i bie  ndesh  pikave kristiane ku kundërshtohet rinkarnimi…”  Unë u përgjigjem , personalisht , nuk  jam duke thënë më tepër se Shën Pali , por po e përsëris atë në një formë moderne . Veç kësaj , Rinkarnacioni  nuk është   Resurrection (Ringjallja). Këtë privilegj e pati i 24 profet i  Biblës… pra , Jezu Krishti (Mesia) , i cili ishte  dhe është me trup  dhe me shpirt hyjnor , dhe jo tokësor…Kujtoni vetëm një moment, se si njeriu tokësor e linçoi…dhe Ai u shfaq më madhështor,  bash me trupin dhe fytyrën e Tij  rrezatuese qiellore , duke  na sjellë fjalën e Zotit dhe  porositur të gjithëve ne , për të ardhmen tonë…

Swedenborg thotë: “Peace has trust in Lord, that He governs all things, provides all things and lead to a good end”

 

Për ty atdhe, ma të bukurën këngë……

by

Pjeter Gaci…, instrumentisti virtuoz, krijuesi dhe burri që nuk mund të harrohet…/

Nga Pjeter Logoreci/

Ishin vitet e vështira të represionit komunist, kur njerzit kishin frikë „edhe me folë me vehte“. Ishte koha kur partia – shtet, mori rolin e “radiologut”, duke kaluar në rontgen e duke nxjerrë të prekur dhe me hije në biografi, me dhjetra viktima të pafajshme ndër atdhetar dhe intelektual. Ndër plenumet dhe kongreset e kohës, diktatori, porosiste që arti dhe kultura të ruheshin të paprekur “nga influencat borgjezo revizioniste” që kërkonin të corodisnin “kulturën tonë socialiste”. Nën zë, filluan tëqarkullonin fjalë për largimin nga Tirana,(kupto dëbimin) tëdisa personaliteteve të mirënjohur,për arsye të ndryshme ideologjike apo pse ishin të martuar me graruse që i njohën gjatë kohës së studimeve në Bashkimin Sovjetik.

Kujtoj që në këto rrethana, diku rreth vitit 1976, në qytetin e Shkodresra në sy prania e një cifti¸ i vecantë nga të tjerët. Kurioziteti i jetës monotone të periferisë u“ngacmua” nga dy figura për të cilat u fol shumë, nganjëherë me simpati (kush i njihte nga afër), por edhe me fjalë të ashpra e agresive nga njerëz qëjetonin me parimin e luftës sëklasave apo që ishin të porositur të flisin ashtu.Një burrë dhe një grua në moshë të mesme, të veshur thjeshtë, të shkurtë nga shtati, që rrezatonin kulturë e tolerancë, që kalonin të heshtur në itinerarin e përditëshëm që ishte “i percaktuar” nga vendi i punës deri në pallatin ku banonin.Ishteartisti shkodran Pjeter Gaci me gruan e tij ruse Tamara, te cilët “zgjodhën” qytetin e Shkodres për të (mbi)jetuar.

E kush nuk kishte dëgjuar për artistin Pjeter Gaci, i cili ishte pjesë e pandarë e jetës muzikore shqiptare?. Artist i kompletuar, me të gjitha premisat e një virtuozi – gjeniu, si instrumentist – solistnë violinë, kompozitor i një sërë veprash që mbetën trashigimi me vlerë në fondin e muzikës shqiptare. Kush nuk kishte dëgjuar për artistinqëe karakterizontendjenja e hollë kombëtare, burrin e vogël plot sharm e humor të kandshëm, zbuluesin dhe edukuesin e shumë talenteve me të cilët Shqipëria krenohej në botë?

Pjetri, ashtu si emri që mbante (Lat: Guri), ishte një gurë i fortë në tabanin kombëtar. Ai lindime 27 mars 1931, në një familje të thjeshtë nga fshati Shirq, por u rrit në Shirokë. Qysh fëmijë shfaqi shenjat e para të talentit si muzikant dhe instrumentist. Në familjen e tij, në cdo festë këndonin të gjithë dhe përdoreshin shumë vegla muzikore. Babai i tij Gaci, ishte rapsod i njohur. Ai i kompozonte, luante dhe këndonte vetë këngët e tija. Pjetri që mundohej të ishte si babai i tij, që fëmijë përdorte shumë vegla (kitarën, violinën, mandolinën, fisarmonikën), aq sa ra në sy të disa qytetarëve italian që atë kohë banonin tek Vila e Zogut, pranë shtëpisë së tyre në Shirokë. Italianët i patën kërkuar Gacit që ta dergonin në Itali djaloshin e talentuar, por i ati për arsye moshe nuk e lejoj.

Nëna e Pjetrit, Mrika, e cila ishte shtëpijake, pat tre femijë: Ndocin, Luken dhe Pjetrin. Prindërit¸ për të zhvilluar talentin e djalit, e dërguan atë në Kolegjin e Jezuiteve në Shkoder. Deri sa u hap konvikti shtetëror i shkollës 28 Nentori, ku u njoh edhe me mikun e tij Rifat Teqja, ai së bashku me shokun e fëmijërisë Ernest Volaj, rrugëtonin në këmbë cdo ditë nga Shiroka në Shkoder. Pas mbarimit të gjimnazit, Pjetri hyri në Liceun e kryeqytetit në degën e violinës ku falë talentit të tij si instrumentist ra në sy të artistëve rus të cilët e ndihmuan të shkonte në Konservatorin P.I. Tchaikowsky të Moskës.

Kur Pjetri u paraqit para komisionit të pranimit në konsevator, ka treguar ish studenti dhe kolegu Cesk Zadeja (i cili luante dhe rolin e përkthyesit për studentet e rinj në Konservator), teknika e egzekutimit të tij në violinë tërhoqi vemendjen e profesorit tënjohur Jan Polski i cili e dëgjoj rastësisht tek po kalonte atypari. Ai e quajti interpretimin e Pjetrit – BRILANT – dhe kërkoj ti shikonte dorën violinistit shqiptar. Më pas Polski i rekomandoj komisionit:…. pranimin e konkurentit dhe planifikimin në grupin e studentëve të tij.

Pjetri ishte një instrumentist i lindur. Natyra i kishte dhuruar atij një dorë të vecantë nga të tjerët, tek ai dy gishtat e mesëm të dorës kishin gjatësi të njëjtë, gjë që cuditi pa masë Prof. Polski-n, dhe që e favorizonte shumë violinistin Pjeter Gaci. Ai filloj studimet në vitin 1953 deri në fund të vitit studentor 1956. Më pas Pjetri kthehet në Shqipëri për pushime dhe nuk lejohet nga shteti komunist për tu kthyer mënë Moskë. Lidhja me Tamaren, vajzën nga Moska, nuk u pa me sy të mirë nga rregjimi i cili nëvazhdim nuk i aprovon Pjetrit kërkesen për të bërë specializimin një vjecar dhe mbrojtjen e diplomës.

Në Tiranë, punësohet si violinist i thjeshtë pranë orkestrës simfonike, ku ra në sy virtuoziteti i tij. Me kërkesen e diplomatëve të huaj të cilët e vlersonin për talentin e tij, ai ishte i pranishëm si solist nëshumëkoncerte prestigjiose. Po me këmbënguljen e ambasadorëve të huaj, Pjetrin e emruan udhëheqës artistik në estraden e shtetit (ku përfshihej Cirku e Teatri i Kukullave), ku qëndroj afro dy vite, për të punuar më passi pedagog në liceun artistik të Tiranës.Këtu, ai u mundua të stimulonte tek nxënësit e talentuar të liceut, që i zgjidhte vetë, mundësitë që regjimi komunist ja privoj atij.Pjetri nuk mjaftohej me elementët që vinin për të konkuruar në Lice, por dilte vetë ndër zona të ndryshme të atdheut për të kërkuar e zbuluar talente për shkollën. Mbas periudhës së Liceut 1959 deri 1976, ai u la në profesion të lirë ku u muar me kompozime të ndryshme, krijime këngësh për koncertet e majit dhe festivalet kombëtare, pjesësh muzikore për violinë, duke pasuruar kështu fondin kombëtar të RTSH-së.

Dëshiroj të theksoj që prishja e mardhënieve me BS-në, shkaktoj një termet ekonomiko – psikologjik edhe për violinistin më të famshëm të kombit tonë, Pjeter Gacin. Ai u bë viktimë e egërsisë, terrorit e hakmarrjes komuniste. I parë si “filo-rus”, pedagogu i Liceut Pjeter Gaci u dërgua dhunëshëm në Kavajë si ushtar i thjeshtë duke braktisur familjen, gruan dhe prindërit pleq që jetonin së bashku në Tiranë. Ishte zemërgjerësia, por edhe simpatia për kulturën dhe talentin e virtuozit “ushtar”, që e shtyu Gjeneralin Abaz Fejzo për ta ndihmuar në heshtje Pjetrin “për ti ruajtur duart e gishtat e artë që prodhonin muzikë” duke e vendosur atënë bibliotekën e shtëpisë së ushtarakëve në Durrës. Nën presionin e ngjarjeve të kohës dhe shtetit diktatorial, Tamara kërkon shtetësinë shqiptare. Me marrjen e shtetësisë, partia vendosë të kthejë Pjetrin në gjiun e familjes duke e liruar nga ushtria para kohe.

Pat edhe njerëz që na deshën dhe që u perpoqën të na ndihmonin (por duke na qëndruar larg), me tregon gjatë bisedës tonë gruaja e shumëvuajtur Tamara Gaci. Një herë një nënpunes i lartë në ministrinë e arsimit (Ma.Ba) e këshillon Pjetrin, fshehtas në një cep rruge, që të largohet nga Tirana, pasi është nëqendër tëvemendjessë ekzekutivit. Ndër kohë që presioni politik mbi artistin shtohej. Tamaren e largojnë nga puna nëradio Tirana dhe e dergojnë në repartin e sixhadeve të ndermarrjes Migjeni, ndërsa Pjetrin për ta pasur “nën kontroll”, e komandojnë në Vlorë. Edhe ndër këto momente frikë dhe denigrimi, humori i Pjetrit nuk u shterrua. Janë të njohura batutat me të cilat ai i pergjigjej ndonjë provokatori apo ndonjë miku që mundohej ta ngushëllonte. Kur kuadrot e partisë në Vlorë, ku Pjetri nuk ndjehej mirë, e këshillonin të mos largohej por të qëndrojë aty, Pjetri i pergjigjej me humorin e tij plot sharm…..Nuk kam si rri ktu! …A keni ndi ndoj herë qi ka ndonji lab nga Shkodra?

Shkodra ishte qyteti ku familja Gaci, në vitin 1976, vendos të transferohet për të(mbi)jetuar, mbasi ndjeheshin më mirë, ishin në mesin e njerzve që i njihnin dhe i vlerësonin, në mes të familjarve, që ja zbutnin sadopak dhimbjen shpirtërore bashkëshortëve. Megjithatëedhe këtu rrethi dhe takimet me njerzit ishintë kufizuar. Shpesh herë i duhej të bënte sikur nuk i shikonte shokët apo miqtë që i kalonin pranë. Një herë – tregon Tamara¸ u përballëm me Doktor Sandër Ashtën i cili po vinte perballë nesh bashkë me gruan e tij. Kur na pau, nga gëzimi, hapi krahët dhe me za të lartë e mall filloj të gëzohej për këtë takimin. Pjetri, i cili kishte verejt nga krahu tjetër i rrugës, një“tip partiak” nuk reagoj, por i kaloj afër duke i përshpëritur: ….largohu Sandër, kalo se nuk asht mire të më takosh, …sapo kam ra prej fikut….. e mund të jetë keq për ty….Doktori me shpirtmadhësinë që e karakterizonte, duke e marrë në krahë Pjetrin i thotë:….. ku e merr atë fat,……me na ra fiq puca si ti në Shkoder.

NëShkoder,Pjetri filloj të punonte si pedagog i violinës në shkollën e muzikës ndërsa Tamara si llogaritare në Befetrof-in (Shtëpia e foshnjës) e qytetit. Gjendja e rëndëshpirtërore e muzikantit nuk i linte hapsirë për frymëzimin e domosdoshëm për një kompozitor. Një ditë – kujton Tamara, ai erdhi shumë i tronditur nga rruga. Nuk e kuptova se cka kishte ngjarë, por mu drejtua me këto fjalë:…….Une jam gjallë, por Pjeter Gaci ka vdekë.….

Vështirësitë e mëdha ekonomike e izoluan artistin nga rrethet e larta të artit, ku homologet e tij, jo aq për merita se sa si servile të politikës së kohës, gëzonin favore të pamerituara. Edhe pse i varfër dhe i lënë në harresë, ai ishte kurdoherë dinjitoz dhe nuk pranoj kurrë të lëpijë kockat e diktaturës, që disa nga ish studentët e Moskës, i kishin gëdhtitur me kohë. Madhështia e veprave e puna e pashëmbullt e tij, penguan më të rëndën, burgun politik. Lufta e klasave, por më shumë keqdashja dhe ambicja në mes kolegësh, sollën shumë viktima¸ ndër to edhe burgosjen e supertalentit Luk Kaçaj. Për asnjë moment, Tamara, nuk vërejti tek Pjetri “lodhjen” apo “ftohjen” bashkëshortore, si rezultat i presionit e intrigave të klanit të muzikantëve të kuq.

Ndërrimi i sistemeve nuk solli ndonjë ndryshim të madh në jetën e artistit tonë. Puna me nxënësit mbetej kënaqësia e vetme e jetës artistike për Pjeter Gacin. Shpesh i thoshte shokëve ”.. do ti dërgoj Tiranës dy talente shpërthyes që do të zotërojnë skenën kombëtare…Lorenc Radovanin dhe Elisabeta Qyrsaqin Dodmasej… “

Ekonomikisht, Pjetri merrte një pension prej 8800 lekësh që nuk i plotësonte as nevojat për “cingare partizani”. Ai, për të plotësuar nevojat e familjes, u detyrua të shesë pianon, mjetin e vetëm të punës që ishte gjysma e shpirtit të tij. Për të mbijetuar përpiqej të bënte punë dytësore duke u aktivizuar në projekte të ndryshme artistike në qytet, por edhe kombëtare. Kohën e lirë e kalonte në natyrë ku gjente edhe burimin e frymëzimit. Peshkimi ishte hobby i tij, por edhe kontakti me shokë e miq. Kalonte shumë kohë me kallamin e tij së bashku me artistët Danish Jukni e Ferid Kola, ndër brigjet e Velipojës apo të liqenit. Tamara më tregon që:….nga dëshira për me pasë një mjet ma të sofistikuem në gjuetinë e peshkut, Pjetri kishte ndertue (projektue) vetë MAKINETEN të cilën ja realizuan miqtë e tij mekanikë në oficinën e NSHRAK-ut.

Fliste gjithnji me simpati për shokët e tij Rifat Teqja, Gjon Simoni, Gasper Curcia, Nikolla Zoraqi, Pavlin Shtjefnin e Zef Coben. Kujtonte shpesh me nostalgji miqësinë me piktorin Guri Madhi, dekanin e fakultetit të historisë Ali Ostrenin, tenorin Latif Hoxha, kompozitorin Tonin Harapi, piktorin Kel Kodheli. Me Kel Kodhelin që ishte komshi i tij (në Tiranë), Pjetri kishte shumë episode humori. Tregojnë qëKeli të gjithë bisedat i fillonte tuj permendë gruen e tij Rozen, gja qi e bezdiste shumëPjetrin:….Po lene Rozen, të paktën nji ditë, pa e permendë he burrë…!!! i lutej ai. Vjen rasti me ly apartamentin e Pjetri tuj kenë që ishte Dalton e nuk dallonte ngjyrat, i kërkon ndihmë Kelit që si piktor ti jepte nji ide bojaxhiut për ngjyrën e dhomës sëgjumit…. Keli që priste me u “hakmarrë” me Pjetrin që nuk mund të ja duronte Rozen e pranon kërkesën…

Kur vjen në shtëpi, Pjetri e gjen dhomën e ndejës të lyer me një ngjyrë rozë që nuk i pëlqeu. Po cka asht kjo marri mor Kel, as unë e as grueja nuk jena “tipa rozë” , a nuk kishte ndoj ngjyrë tjetër?

Keli: … provoje edhe ti se cka don me thanë me ndejë tanë kohën vetem me Rozen….

Nuk mund të la pa treguar historinë e këngës PER TY ATDHE. …kishim dalë për nji udhëtim pune ndër malet Kacinarit në Pukë ku malesorët me nderim e respekt po na pregaditshin ca gatime tradicionale që më mrekulluan, tregon Tamara Gaci. Pjetri kishte hypë mbi një shkëmb të naltë ku shihej krejt lugina dhe po shijonte pamjen madhështore që i hapej përpara. ….Eja i thashë, se dona me hanger drekën. Knaqnju ju tuj hangër speca të mbushun, se unë e kam gjetë vendin me u knaqë. Prej ktu ku jam shoh tanë Shqipninë. Unë me të tjerët u ulem në tryezën e shtruar për drekë, ndërsa Pjetri mbasi ndenji një copë herë i fiksuar nga pamja mahnitëse, u zhduk në dhomën e hotelit për 4 orë rresht. Unë e dija,ai po shkruante dicka. Mëvonë, ai doli nga dhoma duke tundur në duar shënimet e kompozimit të këngës Për Ty Atdhe e duke më thënëi gzuem:….ky do të jetë hymni që i kam kushtue atdheut¸ ka për të pasë jetën gjatë….

Mjeshtri Pjeter Gaci, i la kombit te vet një trashëgimi të madhe. Rreth 500 krijime, 45 vepra muzikore, koncerte për violinë apo tabllo koreografike, romanca, disa opera nga të cilat 7 u vlerësuan me cmime, rreth 175 këngëndër to 45 fituan cmime. Ishte laurant i cmimit Naim Frasheri kl I, cmimit Flamuri i kuq i punës kl. II, titujve:Artist i Merituar, Artist i Popullit, Cmimit të Republikës kl. I, Nderimit …Krenaria e Dajcit. Edhe pse pat një aktivitet të gjatë e të suksesshëm, ai vdiq i varfër aq sa edhe për shpenzimet e varrimit ndihmuan miqtë e tij, jashtë kujdesit të një shteti që i mori cdo gjë.

Në të vërtetë ai me muziken e tij hymnizoj jo vetëm atdheun, por edhe dashurinë për gruan e tij Tamaren, e cila për Pjetrin kishte të njëjtën madhështi. Qëndresa e Tamares ndaj vështirësive, diskriminimit, përndjekjes, sjelljes arrogante të shtetit; mëndyra se si ajo grua nuk lëshoj asnjë fjalë ankese që ti prishë frymëzimin apo gjendjen shpirtërore bashkëshortit, i ngjan shumë atdheut tonë Shqiptar. Ajo qëndroj si vigane dhe e papërkulur në rrëbeshet e jetës që kaloj, pa humbur asnjë cast dashurinë për familjen e saj.

Rastësisht në rrugë

by

Nga Ilir LEVONJA/

Kohë më parë …/

Ajo i tha përmes telefonit se do e priste në dritare, por nga mbrapa pallatit. Nuk i besohej. Vështroi receptorin por që andej erdhi ai tingulli i mospërfilljes së aparatit kur nga ana tjetër nuk të pret askush. Vërtet i tha eja? Pse habitej? Ndofta nga që u bënë vite që i lutet ta pranojë. Vite përgjërimesh. Ndaj vrapoi përjashta.

Ajo paradite vjeshte e kulluar mes stërkalash dielli dhe zhaurima njerëzore, sikur u harmonizua si me dorë. Edhe zemra brenda gjoksit, rregulloi pampamet. Ndryshe nga përpara pallatit, ku rruga e Ypsilonit vlonte nga lëvizjet. Mbrapa, prehej një qetësi lagjeje. Rrethina e tërë pushonte nën një qiell blu. Aq sa të krijohej përshtypja sikur natyra, bota, njerëzimi, patën rezervuar edhe rastin tënd.

-Dhe sa do vazhdosh të më ndjekësh? – e pyeti ajo.

Ai u hutua. Iu kthjelluan sytë e kaltër deri në një pasiguri këmbësh. Vuri dorën tek muri me tulla.

-Këtë e di ti, jo unë. Varet gjithçka nga ty. Më thuaj po, tani, dhe kaq. Të tjerat janë punë e jonë, e përbashkët. Më kupton. E ardhmja është e të dyve, nuk është më vetëm e imja apo e jotja, – tha ai me qetësi por me rend fjalësh që i dolën vetiu prej anës më të mirë të qënies së tij.

Ajo qeshi.

-Pastaj ata të dy ikin diku siç ikin zogjtë, -vazhdoi ai.

Dhe ajo ia priti…,

-Prandaj edhe ti nuk ke ikur?

Ai iu përgjigj.

-Sa të mbarosh ti shkollën. Të ikim të dy.

Qe koha e ikjeve të para. Natyra në qytet qe e mbarsur me ethet e saj, sikur kishte rënë epidemia e ikjeve. Ikja nuk kishte moshë. Po ndërsa të martuarit kishin hallin e familjeve, të dashuruarit, sidomos djemtë e rinj, të vajzave që donin.

Ajo vetëm sa çoi buzën në gaz. Në qiell për rastësi kaloi një avion. Edhe pse larg, dukej si një krijesë e bardhë. Gati lodër, gati një pëllumb nga ato që varim për zbukurim në pemën e vitit të ri. Lëshonte nga pas një vazhdë të bardhë e cila dikur bëhej fashë e udhtë.

-Ja sikur na i bën për zili, -tha ai.

Ajo çoi sytë nga qielli dhe vetëm sa u tulat në krahët e saj. Ndodhej diçka lart. Qe dritare nga ato ku të duhet të kolovitesh. Çfarë dëshirë e madhe. Vetëm ta puthte pak. Sytë e saj në bojën e mjaltit. Mjaltit të zënë, nga ai i i luleve të drurëve shekullorë. Kishte mbledhur flokët mbrapa, i dukej qafa, nofullat, veshët. Çfarë mrekullie. Sikur ta prekte pak. Por mes tyre ishin hekurat, lartësia. Frika se mos po vinte ndonjë nga fqinjët. Megjithëse ishte qetësi. Ora duhej të ishte njëmbëdhjetë e paradites. Nuk donte ta bënte me fjalë. Por nuk mundi. U ngjit. U kacavier.

-U çmende, – ia priti ajo dhe i përplasi kanatin e dritares, midis një trembje të lehtë dhe një kënaqësie që fytyra e djalit mbarte nervin e burrit.

Ai pa përreth. Qetësi. Megjithëse krrima e kanatës akoma jehonte. Seç qe aty mbrapa një shtëpi me mure guri të lartë. Ku në verandë një grua e moshuar ushqente macen. Plaka nuk ishte asgjëkundi edhe pse dukej sikur po e shikonte.

Iku me kokën ulur. Nga një dritare tjetër u përhap një këngë nga programet e mërzitshme të paraditeve televizive. Nga ato populloret ku përzihen si zhaurimë xhinglash instrumentet muzikore. ”E imja moj/ do të jesh përjetë.” Përbri i kaloi një burrë me biçikletë. Kërrujti fytin dhe aq. Djalëria është kuriozitet. Ndaj atij iu duk sikur burri e kishte me ‘të. Nxitoi. Në atë lagje qyteti ai qe një i huaj. I panjohur. Aq me tepër me ato flokë të gjatë. Me xhiboks bluxhins ku fekste një noçkë kau. Vajza në fjalë nuk i ndaloi më. Sikur panikosej prej tij. Kaluan dy muaj. Por hiç. Madje kur dilte nga shkolla, ecte në krah të katër vajzave. Mes të qeshurave të tyre. As që e shikonte. Ai kullohej tek druri i ekualiptit. Shikonte qoshen e rrugës Ypsilon ku ajo do të kthente. Njerëzit që nxitonin me çantat plot. Zilet e biçikletave që kumbonin hera-herës si të çjerra bagëtish të imta.

-Qënke bërë i tmerrshëm, – tha një nga shokët, në kuptimin që ajo zuri të kthehej në shtëpi e shoqëruar. Pati domethënien që ai nuk duhej ta ndalte më. Ose ta linte rehat. Kurse ai tha shokut se, nuk e mendonte ashtu. Mirëpo një ditë më pas ato, vajzat qëndruan aty pari. Afër tyre. Ata ishin tre djem. Kurse ato katër. Shoku i qeshi me naivitet. E shikoi gjatë dhe zë ulët i tha se ato as që druheshin më fare prej tyre.

-E pastaj, -ia ktheu ai.

-Kur nuk të ka një çikë frikë, ka domethënien që nuk e pjerth fare për ty, -ia ktheu tjetri.

Atë kohë vajza e tij u shkëput nga shoqet duke u përshëndetur dhe nxituar e vetme. Nuk i hodhi sytë fare nga ai. Ai u mendua. ”Çfarë po ndodh? Iku vetëm për të më sfiduar? Apo kërkon ta ndjek nga pas?”. U mendua. Shoku e vështronte po njësoj. me pak ironi. Megjithatë, ai nuk e ndoqi. Dhe, gjysmë ore më vonë, do i dhimbte, do e torturonte, aty e përjetësisht…, ai ngurim, ajo ngathtësi, ajo stepje për të mos i shkuar nga pas. Ajo stepje për të mos këmbëngulur.

Ndërkaq, treshja e vajzave u kthye mbrapsht dhe u shkoi djemve mu tek hundët. Qeshën. Ai vetë nuk i vështroi, veçse në grimë çasti aty afër u ndjeu erën. Parfumin e mishit që i ngjan freskut të luleve.

-Mbaroi nuk ia ndjen më për ty, biles na shpërfillin edhe ne që vimë me ty. Nuk e shikon, kaluan këtu para nesh sikur të mos ekzistojmë fare, -tha i njëjti shok.

-Po ti çfarë pret, përse nuk i shkove nga pas. Ajo për ty u nda nga shoqet, – i tha tjetri shok.

Ai heshti. Pa nga vajza, shpina e saj u tret përetej. Tek qoshku i rrugës Ypsilon, tek pallati me granil të bardhë. Nga ana tjetër vështroi shoqet e saja. Ato sërish qeshnin teksa shkonin trotuarit që ata kishin vite që e ruanin. Nuk i urreu. Qe një lloj lufte nervash nga mendjet njerëzore. Megjithatë ai besoi se i dha kuptim orëve. Dikur edhe shokët e tij ikën. Mbeti vetëm fare. Kujtoi atë ditë kur guxoi e u ngjit tek kangjellat e dritares për ta puthur. Nuk ndodhi. Pastaj kujtoi ca vargje.

Puthja është zanat i së përditshmes,

gabimi që do e bëjmë përjetësisht.

Qeshi hidhur, kështu shkruante në poezitë e tija një shoku i vet. Pastaj prapë asgjë. Vetmi në anë të rrugës. Të ndahesh nuk do të thotë të kesh domosdo arsye të forta.Rruga mbeti ashtu me lëvizje. Mirëpo atij nuk i ikej. U ul në ato telishta hekuri, pranë kaçubave kuadrate prej ligustrash dhe dëshiroi që jeta të ndalte aty. Jo për të mbaruar, jo për t’u ngrirë, jo për t’u fiksuar e mos feksuar më, por thjesht për të patur një pritje tërësisht të përjetshme. Me diferencën në duar, mes një dite me pritje dhe një dite pa pritje. Aty do rrinte. Për të mos e besuar asnjëherë se ashtu mbaroi e gjitha ajo lojë e bukur ndër ato vite pritjesh e përcjelljesh. Për të mos jetuar me mendimin se plaga mbyllet, por nuk ikën. Eshtë aty. Vetëm sa zë kore. Por edhe kur korja bie, mbetet një njollë.

***

Kohë më pas …Fill mbas shtatë vitesh, ndërsa i jepte mjetit të tij një calibra e silvërt, në rrugët e një qyteti bregdetar, plot me palma nga të dya anët. Afër një stacioni treni. Ku ca më tutje ndiheshin dhe dukeshin qiellit feçkat e vinçave të portit. Shfryma e kripës…, në një pas dreke të vakët. Aq sa ata që ishin me ‘të, kolegë të katërt, dy çifte, edhe pse gjysmë të përgjumur nga dreka e bollshme, zunë të diskutonin për plagët e dashurive të para.

-Çfarë bisedash që bëjmë edhe ne, – tha njëri.

-Pas një dreke si kjo po nuk fole të zë gjumi, -ia priti tjetra.

Atij iu kujtua nga koha e largët dielli i rrugës Ypsilon. Binte ashtu deri sa perëndonte. Dhe njerëzit dukeshin si silueta. Vetëm ajo dukej e brajtë, e prushtë madje verdikt i diellit si mbetje në tokë. Qeshi…

-Po ti në timon pse vazhdon të qeshësh? – e pyeti kolegia nga mbrapa.

-Kot, – ia ktheu ai.

Ajo e pëlqente. Edhe ai, madje kishin filluar të dilnin bashkë.

-Ku ishe tani me mëndje. Hë na i thuaj edhe ne, – iu lut ajo.

Por asesi nuk e tha, nuk e tregoi. E ruante si diellin e tij të vogël, të avullt që kushedi se ku ajo ngrohte botën me krela lulesh në këndin e një burri tjetër.

Pikërisht atë çast, nga e majta një grua e re, me fustan të kuq tentoi të kalojë rrugën. Ai frenoi i trembur. U nguros tërësisht, kur pa se ishte pikërisht ajo, vajza e rrugës Ypsilon. I rrahu zemra aq fort, aq me kumbim njësoj si atëhere. Gruaja e re kaloi qetësisht duke shikuar se mos po vinte ndonjë tjetër makinë. Pasi kjo që ndaloi iu bind vështrimit të saj. Bulevardi qe i gjerë. Dhe ajo as që ia hodhi sytë se cili qe njeriu në timon. Ai u gëzua si fëmijë. Dhe nuk i erdhi aspak keq. Aspak. U shplodh që e pa dhe që ajo ishte akoma po njësoj aq e bukur.

-Çu hutove o njëri, po jepi të ikim, – i tha kolegu përbri.

Por ai priti. Duke harruar njerëzishëm koleget mbrapa që po e vështronin me habi. Sidomos ajo me të cilën sapo kishin filluar të dilnin bashkë. Mbajti këmbën lehtë mbi pedalin e gazit deri kur gruaja e rrugës kaloi në anën tjetër, duke i shkelur vizat e bardha, sikur të ecte mbi një tastierë pianoje. Zemra hovte si flutur lëndinash. Gjithçka iu bë e purpurt, rruga e ligustrave, Ypsiloni, hija pas pallatit, shtëpia e plakës, burri me biçikletë etj.

Të nesërmen kolegia që kishte në makinë, ajo që pëlqeheshin, i tha midis të tjerave se nuk ia vlente më lidhja që kishin. Ai u mërzit. Dhe nga darka ktheu një dopio fërrnet. Aty në banak, pinte dhe dikush tjetër në këmbë. Burri, për çfarë nuk i foli. Madje i afruan nëri-tjetrit nga një gotë më shumë.

Dikur ai tjetri i tha me pikëllim:

-E vërteta e dashurive të para i ngjan ekzistencës së dy ishujve që vetëm sa i bëjnë hije njëri-tjetrit. Kur ka erë, i çojnë mesazhe të ujshme. Kur ka shi, bëjnë sikur nuk shikohen. Kur moti është i kthjellët, argalisen për zili të njëri-tjetrit. Vetëm kur i shkund ndonjë tërmet, kur i zhvendos akoma më larg aq sa nuk shihen, vetëm atëhere e kuptojnë se përse u bën ishuj.

Ai fshiu sytë në supet, si një foshnje që shikon diku dhe askund. Një ishull që priste nën shoqërinë e një fari vetmitar. Dhe pritja nuk kishte mbaruar asnjëherë.