Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Ekzistencë si hije e pakuptimtë

by

Shkruan: Dr. Ilir Muharremi/
Nga e si mund të them që njoh veten: gjakun, muskujt, egon, të gjitha që më shtyjnë të mendoj apo t’i zhvesh ngadalë. Ato që mund t’i pohoj e argumentoj janë momenti i vdekjes, ombrellat e përjetësisë. Këtu lind shumimi dhe krijohet diçka për të vazhduar. Në esencë këtë diçka prapë e kap me mëdyshje, sepse mendja, inteligjenca, vetëdija zhvillohen me kohën, ose koha nuk mund t’i zërë të zgjedhurit. Nuk dua t’i ik vetes, nuk jam hije e vetes, nuk më kërcënojnë hijet, të cilat si ofshama me dihatje puqen mbi mua. Shushunja është kërcënim për individin egoist, i cili nuk ndikohet nga kënaqësitë e instinktit. Unë jam instinkti im, ndjenja ime, egoja, peneli i shpirtit, por prapë dyshoj në atë që më kërcënon. Ato që ma bëjnë më të lehtë për të jetuar janë e mira dhe dashuria, por jo dhimbja, e cila kërcënon lartësitë. E vështira për të ngritur gurin në majë sprovon ekzistencën time absolute, që vështrohet nga absurdi. Unë dhe bota, unë dhe fryma lirshëm aterojmë. U zgjidhëm, ngaqë kështu dëshiruam. Po për çfarë? Askush nuk gjen përgjigjen. Vërtitet si një palaço, bën skena, teatër fjalësh e shprehjesh, por prapë pyetje, enigmë, pa përgjigje. Dhe çka ndodh? Pyetje nga të cilat lind pafundësia dhe krijohet ngjyra mbi përjetësinë, e cila nuk ka faj ndaj asaj që e kërcënon. Përse duhet të lindim ne? Përse duhet të luajmë në jetë? Përse nuk ishim? Por, ndodhemi tash. Aksidentalisht. Ndoshta si pasojë, por jo si kënaqësi. Apo si kënaqësi që viktimizohet e aspak nuk shërohet. Ne jemi këta, shfrytëzojmë frymën, ushqejmë trupin, urinojmë, e kthejmë atë që hamë, prapë duhet të kthehemi, aty nga kemi ardhur, ose humbasim rastësisht. Por, po të ishim rastësisht, do të jetonim rastësisht në këtë univers enigmatik, i cili në shpirt ka zinxhirin e vlerave që nuk mund ta këpusësh. Shprehje budallenjsh, filozofësh, të cilët përpiqen të ikin, por prapë janë shembje e vlerave ideale. Vdekja. Ajo është armiku, perandoria e pakohë, që nuk ka shpartallim. E, në momentin kur u përcaktova, edhe vdekja ngriti dolli me jetën time si një figurë a imazh, që jeton diku thellë në kokën time. Çdo gjë mbaj me vete, por nuk ia di arsyen. Por, kuptim do të kishin të gjitha vlerat sikur të dinim se çfarë janë. Kjo është ajo që na obligon të jetojmë në oazën e përjetësisë enigmatike. Dhimbje, enigmë, përjetësi. Asgjë dhe gjithçka, por prapë pyetje. Lehtësisht shkruaj, por prapë nuk e paraqes atë që e ndjej në thellësi, sepse diçka tjetër është ajo që thellë dhe zbehtë del në letër e pëlhurë, apo në ndonjë material tjetër arti. Unë shndërrohem në një viktimë, në një skllav të ndjenjave, të shpirtit e të trupit. Diçka tjetër isha dje, diçka tjetër jam sot, por prapë jam ky i njëjtë që shkruaj, nuk ndryshoj për asgjë në thellësi. Ajo kujdeset për veten. Jeton qetësisht. Jeta është një faqe e historisë, e shkurtër për ta jetuar gjatë, e pamenduar për të ardhur, ose asgjë momentalisht, predikim për të menduar, gjykim për t’u përballuar, ose piun i dirigjimit të përjetësisë. Përjetësisë egoiste, individuale, që ec dhe prapë ec mbi atë ose nën atë që duhet, por duhet. Çfarë ndodh duhet të ndodhë, ndoshta ka ndodhur, do të ndodhë, sërish do të ndodhë, andaj unë interpretoj vetveten, ekzistencën ndoshta absurde, postmodernen, shërimin e vetes. Shërimi nuk ndodh nga përvoja apo nga ndonjë terapi, por kuptimi dhe zëvendësimi i asaj që kërcënon. Ajo shtypet e pafuqishme e sërish jeton. Sido që të jetë, prapë jeta ec, e ajo, vdekja merr në mënyrë procedurale. Ne dergjemi si kufoma të gjalla mbi jetën. E dimë vdekjen dhe frikësohemi, sepse më e bukur, më pragmatike na duket fryma, pra jeta. Prapë jemi të huaj, vetmitarë dhe hije për jetën tonë. E duam të përjetshme, por nuk dimë kuptimin e gjakut, të zemrës, të frymës e të trupit, të cilat na shoqërojnë. Mbase edhe ato nuk kërkojnë përgjigje. Përgjigja më e kthjellët është lozja me atë që na vjen, ngaqë duhet të vijë ose nëse nuk vjen, duhet ta ndryshojmë. Po sikur ta ndryshojmë, nuk do ta zotërojmë dhe prapë do të jemi viktima të aksidentit që duhet të jetojmë si sakrificë e jetës për të ardhur në finalen vdekje. A mund të konstatojmë se jetuam dikur dhe jetojmë prapë, ishim dhe më nuk jemi, me një shenjë libri, pikture, poezie, e cila jeton me emrin tonë. Po ne ku ikëm?! Pse erdhëm për të ikur?! Pse nuk qëndruam absolutisht mbi absoluten, por u shpikëm si relativë, asimetrikë ndaj simetrisë, e cila është reale. Jemi simetrikë, për të shpikur asimetrinë. Ndoshta e tëra duhet të ndodhë. Edhe ky shkrim është planifikuar të vazhdojë, apo të vë pikën e fundit për të më lexuar dikush. Të vulos ekzistencën time për të cilën edhe pas vdekjes do të kërkoj shpjegime. Por prapë nuk do ta di se për çfarë isha në këtë tokë. Nuk do ta quaj lavire, e cila vazhdon të prodhojë fëmijë pa arsye, vetëm për të vazhduar dhe për të na shfrytëzuar neve si materie, qenie të gjalla, që kanë humbur kujtimin e lindjes. Ndoshta asnjëherë nuk ka ekzistuar ndonjë realitet për t’u kujtuar tashmë. Çdo gjë fillon nga fillimi, por edhe ai fillim nuk është fillim. Zemra ime nuk rreh për herë të parë në lindjen time. Jam hije, i panjohur, i huaj për zemrën, trupin, vlerën, ekzistencën time në tërësi, e cila qëndron e bashkuar me të gjitha forcat lëvizëse. Nga mendja nuk mund ta nxjerr të pamundurën, sepse e mundura është në këtë botë. Ajo është vijëzuar në kokën time të kthjellët. Dhe kështu jemi egoistë, të ditur, të vendosur ndaj vetes, por prapë pa ndonjë përgjigje për veten. Nuk na duhet fama, sepse ajo shkatërron individualitetin tonë. Të mëdhenjtë nuk janë të famshëm për veten, edhe pse prodhojnë mendime të ëmbla sikurse fiku që bie nga pema. Unë do të jem gjithnjë akull i ftohët, qetësisht i zhytur në qenien time, e cila nuk më tregon asgjë për të vazhduar. Përpiqem, përpiqem ta hulumtoj atë thesarin që e posedon gjithkush, ngaqë jemi familje në këtë univers të brishtë, të paarsyeshëm, të palogjikshëm ndaj logjikës, të paarsyeshëm ndaj arsyes, të etur ndaj etjes, të ftohtë ndaj nxehtësisë, të zinj ndaj të bardhës. Pra, gjithnjë e kundërta për t’u relaksuar dhe për të krijuar atë që nuk mund ta krijojmë, por vetëm ta kuptojmë. Jemi ujëra të zeza në ujërat pa ngjyrë.

“11 vjet nga lumturimi i Nënë Terezës”

by

NeneTereza, takimi i rrallë me Mbretëreshën Geraldinë/
Nga Beqir SINA New York/
NEW YORK CITY : Në Bazilikën e Shën Pjetrit në Vatikan në maj 2011 është mbajtur ceremonia e shenjtë e lumturimit të Papa Gjon Pali II. Kurse, Papa Françesku shpalli në Prill 2014 Shenjtorë dy nga paraardhësit e tij – Papa Gjon Palin e II-të dhe Papa Gjonin e XXIII-të, në një ceremoni në sheshin e Shën Pjetrit në Vatikan.
Dita e lumturimit të Nënë Terezës,19 tetor 2003-
Plotë njëmbëdhjet vite më parë (19 tetor 2003), Nënë Tereza u shpall e “Lumturuar” nga Papa Gjon Pali II, si simbol i ndihmës dhe rrespektit për “më të varfërit e të varfërve”, të cilëve ajo iu kushtoi krejt jetën.
Papa Gjon Pali II, i cili e adhuronte murgeshën shtatvogël shqiptare, e cila vdiq në shtator 1997 në moshën 87 vjeçare, shprehu atë’here dëshirën për ta shenjtëruar besimtaren por arriti deri në etapën e parafundit, Lumturimin. Pikërisht, kjo ditë është shpallur festë kombëtare nga qeveria shqiptare e asaj kohe dhe viti 2010 që përkon me lindjen e bamirëses me famë botërore ishte shpallur si “Viti i Nënë Terezës”.
Ndërsa më 21 qershor 2014, profesori i Universitetit të Birmingham në Angli Dr. Gëzim Alpion ka nisur një fushatë, nëpërmjet së cilës i kërkohet Vatikanit të përshpejtoj procesin e shenjtërimit të Nënë Terezës. E cila thuhet megjithëse është akoma në fillim të rrugës së saj, mirëpo, është përkrahur nga një numër gazetash, revistash dhe portalesh në Indi, Amerikë, Angli, Kanada, Shqipëri dhe Kosovë.
Dy gazeta të rëndësishme – ‘Matters India’ në New Delhi (http://mattersindia.com) dhe ‘Illyria’ në New York (http://illyriapress.com) – e kanë bërë njoftimin për nënshkrimin e peticionit për shenjtërimin e Nënë Terezës permanent në webpage-et e tyre, për t’i inkurajuar lexuesit të nënshkruajnë. Dr. Gëzim Alpion ka deklaruar në fillim të kësaj fushate se:” Me sa jam njoftuar, numri i enteve mediatike që do të bëjnë të njëjtën gjë do të rritet së shpejti”.
Nënë Tereza shqiptare-Nënë e mbarë njerëzimit
Nënë Tereza, kjo nënë e përvuajtur e njerëzimit, e cila doli nga gjiri i një populli të lashtë, me kulturë, identitet dhe histori origjinale, të veçantë dhe të pandërprerë, asnjëherë nuk e fshehu origjinën e saj shqiptare. Gonxhe Bojaxhiu u bë nënë e njeriut të pambrojtur, nënë e njeriut të pashpresë, nënë e nevojtarit, e jetimit, e të sëmurit, e të pafuqishmit, nënë e të braktisurit: nënë e tërë njerëzimit. Kështu e kan quajtur linderit shqiptarë Nëna Teresen, sipas të cilëve lartësia ë qëllimit të Nënës Terezë ishte e pakrahasueshme më këdo në botë e Nënë Tereza vetë, simbol i vlerave të larta njerëzore, i bujarisë, mëshirës, shpirtmadhësisë, flijimit për të tjerët, bashkëvuajtjes dhe vënies së interesit të përgjithshëm mbi atë personal.
Ata thonë se : “Shpirti i Nënës Terezë duhet të udhëheqë edhe më tej vizionin tonë për një shoqëri të tolerancës, mirëkuptimit, respektit të ndërsjellë dhe solidarizimit pa dallim të përkatësisë sociale, etnike, kulturore dhe religjioze. Kjo vlerë e bëri Nënën Terezë qytetare të botës dhe mike të popujve. Këtë vlerë supreme arriti ta prodhojë, ta ngrejë në kulm dhe ta universalizojë një bijë, grua dhe misionare fetare me origjinë shqiptare“, sipas të tyre vlerat shpirtërore dhe humaniste të Nënës Terezë janë sintezë e vlerave më të mira të civilizimit shqiptar dhe shpjegues esencial i frymës tolerante dhe kulturës së unitetit kombëtar.
“Lum ata që flasin gjuhën e zemrës. Në çfarëdo vendi ose gjendje që të jenë, rrugët e besimit të vërtetë, e çojnë gjithë jetën kah i njëjti drejtim – nga Perëndia”-kanë qenë këto fjalitë e bekimit të Nënë Terezës, për mbretëreshën shqiptare, Gerarldinën, kur është larguar nga takimi me të. Është një nga episodet e rralla që mbërrin në publik pas me shume se 40 vjetësh, kohë kur Nënë Tereza ftohet në familjen mbretërore, kur ishin të vendosur në Nju Jork. Kjo dëshmi është zbuluar pak kohë më parë nga një veteran i Mbretërisë Shqiptare në mërgim, duke i dorëzuar gazetës “Bota sot” një artikull të shkruar me shumë se tri dekada më parë nga znj. Lume Musa Juka, në gazetën “Atdheu”, e cila ka qenë dëshmitare e vizitës së Nënë Terezës, dhe bisedës në Mbretëreshën Geraldinë. Znj. Juka sjell shkurtimisht çfarë biseduan dy gratë e “mbretërive” të ndryshme, njëra e tokës dhe tjetra e qiellit. Nënë Tereza i shpreh Mbretëreshës Geraldinë dëshirën për t’u kthyer në atdhe, në Shqipëri, se si ajo lutej te Zoti për familjen mbretërore, për gjendjen e familjes së saj lënë në Shqipëri dhe ndjeshmërinë për botën moderne të Amerikës në atë kohë.

***
Një nga veteranët e Mbretërisë Shqiptare në mërgim, veprimtari i shquar në Nju Jork, Musli Mulosmani, i dorëzoi gazetës kombëtare “Bota sot”, një artikull të gazetës “Atdheu”. Në këtë artikull zëdhënësja e Monarkisë Shqiptare në mërgim, znj. Lume Musa Juka, rrëfen një takim të përzemërt të Nanës Mbretëreshë Geraldinë me Nënë Terezën, laureaten e çmimit “Nobel” për Paqe.
Znj. Juka, shkruan: “Ishte një kënaqësi e madhe me e pa Nanën Mbretneshë Geraldinë në Nju Jork në qershorin e atij viti. Dinjiteti, me të cilin ka jetue në mërgim, por sidomos përvujtnija, mirësija e besimi i saj në Zotin – më kanë prekë përherë”. Ky besim, – thotë ajo, – e ka ndihmue me kalue halle e mërzina të shumta, pa e humbë buzëqeshjen e saj t’ambël.
Në bisedim e sipër ajo tregon se Nana Mbretneshë Geraldinë, kishte takuar Nënë Terezën dhe kishin kaluar kohë së bashku, për më shumë se dy orë.
Por, në kujtimet e saj, znj. Juka shkruhet se sa e përmenda këtë emër (pra të Nënë Terezës) sytë e Mbretëreshës Geraldinë, shndritën – me një dritë të brendshme, me interesim e me kuriozitet të veçantë, ku ajo ka dashur të dijë për çfarë kishte folur. ”I kallzova, – thotë znj. Juka, – dhe ajo dëgjoi çdo fjalë me vëmendje të madhe.
Sa dëshirë, – tha, – kam me e pa edhe unë! E këtë dëshirë e kam tash e sa vjet”.
Nuk u zgjata më shumë, por, me zemër iu luta Zotit, të më ndihmojë me ia dhënë këtë gëzim. Ishte e martë, 23 qershor mbasdite vonë. Koha shumë e shkurtër, sepse Mbretëresha Geraldinë do t’u kthente me datën 26 qershor në Madrid. ”Nënë Tereza vinte gjithnjë në Nju Jork, për t’iu lutë Zotit, vazhdimisht, dhe për disa ditë ishte vendosur në një vend – ku s’kishte as telefon. Në kuvendin e saj, murgeshat i kishte porositur mos me i dërgue asnji mesazh”.
Duke sjellë kujtimet e saj për atë ditë znj. Juka, thotë: “I shkrova me të shpejtë një letër të vogël, në të cilën i thoshja edhe këto: ‘Dëshiroj që ta njifni Mbretëreshën Geraldinë, sidomos edhe për besimin e mrekullueshëm që ka në Perendinë. Jetoni në kontinente të ndryshme, por ja që gjendeni në Nju Jork në të njëjtën kohë, pra ndoshta, është thanë që të shifeni?!’ Letrën murgeshat ia kishin dorëzuar Nënë Terezës. “Të mërkurën mbrama, të asaj dite më bëri me dijtë se na priste në mëngjesin e 25 qershorit. Sa mirënjohëse i isha!
Menjëherë telefonova Mbretëreshën Geraldinë. Kënaqësia e saj ishte e papërshkueshme. Kur shkova me e marrë të nesërmen më përqafoi tue më thanë: “Jam shumë e gëzueshme që do ta takoj Nanën Terezë”.
Z. Abedin Mulosmani (zëdhënësi i Oborrit Mbretëror) na shoqëronte. Nuk ishte e lehtë me gjetë rrugën, në një lagje jo shumë të bukur të jugut të Bronksit. Mbretëresha Geraldinë, me habi shikonte herë majtas e herë djathtas. Nuk mujte me iu besue syve të saj dhe pyet: A është e mundur të ketë kaq vorfni në këtë vend kaq të pasur? Rrugët kësisoj, e shtëpi të shkatërrueme?”
Znj. Juka thotë se iu përgjegj: “Nanë Teraza kudo ku shkon, kërkon me gjetë plagët e vuajtjet e atij vendi, e si një mjek i mirë, me hirë të Zotit iu bjen shpresë e shërim”.
Mbrritëm! Një murgeshë e re dhe e bukur si pranvera na çeli derën. Tue buzëqesh na tha: “Nanë Tereza është duke ju pritur!”, e na drejtoi me hapa të lehtë si me kan tue fluturue”.
Nanë Tereza ishte në gjunjë duke u lutë! U çue në kambë, po sa na pa, me shumë ngrohtësi na shtrëngonte duart dhe na përqafoi me shumë përzemërsi. Na futi në dhomën e vogël e u ul pranë Mbretëreshës Geraldinë. Menjëherë, filluan të bisedojnë…
Nanë Tereza: “Unë nuk merrem me politikë, me buzëqeshjen time e dalloni”, – na tha. Më pas ajo vazhdoi duke shtuar: “Prej ditës qysh se keni ikur nga Shqipëria, i jam lut Zotit, për ju e për Djalin tuaj”.
Ndërsa biseda ka vijuar nga fjalët e Mbretëreshës Geraldinë: “Gjithmonë e kam ndier në zemër se dikush, shumë pranë Zotit është duke u lut për ne e djalin tim! Paskeni qenë ju Nënë Tereza. Me gjithë zemër ju falënderoj. Zoti Ju bekoftë!” ”Më vjen keq që nuk mundem të shkoj në të gjitha vendet e botës. Por më keq më vjen, pasi u treta e gjitha, se nuk më lejojnë të shkoj në vendin tim, në Shqipëri… Por Zoti thotë se asgjë në këtë botë nuk është e përgjithmonë”, – ka vijuar bisedën Nënë Tereza.
Mbas një heshtjeje të vogël Nënë Tereza vazhdoi: “Kur u bëra murgeshë, prindët e mi bashkë me motrën dhe vëllanë tim, u kthyen në Shqipëri. Babai vdiq gjatë luftës. Vëllai, Lazri Bojaxhiu, i cili tash banon në Palermo, Itali, mundi të arratisej, nana me motrën mbetën atje. Unë tash jam nënshtetase indiane, në Indi kam kaluar gati gjithë jetën time. Qeveria indiane pati mirësinë me ndërhy pranë qeverisë së Tiranës, duke iu lutur Tiranës që të më lejonin t’i vizitoj. Kjo as qe e mundur… Nana ime ndërroi jetë, pak më vonë edhe motra. Vetëm Zoti e di çka është bërë me ato në Shqipëri. Vetëm pranë Zotit ato duhet të jenë në paqe, të qeta, e të lumtura.
Vëllai im e flet shqipen shumë mirë. Unë jam larguar e vogël nga familja. Më kujtohen disa fjalë, por vëllait i shkruaj shqip. Se si e shkruej shqipen as unë nuk e di, por vëllai im duket se më kupton shumë mirë. Po ju madhëni a e keni perfeksionue shqipen?”
Znj. Juka shkruan se ndërhyri në këtë bisedë duke u shprehur: “Po. Nana Mbretëreshë, Geraldina, e flet dhe e shkruan shumë bukur shqipen – ambël e shumë këndshëm”. Biseda me Nanë Terezën, u ba në anglisht, gjuha që është zgjedhë me folë në kuvendet e Misionarëve të Mëshirës”.
Mbretëresha Geraldinë që fliste gjashtë gjuhë (hungarisht, anglisht, italisht, frëngjisht, shqip, spanjisht) foli me të përzemërsisht duke i bërë shumë pyetje, sidomos për sa i përket punës së shenjtë që Nanë Tereza bënte e po përhapte në vende të ndryshme të botës. Nanë Tereza iu përgjigj pyetjeve duke dhënë edhe hollësirat e duhura. Njëra prej pyetjeve të Mbretëreshës Geraldinë ishte: “Cilat janë problemet më të mëdha të SHBA-së?”
Nënë Tereza iu përgjigj: “Nuk i di të gjitha, por me ç’kam pa e dëgjuar deri tani janë: vetmia, indiferenca e njerëzve dhe sidomos varfëria shpirtërore… kjo e fundit është shpeshherë edhe me tragjike sesa varfëria për bukë… e kundërta e racës sonë shqiptare, që jemi shumë të varfër nga ekonomia, por jemi shumë të pasur nga shpirti”.
Ajo tha se ndihej nevoja të hapej një shtëpi bamirësie, edhe në Nju Jork. Edhe, se atë ditë ishte dhënë edhe leja e hapjes së saj. ”Vizita juaj ka me kenë e paharrueshme, edhe për këtë gjë, është rasti i mirë sikur edhe ju të kishit ndihmuar në themelimin e kësaj shtëpie. Tash është momenti të largohem pakëz sa t’i lutem edhe një herë Zotit”, – i tha Nënë Tereza, Mbretëreshës Geraldinë.
Dëshmitarja e bisedës, znj. Lume Musa Juka, shprehet: “Rrallëherë kam parë fytyra të tilla të ndriçuara me një dritë dashurie shpirtërore, sa që pashë ato dy fytyra atë ditë – të këtyre dy grave të bekueme e të mrekullueshme”. ”Disa minuta më vonë u ndamë nga ajo shtëpi, ku u takuam, duke u përshëndetur çiltërsisht, me të njëjtën ndjesi. “Duke mos i besuar zemrës se si po ndaheshim.
U larguam sikur të ishim njohur përgjithmonë, sepse e njëjta jetë shpirtërore na frymëzonte, jetë që vjen vetëm për një besim të plotë dhe të sinqertë. Me përvuajtjen që e dallonte Nënë Terezën, na përcolli deri jashtë shtëpisë, duke na dhënë me vete bekimin e saj: “Lum ata që flasin gjuhën e zemrës. Në çfarëdo vendi ose gjendjeje që të jenë, rrugët e besimit të vërtetë e çojnë gjithë jetën kah i njëjti drejtim – nga Perëndia”, – shkruan dëshminë e asaj bisede rreth 30 vjet më parë për gazetën “Atdheu”,

Kur erdhi Nana Tereze në Kombet e Bashkuara për herë të parë

NEW YORK : Kur erdhi Nana Tereze në Kombet e Bashkuara për herë të parë, kan qenë vetëm besimtarët e vërtetë të krishter shqiptar, patriotët edhe atdhetarët, anti komunistët ata që dolën e pritën me plot dashuri dhe respekt këtë bijë shqiptare që Enver Hoxha nuk e la as të merrte pjesë në varrimin e nënës së Saj dhe ia ja ndaloi hyrjen deri sa erdhi demokracia – dhe Presidenti i parë i Shqipërisë, Sali berisha, ia hapi dyert që ajo zyrtarisht të vizitonte Shqipërinë.
Këtu mund të lexoni një artikull me foton e Nanë Terezës , Nobelistes shqiptare, dalë në Qershor të vitit 1988, dhe e botuar në gazetën ATDHEU, organin e partisë Lëvizja e Legalitetit, një mbretëror i kulluar – anëtarë i Senatit të PLL në SHBA, zoti Musli Mulosmani, duke u përshëndet si e quan ai “me Shëjtnëshën Shqiptare – NANE TEREZEN, në mesin e shumë besimtarëve katolik shqiptarë në New York – në Kishën Sant Ritas në Bronx NY”
Në kujtimet e tij zoti Mulosmani, thotë se sot shumë flasin për Nëna Terezën dhe mburren se e kanë takuar ose e vlerësojne atë , por ne Mbretërorët shqiptar, Oraganizata Lëvizja e Legalitetit në Mërgim, sot Lëvizja e Legalitetit, besmitarët katolik atdhetar e patriot – anti komunistët, kemi qenë ata që luftuam dhe sakrifikuam duke mbajtur në dorë flamurin kuq e zi pa yll – dhe dashur gjithmonë këtë ikonë të Perendisë se besuam gjithmonë në Zot dhe Komb . “Ne jemi të parët, dhe të vetmit thotë ai që e kemi dasht dhe respektuar si bijë shqiptare dhe e kemi quajtur qysh në atë kohë Shëjtënësh, Nanë Terrezen, edhe kur qeveria e Shqipërisë, Enver Hoxha dhe veglat e Sigurimit të Shtetit, na thonin fjalët ma të ndyra për këtë njeri të Shejtë, dhe ne na përndiqnin duke na quajtur ne të arratisurit “Armiqtë të Popullit” dhe “tradhëtarët”.
Materiali është marrë nga gazeta” ATDHEU” ish – organi i organizatës kombetare “LEVIZJA E LEGALITETIT”, ku Drejtor i saj ka qenë Rasim SINA, kryeredaktor Hysen MULOSMANI( të dy kane vdekur), Kjo gazetë ATDHEU, sot nuk ekziston,më arsyet e saj ende nuk dihen se Pse?.

MËSUESJA VERA SHKURTI NË GREQI, NJË ZË I QETË RILINDËSISH

by

Nga Nexhmije Mehmetaj/Mësuese në Zvicër/
“Vera- mësuese në dy ishuj”- Një film dokumentar nga Abdurahim Ashiku dhe Arian Melonashi nën vështrimin e Nexhmije Mehmetaj, mësueses nga Kosova që për më se një dekadë u mëson fëmijëve të mërgimtarëve në Svicër të shkruajnë, lexojnë, recitojnë dhe këndojnë në gjuhën e nënës, gjuhën e bukur shqipe…
Dokumentari për herë të parë u shfaq për mësuesit mërgimtarë mbledhur në seminarin e 10-të mbarëkombëtarë për mësimin plotësues të gjuhës shqipe më 31 korrik 2014 në Berat…
Një pikë loti mbi qerpik u mbeti mësuesve ndërsa ndiqnin Vera Shkurtin, mësuesen e ishujve Tinos e Siros në hapësirën detare të Egjeut, një pikë që do të formonte një rrjedhë malli dhe dashurie për Verën dhe mësuesit në Greqi, që tash që nga 7 marsi 2001 përpiqen me një vullnet të jashtëzakonshëm të hapin shkolla për tu mësuar fëmijëve, pa asnjë shpërblim, përmes privimeve të panumërta , gjuhën e nënës…
Pritet që shpejt filmi dokumentar do të jepet i titruar në gjuhën greke për banorët shqiptarë dhe miqtë e tyre grekë që ndihmuan për hapjen e shkollave shqipe në dy ishujt e Egjeut.
Nexhmije Mehmetaj nënvizon:
…Në disa qytete mërgimtarët kanë hapur shkolla, në të cilat mësuesit vullnetarë, pa rroga, ua mësojnë fëmijëve shkrim – leximin në gjuhën shqipe.
….Ministria e Arsimit e Republikës së Shqipërisë, mjerisht, nuk e hapi edhe të vetmen një shkollë shqipe të mësimit plotësues, diku në Evropë, kështu duke e lejuar shprishjen e kombit shqiptar.
…Duke parë e përcjellë filmin “Vera-mësuese në dy ishuj” ndjen se ecën dhe nëpër kohën e romantizmit të kaluar të motrave të ndritshme Qirjazi që bënë aq shumë për shkollat e para të shqipes dikur.
…Në traditën shqiptare mësuesit i kanë prirë lëvizjes kombëtare e jo rastësisht ata janë martirë ndër të parët. Emrat dihen nga historia.
… Vetë emërtimi “Vera-mësuese në dy ishuj” është një zë me shqetësime, për gjuhën tonë dhe kulturën shqiptare, për edukatën familjare, për lidhjen e saj me trashëgimin e të parëve, hap një etapë të re në fushën e arsimit dhe të kulturës shqiptare.
… Mësuesja Vera e fillon punën me të njohurit me prindërit, t’i bindë se gjuha amtare është e rëndësishme për fëmijët edhe në kushte larg atdheut. Në anën tjetër merr nismën për t’i parashtruar organeve arsimore greke kërkesën për mbajtjen e mësimit të gjuhës shqipe në shkollën greke. Për fat të mirë autoritetet greke kanë gatishmëri, u lejon falas klasën. Në këtë rast, ajo “luan” rolin e ambasadorit të Shteti – amë, ka dhe s’ka ambasadë shqiptare në Greqi.
… Është e domosdoshme që në kuadër të Ambasadës shqiptare të caktohet një person që do të merrej me koordinimin e shkollave të mësimit plotësues të gjuhës shqipe. Mësuesit të verifikohen dhe t’u lëshohen vendimet dhe t’u rregullohet marrëdhënia e tyre e punës. Kështu duke njohur vetveten do të na njohin dhe të tjerët.
.. Sipas mendimit tim filmi duhet të paraqitet në festivalin e përvitshëm Doku Fest, në Prizren.

* * *

E nisa qetësisht, pastaj me tepër vëmendje kam parë dokumentarin,“Mësuesja e dy ishujve …” të publicistit Abdurahim Ashiku (skenari) realizuar me mjeshtëri nga regjisori Arjan Melonashi.
Në llojin e vet, filmi dokumentar hyn në krijimet që janë sa thesar kulture për njeriun- mësues dhe mjekim për shumë plagë kombëtare.
Në ndërtimin e tij jepet një panoramë mërgatës së re shqiptare e ngulitur në skajet më të largëta të Greqisë, në ishujt Tinos dhe Siros të lidhur me detin Egje. Ndërkaq mësova se jetën e bashkatdhetarëve tanë në Greqi para se gjithash e karakterizojnë përpjekjet për të ruajtur identitetin dhe integritetin e vet kombëtar, kulturor dhe shpirtëror krahas integrimit në shoqërinë pritëse. Dhe, në disa qytete mërgimtarët kanë hapur shkolla, në të cilat mësuesit vullnetarë, pa rroga, ua mësojnë fëmijëve shkrim – leximin në gjuhën shqipe.
Për fatin e shqiptarëve në mërgim sikur edhe më përpara askush nuk interesohet, sidomos për të organizuar bashkëpunimin arsimor, kulturor me ta! Çka do të thotë kjo padrejtësi? Cili popull tjetër evropian ka sot kësi fati? Ministria e Arsimit e Republikës së Shqipërisë, mjerisht, nuk e hapi edhe të vetmen një shkollë shqipe të mësimit plotësues, diku në Evropë, kështu duke e lejuar shprishjen e kombit shqiptar.
Duke parë e përcjellë filmin “Vera-mësuese në dy ishuj” ndjen se ecën dhe nëpër kohën e romantizmit të kaluar të motrave të ndritshme Qirjazi që bënë aq shumë për shkollat e para të shqipes dikur. Me sa duket, shqiptarëve u duhet herë pas herë të përsërisin diçka nga e kaluara e tyre, pikërisht atë pjesë që të huajt apo rrethanat e krijuara prej tyre nuk e kanë lënë kurrë të piqet e plotë.
Kur them kështu mendoj sidomos te gjuha dhe shkolla shqipe të cilën fëmijët shqiptarë edhe pse larg atdheut nuk duhet ta harrojnë!
Pedagogia dhe patriotja Vera Shkurti, mësuesja vullnetare këtij fenomeni të pikëlluar i thotë “JO”, qoftë dhe duke përballuar në mundin e djersën saj e të familjes halle të vazhdueshme. Në mërgim vështirësitë janë të kuptueshme, ajo flet qetë si me zë rilindësish: “Kjo duhet bërë, e dikush duhet ta bëjë”! Sikur në epokën e madhe të Rilindjes sonë Kombëtare! Të kujton thënien e bukur të një dijetari vetëflijues për kombin e vet: ”Po s’u dogja unë, po s’u dogje ti, kush do bëjë dritë ” ?!
Më shumë se “Vera….. ”, s’do të fliste asnjë titull për një dokumentar që sjell rrugëtimin e saj atdhetare dhe arsimor.
“Mërgimtarët këtu punojnë të mbajnë familjen, d.m.th. kanë ikur nga halli e ndodhen në hall. Megjithatë mendjen nuk e ndajnë nga vendlindja, që ta ndihmojnë sa mundin atë”.
Ajo gjykon se shërbimi më i mirë për ta është që t’u mësojnë gjuhën amtare fëmijëve të tyre për të ruajtur e përcjellë shqipen në breza. Në traditën shqiptare mësuesit i kanë prirë lëvizjes kombëtare e jo rastësisht ata janë martirë ndër të parët. Emrat dihen nga historia.
Vetë emërtimi “Vera-mësuese në dy ishuj” është një zë me shqetësime, për gjuhën tonë dhe kulturën shqiptare, për edukatën familjare, për lidhjen e saj me trashëgimin e të parëve, hap një etapë të re në fushën e arsimit dhe të kulturës shqiptare.
Mësuesja Vera e fillon punën me të njohurit me prindërit, t’i bindë se gjuha amtare është e rëndësishme për fëmijët edhe në kushte larg atdheut. Në anën tjetër merr nismën për t’i parashtruar organeve arsimore greke kërkesën për mbajtjen e mësimit të gjuhës shqipe në shkollën greke. Për fat të mirë autoritetet greke kanë gatishmëri, u lejon falas klasën. Në këtë rast, ajo “luan” rolin e ambasadorit të Shteti – amë, ka dhe s’ka ambasadë shqiptare në Greqi.
Shqiptarët në mërgim me doemos duhet ta ruajnë identitetin shqiptar, kulturën dhe gjuhën e vet! Kjo nuk është një reklamë “patriotike”e vjetruar, por për të ndërtuar identitetin dy kulturor e dy gjuhësor në të cilin edhe elementet e kulturës amtare edhe ato të vendit të ri kanë rëndësinë e duhur.
Kjo gjë ndihet më afër kur Shqipëria është anëtare e Këshillit të Evropës dhe e organizmave të tjerë ndërkombëtar, të ushtron autoritetin e bashkëpunimit për mes marrëveshjeve mes dy shteteve. Në bazë të misionit që ka, të përpiqet për integrimin e kulturës gjuhësore të nxënësve në kulturën evropiane dhe paralelisht me këtë edhe përgatitjen për ta njohur mësimin plotësues të gjuhës shqipe për fëmijët shqiptarë jashtë atdheut. Kjo natyrisht edhe një realizim i të drejtave dhe zbatim i detyrave të përcaktuara në ligjet ndërkombëtare të drejtave të fëmijës dhe e Republikës së Shqipërisë.
Është e domosdoshme që në kuadër të Ambasadës shqiptare të caktohet një person që do të merrej me koordinimin e shkollave të mësimit plotësues të gjuhës shqipe. Mësuesit të verifikohen dhe t’u lëshohen vendimet dhe t’u rregullohet marrëdhënia e tyre e punës. Kështu duke njohur vetveten do të na njohin dhe të tjerët.
Natyrisht që vlera e filmit do t’i shtohej sikur të përmendeshin edhe emrat e mësueseve tjera që punojnë me përkushtim në Greqi. Do donim t’i shihnim këtu të gjithë: Valbona Hystiuna, Dashmirë Zaçe, Iris Hajdinaj në Selanik, Alma Hani, Almira Gjini e shumë të tjera.
Sipas mendimit tim filmi duhet të paraqitet në festivalin e përvitshëm Doku Fest, në Prizren, të gjendet mundësia që të përkthehet në anglisht.
Nexhmije Mehmetaj, mësuese në Zvicër
Delemont, 13 tetor 2014

KUJTESE- 10 vjet pa Anita Bitrin

by

Dhimbje medeomos që do të vazhdojë gjatë, dhe do të mbetet në zëmërat tona, ndërkaq duke kujtuar Anitën, ne i bëjmë një nder të madh jo vetëm të ndjerës, por edhe vetvetes duke pasë parasyshë atë moton tonë që është “Të kthejmë gjithmonë kokën andej nga kemi ardhur” se i përkasim atij kombi dhe asaj kulture/
Nga BEQIR SINA, New York City/
STATEN ISLAND NYC : Anita Bitri-Prapaniku (8 janar 1968 – 19 tetor 2004) ishte një këngëtare e dalluar e asaj kohe në zhanrrin e muzikës pop dhe violiniste nga Shqipëria. Ajo iku nga kjo jetë në shtëpinë e saj Staten Island – Nju Jork – së bashku me vajzën e saj 8-vjeçare Sibora Nini. dhe nëna e saj 66-vjeçare Azbije.Të tre ikën së bashku në “gjumë”, për shkak të një vdekje – e cila simbas hetimeve të policisë njujorkeze, erdhi nga helmimi me monoksid karboni.
Pra, do të shkruante shtypi vendas ndodh dhe kështu. Që një, pakujdesi e tillë i merr jetën e një familjeje të tërë, ikin tre jetë, ikin dhe nuk vinë më. I tillë, ishte pra fati dhe për Anita Bitrin që i njëjti fat i keq – nuk kurseu as nënën e as vajzën e saj një engjëll. Ikën të tre së bashku në gjumë për në jetën e amnueshme.
Bitri, filloi të kënduarit e saj në moshën gjashtëmbëdhjetë vjeçare, dhe ajo u bë e famshme në Shqipëri, me këngën e saj “Dashuria e Parë”. Në kohën e vdekjes së saj, ajo ishte në proces të regjistrimit të dy albumeve, një në shqip dhe një në anglisht. Ai më fundit ishte për fatin e saj të keq – albumi që ajo nuk arriti t’a përmovoi :”Gjithmonë mes Jush”, një video-album, ky, me këngën me një titull profetik, e cila i ngjanë një parandjenje e ndërthurur me të gjitha profetitët e saj .
Anita Bitri emigroi në Shtetet e Bashkuara në vitin 1996. Dashuria për violinën, ngjizja e pandashme me muzikën dhe suksesi, i cili vazhdoi dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e bëri Bitrin një histori jete të një artisteje të madhe, e një ylli të skenës shqipare, për ti bërë akoma më të prekshme tek publiku hapat e karrierës së saj në SHBA.
Ishte pra, dashuria për muzikën dhe suksesi që Anita, arriti t’ua dhuroj të gjithë bashkëkombësve të saj këtu në Shtetet e Bashkuara, për aq sa jetoj e punoj; këngët për kurbetin, dashurin për jetën, dashurin e një nëne për të bijën, këngë që dëshmojnë potencialin dhe forcën e madhe të artit që Anita Bitri krijojë gjatë gjithë karrjerës së saj.
Kështuqë, këngëtarja e mirënjohur Anita Bitri me stilin e saj të këngës së saj – kishte bërë emër të madhë në Shtetet e Bashkuara – jo vetëm tek shqiptarët por edhe tek amerikanët. Anita Bitri ishte një zëdhënse e artit shqiptar, ajo ishte një nga këngëtarët më të spikatura shqiptare, ku pa të cilën muzika shqiptare humbi një nga gjeneratorët më të fuqishëm të muzikës shqiptare në SHBA.
Arben Bitri, vëllai i këngëtares, përmes emocioneve të mëdha dhe hidhërimit të thellë, ka deklaruar se këngëtaria mirënjohur shqiptare Anita Bitri, në jetën e amnueshme, duket sikur ajo “flututroi” në misionin që i dha asaj Nënë Tereza. Mbasi edhe videoklipi më i fundit i saj “Gjithmonë mes Jush”, ka qënë një parandjenjë e saj – për të qënë gjithëmon në mes nesh – për t’u kthyer përsëri në mes nesh me anë të këtyre këngëve” ka thënë vëllai i saj Arbeni.
Kolegët e saj nga komuniteti i artistëve shqiptarë në Shtetet e Bashkuara janë shprehur se :”ështe për të ardhur keq se Anita Bitri, iku nga ne pas një pune shumë të madhe në fushën e muzikës dhe të një besimi të madh tek muzika e bukur shqipe. Anita me zërin e saj thonë artistët shqiptarë në Amerikë, të mrekullueshem, arriti të hedh gjurmë të arta në historinë e muzikës shqiptare në SHBA. Arritjet dhe sukseset e Anitës, në Shqipëri dhe këtu në SHBA, janë për t’u admiruar.
Mbasi tani admiruesit e saj janë të shumtë, të cilat nisin qysh në fillimet e saja në festivalet e para të këngës së muzikës së lehtë shqiptare. Duke vazhduar më gjërë në atë veprimtarinë e saj në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku ajo edhe nda nga jeta. Anita, ishte gjithmon e dashur dhe e qeshur , e mençur, e plot talent, kujtojnë artistët dhe adhuruesit e saj .
Edmond Xhani – Kitaristë dhe drejtues i grupit muzikor “Alba” në SHBA-s, e ka konsideruar Aniti Bitrin – me të cilën ka interpretuar dhjetra herë në koncerte të ndryshme në Shqipëri dhe SHBA, si mikeshën e komunitetit të artistëve kudo duke e quajtur atë ” motrën, artisten , këngëtaren e madhe shqiptare të të gjithë artistëve. Xhani, ka thënë se dhimbja e saj – ende nuk ka kaluar, mbasi sipas tij do të kalojnë muaj dhe vite dhe dhimbja e saj do të mbetet, ashtu siç do të mbetet edhe kujtimi i saj” thotë Xhani.
Duke shtuar se :”Çdo gjë do të ndodhë, sepse, ajo i dha shpirtin e saj muzikës i dha shpritin e saj artit shqiptarë . I dha pikërishtë, atë shpirtë artit shqiptarë, për të cilin ky artë edhe kishte nevojë, ka edhe do të ketë për këtë llojë arti.” pohon Edmond Xhani – Kitaristë dhe drejtues i grupit muzikor “Alba” në SHBA-s, .
Por, mendimi i përgjithshëm është se Anita Bitri ishte fare thjeshtë një zëdhënse e artit shqiptarë, ajo ishte një nga këngëtarët më të spikatura shqiptare , ku pa të cilën muzika shqiptare humbi një nga gjeneratorët më të fuqishëm të muzikës së lehtë. Sidomos tani kur të gjithë sjellim edhe mbas 10 vjetëve të ikjes së saj në jetën e amnueshme nëpër mend temperamentin e saj dhe stilin e saj energjik të këngës.
Natyrisht, që kjo dhimbje medeomos që do të vazhdojë gjatë, dhe do të mbetet në zëmërat tona, ndërkaq duke kujtuar Anitën, ne i bëjmë një nder të madh jo vetëm të ndjerës, por edhe vetvetes duke pasë parasyshë atë moton tonë që është “Të kthejmë gjithmonë kokën andej nga kemi ardhur” se i përkasim atij kombi dhe asaj kulture.
Mbasi nga ikja e saj i gjithë opinioni shqiptar dhe amerikan është prekur nga tragjedia “Bitri” e 19 Tetorit 2004. Ishte pikërisht këngëtarja ajo që për famë kishte kaluar kufijtë shqiptarë. Anita Bitri, që ka ndërruar jetë së bashku me nënën Hazbijen dhe vajzën e saj, Siborën ishte një tragjedi e cila preku thellësisht gjithë zemrat e shqiptarëve dhe bëri të mundur që Diaspora Shqiptare në Amerikë, të rimblidhej si kurrë ndonjëherë dhe me një pëshpëritje në nën një atmosfer të rëndë pikëllimi, në Kishën “First Evangelical Free Church” ne Brooklyn – New York tre ditë mbas tre jetë nuk ishin më në mesin tonë. Një koncert humanitar të organizuar nga komuniteti i artistëve shqiptar në Amerikë, pikërishtë ku asaj po i jepej lamtumira e fundit nga komuniteti i artistëve – i cili arriti të shpaloste bukurinë shpirtërore dhe virtytet fisnike të popullit tonë të mrekullueshëm me këtë koncert – përshpëritje.
Kurse, duke marr shkak nga kjo tragjedi, 10 vjetë më parë Qeveria e New Yorkut, miratoj ligjin për vendosjen e detyrueshëm të dedektorit kundër monoksidit të karbonit duke shpëtuar nga ky gaz fatal me qindra familje të pafajshme. Në këtë linjë mbetet për tu vlerësuar qëndrimi i Qeverisë së New York-ut, të cilët me respektin dhe humanizmin që treguan ndaj kësaj tragjedie, si dhe me vënien e ligjit mbi vendosjen e detyrueshëm të dedektorit kundër monoksidit të karbonit, emrin “Ligji Anita”, lehtësuan zemrat e plagosura të familjarëve dhe fansave të këngëtares së famëshme shqiptare Anita Bitri.
Ndërkohë, që një rrugë në qendër të Vlorës tani mban emrin “Anita Bitri”.
Anita Bitri u lind në Sarandë, më 8 Janar 1968 në një familje intelektuale.
Të gjithë admironin tiparet e bukura dhe të ëmbla të kësaj fëmije ëngjëllor. Edhe pse ishte në kopësht, ajo këndonte dhe recitonte pa pushim. Që në atë moshë dinte shumë poezi të njohura dhe imitonte shumë këngë të festivaleve. Vlen për të përmendur pjesëmarrja e saj në Festivalin e Fatosave të rrethit të Vlorës, ku paraqitet si valltare në rolin e “bletës punëtore”. Interpretimi i talentuar i Anitës tërhoqi vëmëndjen e pjestarëve të jurisë, të cilët e vlerësuan si kërcimtaren dhe këngëtaren më të mirë të këtij Festivali.
Sibora Bitri u lind në New York, më 8 gusht 1996.
Anita kishte një ëndërr të cilin Zoti ja plotësoj dhe kësaj krijese të bukur dhe tepër engjëllore i vuri emrin Sibora. Sibora që e vogël, demostronte interes për muzikën dhe po rritej me të gjithë atributet e një artisteje të vogël. Anita e rrethoi me një përkujdesje dhe një dashuri të jashtëzakonshme dhe i kultivonte dashurinë për muzikën dhe artin e bukur shqiptar.
Filloi të studionte piano që në moshën 5-vjeçare dhe mësusja e pianos ishte shumë entuziaste nga ky talent i lindur. Ndërsa pas një viti filloi të praktikonte dancën klasike duke u rregjistruar në një kurs privat edhe këtu talenti nuk deshte gjykime.
Studionte në shkollën publike 19 në Staten Island dhe ishte një nxënëse e shkëlqyer dhe shembullore. Të binte në sy mirësjellja, edukata, thjeshtësia dhe inteligjenca e kësaj krijese kaq të ëmbël.
Kjo krijes kaq e bukur, e pastër si emri që kishte le të mbetet në kujtimet tona si symbol i ëmbëlsisë, dashamirësisë dhe inteligjencës. I përjetshëm qoftë kujtimi jotë, ëngjëll i bukur ëndërrimtar.
Hazbije Bitri u lind më 1 tetor të vitit 1938 në qytetin e bukur dhe të lashtë të Beratit, në një familje të thjeshtë dhe patriote.
I jati Rauf Ngraçani ishte njeri fisnik, shquhej për talentin e tij në muzikë. E jëma e Hazbies, (Behie) cilësohej nga të gjithë ata që e njihnin për gjenerozitetin dhe bujarin e saj të jashtëzakonshëm. Një nënë dhe grua model, cilësi që ja trashgoi dhe vajzës së saj të dashur Hazbijes.
Studioi për Mjeksi në shkollën e mesme dhe ushtroi aktivitetin e ndihmësmjekes që nga mosha 18-vjeçare dhe deri sa doli në pension me nderime dhe me respekt. Ishte një ndihmësmjeke model dhe e respektuar nga gjithë kolektivi dhe pacientët.
Model i nënës shembullore, bujare e qeshur dhe e thjeshtë, kështu do ta kujtojnë gjithmonë Biken të afërmit, shokët, kolegët dhe bijët e saj.
Shpirti i saj i pastër dhe bujar i duhej Nënë Terezës për qëllime akoma më të larta. –
I nderuar dhe i respektuar qoftë përjetë kujtimi i kësaj bije të perëndisë.

PALI VI – APOSTULLI I RI I BOTËS

by

Ne Foto:Papa Pali VI (1897 – 1978)/
Shkruan: Don Lush GJERGJI/
Giovanni Battista Montini u lind në Concesio (Brescia) në vitin 1897, në një familje të mirë intelektuale katolike, besimtarë të angazhuar në veprimet baritore të Kishës. U bë meshtar në vitin 1920. Më pas vazhdon studimet dhe doktoron në filozofi, drejtësinë kishtare dhe atë civile. Pastaj ndoqi edhe disa seminare në Akademinën Papnore për diplomat të Selisë së Shenjtë. Ishte intelektual i dalluar, shumë i ngritur dhe mendimtar i thellë, kështu që tërë jetën punoi rreth kulturës së përgjithshme njerëzore dhe asaj të krishterë.
Dëshiroi t’i kushtohet pastoralit famullitar, shërbimit të përvuajtur meshtarak, mirëpo planet e Zotit ishin tjera. Gati menjëherë pas përfundimit të studimit qe dërguar në Poloni, në Varshavë, në Nunciaturën Apostolike. Pas kësaj përvoje diplomatike qe ftuar në Sekretariatin Shtetëror të Vatikanit. Në këtë punë askurrë nuk qe udhëheqës i ndonjë seksioni, por meshtar i vërtetë dhe, sa herë që e kishte të mundur, është angazhuar me shumë gëzim në pastoral, në veçanti me rini, në rrëfime, predikime, në takime me botën e thjeshtë e të varfër.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore i ndihmonte të mjeruarve, mori pjesë në kërkimin e personave të zhdukur, të lajmeve dhe ndihmës për të gjithë, në shpëtimin e të plagosurve dhe të rrezikuarve. Tashmë në Romë ishte familjarizuar mirë në punët diplomatike dhe pastorale, gati në studimet e përhershme, ku kishte krijuar shumë njohje dhe miqësi.
Si njeri i mendimeve, studimit, leximit, brendësisë, kulturës, përvujtërisë dhe thjeshtësisë, pakëz i mbyllur dhe përmbajtur në veti, shumë i sofistikuar, i dashuruar në filozofi dhe teologji, krijoi rrethin e vet të miqve dhe të njohurve.
• NJERI I KISHËS DHE KULTURËS
Atë Hämingu për te thotë: “Ka pak njerëz të Kishës që kanë lexuar aq sa Pali VI”. Deri sa lexonte, ai meditonte, nënvizonte shprehjet, mendimet, përmbajtjet e rëndësishme. Sipas dëshmisë së kardinalit Sergjo Pigndollit ai kishte në duar katër vëllime dorëshkrimesh të ushtrimeve të tija shpirtërore. Ishte shumë i dhënë pas jetës së përshpirtshme, në meshtari. Pas përfundimit të punës ditore në Sekretarinë e Shtetit të Vatikanit, thuajse gati rregullisht, çdo mbrëmje lexonte, shkruante, përkthente, përgatiste predikimet, takimet, u informonte në përgjithësi mbi ngjarjet në Kishë dhe në botë. Kishte njohuri të mira në shumëçka, thuajse gati në gjithçka. Në dialogim me të tjerët dinte të dëgjonte, të mësonte, të këshillonte. Mbi të gjitha përcolli jetën e Kishës në pjesë të ndryshme të botës.
Giovanni Battista Montini ishte njeri i „kulturës meditative“, siç thoshte atë Dezza, dhe pikërisht për këtë si papë kishte dëshirën e përhershme për dialog konstruktiv me kulturën bashkëkohore, me Kishat e ndara, me të gjitha religjionet e botës.
Mbi të gjitha ishte njeri i Zotit, apo siç thoshin disa miq të tij, “miku i Zotit”, meshtar i vërtetë, i kushtuar Hyjit, Kishës, në të mirë dhe shërbim të gjithëve. E donte thirrjen meshtarake dhe e jetoi besnikërisht, me përkushtim dhe gëzim të plotë.
Sipas bashkëpunëtorit dhe miku të tij të ngushtë; kard. Sergjo Pignedollit, figura e papës Palit VI nuk mund të përshkruhet, sepse ishte jashtëzakonisht i pasur shpirtërisht, jashtë çdo kornize dhe shembulli. E donte dhe nderonte çdo njeri dhe me entuziazëm ishte interesuar për fatin e njeriut dhe njerëzimit. Kishte dëshirë të thoshte se Kisha, të gjithë ne, duhet të jemi “ekspert në njerëzi!”.
Shpeshherë të tjerët nuk e kanë kuptuar sa duhet, ose e kanë keqkuptuar dhe interpretuar gabimisht. Ai e ka bartë edhe atë kryq gati gjatë tërë jetës së tij, dhe nuk është mbrojtur, arsyetuar…
• NGA SEKRETARIA E SHTETIT- ARQIPESHKËV I MILANOS
Montini ishte i befasuar, me emërimin për arqipeshkëv të Milanos, një ndër ipeshkvijtë e rëndësishme të Italisë dhe të botës, në zemrën e industrisë dhe pasurisë së Italisë veriore. Shumëkush ka menduar, ndoshta edhe ka thënë: “Diplomati Vatikanas – arqipeshkëv i Milanos!?” Ai kurrë nuk aspiroi për lavd apo pozitë të lartë kishtare, mirëpo ishte njeri i përgatitur për të zbatuar vullnetin e Hyjit, ishte i dëgjueshëm ndaj Kishës. Pranoi detyrën e re si të rëndë, delikate dhe kërkuese, mirëpo njëkohësisht edhe si dërgim të madh, duke llogaritur mbi të gjitha në ndihmën e Hyjit.
Si arqipeshkëv së shpejti filloi punën pastorale me stil të ri dhe kujdesin e veçantë për familje, punëtorë, për rini, për njerëzit e kulturës, për “Aksionin Katolik”, për solidaritet me të varfër.
Shpeshherë e me kënaqësi vizitonte famullitë e qytetit të Milanos, periferinë, për të parë – njoh – përjetuar personalisht kushtet e jetës, për t’u takuar me njeriun – besimtarin konkret në mesin e tij të jetës dhe të punës. Bashkëpunëtorëve të vet iu thoshte:” Bota është larg Zotit, Kishës. Për këtë është detyra e jonë t’ia afrojmë Zotit dhe Kishës me shembullin tonë, me kujdesin tonë pastoral, me çiltërinë tonë ndaj të gjithëve. Vetëm dashuria do të tregojë rrugën e vërtetë për të arritur deri te njeriu i sotëm, pavarësisht se ku ai jeton, punon, mëson, deri te njeriu konkret…”.
Shumëkush, duke parë angazhimin e tij të gjithanshëm në veprimtaritë pastorale, në kërkim të rrugëve dhe strategjive të reja të botës industriale dhe postindustriale, thoshin se është “kthyer” “Schusteri i dytë ”, duke aluduar në paraardhësin e madh të Montinit, një figurë e madhe dhe shenjtë e Kishës së Milanos.
Kështjella themelore e kardinal Giovanni Battiste Montinit, ishte dashuria ndaj Zotit dhe të afërmit, apo, siç thoshte ai: “dija për të dashur” për të “mos mbetur të përjashtuar dhe të vetmuar”. Me një rast u foli miqve të tij në Milano mbi vuajtjen e vetmisë dhe të vetmuarit, që ndonjëherë din të shndërrohet edhe në “momente ankthi”. Gjatë një bisede me Pignedollin në vitin 1962 ai tha: “Unë gjithë e më tepër po ndihem i vetmuar, gjithë e më tepër ndiej i braktisur nga njerëzit, sepse këta miq (fliste për miqtë e tij të vdekur, vr. ime) më ishin sikur urë.”
• PALI VI – APOSTULLI I RI I BOTËS
Pas vdekjes së papës Gjonit XXIII, në një konklavë mjaft të shkurtër qe zgjedh për Papë kardinal Giovanni Battista Montini (21 mars 1963). Mori emrin Pali VI për t’i përngja sa më tepër apostullit të madh të popujve, Shën Palit.
Menjëherë pas zgjedhjes, tha: “Pjesa më e mirë e pontifikatit tonë do të jetë kushtuar vazhdimit të Koncilit të Dytë të Vatikanit, nga i cili të gjithë njerëzit vullnetmirë presin shumë… Paqa nuk është vetëm mungesa e luftës, por jeta në drejtësi dhe në dashuri… Kujdesi ynë pastoral do të jetë i drejtuar kah vazhdimi i veprës së madhe të paraardhësit tonë të madh Gjonit XXIII – arritja e bashkimit.”
Pali VI tentoi që me vazhdimin e Koncilit në të gjitha mënyrat t’i shërbente Zotit, Kishës Katolike, gjitha Kishave të krishtera, botës mbarë. Përmes veprimtarive të ndryshme baritore, enciklikave, përmes takimeve dhe dëshmisë dëshironte të jetë, dhe ishte Urë – Urëndërtues – Pontifex mes Zotit dhe njerëzve, mes Kishës – Kishave dhe botës.
Shpeshherë ishte i lënë pasdore, i braktisur, sulmuar, i përjashtuar, i keqkuptuar dhe keqinterpretuar…Me dhimbje të madhe në zemër thoshte: “Ne shikojmë botën me simpati të madhe, mirëpo fatkeqësisht, bota këtë nuk po e vëren.”
Vuante për dashurinë ndaj të së vërtetës, për njeriun, për Kishën, të cilën e deshi aq shumë me tërë qenien dhe afshin e vërtetë të tij.
Kisha është Nënë dhe Mësuese e të së Vërtetës së shpallur, e dhuruar jetës, dashurisë të cilën duhet dhuruar të gjithëve, siç e shprehu Pali VI në enciklikën “Ecclesiam suam”, duke i dhënë Kishës drejtim, program, lartësim shpirtëror, si model njerëzor të cilin duhet kultivuar në dimensionet e gjithmbarshme dhe për të mirën e të gjithë njerëzve. Pikërisht për këtë, shumëkush atë e ka definuar si “Papa i dialogut”.
• DIALOGU SI DËRGIM
Për të pasur mundësi që të zhvillohej sa më mirë ky dërgim i madh, i dialogut mes të krishterëve të përçarë dhe të ndarë, si dhe mes feve të ndryshme në botën e sotme, në mënyrë sistematike dhe të vazhdueshme, Papa Pali VI themeloi “Sekretariatin për Jobesimtarë”, “Sekretariatin për Bashkimin e të Krishterëve”, si dhe “Justitia et Pax”, “Cor unum”, Sinodin Ipeshkvor, dhe po ashtu zgjeroi edhe kolegjin e kardinajve.
Ai udhëtoi thuajse në të gjitha pjesët e botës, që të nxiste dhe përhapte dialogun, që ta bënte Kishën sa më të pranishme në botë, që të “forconte vëllezërit në fe”. Dialogu përbëhet në promovimin e vetëdijes, nderimit dhe bashkëpunimit të ndërsjellët kudo të jetë e mundur kjo, për të pasur mundësinë që bashkërisht ta realizojmë një botë më të drejtë dhe më të mirë.
Në hapjen e pjesës së dytë të Koncilit tha: “Çka na përket neve, ne jemi të gatshëm për faljen e çdo lloj gabimi apo lëndimi, por edhe të kërkojmë falje. Ati ynë qiellor le ta pranojë në mirësinë e tij këtë deklarim dhe në mes nesh le të mbretërojë paqja vëllazërore… Neve edhe më tutje do të punojmë për të dhënë shembull të mirë të jetës dhe dashurisë së krishterë. Edhe nëse ngjarjet nuk do të mund t’i përgjigjen pritjeve tona, ne do të ngushëllohemi me fjalët e Zotërisë: “s’ka gjë të pamundshme për Hyjin” (Lk 1, 37).
Për Dashurinë asgjë nuk është e pamundur. Për këtë Pali VI thoshte: “Le të hapen kufijtë e dashurisë… Ne do t’i duam të gjithë me dashurinë e Zemrës së Jezusit.”Në kërkim të paqes, të ballafaqimit me problemet e botës së sotme, në kërkim të bashkimit mes të krishterëve dhe në dialog me të gjitha religjionet, ishte i palodhshëm. Publikoi enciklikat: Ecclesiam suam, Mens maior, Mysterium fidei, Populorum progressio, Sacerdotalis coelibatus, Humanae vitae, Evangelium muntiandi.
Themeloi Ditën Ndërkombëtare të Paqes, më 1 janar për çdo vit: ishte shumë i angazhuar rreth Vitit të Shenjtë 1975 me kremtime të ndryshme nacionale dhe ndërkombëtare.
Dashuria për njeriun konkret, për Kishën e Krishtit, ishte kontributi i tij i madh. Patriku Ekumenik Atenagora I e përshkoi atë si “Pali II”, pas Shën Palit, apostullit të botës.
“Pontifikati 15 vjeçar i papës Palit VI, nuk ishte i lehtë, sikur as problematika bashkëkohore e botës dhe Kishës” kështu vlerësoi një gazetar i të përditshmes “Il Tempo”.
Për lëvizjen ekumenike Pali VI thoshte: “Askurrë nuk do të lodhemi së foluri se rruga të cilën duhet kaluar është e gjatë dhe e rëndë.”
Kardinali Franz König, arqipeshkvi i famshëm i Vjenës, duke vlerësuar pontifikatin e Palit VI tha: “Ishte njeri i zhvillimit e jo revolucionit, njeri i përparimit, e jo i ngutësisë së verbër… Ai ishte Papë ekumenik, por mbi të gjitha Papë i paqes. Si i tillë, do të hyjë në histori papa Pali VI”.
Atenagora I tha: “Unë papën Pali VI e quajta Pali II, për të pasur mundësi ta krahasoja me Apostullin (mendon në Shën Palin, vr ime). Të dy ishin shtegtarë dhe lajmëtarë të Ungjillit të gjithë popujve… Ai është profet i madh i së ardhmes… Unë isha gjithmonë afër papës Palit VI…”.
Pali VI, vuajti shumë, shkaku i përndjekjeve brutale të të krishterëve në vendet komuniste të Lindjes. Bashkë me kardinalin Agostino Casarollin, ishte krijues i Ostpolitikës (politikës Lindjes, Ost=Lindje), që do të thotë i politikës së dialogut edhe me regjimet komunisto-ateiste, me qëllim që të krijohet së paku një hapësirë minimale e lirisë për Kishën e heshtjes. Për shkak të këtij disponimi. guximi dhe kujdesi të përhershëm të tij, disa e quajtën “Papa i të drejtave të njeriut”.
Në Vitin 1965, foli në Selinë e Kombeve të Bashkuara mbi paqen, çarmatimin, varfërinë, mbi marrëdhëniet e reja ndërkombëtare. Fjalimin e tij e përfundoi me këto fjalë: “Kurrë më luftë!”
Mbi mbrojtjen e jetës, si dhuratë të Hyjit dhe prindërve, dhe kundër dështimit dhe mjeteve kontraceptive, publikoi enciklikën „Humanae vitae“, e cila kishte shkaktuar shumë shqetësime, mospëlqime, bile edhe kritika të hapura edhe përbrenda vetë Kishës. Mirëpo, ai i mbetet besnik Zotit, Kishës, vetvetes, edhe me çmimin e vuajtjes, shpeshherë i vetmuar dhe i braktisur nga shumica. Sot, pas një distance kohore, shumëkush në Kishën Katolike, në Kishat e ndara dhe në botë, përsëri zbulojnë personalitetin e madh të Papës Pali VI, mendimtarit, njeriut të lutjes, fesë, vuajtjes, guximit, thellësisë teologjike, të dialogut dhe dashurisë ndaj të gjithëve.
Në momentet e errësirës dhe ankthit për Kishën dhe botën, ai diti të qëndronte pranë timonit të anijes së Pjetrit, të jetë shenjë, Vëlla, Atë i të gjithëve, pa farë pompoziteti apo popullariteti të rrejshëm, por në qetësi, uratë, pendesë, që ta drejtonte njerëzimin kah e mira dhe e mbarja. Me tërë zemrën e tij i shërbeu Zotit, Kishës, botës. Vuajti shumë, mirëpo gjithmonë me dashuri dhe për dashuri. I qetë pushoi në paqen e Zotit në Castelgandolfo në vitin 1978.
• Papa Pali VI dhe e Lumja Nëna Tereze
Papa Pali VI ka përcjell me vëmendje, kujdes dhe dashuri atërore jetën dhe veprën e Nënës Tereze. Ja vetëm disa dëshmi dhe hapa konkret në këtë kuptim dhe drejtim. Deri sa shumë njerëz të Kishës, si dhe jashtë saj, nuk mund ta kuptonin karizmën e veçantë të Nënës Tereze, dashurinë flijuese dhe dhuruese për Zotin dhe Njeriun, pa kurrfarë dallimi dhe përjashtimi, Papa Pali VI pati mirëkuptim dhe përkrahje të plotë për Nënën Tereze, nëpërmjet saj, si thoshte ai “për veprën e Zotit”.
Do të mbes në histori vizita e tij baritore Indisë (1964), me rastin e Kongresit Eukaristik. Gjatë ditëve 3-6 dhjetor 1964 ishte Kongresi Eukaristik në Bombay, me pjesëmarrjen e Papës si dhe të Nënës Tereze. Përshtypja e Papës për jetën dhe veprën e saj ishte aq e madhe, tronditëse, sa që vendosi t’ia dhuronte automjetin personal “Cadillac” me të cilin kishte lëvizur dhe udhëtuar në Indi me këtë motivim: “për t’i ndihmuar asaj në dobi dhe në të mirë të të varfërve”. Nëna Tereze e qiti këtë automjet në Loteri të Indisë dhe fitoi mjaft para, kuptohet, si gjithmonë për të varfërit ndër më të varfër. Ky gjest e bëri Nënën Tereze shumë të njohur në Kishë dhe në botë.
Më 10 shkurt të vitit 1965 me dekretin papnor “Decretum laudis” Papa Pali VI e kishte pranuar dhe lartësuar bashkësinë e “Misionareve të Dashurisë” si “kongregatë të të drejtës papnore”. Kjo ua mundësoi atyre që së shpejti të mund të përhapeshin dhe vepronin në mbarë botën. Fill pas kësaj mirënjohjeje dhe pranimi “Misionaret e Dashurisë” filluan zgjerimin në botë: në Venecuelë (26 korrir 1965), shtëpia e parë jashtë Indisë e kështu me radhë në Europë, Afrikë, Amerikë, kudo në botë.
Papa Pali VI përkrahu edhe themelimin e Shoqatës ndërfetre dhe ndërkombëtare “Bashkëpunëtorët e Nënës Tereze” më 29 mars 1969, duke dhënë bekimin dhe pëlqimin e tij.
Papa Pali VI i kishte dërguar një çek personal “për të varfërit e Nënës Tereze”, duke përkujtuar dhe ndihmuar gjithnjë veprën e saj në dobi të të mjerëve në Indi dhe në botë.
Më 22 gusht 1968 Nëna Tereze hapi shtëpinë e parë të “Misionareve të Dashuris”, në Romë në lagjën “Torfiscale”, gjithnjë me ftesë dhe bekim të Papës Pali VI.
Më 6 janar 1971 Papa Pali VI ia dorëzoi Nënës Tereze “Shpërblimin për Paqe – Gjoni XXIII”, që dëshmonte edhe një herë nderimin, përkrahjen, dashurinë e tij për Nënën Tereze, për “Misionaret e Dashurisë”, për të varfërit e botës.
Këto janë disa nga çastet e bashkëpunimit mes Papës Pali VI dhe Nënës Tereze.
• DUKE LUNDËRUAR NËPËR KUJTIMET E MIA
Ja një pjesë e rëndësishme e fjalës së rastit të Papës Pali VI drejtuar shqiptarëve nga vendet e ndryshme të botës me rastin e 500 vjetorit të Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, kur ndër të tjera tha:
“Të dashur bij të Shqipërisë!
Ju urojmë sot në mënyrë të veçantë mirëseardhjen juve, që jeni mbledhur për të kujtuar 500-vjetorin e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, hero i kombit tuaj dhe i emrit të krishterë, pranë kësaj Selie Apostolike, që mund ta konsideroni shtëpinë tuaj atërore.
Ju takojmë me shumë dëshirë: vërtet, e dimë se fryma, më të cilën kremtoni këtë përkujtim, është ajo tradicionale e fisit(racës) tuaj, i cili, përmbi çdo interes, ka vendosur gjithmonë vlerat tradicionale të besës apo të besnikërisë në çdo impenjim, të nderës apo të nderit të vërtetë dhe, të burrnisë apo të tërësisë së virtyteve burrnore.
Fatosi Skënderbe ka qenë personifikimi i gjallë i këtyre virtyteve: ai jua ka lënë trashëgim, së bashku me lidhjen me miqtë e lashtë të atdheut tuaj, ndër të cilët rreshtohet me kënaqësi edhe Selia e Shenjtë, sepse u përket atyre, që nuk ju kanë lënë kurrë në baltë.
Këto virtyte, Gjergj Kastrioti i ka lënë amanet të shenjtë në atdhe e, edhe në diasporë e në mërgim.
E nëse historia ju ka parë të shtypur e të shpërndarë, mirësia e Zotit ka bërë që ju, me gjithë anëtarët e “gjakut tuaj të shprishur”, me aktivizmin e gjallë të lindur e me njohuritë e fituara, të ktheheni kudo në ndërmjetësues aleancash e bashkëpunimesh, që shpesh, ju kanë bërë paraprijës të ekumenizmit modern.
Urimi ynë, në këtë rast, për ju e për të gjithë shqiptarët, është që vuajtja të bashkohet gjithmonë me shpirtin tuaj tradicional heroik e, t’ju japë rast e meritë për të shërbyer si element mirëkuptimi e paqeje ndërmjet popujve e gjuhëve të ndryshme.
Do të realizohet kështu testamenti i Skënderbeut e, sërish, do të shkëlqejë në lavdi atdheu juaj, që është kaq i dashur për Ne e që e bekojmë me dashuri atërore”.

Pata rastin dhe kënaqësinë që personalisht ta takoja Papën Pali VI disa herë. Hera e parë qe me 7 shtator 1969 në Castelgandolfo, në Ditën e Studentëve të Kongregatës Propaganda Fide. Papa ishte me ne gjithë ditën, që nga mëngjesi e deri në orët e vona të mbrëmjes. Lozi me ne tombolë. Foli me ne sikur atë i mirë, kremtoi Eukaristinë me ne dhe për ne. Ishte sikur “njëri ndër ne”! Kur më prezantoi para Papës rektori i atëhershëm i yni mons. Jezerniku, Pali VI, më tha: “Jam i lumtur që së fundi edhe studentët shqiptarë mund të vijnë në Romë për t’u përgatitur për meshtari… E mjera Shqipëri, sa vuan! Guximshëm, Krishti e ka mundur botën!”
Në vitin 1975, kur udhëhoqa grupin e shtegtarëve të Ipeshkvisë Shkup-Prizren, Papa dëshironte t’na përshëndeste në gjuhën shqipe. Me këtë rast më tha kështu: “Gjithmonë i kam në zemër Shqiptarët, edhe sot dëshiroj të jenë afër meje, para syve të mi, që t’iu tregoj dashurinë time.” Dhe pikërisht ishim në rendin e parë (gjatë Audiencës së përgjithshme, vr. ime) në Sheshin e Shën Pjetrit, afër Papës.
Gjatë viteve të studimeve të mia në Romë (1969-1975), Papa Pali VI për mua ishte orientim i sigurt, frymëzim i madh, shpeshherë edhe ngushëllim për Kishën tonë martire. Kishte një buzëqeshje të dhimbshme, ecje të ngadalshme e të rëndë, sytë të thelluar, zgjeruar, duart e dobëta, trup të plogështuar e të sëmurë… Por, prapë rrezatonte me shpresë, siguri, me përvujtëri dhe thjeshtësi, dhe qysh në këtë jetë ofronte “pamjen” e amshimit.
Sa herë nga dritarja ime në Kolegjin Urbanian mbi Gianicolo kam shikuar dritaren e Papës…Deri sa flinte qyteti, në dhomën e Palit VI deri në orët e vona qëndronte drita e ndezur.
Provania e Zotit ose rastësia deshi që të jem në Romë edhe me rastin e vdekjes së Palit VI (6 gusht 1978). Qysh atëherë kam pasur mundësi të shihja, përjetoja për së afërmi këtë humbje të madhe. Qyteti i amshuar ishte thuajse i zbrazët, njerëzit ishin të pikëlluar. Secili dëshironte të komentonte jetën dhe vdekjen e Papës.
Jean Guitton duke analizuar dy papët e fundit shkruante kështu: “Papa Gjoni XXIII ishte pilot, ai i cili i jepte Kishës krah për të pasur mundësi të fluturimit – të depërtimit në botë. Ishte ky një guxim, një vepër e rëndësishme dhe profetike. Papa Pali VI kishte detyrë edhe më të vështirë dhe delikate, të realizonte Koncilin – ta tokëzonte aeroplanin i cili fluturonte…”
Një fjalë e urtë popullore shqiptare, thotë: “Vdekja gjithçka mbulon, vdekja gjithçka zbulon”. Për Papën Pali VI mund të themi: qysh pas vdekjes, janë të shumtë ata që zbuluan se ishte i madh, shumë i madh. Shumë njerëz do të duhet ende ta zbulojnë, kuptojnë, ndjekin.
Papa Pali VI lumturohet më 19 tetor 2014, ditën e Misioneve, ditën e lumturimit të Nënës Tereze, “përputhje” kjo që e ka dashur Zoti, Provania e Tij, Papa Françesku, që vetvetiu flet dhe dëshmon shumë.