Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Emigrantët

by

Nga Ilir Levonja/
Rreth orës 3 të mesnatës një makinë tepër luksoze, hyri në varrezën nr 234 Boca West, në shtetin e Floridas. Aty po lëshonin trupin tim. Eshtë dt 18 dhjetor, dita e 352 sipas kalendarit Gregorian, e vitit 2014. Në të njëjtën kohë, dita botërore e emigrantit. Çudia më e madhe e imja qe fakti se, përse në varrimin tim mungonin miqtë, përfshi këtu gjithë të gjallët e njohur e të panjohur. Vetëm një shofer që më transoprtoi, një burrë me uniformë që më priti dhe më groposi më këmbë. Më tutje asgjë…, mangot kaba dhe natyra e shuar nga hapësira, buzë një rrjedhe të qetë lumi, që ikte i shuar drejt oqeanit. Mu kujtua një tregim i shkrimtares emigrante A. Mëlyshi Lifschin, mbi vdekjet amerikane. Pak a shumë, habia e personazhit, (emigrantit apo emigrantes shqiptare) se si ishte e mundur që të vdiste fqinja, apo fqinji, dhe t’i e merrje vesh pas tri-katër ditësh?! Asnjë lloj gjëme, asnjë lloj hapje shtëpie, asnjë lloj ndarje kafeje e cigaresh, apo edhe hallva e të dyzetave. Nuk e keni idenë se mall ndjeva për shpalljet nëpër shtyllat e rrugëve, pemët ku koriçkat e mandat’njoftimeve, i ngjanin relieveve të maleve argjilore, tabelat në këndet kryesore të qytetit etj. 
Thua askush nuk ndau njoftime për mua?
Nga ana tjetër, zura të kundroja listat se kujt i kisha shkuar dhe kujt jo, në vaki apo gjëma të tilla. Përse nuk më ka ardhur filani? Përse nuk më ka ardhur fisteku. Punë hesapesh? Dhe si ishte e mundur që, mungon edhe fqinji i ri, këtu? Por me këtë mungesë nuk u lodha shumë, sepse u kujtova që këtij, nuk i kam shkuar në ndonjë vaki. Biles as ai vet nuk shkoi kur i vdiq e ëma. Vendosën bashkë me të vëllain ta konservonin trupin e saj në një morg duke lënë një datë tjetër për ceremoninë kishtare. Pastaj, shty data- datën, dhe dita- ditën, derisa e ndjera u varros po njësoj si unë. Me dy njerëz, trasnportuesin dhe groposësin. Njeriut me valixhe në dorë, me aeroporte nën këmbë, me gjithë të mirat e tjera. Dhe sa për statistikë sot në botë, kjo kategori njerëzish kap shifrën e 232 milionë. Mesazhi nga kombet e bashkuara erdhi i tillë që, shoqëritë të jenë hapura, për mundësi dhe jetë më me dinjitet të emigrantëve kudo që ndodhen.
Në fakt duhet të jetë dita edhe ndjesës së madhe. Për ata që në vende të ndryshme, për arsye absurde, u vranë në kufijtë me tela me gjemba. Për ata që ngrinë në mallet me dëborë. Për ata që shkrumbuan nën kubetë e kamionëve kontrabandë. Për të mbytyrit e Otrantos. E sa e sa, histori të tjera që nuk i dimë. Lista është e përbotshme.
Gjithsesi t’i kthehemi varrimit tim. Që të mos zgjatem më tutje, nga e gjithë kjo vdekje mësova kuptimin e termit emigrant. Njeriut me valixhe në dorë, me aeroportet nën këmbë, me gjithë të mirat e tjera. Duke ia kompesuar, dikujt ekonominë, e dikujt lirinë.
Veç kurrsesi miqësinë.

Kur pema bie nën pemë

by

Romani ” Pavijoni i “filozofëve” të Ilinden Spasses/
Esse nga Përparim Hysi/
Titulli i kësaj esseje modeste është lehtësisht i lexueshëm. Vet mbiemri i autorit të çon tek një prozator të madh të gjuhës sonë: tek i pavdekshmi, Sterjo Spasse. Nuk kam qëllim tani që të flas për meritat e prozatorit të madh që ,veç tjerash, kam patur ca arsye që ta dua. Së pari, Sterjo Spasse ka qenë normalist në Elbasan dhe bashkë me jehonën e romanit “Pse?” që vinte si një kollajllëk i madh dhe i volitshëm: – Psenë nuk e ka gjetur Sterjo Spasse, duke i veshur autorit një mantel lavdie dhe të mistershëm, njëkohësisht. Mandej, pak nga pak, ky “mister” siur u zhbirua, kur profesori im i dashur i letërsisë, i ndjeri Azmi Stringa aliaz Babë Stringa më servirte pak veças faqe nga revista “Normalisti” ku gjeja atë: ezhdërhanë që kish shkruar dhe romanin “Pse”. Pastaj Sterjo Spasse u bë aq i njohur, sa mungonte vetëm takimi kokë për kokë. “Të fala nga fshati”, “Afërdita”, “Ata nuk ishin vetëm” (po kush nuk e kujton atë “Rezistenca e Goricarëve” që bënim në shkollë?). Për mos vazhduar dhe me të tjera: Sterjo Spasse, sado që ishte nga pakicat maqedonase në zonën e Prespës, qe autor i një teksti gjuhe që bëhej në shkollat tona. Pra, përfundimisht, qe një nga shkrimtarët e mi të dashur. Mbresat bëheshin më prekëse për Sterjon edhe për faktin tjetër: mësuesja ime e dashur, Vjollca Omari, motra e të ndjerit Mustafa Greblleshi,e lakonte Sterjon si një nga miqtë e të vëllait dhe, para se t’u jap fund përshtypjeve për Sterjon, e gjeta sërishmi miqësinë e Sterjos me të ndjerin Mustafa, edhe prej shkrimeve të fundit të Kadaresë “Mëngjeset e kafes “Rostand”. Kadare shkruan me superlativa për Sterjon dhe miqtë e tij ku përfshihej dhe i ndjeri Mustafa me të cilin kam patur njohje. Dhe kaq, siç e shihni, nuk është pak.

* * *
Objekti i essesë sime modeste nuk ka të bëjë me Sterjon, por me Iliden Spasse që shtë autor i romanit “Pavijoni i “filozofëve”. Ilideni është i biri i Sterjos dhe them që nuk shkruaj me apriori që është “pema që ka rënë nën pemë”. Me Ilidenin, së pari, më ka njohur profesor Muat Gecaj aliaz Babushi që ka punuar së bashku me Ilidenin, ky i fundit si punonjës shkencor në Institutin e Studimeve. Spassja i ri nuk ka vegjetuar pranë atij instituti. Përkundrazi. Skrupuloz për dije, ai ka fituar titullin profesor-doktor dhe, krahas punës shkencore, si “pema nën pemë” ka lëvruar dhe letërsi të mirëfilltë.
Në vitin 1970 ka botuar librin me tregime “Cuca e pavijonit”; në vitin 1976 romanin “Përtëritje”. Në vitin 1995 ka botuar një nga librat më të bukur të memorastikës shqiptare me titullin:” Im atë, Sterjo”. Në vitin 2005 librin “Ankthi” me tregime dhe këtë vit romanin “Pavijoni i ” filozofëve”. Veç këtyre veprave, Ilideni ka përkthyer” 100 personalitete të shquara në histori” të Majkëll Hart qysh në vitin 2001. Sado që ka dalë në pension, ILiden Spasse bën një jetë aktive letrare.

* * *
Për romanin e Ilidenit, para se të më binte në dorë, më foli me superlativa, mikja ime, Meri Lalaj. Kjo, Meri Lalaj, qe dhe “kumbara” që organizoi takimin tonë tek ” Taiwani”. Me ILidenin, thuaj, sikur shkëmbyem tepsitë. Ai më dha romanin e tij dhe unë tri librat e mi në prozë dhe dy me poezi. Sa erdha në shtëpi , zura që ta lexoj romanin. Më intrigonte kurreshtja: vallë a ka atë “vlagë” të cilin ia njihja që me monografinë që kish shkruar për të ndjerin atin e tij aq të nderuar. Dhe e them që në fillim: ILiden Spasse ka shkruar një roman nga më të bukurit të kësaj periudhe të posttranzicionit. Është shkruar me aq thjeshtësi dhe me aq pathos, sa, pasi e mbaron, ke një kënaqësi që rrallë e has nëpër libra të shkruar. Ka një humor çlodhës dhe aq të karikon, sa, dhe po qe në një moment të ngarkuar apo stresant, tak dhe ta heqë si me dorë mjeku ekselent. Të duket se autori ka vënë lupën e tij vëzhguese mbi gjithë peripecitë që kalon vendi ynë, populli ynë në këtë tranzicion- maratonë dhe, ashtu si Shën Thomai në librat e religjionit, i zë plagët me dorë për t’i bërë të besueshme. Kushdo që lexon romanin, sheh tipa të tillë që frymojnë pranë nesh. Në bëhen lolo e qesharakë me veprat e tyre, kjo nuk është shpikje e autorit. Ky është një realitet që ne e shohim përditë; e kemi parasysh dhe, për turpin tonë, bëjmë sikur nuk e shohim. Pikërisht, këtë detyrë i vë vetes: që të na hapë sytë. Na bënë ta “çajmë mjegullën” dhe gjërat t’i shohim açikë. Jo të futim kokën në rërë si struci se, gjasme, kjo nuk ka të bëj me mua dhe, me një gjuhë popullore “një byrek që nuk është për mua, le të digjet. Spassja i ri, i zbulon, i zhvesh, pothuaj, lakuriq dhe na inkurajon që të themi: “mitet janë lakuriq”.
Syri vëzhgues i tij nuk ka lënë fushë të jetës pa vëzhguar. Duke u sjell rreth Malum Lumit e Ban Biles, ai fut në kaleideskopin e vëzhgimit, pothuajëse gjithçka që ndodh në Shqipëri. Në qeveri, në parlament, në letërsi e art, në administratë dhe kudo. Sikur gjithçka ta përmbledhim në një emërues të përbashkët, siç veprohet me thyesat, vërejmë se në Shqipëri veprohet me metodën: nëm të të jap. Është një piramidë e tërë apo një zinxhir ku, secila hallkë, ka peshën e vet specifike të fajit. Kur lexon romanin dhe sheh personazhë të tillë, gati, grotesk,si: Malum Lumi apo Ban Bilja nuk ke se si mos gajasesh. E mbyll për një çast librin dhe futesh në meditim:- Kush është ky, Malumi, që shkruaka aq libra me “vlerë”, sa i paskan mohuar deri Nobelin? Kini parasysh Malum Lumi nuk është nga ata “Ufot” që bie mes nesh dhe ikën mjegullash. Jo. Ai është këtu: ngjitur me ne. Ai është ai grafomani apo plagjiati që nuk e ka as për pesë, të “vjedhë” djersën e të tjerëve dhe, kapur nga të të hyrit vetja në qejf, do të ngjitë shkallët e lavdisë së pamerituar. Si pikëmbështetje në karierën e tij, shërben “vëllaisiamez” i tij, ministri, Bani Bile. Autori duke dashur që mos e merzis lexuesin me syfete të tilla, i bindur se gjithë derrat një turi kanë, loz me penën: janë aq të ngjashëm sa kanë lindur në një ditë e minut në “ditën e shejatnit”. Sa faqe shfleton, aq më shumë befasohesh duke i njohur më mirë këta syfete, që, për çudi, me zvetnimin moral dhe pangopësinë prej “gargantoje” për t’u pasuruar, sa vijnë dhe bëhen jo vetëm qesharakë, por dhe të përçudnuar apo dhe ca më keq: të përbuzur. Autori duke i rënë pragut që të dëgjojë dera, sikur na thotë: krejt sistemi dhe shoqëria është e sëmurë; është e molepsur. Sado që librat e “nobelistit” Malum Malumi dhe me dedikime i gjen të shitet si libra pa vlerë, trotuareve, ai bën përpjetë. Si patericë e njeriut me pushtet, Bani Bile, ai korr “zarfa” të mbushur me para në adresë të ministrit mik dhe ky, t’i kthejë këto “mani-mani”, në tendra për të tretët. Pra, parimi; njëra dorë jep, tjetra merr dhe, që të dyja, ngrejnë ngrehinën e korrupsionit. Ky, korrupisoni, është si metastazë galopante që është përhapur në të gjitha poret apo qelizat e shoqërisë. Iliden Spasse duke e konsideruar shoqërinë apo gjithë sistemin në këtë tranzicion si një trup anatomik, ka marrë bisturinë dhe ka bërë diseksionin e këtij trupi. Natyrisht, si njeri i penës, autori nuk ka si mos stigmatizoj dhe atë “koloni” shkrimtarësh që janë vetshpallur si të tillë: atributet ruse që kanë vënë si spaleta mbi supe, me emra si “Esenin”, “Paustovsk”, “Lermontova” e për mos vazhduar me të tjerë, s’ka se si mos të gajasin, me të vërtetë.
Tek dua t’i mbyll këto shënime, nuk kam se si mos qëndroj tek një fakt shumë interesant. Në roman ka një personazh që përfaqëson njeriun e “dosjeve”. Atyre dosjeve të dikurshme që të bënin gjëmën. Ky njeri ,sado pak vend zë në roman, ka një peshë specifike pak të rëndë: sado “thuqash” dhe i pashkollë, ai jo vetëm kërkon favore, po ende e ndjen veten të fortë. Ndërsa e lakoj, këtë “thuqash”, më bën përshtypje një fakt shumë domethënës: çështja e dosjeve, po lakohet e stërlakohet tani, kurse libri i Ilidenit ka dalë me kohë. A nuk tregon kjo për një shkrimtar që paraprin me intuitën e tij për probleme që janë aq të mprehta në këtë tranzicion. Në përshtypjen time si një lexues, romani i Spasses junior gjëron nga një humor shpotitës e çlodhës që mund të lexohet kohë pas kohe pa u bërë i mërzitshëm. Tek them se ka po atë hare çlodhëse që e gjen tek “Don Kishoti” i Servantesit dhe tek “Shvejku proverbial” i Hashekut, nuk besoj se gaboj. Lexojeni dhe do më jepni të drejtë.
Tiranë, 17 dhjetor 2014

SHQIPËRI, ME RRËNJË TË THELLA

by

Nga Rasim Bebo, Addison, Çikago/
Për të risjellë në kujtesën historike rrënjët “10 mijë vjet histori: Pellazgë > Shqiptarë”, u mbajtë në Tiranë, më 14 – 15 Nëntor 2014, Simpoziumi i III ndërkombëtar, nën drejtimin e kryetarit të shoqatës pellazgjike me qendër në Tiranë, Z. Lutfulla Peza dhe të shoqes së tij Liljana Peza. Ku morën pjesë të ftuar nga vende të ndryshme dhe u mbajtën shumë kumtesa, ku secila komtesë hidhte në rrënjët pellazgjike ujë krisali, për të qenë vazhdimisht e çimentuar dhe sidomos në këtë fillim mijëvjeçari, kur armiku ynë më i betuar, janë drejtuesit tradhtar të atdheut tonë, të molepsur nga komunizmi.
I nderuar lexues, tradhtia e liderëve tanë u duk hapur edhe në mosmarrjen pjesë në të tre Simpoziumet Pellazgjike. Kjo tregoi sërish, se ata ia kanë kthyer vetë shkatërrimin vendit, sipas kursit greko-ruso-sërb. Në vazhdim të kupolës komuniste, “demokracia” e vetëquajtur pas vitit 1990, janë
përqendruar të dy partitë kryesore, PD dhe PS. Të cilat drejtohen nga dy partitë kryesore greke, e para nga “Ta nea demokracia” dhe e dyta nga “PASOK-u”, me të deleguarin e tyre, komisarin Janullatos.
Prof. Dr. Eshref Ymeri i ka përcaktuar kështu: “Janullatosi është guvenatori faktik në Shqipëri i shovenizmit greko-karagjoz, kurse qeveritë shqiptare që hipin e zbresin nga pushteti në Tiranë… janë një turmë kukllash të fëlliqura, që po na nxijnë faqen para opinionit ndërkombëtar.
Janullatosi i përngjan Sokratit të lashtë në uljen dhe ngritjen e brekëve të Mandrinos. Për të ditur përuljen e pështirë në zyrat e qeverisë së Tiranës mësoni: A keni dëgjuar urdhër greku, dhënë palikarëve tonë të PD dhe të PS, nga Ministri i jashtëm grek Venizellosi në zyrën e kryemistrit në Tiranë?… Dëgjoni, ju, shqiptarë!… Kujdes, mos bëni naze për plotësimin e kërkesave të Athinës, siç janë: Kufiri detar, problem i çështjes çame, mosprekja e ligjit të luftës, ngritja e varrezave të reja, përvetësimi i pushtimit të kishës ortodokse etj…” (E. Ymeri 24 – 10 – 2013). Janullatosi po përsërit “aktavizmat” duke vepruar si dikur në antikitet në “Apollogjinë e Sokratit”. Ashtu si përdorte ai Mandrinon, ky sot (Janullatosi) përdor Berishën Ramën etj. Më 28 dhjetor 2011, numri special “AMA-News”, tregon se dy ditë më parë, më 26 dhjetor 2011, në “Vilën 21”, krejt fshehtas, kryekleriku grek i Shqipërisë, Anastas Janullatos, i ka dorëzuar Sali Ramë Berishës, titullin e lartë “Bekimi ynë i Artë”, që u jepet vetëm të huajve, që kontribuojnë me akte dhe vepra të mëdha ndaj kombit grek. Ish kryeministri Shqiptar e ka merituar këtë titull nderi nga grekët, mbasi ka kryer shumë shërbime në dy mandatet e pushtetit të tij, 1992 – 1997 dhe 2005 – 2011. Sali Berisha dekretoi ligje antishqiptare në favor të grekut: p. sh. Kisha Autoqefale e Shqipërisë, do të jetë nën vartësin e Kishës Autoqefale greke, me të drejtë të përhershëm greke dhe shërbesa në gjuhën greke. Dekretoi Ligjin famëkeq agrar 7501, për dhënien në pronësi të tokave shqiptare, familjeve minoritare greke. Në vitin 1994 firmosi për devijimin e vijës së korridorit të 8 nga Durrësi – Elbasan – Shkup – Sofie – Varnë, dhe ua dha grekëve, të kalojë nga Gumenica në Greqi etj. (Për më shumë lexoni: Rasim Bebo, “Artikuj dhe ngjarje”, bot. 2012, f. 15).
Për Janullatosin, duhet shtuar, se ky ka ardhur në Shqipëri në korrik 1991, i pranuar me firmën e Ramiz Alisë, duke deklaruar se vinte si misionar i përkohshëm në krye të kishës së rrënuar ortodokse në Shqipëri. Kaluan 14 vjet dhe vëmë re, se fjala nuk u mbajt, por vazhdon një gjendje e turbullt pa rrugëdalje. Në vitin 1993, ai bëri përpjekje për të legjitimuar pozitën e tij, jolegjitime, duke u kapur te statuti i vitit 1950 i KOASH-it, që nuk është njohur nga Patriakana e Stambollit. Por, a mund të ngrihej një kishë e vërtetë ortodokse shqiptare, nga Greqia, kur ky vend ka luftuar shumë kundër pavarësisë së Shqipërisë dhe kundër autoqefalisë së KOASH-it, kur shumë klerikë shqiptarë janë vrarë dhe helmuar nga kisha greke, kur ortodoksit shqiptarë i quan si grekë dhe ka vijuar gjithmonë një politikë urrejtjeje kundër gjuhës shqipe, ka shfaqur pretendime territoriale ndaj vendit tonë, ka djegur e masakruar disa herë Shqipërinë e Jugut, përfshirë edhe Çamërinë, kur Greqia e trajton Shqipërinë si “vend armik” dhe shtetasit shqiptarë si “armiq”?!!!… Një vend i tillë, a mund të sjellë paqe dhe mirëkuptim?… Për të gjitha këto krime të rënda, që ka kryer Greqia, ka mbetur pa u ndëshkuar tani e 70 vjet me radhë. Bernard Shou thotë, se mosndëshkimi i krimit është edhe më i rëndë se sa vetë krimi”. Heshtja e Europës para krimeve të Greqisë, të bëra ndaj etnisë shqiptare, ka bërë që grekët të bëhen edhe më harbut ndaj vendit tonë. Diogjeni, thoshte se krimineli i trëmbet së vërtetës sepse ka frikë se mos digjet prej saj.
Tani jemi përpara dy fytyrave të Edi Ramës, në dy data, 28 – 30 tetor 2014 dhe të datës 5 dhjetor 2014. Kryeministri Rama, si një Madrino e lashtësisë, gërmon për të vënë në jetë urdhrin e shefit të tij, kolonelit Janullatos, i cili ka deklaruar në gazetën greke “Kathemerini”: “Nuk e kuptoj idenë e shqiptarëve, që feja e shqiptarit është shqiptaria, këtë tezë do ta luftojmë duke dalë hapur kundër Rilindjes Kombëtare Shqiptare”. (Nga Prof. Dr. Eshref Ymeri).
Bordi i Ministrisë së Arsimit, nën diktatin e kryeministrit Edi Rama, me gjuhë ultimative që është karakteristike e kësaj qeverie, ka thirrur vartësit në ilegalitet më 28 tetor 2014 dhe ka miratuar pa asnjëfarë transparence e kriteri një listë të shpallur, që rekomandon bibliotekat shkollore, dhe libraritë, se janë përjashtuar “Nënë Tereza”, “Ibrahim Rugova”, si dhe “Jeromin De Rada” dhe krejt letërsia studimore e Kosovës, si dhe u hoqën 385 tituj të armiqve politikë… Pra, ky është një “skandal” kombëtar i botuar në shtypin tonë. (Ramiz Dermaku, “Skandali”, gazeta “Bota Sot”, marrë nga gazeta 55).
Kështu Qeveria Shqiptare dhe A. SH. SH. përforcuan mendimin e priftit grek, për të zhdukur “Rilindjen shqiptare”, duke nisur me botimet për Branko Merxhanin, Mehdi Frashërin, Mithat Frashërin, Mustafa Krujën, Ernest Koliqin, Gjergj Fishtën, Anton Arapin. At Zef Valentinin, At Zef Pellumin “Nderi iKombit” të vlerësuar me “Penën e Artë”, Ali Podrimjen, Azem Shkrelin, Eqerem Kryeziun, Kutelin, Camajn etj, të cilët po provojnë censurën e re të mirditores Lindita Nikolla. Kjo censurë 0rientale është përdorur edhe për librat në shqip të atit të Shënjtë të Benedikti XVI, apo të historianit hebre më i njohuri i shek. XXI, Simon Sebak Montefiore. Dhe lejohen të shkojnë preferencialisht në shkollat tona nëntë vjeçare dhe të mesme, librat e Jorgo Bulos, Rudina Xhungës, Arben Putos, Shaban Sinanit, e Floresha Dados. Me këtë, Edi Rama bëri lojën e pështirë të pështyrjes së botuesve, që nuk ishin në grigjën e tij. Kjo është fytyra e qartë shkatërruese e Edi Ramës,. Kryeministri Edi Rama do të sillej ashtu si u tregua në Beograd e Preshevë, se kështu do të vepronte çdo shqiptar me gene shqiptari, po të ishte në atë pozitë. Po kështu ishin dhe përgjigjet që u ka dhënë të dy presidentëve grekë, Stefanopullit dhe të tanishmit Papulias, të cilëve u ka treguar në mënyrë të tërthortë, se Korçën e kanë quajtur vllaho-greke dhe Himarën greke. Dulja, është sekretari personal i Janullatosit për shumë vjet, një grek i shpifur, armik i betuar i kombit shqiptar, një dinak mashtrues dhe gënjeshtar i pangopur në kërkesa për minoritetin grek që përfaqëson 0.87% të popullsisë, të cilët kanë ardhur me trastën e lypësit para 200 vjetëve për të punuar tokat e Gjirokastritëve në Dropull dhe të Delvinjotëve në Vurgun e Delvinës. Ku kanë përfituar të gjitha të drejtat si minoritet nga Qeveria Shqiptare. Ndërsa shqiptarët e Greqisë, autokton prej stërgjyshërve Pellazgë, nuk kanë asnjë të drejtë si minoritet, por i kanë masakruar, vrarë, therur, përdhunuar dhe dëbuar të gjithë Çamet myslimanë. Çdo shqiptar e ruan në shpirt këtë dhimbje, me një urrejtje të madhe kundër grekut faqezi. Kur ne kemi drejtues të tillë, që i hapim rrugë të keqe atdheut tonë, duke e vënë këtë armik, Vangjel Dulen, si zv/kryetar Parlamenti dhe nga ky kolltuk, ai kërkon “qiqra në hell”, të njihet Himara si greke dhe shumë pretendime të tjera. Debati me Dulen, ku Rama tha: “Himara s’është minoritet” dhe më tej shtoi: “… unë besoj se sa të ketë Parti Socialiste të Shqipërisë në këtë vend, Himara nuk do të jetë një çështje për diskutim”. Tani duhet t’i “lutemi Zotit”, të mos na vdesi Rama dhe PS-ja, se na përlau greku. Turp për idiotizmin e Ramës. Mëso Rama: se ti dhe PS-ja jote, jeni një pjesë e vogël e tërësisë së Shqipërisë 10 mijëvjeçare… Sa debat i pështirë tingëlloi me dy të pështyrët Dule dhe Rama!…
Mëso Rama: Në maj 1944, Hasani, nga Burizana e Krujës, ishte shegert në një dyqan ne Tiranë, shpëtoi një djalë çifut që e ndiqte patrulla gjermane duke e çuar në familjen e tij në fshat. Pas çlirimit ky shkoi në Izrael. Më vonë Hasanit i erdhi një ftesë nga Knosi (parlameti) i Izraelit, ku atë e pritën me madhështi, e ftuan në parlament me fjalime dhe nderime. Së fundi i dhanë fjalën para deputetëve, ku Hasani tha: “ Unë çuditem për këtë pritje madhështore që më bëni mua, Unë skam bërë asgjë më tepër, bëra atë që bën çdo shqiptar.” Ndërsa Edi Rama shkatërron Rilindjen shqiptare, si vegël besnike e grekut dhe kthehet me gjysmë zëri, nga frika e votës që po i humb…
Rasim Bebo, Addison, Çikago, dhjetor 2014

“Ne kujtim te Rozit – Antoni”

by

*Vlera shpirtërore të një këndi të bekuar me emrin Dardhë/
* Dy fjalë rreth veprës kujtimore të Rozi Theoharit “Potpuri dardhare – Kujtimet e mia nga fëmijëria dhe jeta e shkollës”.*/
NGA ANTON ÇEFA/
Duke përshkruar ngjarjet e jetës së saj, shkrimtarja dhe veprimtarja e njohur e bashkësisë shqiptaro-amerikane, Rozi Theohari, synon të nxjerrë në pah vlerat e çmuara humane, shoqërore dhe atdhetare të dardharëve, bashkëfshatarëve të saj, “ato vlera që përbëjnë magjinë e papërsëritshme të atij këndi të bekuar në prehër të Moravës”.
Varganin e pafund të ngjarjeve që i diktojnë kujtimet, ajo e quan në mënyrë figurative “potpuri”, titull që dikton një ngarkesë të gjerë kuptimore dhe figurative. Kujtimet e ngjarjeve të së kaluares, dhe sidomos të fëmijërisë e të rinisë, edhe kur janë të dhimbshme, më së shumti mbështillen me një tis të kaltër nostalgjie, me tonalitete melodish të përmallshme, duke përbërë në larushmërinë e tyre vërtet një potpuri.
Lindjen e saj, në mënyrë mjeshtërore, Rozi e ka dhënë nëpërmjet kujtimeve të pasura të 3“më 9 prill 1939, u lind motra jonë e vogël Rozi”, shkruan Kiçoja. Një atmosferë e ngrohtë dashurie e priti krahëhapur vajzukën e bukur me sytë e zez.
Autorja përshkruan me imtësi periudhat e jetës së saj që nga foshnjëria e deri në moshën madhore, rritjen e formimin e sajë fizik, psikologjik, moral, arsimor, letrar, politik, etj., nën ndikimin e ngjarjeve dhe rrethanave historike të kohës. Jepen të dhëna me interes të madh shkencor etnografik, folklorik, gjeografik, gjuhësor, kulturor,
Që nga mosha e njomë atë e karakterizon një dashuri e madhe për dijen, për librin, për shkollën. “Do të ulesha në bankën e klasës me shoqet e mia. . . .Dhe kjo më bënte të lumtur”, shkruan ajo kur mësuesi pranon ta marrë në shkollë në moshën 6-vjeçare. Dhe kur shkon ditën e parë: “Rrija në cep të oborrit dhe nuk ia ndaja sytë ndërtesës së shkollës, që, për mua, ishte një tempull.”Lexon vazhdimisht dhe shkruan, mban shënime për çdo gjë. “U ula në pezulin e dritares dhe shkrova në murin anësor të saj: Gusht 1947. Sot doli nga burgu xhaxho Nikoja i Laços dhe jemi të gjithë të gëzuar. Rozi Çeku.”
Shkruan për ngjarjet familjare, për ndodhitë e ndryshme në fshat, për dardharët, për jetën e tyre. Në mënyrë të veçantë për ngjarjet historike. “Ne ishim fëmijë të luftës” titullohet një kapitull.
Me ngjyrimet e foshnjërisë, të pasura me penelata naiviteti, janë dhënë kujtimet e ushtarëve italianë, që në fillim përpiqeshin të silleshin mirë me popullin, por që u egërsuan dhe filluan raprezaljet mbas humbjes së luftës për pushtimin e Greqisë dhe, sidomos, kur të rinjtë e fshatit filluan të organizoheshin dhe të ndihmonin në mënyrat më të ndryshme luftën antifashiste të popullit tonë. Në fillim, duke mbledhur armë e municione të hedhura e të mbetura nga fronti i luftës italo-greke dhe duke ua dërguar forcave partizane dhe më pas duke u bashkuar me njësitet partizane. Dardha u shkel dy herësh nga grekët dhe nga gjermanët, por ajo qe gjithnjë një bazë e rëndësishme prtizane. “Pothuajse të gjithë të rinjtë e fshatit tonë mbi moshën 15 vjeç dolën partizanë”, shkruan Rozi.
Që në fillim të luftës për çlirim u duk mleksja e saj me ideologjinë komuniste, e cila errdhi duke u shtuar nga viti në vit. “Nuk ishte thjesht një kohë lufte”, por edhe një “periudhë revolucionare me aktivitete që drejtoheshin nga komunistët dhe që herë-herë kishin nuanca të një terrori të papërligjur e të një lufte civile. Tituj si ai i këngës ‘Hakmarrje, Rini!, ishin njëkohësisht edhe parrulla të ditës.”, kujton ajo dhe i konkretizon me shembuj, kur përshkruan arrestimin, torturat e rrahjen deri në vdekje të mësuesit të nderuar e patriot, të dashur e të respektuar prej gjithë fshatit, Taqo Kere; arrestimin e aktorit të teatrit partizan Vaso Peci dhe nënës së tij, anëtar të familjes së Sotir Pecit, me akuzën se gjoja kishin vjedhur ushqimet e partizanëve, dhe i torturuan për vdekje. Nënës ia zbulonin barkun dhe e godisnin me purteka deri sa lëkura i bëhej mavi dhe asaj i binte të fikët. Vason e nxorën natën ta pushkatonin. Vetëm me protestat e grave të fshatit dhe me urdhërin e Maço Çomos, dhëndër Dardhe, u detyruan t’i lironin si të pafajshëm. Edhe një mësuese tjetër, Sotiria Zengon, me pretekstin se ishte regjistruar në zyrën e fashos, gjë që ishte detyrim pë të gjithë mësuesit, e torturuan mizorisht dhe deshën ta pushkatonin. Krimet e partizanëve nuk kishin kufi. Drejtuesit e batalionit “Fuat Babani” hapën gjyqe dhe dënuan me pushkatim kryeplakun e fshatit dhe anëtarët e pleqësisë, ndër ta edhe Xhaxho Kostën, si anëtar i pleqësisë, dhe mbasi i rrahën për vdekje deshën t’i pushkatonin.
Rrahja, tortura, dhunimi nuk kanë qenë karakteristikë e shpirtit shqiptar, ato ua dhanë hua miqtë jugosllavë që derjtonin luftën partizane.
Një ngjarje e rëndë tragjike për familjen Çeku dhe për gjithë fshatin qe vrasja në pabesi e Koli Çekut, xhaxhait të Rozit, dëshmori i parë dardhar. Koli mbante lidhje të fshehta me çetën e Devollit. Që në fillim, ai ishte inkuadruar në organizatën e rinisë dhe bënte propagandë ndër ushtarët italianë të lëkundur e të mërzitur nga lufta që të bashkoheshin me forcat partizane, dhe i dërgonte ata në mal, tek forcat partizane; ai ishte anëtar i njësitit gueril, dhe merrte pjesë aktivisht nnë aksionet e njësitit të Devollit.
Përshkruhet me nota të theksuara realiste gjendja e keqe ekonomike dhe zija e bukës në vitet e para pas Çlirimit, krahas demagogjisë së kuqe pro propagandës jugosllave, më vonë, asaj ruse.
* * *
Hapësira e të dhënave të potpurive nuk kufizohet vetëm në hullitë historike, ajo shtrihet e gjerë, e pasur dhe e larmishmme në zagnat etnografikke e folklorike. Jepen njohuri të hollësishme për veshjet, sidomos ato të grave dhe vajzave. Disa pjesë të tyre si p. sh. dylbenka e bardhë dhe e zezë, shamitë prej basme të vajzave, xibuni, etj., trajtohen në mënyrrë intime.
Një pasuri e lakmueshme zakonesh, ceremonish, ritesh, festash tradicionale përshkruhen me hollësi, gjithnjë të shoqëruara me tekstet e këngëve përkatëse. Po përmend: zakonet e fejesës, të dasmës, të vdekjes; ceremonitë e piknikëve, karnavaleve, veroreve, nata e kashçareve, llazoret, rusicat, nëna e diellit, mallkimi i gjeraqit, etj.
Po aq të pasura janë këngët e veçanta për rastet e ngjarjet e ndryshme të jetës si ninullat, këngët që nënat e reja ua këndonin fëmijëve gjashtëmuajshe e deri në një vit. Një mori e pafunnd këngësh e lojërash të fëmijëve e sidomos të vajzukeve, këngët e dashurisë, këngët e mumurizës, të kurbetit, këngët atdhetare si ato kundër pushtuesve të huaj italiannë, etj.
Në fund të librit është dhënë nje fjalorth që përfshin disa fjalë e shprehje origjinale të përdoruara në Dardhë, dhe që pasqyrojnë pak a shumë tiparet gjuhësore të së folmes karakteristike të këtij fshati, të mbledhura nga autorja, që përbëjnë një ndihmesë më vlerë në fushën e gjuhësisë dhe të dialektologjisë.
Dardha, në krahasim me fshatrat e tjerë të Devollit, paraqitet më e civilizuar. Arsimimi aty pati rrënjë relativisht të hershme. Shkolla u hap në vitin 1768. Autorja e dëshmon edhe me faktin që në lidhjet martesore respektohet dëshira dhe dashuria e të rinjve, çka ishte pasqyruar edhe në këngën popullore: “Do të loz, do të kërcej, / një djalkë do të gënjej, / babait nuk do t’i rrëfej . . .”
Dardha njihet jo vetëm për bujq e punëtorë të zellshëm, po edhe për mjaft intelektualë që me veprimtarinë e tyre ndihmuan në zhvillimin e fshatit dhe patën ndikim edhe në fshatrat për rreth. Vëllezërit Balli, Sotiri, Ligori dhe Fani, u shquan për poliprofesionalizmin e tyre, ata ndërtuan në fshat një fabrikë me kapacitet të madh dhe me dy funksione. Duke shfrytëzuar energjinë e rënies së ujit nga lartësia e komanduar, me të njëjtën elikë dhe burim energjie, ditën punonte si fabrikë për punimin e drurit, kurse natën si hidrocentral për t’i dhënë dritë fshatit. Vangjel Marku drejtoi ndërtimin e 30 hidrocentraleve nëpër fshatrat e Shqipërisë. Përmendim si shkëncëtar të njohur Spiro Kondën, mbrojtësin e origjinës pellazge të popullit dhe të gjuhës sonë. Edhe në fushën e arteve, sidomos të letërsisë, nuk munguan dardharët. Njihen shkrimtarët e talentuar Sotir Andoni dhe Teodor Laço, të cilët fatkeqësisht ia falën talentin e tyre realizmit socialist.
* * *
Që në moshën 10-vjeçare, moshë e hershme për një gjë të tillë, Rozi është në gjendje të kuptojë veten dhe të mendojë e të marrë vendime për të ardhmen e saj, duke krijuar kështu idealin e vet të jetës: “Në këtë moshë krijova një koncept për veten, se si dëshiroja të dukesha para të tjerëve. Kujt t’i ngjaja? Kjo quhet “vetja ideale” ose “ego ideale”, si një qëllim i largët, që u krijua nga personi që admiroja e kjo ishte Ditka” motra më e madhe se ajo. Kjo qe “modeli” i dytë që imitonte, pas shëmbëlltyrës së mamasë. Ditka ishte punëtore, e gatshme për çdo sakrificë, nxënëse e shkëlqyer, këngëtare dhe aktore teatri, e dashur dhe e shoqërueshme; me një fjalë: një ideal për t’u imituar. “Ditka ishte ideali im që kishte më shumë cilësi pozitive dhë më pak ose aspak cilësi negative.”
Një personalitet tjetër që ndikoi mbi formimin e Rozit qe Xhaxho Kosta. Ky kishte qëndruar për një kohë të gjatë në Rumani, ku ishte marrë me veprimtari patriotike. Edhe kur u kthye në Dardhë, ai vazhdoi veprimtarinë atdhetare. Dardharët e zgjodhën njëzëri kryeplak. Grekomanët e kishin qëlluar me armë. Edhe gjatë lufës partizanët deshën ta vrisnin. Xhaxhi Kosta ishte armik i komunizmit. “Komunistët gënjenin kur luftën kundër fashizmit e quajtën luftë për demokraci”, thontte ai. “Ai përmendte emra njerëzish të nderuar, disa miq të tij, që pas luftës ishin pushkatuar ose dënuar me burgim të përjetshëm; thonte se teatrot e kinematë ishin shndërruar në salla gjyqesh. . . Xhaxhait i kishin shtetëzuar dyqanin, ashtu siç ishte shtetëzuar gjithë prona private anëkend Shqipërisë. Ai lexonte përditë gazetat “Zëri i popullit” dhe “Bashkimi” e nuk besonte asnjë fjalë që thuhej aty. Xhaxho Kosta e kishte zakon të thoshte: ‘Pas Luftës së Dytë Botërore kishim një çlirim pa liri’, tregon Rozi.
“Xhaxho Kosta, ky personazh i jetës sime, edhe kur kishte ikur nga kjo botë, në përfytyrimin tim më ka marrë për dore e më ka shetitur në çdo rrethanë, në çdo rrugicë të errët apo me dritë të jetës. E kështu vazhdon edhe sot.”
Nga moria e madhe e shoqeve dhe e shokëve të shkollës, në kujtimet e saj, Rozi ka veçuar Vaçe Zelen, të cilën e ka pasur shoqe klase në gjimnazin “Raqi Qirinxhi” në Korçë, dhe në gjimnazin “Qemal Stafa” në Tiranë. Në “Potpuritë”, Vaçja është e vetmja shoqe që gëzon një kapitull të veçantë.
Na vijëzohet në “Potpuritë” një personalitet i shquar me një inteligjencë të jashtëzakonshme, me një vullnet të papërkulur, me një botë shpirtërore tejet të pasur, ku shkëlqen një dashuri e respekt i veçantë për njerëzit, me bindje dhe një sentiment fetar të devotshëm, me talentin e penës letrare dhe të zërit të bukur të këngëtares. Mjerisht, diktatura me çmenduritë e veprimeve të saj, kur nuk ka mundur t’i thyej personalitetet, është përpjekur t’i dyzojë. Kështu, Rozi, gjatë pushimeve verore detyrohet të demaskojë besimet fetare; jashtë bindjeve të saj politike, detyrohet të bëjë propagandë për kolektivizimin e bujqësisë.
Me inteligjencën, aftësitë dhe vullnetin e saj, ajo i është imponuar rrethanave të disfavorshme, dhe i ka detyruar ato t’i shërbenin asaj. Atë nuk e theu fakti që nuk iu dha mundësia të vazhdojë studimet e larta jashtë shtetit, dhe as fakti që nuk iu plotësua dëshira për t’u regjistruar në Fakultetin e Gjuhës dhe të Letërsisë, ajo e filloi me shumë qejf Institutin e Lartë Ekonomik. Në shkollën e mesme në Korçë, nuk e pranuan në organizatën e rinisë, për arsye të babait “kapitalist”, ndërsa në Institutin Ekonomik, ajo jo vetëm qe pranuar në këtë organizatë, por falë rezultateve të shkëlqyeshme dhe një sjelljeje për t’u admiruar, qe zgjedhur edhe në organet drejtuese të Institutit dhe më vonë të Universitetit.
Më vjen mbarë t’i përfundoj këto shënime me theksimin e një predispozicioni shpirtëror nostalgjie e përkushtimi thuajse hyjnor të Rozit për fëmijërinë e sajë. “Jam një vajzë e thjeshtë dardhare tetëmbëdhjetë-vjeçare . . . A ka halle rinia? Kur trupi, fytyra, shqisat, ndjenjat janë një baraspeshë? . . . Po, por kjo baraspeshë prishet nganjëherë, sepse brenda meje është ajo vajza e vogël që mblidhte lule, flutura, zhuzhakë e xixëllonja e të gjitha këto veprime i bëntë duke kënduar e bërtitur: “O shkëndi, o Shën Mëri . . .” E kjo vogëlushe nuk më lë rehat, më lë pa ngrënë, më tërheq vëmendjen nga leximi e ndonjëherë më zgjon natën nga gjumi . . .”
“Potpuritë” përfundojnë me një “Epilog”, dhe ky epilog mbaron kështu: “Mbasdite e vakët tetori. E vetme . . . vendos pllakën e nokturneve të Shopenit në radio-gramafon. Pjesa e fundit: ‘Lento con gran espressione’ . . . Tinguj delikatë pianoje, që të marrin për dore e të çojnë larg . . . larg . . . ndoshta diku . . . në univers . . . Tinguj që ‘flasin’ për dhëmbje, pasione sublime, nuanca të hoveve shpirtërore . . .. , nga kemi ardhur e ku shkojmë! . . . Tingujt tani përshpejtojnë ritmin e ndiej se si qenia ime shkrihet e gjymtyrët e shpërndara lundrojnë mes resh të bardha aty lart në qiell, ku të rrëmben spiralja e kohës . . . Përfshirë në vorbullën e një potpurie ngjarjesh . . . Sakaq kujtohem se kam harruar aty poshtë një vajzë të vogël. Zbres, e kërkoj dhe e gjej duke bredhur mes lulesh . . . , duke qeshur e duke thithur ajrin e kristaltë të Dardhës sime . . . E marr për dore, ajo më bindet e më sheh nga poshtë ballukeve të zeza me dy sy që xixëllojnë si shpuzë.
Ne ecim drejt një botë të panjohur . . . Dikur . . . diku do të trokasim në një portë. . .”
Parandjenjë e realitet: shpirti i Rozit vërtet trokiti në derën e Parajsës !

Gjithë këtë vëllim vepre prej 500 faqesh, Rozi ia kushton nipit të saj 12-vjeçar Jan Sommer “me gjysmën e gjakut shqiptar, i lindur e i rritur mes kulturës gjermane, me dëshirën që ta mësojë e ta dijë shqipen dhe origjinën e gjyshës shqiptare”.
*(Botuar në Shtëpinë botuese EMAL, Tiranë, 2014)

Përtej ligjëratës së një DIPLOMATI

by

…(Proud to be albanian)/
NGA MARJANA BULKU/New York/
Eshtë e zakonshme që shqiptarët e Amerikës ti shohësh bashkë duke festuar data e ngjarje që mbartin ngjyrat e atdheut amë, por 14 dhjetori i 2014 -tës i gjeti ato përsëri bashkë në një mjedis jo fort të zakonshëm , jo vetëm për nga rregulli dhe mirëorganizimi,por edhe për nga tradita strikte e ruajtjes së historisë si dokument, si debat, si film,diskutim dhe ligjëratë.Ambasadori shqiptar në Londër Zoti Mal Berisha në një ligjëratë që përcjell informacione të larmishme , ekstrakte historike, akademike, letrare, politike e diplomatike për një personalitet të gazetarisë, shkrimit dhe diplomacisë që vitet e fundit të jetës së tij, kishte shëbyer si Ambasador ne Shqipëri,Herman Bernstein. YIVO Institut për kërkime historike këtu në New York , u bë kështu një mjedis ku historia e Shqipërisë, shfaqet përmes ligjëratës brilante të një ambasadori shqiptar ,por edhe pyetjeve që nuk reshtnin prej audiencës të të pranishmëve në sallën e tejmbushur. Janë kryesisht amerikanë ata që historia plot drithije shqiptare ,i ysht të dijnë më shumë pse ky vend i bëri vend me një bujari të pashembullt hebrejve të pa atdhe?! Si shpjegohet që kodi i Besës është në ADN-në e tyre dhe i përcakton si qenie të rralla në mes të qytetërimeve ku jo gjithmonë nacionaliteti përcakton vyrtytet njerëzore.Pse shqiptarët mikut i falin garanci jete edhe kur e tyre ndoshta është në kufijtë e mbijetesës ?!…
Janë disa Përse??? që një diplomat karriere si ambasadori ynë z. Mal Berisha ,i cili na bëri të ndjehemi shumfish krenarë në atë sallë, u përgjigjet pa u lodhur me qetësinë karakteristike dhe me diapazonin e gjere të njohurive që ai dëshmon në cdo akt që shoqëron veprimtarinë e tij si diplomat i vlerave historike, kulturore, humane , etj.
Komuniteti shqiptaro -amerikan, vatran dhe aktivistë që patriotizmin nuk e ndajnë nga jeta e tyre e përditëshme patën rastin të prekin nga afër vlera qe historia krijon, por kujdesi dhe solidariteti njerezor i përjetëson.
Përmes ligjëratës ku paralelisht shpaloseshin faqet e një broshure të realizuar enkas për këtë event, patëm rastin të kuptojmë se sa e rëndësishme është regjistrimi i fakteve në kohën e duhur, se sa shumëplanëshe është historia, se si ajo e shkuar projekton të ardhmen edhe pse nëpër udhëkryqe spekulimesh .Patëm rastin të shohim sesi institucionalizohet e vërteta kur investohet për të;pëmes shkrimesh, investimesh, fotosh, filmimesh,debatesh, letërkëmbimesh që kujtesën e bëjnë aktive dhe njeriun e pasurojnë edhe kur atdheu është larg(rasti shqiptar) apo atdheu nuk ekziston (rasti jew).
Interaktiviteti komunikativ në sallën ku historia valëvitej si flamur ,ishte efekti më i bukur që një event mund të ketë. Metodikisht kur cdo komunikim pasohet nga pyetje dhe kureshtje ,,,gjithcka s’është vecse një jehonë ku historia shfaqet si ”diamant” shumëfaqesh, dritash, këndvështrimesh, ngjyrash, ku gjithsecili pavarësisht qëllimit pse ndodhet aty , ka cfarë merr dhe mëson, kupton dhe reflekton, nxë apo maturohet duke u pasuruar.
Personalisht i takoj asaj kategorie njerëzore që historisë përpiqem t’ia përvetësoj të gjitha efektet, ta ruaj dhe konservoj ti kthehem dhe rikthehem si refleksion dhe avancim nga ku cdo akt është eksperienca e një suksesi apo dështimi.
Shqiptarët dhe amerikanët ,bashkë ,me histori tashmë të përbashkëta luftrash dhe mbijetese , kujtese dhe qëndrese nga ku e kaluara shpjegon shumcka mbi të ardhmen tonë kur themelet e saj plurosen me harresë , xhelozi , mëri dhe luftra të padrejta. Dhe në momente të tilla ,ndërveprimi i mendjeve të kthjellëta na ndihmojnë dhe qartësojnë duke u mirëorientuar drejt asaj që nuk kemi arsyje ta harrojmë kurrë edhe në kohët gri :”Proud to be albanian” , tashmë është flamur shpirtëror i shqiptarëve.
Marjana Bulku (dhjetor 2014)