ESSE – Page 447 – Dielli

Prof. Dr. SAMI REPISHTI NË 90 – VJETORIN E LINDJES

July 18, 2015 by dgreca

“Profesori që vazhdon të na mahnitë me freskinë e forcën e mendimit”- (Fotaq Andrea)
Nga Anton Çefa*/
“Familja Repishti” është shembulltyra e familjes shkodrane të njohur në dy rrafshe veprimtarie: në atë atdhetare dhe në atë fetare.
Gjyshi i Samiut, Haxhi Jusuf Repishti, njeri me kulturë të gjerë dhe me një bibiliotekë të pasur në shtëpi, krahas veprimtarisë fetare, shquhej edhe për një veprimtari të vazhdueshme kombëtare. Ai qe një ndër firmëtarët e Memorandumit të dt. 13 Qershor 1878, dërguar Kryeministrit britanik Lord Disraeli, në Kongresin e Berlinit për mbrojtjen e tokave shqiptare. Ai qe edhe kryetar i Komisionit për financimin e forcave të Lidhjes së Prizrenit, Dega e Shkodrës, që luftonin për mbrojtjen e tokave shqiptare të Plavës, Gucisë, Hotit e Grudës, nga ushtritë e Malit të Zi.
I ati i Samiut, Hafiz Ibrahim Repishti, qe atdhetar i devotshëm, politikan demokrat, burrë i nderuar, një nga hoxhët më të shquar të qytetit, një shembull i shquar i idealit të lartë për fe e atdhe, i pajisur me një kulturë të lartë teologjike nga Universiteti i Istanbul-it, i kualifikuar në mënyrë të veçantë për të drejtën kanonike islame. Luftoi me armë në dorë, i rreshtuar në forcat vullnetare të Shkodrës, që luftonin kundër ushtrisë së Malit të Zi gjatë rrethimit të Shkodrës, në vitet 1912-13. Në luftën politike të viteve 1920-24, u radhit me vendosmëri në krah të opozitës demokratike, me grupin politik “Ora e Maleve” të At Gjergj Fishtës, At Ambroz Marlaskajt, Luigj Gurakuqit, Xhemal Bushatit etj. Në vitin 1923, zgjidhet përfaqësues i qytetit të Shkodrës, anëtar i Asamblesë Kushtetuese e më vonë deputet i opozitës fanoliste. Gjatë qëndrimit të tij në Parlament, ka kryer funksionet e Nënkryetarit të Komisionit Parlamentar për Jurisprudencë dhe të Komisionit Parlamentar për Arsimin. Me ardhjen e A. Zogut në fuqi, u dënua me vdekje “in absentia” dhe u detyrua të kalojë në ilegalitet për një periudhë njëvjeçare. Me 1928, u internua në Shijak për tetë muaj si armik i regjimit monarkist. Vdiq në vitin 1943, viktimë e keqtrajtimit nga ana e policisë fashiste italiane, duke lënë gruan me gjashtë fëmijë, prej të cilëve djali i madh ishte Samiu.
Mbi nënë Havanë, bijë e fisit të Bushatlijve, mbeti kujdesi i familjes. Është pak me thanë një nënë shembullore. E pakufishme në dashurinë e saj, e pandalur në sakrificat e saj, autoritare në butësinë e saj, e pamposhtur në vuajtjet e saj. Dinjitoze dhe stoike si ajo. Mbas arratisjes së djalit Fahri, atë me të gjithë familjen e internuan në kampet e përqendrimit të Beratit dhe të Veliqotit, Tepelenë. Nënë Havaja ishte 54 vjeçe, motra Hadije 14, vëllau Vehbi 11. Vuajtje të papërshkrueshme të përballueme fisnikërisht!
Janë për t’u vënë në dukje marrëdhëniet shpirtërore të Samiut me nënën, sepse ato qenë të veçanta, dhe po ashtu qe edhe ndikimi i saj në formimin e tij. Në njërën nga letrat që i shkroi Andre Malraux-s, kur po përgatiste diplomën për doktoratë në Francë, Samiu na e bën të qartë këtë. I mbushur me ndjenjën e dashurisë dhe të vëllazërimit njerëzor, i etur për lirinë dhe të drejtat e individit, i shqetësuar për fatin e njeriut, nga njëra anë, dhe i çoroditur nga gjendja e krijuar nga rregjimi kriminel antinjerëzor i komunizmit, nga ana tjetër; është ajo, e ëma, që mbas lirimit nga burgu e frymëzon dhe e sjell në jetë. Ja si shkruan ai në letrën dërguar Malraux-s: “Kur dola nga burgu, fillova të kuptoj se e tërë pjesa tjetër e botës ishte e huaj për mua, përveç nënës sime. E shtrëngova fort në krahë. Qau! Nuk shkëmbyem një fjalë. Por e ndjeja aq pranë meje. Qëkurse isha nda nga shoqëria, ajo kishte qenë për mua personi i parë që më mbante të përmallur me praninë e saj, jo sepse ishte nëna ime; edhe vëllezërit e motrat e mia ishin aty; por gjithçka qe ndryshe me ta, me to. Kurse me atë, me nënën time, kishte ndodhur si me mua, kishte qenë e burgosun së bashku me mua, përbrenda meje, ajo, nji banore e botës, që e vetme kishte bërë të mundur komunikimin njerëzor; ajo nuk ishte si të tjerët, ‘një e huaj’. Kishte tek ajo krijesë e moshuar një si aureolë pafajësie, e mjaftueshme me përligjë revoltën që më ziente përbrenda, dhe që ta merrshe në mbrojtje, revoltë e drejtë dhe sigurisht njerëzore. E dojshe nënën siç dojshe përligjjen e aktit tim. Me të dhe përmes saj fillova proçesin e ‘pajtimit’, pa mundur dhe pa dashur ta plotësoj”.

* * *
Jeta e Samiut qe e vështirw, por e pasur me ngjarje, e ngarkuar tej mase me veprimtari shoqërore, kulturore, dhe sidomos, atdhetare. U lind në Shkodër, në vitin 1925, ku kreu studimet e para, dhe të mesmet në Liceun “At Gjergj Fishta”. Në vitet 1942-43, ndoqi studimet në Universitetin e Firenze-s (Itali), Fakulteti i Letërsisë dhe Filozofisë, por u detyrua t’i ndërpresë për arsye të luftës.
U rrit në vitet e Monarkisë me frymën e kundërshtarit të saj, dhe u poq, si thotë populli, në vitet e pushtimeve të huaja italiane dhe gjermane si armik i tyre, mori formimin e plotë dhe përcaktoi qëndrimin e tij jetësor si ithtar i lirisë dhe i emancipimit shoqëror, si luftëtar për të drejtat e njeriut, në vitet e para të diktaturës komuniste në Shqipëri.
Gjatë viteve të pushtimit të huaj (1939-44), u aktivizua në lëvizjen e rezistencës pa anëtarsim partiak. I zhgënjyer nga propaganda dhe ushtrimi i terrorit nga ish-Partia Komuniste e Shqipërisë, që nga viti 1945 kundërshtoi diktaturën e përgjakshme, që u vendos në atdhe. Në vitin 1946, u arrestua dhe mbas 14 muaj torture të egër në qelitë e Sigurimit të Shtetit, u dënua me 15 vjet burgim të rëndë dhe punë të detyruar, nga të cilat bëri plot dhjetë vjet. Fillimisht, qe i burgosur në burgun e Shkodrës, mandej kaloi në kampet e punës së detyruar të Bedenit (Kavajë), Maliqit, Urës Vajgurore (Berat) Levanit (Fier), Vjosës, aeroportit të Rinasit (Tiranë), nga ku u lirua në korrik 1956. I liruar nga burgu fitoi bukën e përditshme për vete dhe për familjen tejet të vorfnueme si punëtor krahu në hapjen e kanaleve në një moçalishte të Fermës Zooteknike, dhe në kantieret e ndërtimit, i përbuzur, i nëpërkëmbur dhe i përndjekur vazhdimisht. U arratis në Jugosllavi në gusht 1959, ku kaloi plot një vit në qelitë e destinuara për emigrantët politikë. Në qershor të vitit 1961, policia jugosllave e transferoi në kampin për refugjatë të Gerovo-s (Kroaci), nga ku u arratis në Itali, në shtator 1961. Në kampin e refugjatëve San Sabba (Trieste), ku qëndroi vetëm tri javë, fitoi të drejtën e azilit politik, dhe mbas një qëndrimi gjashtëmujor në kampet e Capua-s (Napoli) dhe Latina-s (Romë), në prill 1962 emigroi në Shtetet e Bashkuara, ku filloi jetën e re si shqiptaro-amerikan.
Me nji dashuri të ethshme për dije dhe me një vullnet të papërkulur për studime, Samiu u bë një personalitet intektualisht i kompletuar për një veprimtari jetësore të ndergjegjshme, këmbengulëse, dhe të frytshme për shoqërinë dhe për atdheun. Porsa erdhi në Amerikë, për 15 vite me radhë iu vu studimeve. Në verën e vitit 1962, u diplomua nga English Language Institute të Queens College (CUNY). Në vitin 1962-64, mori Diplomën në frëngjisht (B.A.) (minor: ekonomi), përsëri në Queens College, njëkohësisht edhe Çertifikatën për arsimtar nga Shteti i Nju York-ut. Më 1965-69, studioi frëngjisht dhe mori Diplomën magjistraturë në frëngjsiht, (M. A. CUNY). Në vitin 1970, fitoi bursë nga Qeveria Franceze për studime në fazën e “aggregation” në Universitetin e Parisit (Francë), dhe në vitin 1974, përfundoi programin e doktoratës për frëngjisht pranë Graduate Center of the CUNY, ndërsa për tre vjet (1974-77), punoi në përgatitjen dhe mbrojtjen me sukses të tezës për doktoratë (shkurt 1977), një studim i thuktë i veprës së shkrimtarit francez Andre Malraux. Për arsye praktike, ai u pajis edhe me Diplomën për Administratë Arsimore nga Hofstra University, N.Y. (1978), që i mundësoi emërimin e tij si shef i departmentit të gjuhëve të huaja në distriktin shkollor të qytetit Malverne, N.Y.
Para se të fillojë karierën e tij akademike, Sami Repishti punoi si nëpunës në Seksionin e Rindërtimit në Shkodër (1945-46). Mbas burgimit dhe arratisjes, punoi si nëpunës në Seksionin e Statistikës në Zagreb (Kroaci). Më 1961-62, ai u punësua si përkthyes i Konsullatës amerikane në Napoli e Romë. Gjatë qëndrimit në Kampin e refugjatëve të Capua-s, ai dha mësime frëngjisht për refugjatët që mërguan në Belgjikë. Në SHBA, u punësua pranë një kompanie amerikane në Wall Street, dhe në vitet 1966-1991, si profesor i frëngjishtes dhe italishtes pranë liceut Malverne, N.Y. Njëkohësisht, gjatë viteve 1975-79, ka dhënë mësime si pedagog i jashtëm pranë Universitetit Adelphi, N.Y. Që nga viti 1975-1991, datë e pensionimit, ka shërbyer si kryetar i departmentit të gjuhëve të huaja për shkollat e qytetit Malverne, N.Y. Gjatë viteve 1976-91, ka qenë edhe koordinator i programit të studimeve të avancuara Lice-Universitet pranë Adelphi University, dhe në vitet 1975-77 si asistent professor i frëngjishtes, (pedagog i jashtëm). Në qershor 1991, ka dalë në pension.

***
Gjithë jetën dhe veprimtarinë e tij prej njeriu me zemër të madhe, Dr. Repishti ia kushtoi lëvizjes për të drejtat e njeriut, sidomos në ndihmë të shqiptarëve të trojeve tona të “Shqipërisë lindore” (si e quante ai Kosovën dhe pjesën shqiptare të Maqedonisë). Atë e ka shqetësuar gjatë gjithë jetës dhe e shqetëson edhe sot e kësaj dite problemi i “njeriut”, i potencialit të tij fisnik si dhe çoroditja e çnjerëzimi i tij për shkak të rrethanave të pafavorshme. “Gjatë udhës, shkruan ai, takova dhe njoha më mirë “njeriun”, krijesën fisnike, e të etshme për liri, të djegur për vëllazërim e njëkohësisht, të aftë me zbritë poshtë, në botën ku mbretëron çnjerëzimi më i plotë e vdekja më e frikshme. Në këtë botë të nëntokës përqafova viktimën, dhe e deshta me pasion”.
Si aktivist i të drejtave të njeriut, Dr. Samiu ka qenë anëtar që në fillim (1976) i Amnesty International, dhe koordinator për Jugosllavinë dhe Shqipërinë (komuniste) me: AI: East European Coordination Committee, me qendër në Nju Jork City. Mbas vitit 1982 ka bashkëpunuar edhe me NY State Bar Association, Commission of Human Rights, dhe Minnesota Lawyers International Human Rights Committee.
Dr. Repishti është i pari shqiptaro-amerikan, që ka ngritur problemin e shqiptarëve në ish-Jugosllavi para Kongresit Amerikan (prill, 1965), ka dëshmuar pa ndërprerje para Komisioneve të Kongresit (Dhomës dhe Senatit), si dhe qëndrave studimore amerikane kryesisht për problemin kosovar. Në vitin 1986, ai kërkoi hapjen e përfaqësisë amerikane në Prishtinë, që u realizua me sukses në vitin 1996, dhe hapjen e përfaqësisë kosovare në Washington D.C., që u aprovua nga Presidenti W. J. Clinton, më 1993.
Dr. Repishtin e ka shqetësuar, gjithashtu, edhe problemi i Çamërisë. Për këtë, ai së bashku me Dr. Zamir Shtyllën dhe z. Agron Alibalin, organizoi në Fordham University, N.Y. City, “Seminarin e Parë Kulturor mbi Çamerinë”, më 12 Qershor, 2000. Në këtë seminar, Samiu parashtroi me hollësi gjendjen e Çamerisë me shifra e fakte, gjeografinë dhe historinë e saj që nga koha e Lidhjes së Prizrenit dhe deri në ditët tona. Seminari nxori në dritë shkeljet flagrante masive dhe të përhershme të të drejtave të njeriut të popullsisë shqiptare në Çameri, duke u nisur nga e drejta e jetës, e drejta e zotërimit të pronës e të pasurisë, etj., dhe kritikoi ashpër shtetin nënë “demokratik” që nuk e ngriti zërin në mbrojtje të bijve të vet. Nën kujdesin e tij, materialet e seminarit u botuan në saje të kontributit bujar të Albanian Center Inc. N. Y.
Dr. Repishti është bashkëthemelues (1986) dhe drejtor ekzekutiv i Lidhjes Qytetare Shqiptaro-Amerikane (1986-1992); bashkëthemelues i organizatës “Rinia Shaqiptare Kosovare në Botën e Lirë”, (1968-1992); Kosova Relief Fund USA, Inc. (1978-2000); i American Friends of Albania, sekretar (1992-1996), bashkëthemelues dhe kryetar i parë i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (1996-1998), dhe anëtar bordi i disa organizatave shqiptaro-amerikane. Në vitin 1962, është bërë anëtar i “Vatrës” deri në vitin 1968, kur u tërhoq për arsye mospajtimi me disa orientime të “Vatrës” lidhur me “politizimin” dhe partizanitë e partive poitike të emigracionit shqiptar. Ai vazhdon edhe sot e kësaj dite të merret me studime shqiptare, dhe me të drejtat e njeriut.
Në fushën e veprimtarisë letare, ku spikat një talent i padiskutueshem, ai na ka dhënë dy xhevahire të prozës tregimtare: “Pika Loti-Tregime burgu” dhe “Nën hijen e Rozafës-Narrativë e jetueme”. Veprat dëshmojnë qartë që ai e sakrifikoi talentin letrar artistik për t’iu kushtuar lëvizjes për të drejtat e njeriut.
Dr. Sami Repishti është vlerësuar nga institucione të ndryshme në verimtarinë e tij humane, shoqërore, atdhetare, akademike etj. Në vitin 1964, me Departmental Honors (frëngjisht), College Honors for achievement; Më 1965, W. Wilson Honorable Mention; më 1970, Bourse d’etudes du Gouvernement français; 1988: AANO Pllakë mirënjohjeje për veprimtari në fushën e të drejtave të njeriut, dhe distinktivin e Kryepeshkopatës Shqiptare në Amerikë për të drejtat e njeriut; më 1991, kandidat për Çmimin Yavner Shteti i New York-ut, arsimtar i dalluar në mbrojtjen e të drejtave të njeriut; më 1991, “Dhuratë për demokraci”, nga Kandidati për president W. J. Clinton dhe Mrs. Clinton etj. Ai është dekoruar disa herë nga qeveritë shqiptare dhe amerikane për veprimtari patriotike dhe akademike. Në vitin 2004, për kontributin e pareshtur ndaj problemit të Kosovës, u dekorua nga Presidenti Ibrahim Rugova me “Medaljen e Artë të Lidhjes së Prizrenit”, me rastin e 125-vjetorit të kësaj ngjarjeje madhore të historisë sonë. Ai është anëtar nderi i Institutit Alb-Shkenca. Para pak vitesh, Bashkia e Shkodrës emëroi një rrugë të qytetit me emërin e tij: “Rruga Sami Repishti”, një simbolikë nderimi dhe pavdekësie. Ajo tabelë ogurmire në krye të asaj rruge do t’i kujtojë Shkodrës, breznive të sotme dhe të ardhme, një nga bijtë e saj që u përpoq gjithë jetën për të pakësuar vuajtjet e tjerëve.
(Kohët e fundit, Dr. Repishti ka dërguar kopje të shkrimeve dhe dokumente të veprimtarisë së tij në Muzeun Historik të Qytetit të Shkodrës, dhe në Bibliotekën Universitare të Republikës së Kosovës).
Edhe pse në moshë të thyer, Dr. Repishti vazhdon punën e tij në hullitë e veprimtarisë së tij të zakonshme. Atë e shqetëson çdo gjë jo e mirë që ngjet në Shqipëri, në Kosovë dhe në trojet tjera tonat në Ballkan. Dhe ai i përgjigjet flakë për flakë çdo problemi preokupues. Ai ka demaskuar gjendjen dhe zhvilimet politike në Shqipëri mbas vitit 1990, të cilat, siç shkruan ai: “kanë anashkalue imperativin kategorik të demaskimit të periudhës së tiranisë komuniste në Shqipëri. Krimi nuk është dënue, e krimineli ashtë kthye në pushtet i veshun me rrobën e ‘socializmit europian’. Gjendja politike vazhdon të jetë kaotike, ajo ekonomike e dëshprueme…’; Shqipëria ‘demokratike’ dështoi të lindë si antitezë e mentalitetit dhe praktikës kriminale enveriste”.
Gjatë gjithë jetës, ai nuk e ka lëshuar penën nga dora. Fryt i kësaj pune këmbëngulëse dhe të vazhdueshme janë njëzet librat si autor dhe bashkautor, dhe qindra studime, ese, artikuj, memorandume, peticione, recensione, letra etj
Më vjen mbarë të bie këtu vlerësimin e lartë të një personaliteti të lartë të kulturës sonë këtu, Peter Priftit: “… Për mendimin tim, shkruan ai, prof.dr. S. Repishti qëndron në krye të intelektualëve të diasporës shqiptaro-amerikane. Ai është pasardhës i denjë i Rilindasve, sepse ka zbatuar me besnikëri idealet e tyre të larta.”
Me gëzimin që na ushqen gjendja më se e mirë shëndetësore e mendore, energjia e tij e pashtershme në veprimtarinë jetësore në shërbim të plotësimit të idealeve dhe dashurisë së tij ndaj popullit dhe atdheut, i urojmë me përzemërsi profesorit tonë, Dr. Samiut, “që vazhdon të na mahnitë me freskinë dhe forcën e mendimit” siç ka thënë Fotaq Andrea, shëndet të plotë, dhe jetë të gjatë e të frytshme.
Përfitoj nga ky rast që t’i propozoj pjesëmarrësve të këtij tubimi shkencor, t’i drejtohemi Presidentit të Republikës së Shqipërisë që me rastin e 90-vjetorit të lindjes, Dr. Sami Repishtit t’i jepet titulli i lartë : “Nderi i Kombit”.

Falemnderës!

* Kumtese e mbajtur me 18 Korrik 2015, ne Simpoziumin kushtuar Jetes dhe Vepres te Prof. Sami REPISHTI me rastin e 90 Vjetorit te Lindjes

Burimet:

Hamdi Bushati, “Shkodra dhe motet” – Traditë, ngjarje, njerëz – Shtëpia botuese “Idromeno”, Shkodër, 1999.
Faik Luli, Islam Dizdari, Nexhmi Bushati, “Në kujtim të brezave”, Shtypur në shtypshkronjën “Rozafat”, Shkodër, 1999.
Eleni Karamitri, “Zëra nga diaspora”,- Studime, portrete, dëshmi, – “Plejad”, Tiranë, 2005.
Fatbardha Saraçi – Mulleti, “Dhimbje”, Shtypur në shtypur në shtypshkronjën “Rozafat”, Shkodër, 1996.
Sami Repishti, “Pika loti” – Tregime burgu – Shtëpia botuese “At Gjergj Fishta”, Shkodër, 1997.
Sami Repishti, “Nën Hijen e Rozafës” – Narrativë e jetueme – Shtëpia botuese “Onufri”, Tiranë, 2004.
Sami Repishti, “Dialektika e rendit dhe e rebelimit tek André Malraux”, përktheu nga origjinali frëngjisht Fotaq Andrea, shtëpia botuese “Onufri”, Tiranë, 2011.
Sami Repishti, Hajdar Bajrktari, “Kosovë, prill 2000” – Përshtypjë udhëtimi – Prishtinë, 2001.
Sami Repishti, “Punimet e Seminarit të Parë Kulturor ‘Mbi Çamerinë”, Botim i posaçëm i së përkohshmes kulturore “Phoenix”, Shkodër, 2002.

Shtesë për botim:  
Veprimtaria akademike :

Autor/Author:
1)La dialectique de l’ordre et du moi profound de l’homme, chez Andre Malraux (frengj,1969). Dialektika e Rendit dhe e Rebelimit tek A.Malraux CUNY
2)The theme of the Revolution in the novels of Andre Malraux (1977)
(Tema e revolucionit ne romanet e Andre Malraux)Doktorate. C.U.N.Y.
3)Ten memorandums: The plight of the Albanians in Yugoslavia (1985).
4) Albania in brief (1992) Shqiperia me pak fjale N.Y.
5)Pika loti-tregime burgu (Tear drops- Prison Notes)(Shkoder 1997,2008)
6) Breaking the silence- A voice for Kosova (N.Y.:2000) Thyemja e heshtjes …
7)Nen hijen e Rozafes-narrative e jetueme. (Tirane, Onufri, 2004)
(In the Shadows of the Castle- Lived narrative)
8)Dialektika e Rendit dhe Rebelimit tek A.Malraux (shqip,Fotaq Andrea)2014

Bashkeautor/Co-author:
1)Lidhja e Prizrenit.100 Vjetori(The Centenn. of the League of Prizren.)(Rome,’78)
2) Studies on Kosova (Studime mbi Kosoven)(C.U.P. 1984) w/Arshi Pipa
3) Human Rights in Yugoslavia Gruenwald/Rosenbloom-Cale Eds)(C.U.P. 1986)
(Te drejtat e njeriut ne Jugosllavi)
4) Yugoslavia:Failure of Democratic Communism (Freedom House,N.Y.)1987
(Yugoslavia; Deshtimi i Komunizmit Demokrat)
5) Selbstbestimmung fuer Mittel -und OstEurope(Geneva,CH. 1989)
(Vetevendosje ne Europen Qendrore dhe Lindore)
6) Gaerung in Mittel-und OstEurope (Perleshje ne Europen Qendrore dhe Lindore (Geneva, CH. 1989)
7) Neue Epoche (Epoka e re)(Geneva,CH.) 1990
8)Albanian language and competencies (Gjuhe dhe kompetence shqipe)(Peace Corps,1992,w/I.Haznedari)
9)Kosova 2000.Pershtypje…(Kosova.Travel Impressions)(w/H. Bajraktari)
10)Çameria, seminar(Fordham U.2002)(Seminar on Chameria)(Z.Shtylla, A.Alibali)
11)The Jews in Albania: A story of survival-Essays and Documents (Rosenthal Inst. for Holocaust Studies,C.U.P.2011)( Jahudijte ne Shqiperi:Historia e nji Mbijetese)
12) Shqiperia e Jugut- Çameria. (Southern Albania:Çameria)(UET,Tirane,2014)
13) Arthur Koestler.Erresine ne mesdite (perkthim) (ne pergatitje)
Essais, artikuj, memorandums, peticione, letra gazetave etj.
(Essais, articles, memorandums, petitions, letters to newspapers etc.:)
Afersisht/Appr: 700(shtateqind)-Per Shqiperine: 130 +. Per Kosoven : 83+. Per Çamerine: 35 +. Per Maqedonine: 9 +. Per Mali i Zi, Presheva: 3+.
Memorandume: e peticione : 56. Konferenca , Simposiume e Seminare: 21.
Deshmi (Testimonies)para U .S. Kongresit : 14.
Botime ne gazetat dhe revistat shqiptare. dhe te hueja/Foreign media:The Wall Street Journal, The Washington Times, The Washington Post, Newsday, Daily News, Philadelphia Inquirer, The Christian Science Monitor, Le Monde Diplomatique, International Herald Tribune….

Në krye të urimeve

July 17, 2015 by dgreca

Nga Ilir Levonja/
Kur uron populli popullin është kënaqësi. Që t’i thotë gëzuar Bajramin, mbarësi, shëndet, paqe, mirësi etj…, është kënaqësi dhe normale. Festat e çilido besim kanë në vetvete atë thelbin e të luturit për një jetë më të mirë. Sepse, prandaj njerëzit e krijuan besimin në Zot, për tu lutur. Për të pakësuar dhimbjet, hallet apo përvojat e vështira dhe të paparashikuara. Pra të luten për gjëra që nuk i kanë në dorë e tyre. Dhe t’ia urojnë njëri-tjetrit mirësinë. Në fund të fundit Zoti i plotfuqishëm është mbi ta. Ndaj rri lart. Poshtë është bataku. Dhe ata për t’i shpëtuar këtij bataku, shikojnë lart. Nga qielli. Nga Zoti.
Kështu që, duke e ditur që, atë që nuk ta bën perëndia. Ta bën qeveria. Ata thonë, ruajna o Zot. Në dorën tënde Allah. Në dorën e mëshirëmadhit. Ndaj dhe urimi është njerëzor. I prekshëm. I shijshëm. Ia vlen sakrifica. Dhe të shplodh mirësia e atyre duarve që shërbejnë bukë. Pra populli për popullin. Njeriu për njeriun, besimtar apo jo. Ata aq kanë fjalën dhe vullnetin. Kush ka diçka më shumë e ndanë me atë që ka më pak. Kaq.
Por kur e bëjnë këtë, ata që kanë gjithçka në dorë. Pra kur urojnë politikanët popullin, është shpifësirë. Megjithatë ata vërsulen të parët. Urime, gëzuar, paqe e begati. Rehati shpirtërore. Jetë e mirëqënie Zoti ju dhëntë. Allahu ju ndimoftë në familjet tuaja. . Gëzuar Bajramin e madh. Zoti ju dhëntë më të mirat, etj.
Rezultati për popullin. U shtrojnë tavolina në sheshe publike. Dhe populli besimtar shkon e ulet. Hanë. Kurse ata, vila në gjirin e Lalzit. Në malin e Robit. Shtëpi verore. (Sapo e pashë këtë modën e fundit shqiptare). Pse? Sepse dallimi është i thjeshtë…
Që të ketë paqje një popull, e ka në dorë Zoti.
Që të ketë begati një popull, e ka në dorë Zoti.
Që të ketë të mira materiale një popull, e ka në dorë Zoti.
Që të ketë këto të mira, që janë ujë, drita, rrugë, punë, siguri, rend; çfarë tjetër…, qytetari europiane. E ka në dorë veç Zoti. Ndaj nga unë, president, kreministër, kryeparlamentar, shef opozite, ligjëvënës. Nga unë një drejtor që të marr 5 mijë euro për një vend pune. Gëzuar Bajramin. Paçi fat, mirësi e begati nga Allahu. Se të tjerat janë për mua. Lutjet janë kthyer në urime.

Tregon ime me këtë histori Agjerimi

July 17, 2015 by dgreca

Nga Ahmet ZANI/
Muaj i madhërueshëm i Ramazanit në këtë vit përkon me kohën më të gjatë dhe me tamperaturat e larta,por ata që janë të vendosur të agjerojnë nuk i shqetëson ky fakt. Janë disa rregulla të qarta për besimtarët që agjerojnë dhe mund të shfaqen dhe raste që duhet ndaluar agjerimi, ndërsa janë të vendosur t’i shkojnë deri në fund me besimin e madh tek Allahu.
Ja cfare më trgon nëna ime 74 vjeçare cila me shumë vullnet nuk ka ndaluar për asnjë çast agjerimin për çdo vit si një detyrim i muslimanti. Një i afërm i familjes tonë në vitet 1968 muaj i Ramazanit përkonte si në këtë vit me teperatura të larta dhe ka nisur në muajin korrik në ditët më të gjata. Në vitin 1968 ishte e ndalaur feja, një vit më parë regjimi mundi të frenojë një pjesë të besimtarëve të mos predikonin dhe praktikonin besimin fetar, madje nisën dhe penalizimet për disa nga fetarët që ende kërkonin të udhëzonin besimtarët tek Zoti dhe besimi fetar. Kësisoj njeriu i afërm i familjes sonë me shumë vullnet dhe pa patur frikën nga ndonjë rast që mund të kanosej si besimtar i muslimanit nuk është trembur këtij fakti. Nëna ime tregon se Rexhep Rapa asokohe ishte rreth 50 vjeç dhe punonte ne ara me një pendë qe kafshë punë në ish-ndërmarrjen e fermave. Puna ishte shumë e rëndë lodhja e tepërt, kërkohej punë me orar të zgjatur dhe njeriu që kishte nisur të agjeronte ishte shumë e vështirë në ditët e nxehta, por dhe nga stërmundimi në punët e fermës. Rexhepi do ta niste punën që në orën gjashtë të mengjesit dhe e mbyllte në orën tetë të mbrëmjes dhe për ata që dinin se Rexhepi mbante Ramazan ndiheshin keq nga kjo sakrificë e tij. Mamaja ime më rrëfen dhe faktin e një dite vere nga temperatura shumë e lartë Rexhepit do t’i çahej buza nga mungesa e ujit, ndërsa shokët e diktuan këtë fakt dhe i kërkuan të ndërpresë agjerimin. Por ky njeri shumë i vendosur do t’i përgjigjet se nuk është etja, por lodhja në punët e bujqëisë dhe kështu i vendosur do të arrinte të mbyllte këtë ditë te evshtire duke ruajtur agjerimin e plotë përpos buzës së çarë nga etja ai kishte besimin e madh tek Allahu dhe kjo vendosmëri do të përfundonte me sukses agjerimin ndonëse në ditë tepër të nxehta me temperatura të larta por ndjehej i lumtur. Një fenomen frenues për besimtarët do të ndikonte dhe regjimi, dhe të tillë besimtarë nuk mund të frenoheshin nga askënd për të përçuar besimin e Allahut.
Sot në ditën e festës së Fiter Bajramit ime më është e rrethuar nga fëmijët, nipërit, mbesat si dhe tërë të afërmit dhe feston e gëzuar pas sakrificës së agjerimit. Ndaj nuk do t’i mungonte dhe urimi në këtë ditë të madhe të festës së Fiter Bajramit me urimin: Paqe dhe mbarësi për të gjithë shqiptarët.

KËNGA E TËRBAÇIT,THESAR I FOLKLORIT SHQIPTAR

July 16, 2015 by dgreca

Nga Albert HABAZAJ, studiues/
Kur ishim të vegjël, shikonim më të rriturit që mblidheshin grupe – grupe dhe i dëgjonim si këndonin aq mirë, aq bukur, aq natyrshëm. Na dukej se konkuronin me biblibat e malit. M’u kujtua një burrë i asaj kohe. Pa sy qe. Po Zoti, në vend të gurmazit, i kishte vënë një bilbil në fyt, thoshnin pleqtë. Prënjo Xhaka quhej. Ishte biblbil gjyzar, siç thoshnin lisat e moçëm në vitet ’65 -‘70 të shekullit XX për këtë banor të Tërbaçit, që s’ kishte sy, po zë kënge si ai s’kam dëgjuar deri më sot. Ata burra, kur bëheshin tok, sidomos pasdarkeve apo nëpër dasma e festa tradicionale, këndonin këngë të shtruara, në shtrat, këngë tabani, këngë burimi, që të kënaqnin shpirtin me atë karakterin e tyre sinkretik, që e bën folkorin krijimtari artistike specifike. Me ato fjalë që ngjitnin, që zinin vend e mbaheshin mend, që i krijonin në moment, si të zgjedhura me dorë, si bleta zgjedh nektarin nëpër lule, vargje të atypëratyshme, sa të thjeshta aq sublime, me bukuri estetike, me melodi të pëlqyeshme, me një akustikë magjike, me veshjen karakteristike, që u kishte hije, në atë mjedis, në atë kohë dhe hapësirë praktikmi, kënga e atyre burrave të lartë e hijerëndë më dukej se vinte tek ne e kulluar nga një burim hyjnor. Me të drejtë gjeniu Kadare (vetëm burokratikisht ende i pashpallur si Nobelist nga Akademia Suedeze) e cilëson folkorin shqiptar “Autobiografia e popullit në vargje” (1971, 1980, 2002). Kur ishim të vegjël e të rriturit na merrnin pas, dëgjonim që flisnin për Këngën Himarioçe, për Këngën smokthinjoçe dhe për këngën Tërbaçioçe. Kuptuam më vonë që, në vijë kronologjike, se këto tre variante, melodi, apo avaze, si flitej nëpër lokalitetet përkatës, ishin tre stilet muzikore që e pasuruan dhe e ngritën artistikisht këngën labe në veçanti dhe shtuan një shufër floriri në minierën e artë të Folkorit Shqiptar. Në atë kohë, (ende pa dalë televizioni) Radio Tirana kishte një program, Radio Posta quhej dhe jepte këngë që të zbukuronin botën e brendshme, të mbushnin shpirtin me dashuri, me ndjenja të larta se ishin kënëg të ngrohta, të bukura si thëllëza, jo si ca laraska e sorra që dalin fatkeqësisht sot (edhe ndër këto vise), kishte një emision me këngë popullore, i cili realizohej dhe me një nënndarje të titullura: Këngë labçe, vënçe, himarioçe, që më vonë nga studiuesit e folkorit u emërtuan këngë polifonike labe (Spiro Shituni, Agron Xhagolli, 1986: ndër figurat më të spikatura të folkoristikës shqiptare, me që kënga labe këndohet nga shumë zëra – shën im: A. H). Këngët labe himariote të Neço Mukës deri te Dhimitër Varfi, ato smokthinjote të Qazim Ademit deri te Hysen Ruka dhe Këngët labe tërbaçiote të Kujtim Micit me Sinan Hoxhën e Syrjat Hodon janë tre maja malesh me trëndelinë në diell e suferinë, në Vargmalin Folkorik Madhështor të Folklorit Shqiptar, që shkëlqen në Etnokulturën Kombëtare. Shkëlqyen në ato vite stile e variante, si një mozaik ylberor, që e ngritën në nivele artistike të larta këngën labe me grupe të mëdha nga pesha specifike, si grupi i Pilurit me të madhin Lefter Çipa, i Bënçës me Maliq Lilën e paharruar, i Vranishtit me Muhamet Tartarin e papërtuar, i Tragjasit me Hamdi Pulon vargbrilant, “Violinat” e Lapardhasë me ustain e labërishtes Feti Brahimi. Në sotshmëri është grupi i Dukatit me Fatosh Likën etnopërbashkues që është ngjitur në majë të Malit Folklorik. Dhe të tjerët ecin, fushave, brinjave, kodrave të shpirtit të gjerë të Folkorit Shqiptar, që kemi si visar ne labët, si pjesë e së tërës etnokulturore. Të gjithë ë eduan majën, por jo të gjithë arrijnë. E rëndësishme është që rrjedh e nuk shteron kurrë ujët e kulluar nga Gurra Popullore.
***
– Janë mbi 400 këngë të kënduara nga grupi i Madh i Tërbaçit, ku përveç teksteve të Dragoit të Këngës Kujtim Mici – Mjeshtër i Madh, këndohen këngët e bardëve të traditës edhe të autorëve të njohur jotërbaçiotë.
– Grupi i parë që bëri emër doli në skenë në vitin 1967, si vijim i grupit të vjetër të Riza Beqirit, Sefer Bilbilit, Tahir Lilos me shokë.
– Grupi i valleve qe një meteor që shndriti me Mujo Gjondedën, Mejdi Skëndon, Kujtim Micin, Rexhep Abazin, Abaz Abazin, Qazim Çelon, Ago Rustemin (Beqiri), Qazim Abazin, Asllan Nikën dhe Izet Skëndon e Rrapush Mehmetin që mbyllin Harkun e Vetëtimave me 11 valltarë sa 11 male, që mbetën të paharrueshëm, të papërsëritshëm, të paarritshëm!
– Kur flasim për këngën polifonike, në qoftë se është një Tërbaç (për këngën), gjysma është një Nebi Xhakë.
– Syrja Hodo është pasuri kombëtare.
– Sinan Hoxha është themeli i këngës së re të Tërbaçit.
– Endri S. Hodo duket si filiz i gjelbër i këngës labe.

***
E di që këto rreshta që po shkruaj për Tërbaçin dhe këngën e tij janë më të thjeshta se sa e ndiej unë brenda shpirtit polifoninë labe të vendlindjes time. Nisa një ndërmarrje të vështirë, por duke qenë i bindur se një punim sado modest për këngën e madhe Tërbaçiote është kurdoherë më i dobishëm se heshtja nuk ngurrova t’i përvishem një diskutimi të tillë nëpërmjet këtij studimi në maket, i cili shpresoj të ngjallë interesim. Kënga si transmetuese gojore, zanore e traditave, zakoneve, e vlerave njerëzore, e mënyrës së jetesës bëhet zëdhënëse në breza, duke realizuar një mision të lartë fisnik sa që mund të përdoret seriozisht si një dëshmi historike me ngjarje, data, personazhe, periudha e bëma të të parëve tanë. Vini re sa qartë, në pak fjalë na kthjellon origjinën tonë kënga e Tërbaçit të Kujtim Micit (është fjala për këngën “Lindi luania luanë” kënduar në Festivalin Folklorik Kombëtar të Gjirokastrës më 1973, me tekst të Kujtim Micit, kënduar nga grupi i burrave me marrës Sinan Hoxhën e papërsëritshëm, kthyes Rexhep Abazin me famë, sepse futi për herë të parë të kthyerit me grykë në Tërbaç, me hedhës Bilbil Xhakën e mrekullueshëm, që çeli një periudhë të artë të hedhjes së këngës së Tërbaçit sikurse Sinan Hoxha, duke kujtuar e ngritur në një stad të ri hedhjen hyjnore himarjote të incizuar në pllakat disqet “Pathe” të Parisit, qysh në vitet 1929 dhe 1930 me Koço Çakallin, Neço Muko (H. Marjoti), Tula Paleologu, Tefta Tashko, Llambi Turtulli, Kleo Georga, Dhimitri Rumbo, P. Kokaveshi, A. Bala*, që u dritëroftë shpirti atje ku prehen të qetë si fisnikë të trëndafiltë të këngës së shkëlqyeshme lirike që bënë! Të rikthehemi tek kënga e Tërbaçit të Kujtim Micit që thotë: “Nëna shqipëtare,/ Mbes’e ilireshës,/ Ke lind’ e ke rritur/ Trima dhe të besës”. Ja si bëhet kënga e popullit e respektuar dhe e vlerësuar jo vetëm nga komuniteti qytetar, por e përfillur, edhe nga elita intelektuale, studiues, historianë e gjuhëtarë, sepse ka peshën e vërtetë të një burimi autentik. Nëna shqiptare është mbesë e ilireshës. E thotë qartë, saktë dhe e sigurt kënga faktin historik, prejardhjen tonë ilirjane. Gjuha u mbrujt bashkë me këngën dhe të dyja mbajtën njëra-tjetrën. Kur plagosej gjuha luftonte kënga, dhe, atje ku kënga mundohej të vritej, gjuha lëshonte ilaçin e shërimit e të mbijetesës. Për fat kënga “Lindi luania luanë” është e regjistruar edhe nga Instituti i Kulturës Popullore: Bob. 982/6. Po e japim për lexuesin tonë dhe dashamirësit e polifonisë si buqetë këtë këngë të transkriptuar nga specialistët e folklorit shqiptar: (Shih: Neço Muko (H)Marjoti: Zemra kërkon miqësinë: Vepra letrare, përgatitur prej Andrea Varfit;Tiranë: Toena, 1996). Në guidën folklorike “Vlora nëpër festivale” – Festivali Folklorik Kombëtar Gjirokastër, 2004 bëhet edhe një paraqitje e shkurtër e grupeve pjesëmarrëse të qarkut të Vlorës. Në këtë festival, gjë që plotëson historikun e këngës popullore të trevës. Ndër të tjerë, patjetër që jep profilin edhe të grupit tonë. Në këtë manual shkruhet “Grupi i Tërbaçit është një nga grupet më të hershme të polifonisë labe të trevës së Vlorës. Kënga për ta ka qenë si ushqim i shpirtit. Rapsodët e mirënjohur të këtij grupi që nga Xhebro Gjika, Arshi Xhelili, Hyso Salati, Sinan Mullahu, Izet Skëndo e deri tek i mirënjohuri Kujtim Mici kanë qenë furnizuesit kryesorë me tekste po në këtë grup. Grupi është pjesëmarrës pothuajse në të gjithë Festivalet Folklorike Kombëtare dhe në disa prej tyre dhe është vlerësuar me çmime e medalje. Vlen të përmendet marrësi kryesor i këtij grupi Syrja Hodo, i cili me zërin e tij kumbues dhe mjaft melodioz di të transmetojë emocionet e këtij repertori të shumtë që ruan ky grup” (Shih: “Vlora nëpër festivale”, Vlorë: Triptik; 2004, f. 18). Kuptohet që ndryshimet e sistemit pas viteve ’90 shkaktuan edhe çorientime deri në prishjen e traditës së organizimit të Festivaleve që bëheshin në kalanë e Gjirokastrës një herë në pesë vjet, ku tundej kalaja e gjëmonte Mali i Gjerë. Përveç një harrese të plote 7 vjeçare për visaret e folklorit, edhe sofra e festivalit u zhvendos nga kalaja e Gjirokastrës në atë të Beratit. Edhe pse Vlora nuk u vlerësua (nuk po merremi me arsyet e ditura apo të paditura) por Vlora polifonike e shfaqi përsëri gjallërinë, freskinë dhe origjinalitetin e folklorit të trevave të saj, saqë në koncertin përfundimtar në Tiranë, në Pallatin e Kongreseve, nga grupi i Vlorës u muarën shtatë materiale muzikore, nga më të mirat kur rrethet e tjera kishin vetëm nga një apo fare asnjë. Viti 2000 na gjen përsëri në kalanë e Gjirokastrës, por në bazë Prefekture këtë radhë, ku Vlorës i shtohen Saranda, Delvina dhe rrethinat e tyre. Në guidën që cituam përmendet një fakt interesant, që të bën të ndihesh mirë e krenar për vlerat e pashtershme të gurrës sonë popullore. “Nëse Vlora çoi në festivalin Folklorik të Gjirokastrës një sasi vlerash të spikatura, shkruhet në këtë historik – në Vlorë mbetën po aq vlera të tjera”. (Shih: “Vlora nëpër festivale”, vep. e cit., f. 13). Ky fakt na kujton një thënie lapidare të enciklopedistit Sami Frashëri:…”Banorët e Labërisë, kanë prirje dhe aftësi natyrore për poezi dhe këngë…”. Grupit polifonik të Tërbaçit i ra shorti të hap tiparin për grupin e prefekturës së Vlorës. Kënga “O shokë do zëmë një këngë” vjen si një oshtimë nga malet e Labërisë si një shpalosje e fustanellës labe, me zërin plot kumbim të këngëtarit të mirënjohur e poetit Syrja Hodo” shkruhet në këtë historik të Vlorës së Festivaleve Kombëtare të Folklorit. (Po aty, f.13). Janë kuptim plotë vargjet e kësaj kënge që ka bërë Sinan Mullahu:” O shokë, do zëmë një këngë, /Do ma mbani a ta lëmë!/ Medet ne për mëndjen tënë,/ Mbetëm shamata e grënjë./ Nga e gjithë puna që bëjmë,/ Një metër vend do zëmë/ Dhe ajo gur e shkëmbënjë,/ O baltë e kuqe këlkënjë./ Këngët-o, dertet – o/ Këngë e derte pambarim…”.Kjo është bëra para një gjysmë shekulli e më shumë, që më 1945, pra 65 vjet më parë. E këndoi grupi polifonik i Tërbaçit në Festivalin Folklorik Kombëtar të Gjirokastrës. Sa aktuale, ç’mesazhe të qarta që na përcjell. As ke ç’u shton, as ke ç’tu heqësh edhe pse 65 vjet s’janë pak. Lum kush ka fat të gdhendë vargje të tilla. Faleminderit, xha Sinan! (Shih: gazeta “Labëria”. Albert Habazaj: “Një tufë me lule”, data 15 gusht 2002, f. 7, 11). Edhe në FFK Gjirokastër 2004, së bashku me grupet e tjera pjesëmarrëse të Qarkut të Vlorës, Tërbaçi u paraqit siç i ka hije. Ja çfarë shkruan studiuesi e poeti Kozma Billa: “Me mjeshtëri të pazakontë vjen tema e atdhetarisë, e cila përcillet bukur me vargjet e Çajupit të madh “Mëmëdheu”, nga grupi i mirënjohur i Tërbaçit. Ajo ka një vlerë të madhe dhe aktuale edhe sot ku një pjesë e madhe e popullsisë ka emigruar. Dihet që historia përsëritet dhe si e tillë kjo këngë është një grishje, një thirrje e fortë popullore, ku në refren të çdo strofe ajo të ngjeth dhe të krijon një emocion të thellë për ta dashur dhe për të mos e harruar mëmëdheun” (Shih: “Guida e situar, f. 21). Sipas Prof. Dr. Bardhosh Gaçes – Mjeshtër i Madh: “Vlora dhe Shkodra janë dy qytete shqiptare të kënduara më shumë nga bardët popullorë dhe kjo edhe nga ndikimi i vjershërimit të Ali Asllanit e të Gjergj Fishtës….Në vitet 1990-2000, vargjet poetike të Ali Asllanit kanë marrë një përhapje edhe më të gjerë në jetën folklorike labe…Edhe kënga: “Më lejon ta puth njëherë” është kënduar nga grupi polifonik i Tërbaçit, sipas vargjeve të poezisë me të njëjtin titull…(Shih: Gaçe, Bardhosh: “Përkime poetike midis poezisë popullore dhe poezisë së shkruar shqipe; Vlorë: Triptik, 2010). Përveç teksteve të Pelivan Bajramit, që është tërbaçiot me rrënjë, grupi i Tërbaçit ndër vite ka kënduar tekste të autorëve të njohur, por jo tërbaçiotë. Fjala vjen kënga “O ju nëna tërbaçiote” është e Lefter Çipës – Mjeshtë i Madh dhe e këndon si shenjë mirënjohjeje grupi i Tërbaçit. Kjo tregon që përveçse këto këngë janë futur natyrshëm në Tërbaç dhe kanë fituar autoktonicitet në të tëra përmasat, Kujtim Mici si udhëheqës vizionar i grupit e si autor i fuqishëm e i pazëvendësueshëm për këngën e madhe të grupit të tij tekstet mbresëlënëse që i kanë dhuruar miqtë e mëdhenj të këngës si Lefteri etj. Kjo tregon botën e begatë shpirtërore, frymën e hapur përfshirëse që ka tërbaçioti dhe Tërbaçi ynë. Kënga “Dy vajza, të dyja labe” kushtuar heroinave Persefoni Kokëdhima e Bule Naipi është tekst i Kujtim Micit, që e mirëpriti dhe e këndoi me grupin e Himarës bilbili Dhimitër Varfi në Festivalin Kombëtar të Gjirokastrës në vitin 1973, vit kur Vlora fitoi çmimin e parë për folklorin. Shumë këngë të tij janë interpretuar nëpër skena lokale e kombëtare edhe nga grupi i Bratit, Bolenës e janë transmetuar mbarë Labërisë… I frymëzuar nga këto vlera të padiskutueshme, shkruaj në kohë të reja himnin e Tërbaçit në një trajtë të re: “Marr frymë Tërbaçi/ të ngrohtë, të ëmbël,/ një mëllë kulaçi,/ një rreze për ëndërr./ Lavdia merr qiell/ mirësisë tënde./ O Tërbaç, me diell/ i mbush këto vende./ Ne – trojet spërkatur/ me dritë dashurie,/ o Tërbaç i dashur,/ o vëlla me yje!/ Foleja e Shpresës,/ buza e besimit,/ o gurra e besës,/o drita e Trimit! [Read more…]

Më mirë tu rrefehem

July 14, 2015 by dgreca

Nga Ilir Levonja-Miami-Florida/
Rrëfimi i mëposhtëm vjen si shërbesë me përpjekjen e mirë për t’i dhënë përgjigje disa dhjetra pyetjeve. Disa dhjetra kërkesave të sinqerta në lidhje me artin poetik. Disa zërave që kanë nisur rrugën e meditimit. Duke menduar se fjala e një paraardhësi është suporti i duhur për t’i mbajtur në shina. Duke ëndërruar me të drejtë, një vëmendje që shpesh i bën të ndihen të vetmuar. Dhe me që jemi tek vetmia. Po e themi për së pari…, krijuesi është qënia më vetmitare në ekzistencën e tij. Jo për një, por për dhjetra e dhjetra arsye. Ndaj është krijues.
Miq të mirë, të reja apo të rinj që sapo keni nisur udhëtimin. Që me dashamirësi më pyesni se çfarë mendoj, çfarë duhet të them unë për krijimtarinë tuaj? Këto e-maile unë i ruaj. U gëzohem. Dhe dua t’u gëzojë edhe ju.
Unë do të përpiqem të bëj një listë me mendësinë time. Duke thënë atë që ndodh brenda meje. Duke thënë atë që është dhe jo atë që duhet. Pra më mirë tu rrëfehem.
1) Por besomëni, më i pa afti për të thënë fjalën që ju kërkoni, jam pikërisht unë. Ose më shkoqur, mos u merrni fare me krijuesit e gjallë. Vlerësuesi që u duhet është lexuesi. Rrëmbeni zemrat e tyre që të ndjeni fuqinë magjike të fjalës tuaj. Po e përmend këtë pasi shoh që disa vuajnë nga puna e çmimeve që jepen, ndahen, apo shiten. Janë të gjitha të mundshme. Por është më e bukur të shkruash për lexuesin se sa për çmimet. Edhe çmimi më madhor një ditë kthehet në fakt historik, por asesi në memorien e një populli apo lexuesi të tërë. Unë sot përshembull nuk e mbaj mend De Radën për çmimet, por për një varg të tillë që s’lodhem së përmenduri…, ”Bie, por s’dua të fle”.
2)Hiqni dorë nga dhurimi i librave. Sado shenjtëri ka një dhuratë, tek libri duhet të mbani dorën. Pjesa dërrmuese e krijuesve botojnë me paratë e xhepit të tyre ose të ndonjë sponsori dashamirë. Por edhe para të marra borxh. Ose ose me paratë e fëmijëve në kurbet…, edhe me forma të tjera suporti nga miqësitë në shtetin tonë të bjerrur. Ka miq që u afrohen e u zemërohen për një kopje. Ndërkohë miqtë duhet të jenë të parët tek banaku. Madje duhet të jenë promotorët tuaj. Nga ana tjetër kujtohuni se, Miku i shkrimtarit ndodhet në bibliotekë. Kështu më mirë çojuani bibliotekave të vendit. Sot janë rrugët e hapura. Le tu gëzohet një lexues, qoftë edhe (1). Në Tiranë, Prishtinë, Shkup, Prizëren, Shkodër etj…, se sa ata me të cilët ndani birrat apo kafetë përditë. Hiqni dorë nga këto qoka dite, pasi libri i falur nuk lexohet. Kësisoj as mos iu zemëroni kur nuk u falin libra. Biles jetoni sa më pak më këtë situatë.
3)Tani tek poezia. Mos pyesni asnjëherë të tjerët nëse u pëlqeu apo jo poezia që shkruat. Por as mos i injoroni kur u thonë diçka. Shkruani për veten tuaj së pari. Po u pëlqeu ajo që keni thënë. Keni bërë diçka. Oreksi dhe shijet e të tjerëve janë të pafundmve. Poezia është një gjëndje tekanjoze që ka oreksin e saj dhe jo të atij që e lexon. I cili, apo e cila mund të jetë në një gjëndje ndryshe shpirtërore. Ndaj qëllon që vargjet që sot nuk na duken kushedi, na lënë mbresa në një ditë tjetër. Në poetikën tonë, kemi rastin e Lasgush Poradecit. Na dukej i vjetëruar në fillimet e letërsisë sonë të realizmit. Tani vdesim e kemi në majë të gjuhës.
4)Çdo gjë e shkruar, përmes kësaj ndjesie merr vlerë kohore. Që domethënë mund të mos gëzoni asnjë, askënd, askund… Dhe prapë të keni vlera. Dhe që mund t’u shijojnë atëhere kur ju nuk do të jeni. Siç ndodh sot me rastin Mitrush Kuteli. Por dhe prapë mund të harroheni bodrumeve për shkak të ndonjë revolucioni shoqëror. Të dënoheni. Të vareni në mes të sheshit. Siç ndodhi me Havzi Nelën në Kukës. Ose të dëboheni nga vendi juaj. Eshtë rasti i fenomenit Borhes në Argjentinë. Nerudës në Kili. Ricosit në Greqi. Danucios në Itali. Hikmetit në Turqi.
Pra shikojeni veten si krijues deri aty kur kënaqni instiktin tuaj. Pra veten për së pari pastaj të tjerët.
5)Pyetjes se kë të lexojmë? Dua t’i përgjigjem po prapë duke ndjekur shijen tuaj. Nëse keni qejf letërsi që u argëton. Lexoni atë lloj krijimtarie. Nëse keni qejf letërsi që ju zymtëson, lexoni atë. E rëndësishme është të mos e bëni për modë, por të udhëhequr nga shija juaj. Megjithatë më e rendësishmja është të lexoni sa më shumë sa jeni të rinj. E shumta deri tek të tridhjetat. Më pas nuk lexohet. Ose lexohet shumë pak. Dhe ka një shpjegim, o bëhesh krijues o mbetesh lexues.
6)Sot ka liri të plotë krijuese, por liria është edhe rreziku më i madh i krijuesit.
Mendon se mund të bëhesh i famshëm. Mendon se mund të bëhesh i pasur. Mendon se je qëndra e vëmendjes. Mendon se je vetmitar. Mendon se je disfatist. Mendon se të kanë ngrënë hakun. Pushteti nuk po bën për ty, shteti nuk po të jep, vendi të ka harruar etj. Mendon se ta kanë me hile, se të kanë dëbuar, se të kanë sëmurur etj. Siç e shikojmë liria për së pari është e kërcënuar prej teje. Pra armiku mund të jesh edhe ti, për ty. Jo vendi, jo toka. Në këtë këndvështrim mbaj fytyrën e krijonjësit me pak mëshirë Zoti. Të krijonjësit. Atij që u përket të gjithëve por që nuk ka asgjë të përbashkët me çfarë përmendëm mësipër.
7)Sot ankohen për kritikë dhe ka një kritikë letrare shoqërore, mes të njohurish etj. Mos e kërkoni asnjëherë suksesin kësisoj. Do jeni të robëruar, të ndrydhur dhe do u tretet dashuria. Kësisoj do i filloni projektet me inat, kur duhet t’i filloni normalisht dhe me dashuri që i ngjan dashurisë së parë fare në jetën tuaj.
Megjithatë kritiku më i mirë je ti. Thuaja vetes çdo ditë. Se, jo në çdo të tillë njerëzore do bësh gjëra të bukura. Pra, jo gjithçka që shkruan është domodoshmërisht e pëlqyeshme. Duhet të pëlqehet.
Megjithatë një poezi e dobët sot, por jo vetëm ajo, të sjell më fuqishëm të nesërmen. Dhe ti duhet të dallosh kufirin midis tyre për tu përsosur.
8)Përfshihuni në jetën e përditshme. Mos kini frikë nga pjesëmarrja. Nga bindjet e ndryshme politike. Përfshirja e çdo qytetari në jetën e një vendi, është më e dobishme se mospërfshirja. Se sa ata zërat indeferentë që tundin në ajër diplomat, kualifikimet etj. Intelektual nuk të bën tagri, por përfshirja. Por si kudo ekzistenca juaj është ta bëj më të bukur dhe më të komunikueshme jetën e vendit.
Mos bëni kompromise pasi do vrisni misionarin brenda jush.
9) Mësoni sa më shumë gjuhë të huaja. Lëvizni .. Mësojini për të komunikuar dhe lexuar, jo për t’ju mburrur njeri-tjetrit. Bota po shkon drejt globalizmit, megjithatë përvoja me gjuhët është një bukuri pranverore sidomos për të kuptuar përfundimisht se, vokacioni është pararendës i çdo disipline gjuhësore. Ta dini përmes poezisë mësohet me argëtim.
Do zbuloni se sa e bukur është letërsia e krahasuar. Se shumë të përbashkëta kemi.
Do kuptoni se ajo që na ka bërë të huaj ka qënë liria e munguar. Dhe se liria është mirëfilli poezia që ndodh brenda jush. Vështrimet, duart, ngjyrat, traditat janë metaforat që i duhen gjuhës suaj.
10)Me që jemi tek gjuha, shkruani dhe krijoni ashtu si ua udhëzon gjuha brenda gjoksit. Me dashuri dhe kujdes, pa u përfshirë në debatet shterpe të gjuhës së njësuar. Gjuha e artit nuk është ajo e shtetit, por e kombit. Aty ka tinguj të paparë, fjalë të pa dëgjuara. E që ju mund të sillni tinguj të tjerë, fjalë të reja. Eshtë një begati ngjyrash vetëm se duan dashuri, jo kritere.
Ka kapërcylle tingujsh që janë mjalt në një dialekt. Ashtu sikur ka edhe të tjerë në dialektin tjetër. Jetoi dhe përjetoi. Dhe na i sill edhe neve ashtu si i pa e i dëgjoi qënia jote. Jo se si e duan akademikët. E para ka lindur fjala, bëlbëzimi, mbasandaj disiplina.
Krijuesi është misionar i bëlbëzimit në ripërtëritjen e së përditshmes.
11)Shkruani dhe krijoni në gjuhën që ndiheni mirë. Por mos urreni as ata bashkëkombas që shkruajnë edhe në gjuhën e huaj. Janë pjesë e jetës dhe e përvojave personale. Ka krijues që sa më shumë u largohen vendit të tyre, aq më shumë e duan atë. Dhe gjithçka të tijën. Ashtu sikur ka edhe të tillë që nuk mendojnë si ty. Dhe ne, për asnjë arsye nuk mund të themi se ata nuk duan vendin e origjinës. Aq më tepër që e dimë botën e tjetrit përmes asaj brenda tonës. Prapë ekzistenca është përvojë personale. Dhe ne prandaj jemi krijonjës. Përmes ekzistencave tona. Sepse kështu, duke gjykuar, duke treguar me gisht, ne pa dashje bëhemi ndëshkonjës. Dhe harrojmë që jemi krijonjës.
12)Vlerësoni kohën. Tani u duket sikur e keni me shumicë. Do vi shumë shpejt dita që do u duket e kundërta. Që do urreni veten se sa bjerrakohës keni qënë. Se sa pak ka njeriu nëpër duar prej pamatësisë së saj.
13)Sigurisht çfarë unë thashë nuk është absolute, por i thashë për faktin e besimit tuaj. Ju më dhatë mundësinë të flasë për këto gjëra ndaj dhe ju falenderojë. Dhe ju urojë suksesin.