Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

SOKRAT SHYTI-Mbijetesa e njeriut dhe e letërsisë

by

Mbijetesa e njeriut dhe e letërsisë/
Nga Agron Tufa/
Shkrimtari Sokrat Shyti është i “panjohuri i madh” që sapo ka shfaqur majën e ajzbergut të krijimtarisë së tij letrare. E them këtë duke u nisur nga ajo sasi e pakët e librave të tij të botuar në këto vitet e fundit dhe kryesisht romanit voluminoz “Nata fantazmë” (Tiranë 2014). Romanet: “PËRTEJ MISTERIT”, ” MES TUNDIMIT DHE VORBULLËS”, ” GËRRYERJET E MAKTHIT”, “HIJA E TURPIT DHE E VDEKJES”, ” KOLONELI KRYEDHJAK”, ” SHPRESAT E NËMURA”, ” PËSHTJELLIMET E FATIT I, II”, dhe vepra të tjera, të gjitha romane me nga 350 – 550 faqe, janë në dorëshkrime që presin të botohen. Ëndrrat dhe vrulli i parë i romancierit të ri, që kthehej nga studimet jashtë shtetit plot energji e dashuri për artin dhe letërsinë, u prenë që herët nga tehu i egër i diktaturës komuniste. Por Sokrat Shyti me sa duket, i përket asaj rrace shkrimtarësh që nuk mposhten dhe nuk dorëzohen. Ëndrra e vjetër e shkrimtarisë u mbajt e fshehur dhe e topitur nën lëkurë, përfund një shpirti, që e di mirë, se diktaturat janë nomade, sado absurde e të egra qofshin dhe se karakteri i tyre nomad, nuk mund të fitojë mbi karakterin e shkrimtarit, i cili është i përjetshëm, së paku, sa për t’i shkruar diktaturës nekrologjinë e saj.
Kështu ka ndodhur gjithmonë dhe kështu ndodhi dhe me Sokrat Shytin. Oshënar i dëbuar në një “bermundë” të një province të humbur, ai doli i gjallë, pas 27-30 vjetësh dhe filloi ringritjen nga hiri.
Po kush është Sokrat Shyti?
Po japim një portret të shpejtë, blic, në pamundësi të një portreti të plotë, ngase jeta e tij është e tillë, sa nuk mund të rroket me një shënim si ky.
I kthyer nga studimet në Univesitetin shtetëror të Moskës, fill pas ndërprerjes së marrëdhënieve shqiptaro-sovjete në vitin 1960, Sokrat Shyti punon në radio “Diapazon” (që aso kohe gjendej në rrugën e Kavajës), në një redaksi me miqtë e tij gazetarë – Vangjel Lezho dhe Fadil Kokomani – që të dy, mandej, të arrestuar, e më vonë, të pushkatuar nga rregjimi komunist. Përveç radios, Sokrati 21 vjeçar, nese e përfytyrojmë, ka asokohe interesa pasionante letrare. Shkruan romanin e parë “Madam doktoresha” dhe është në prag të botimit, por… ajme! Fill pas arrestimit të miqve, si për ta mbushur kupën, një vëlla i tij piktor, arratiset jashtë shtetit. Sokratin e arrestojnë në shtator 1963, ndërsa në nëntor të atij viti e internojnë familjarisht me nënën dhe motrën e vogël në një vend midis Ardenicës dhe Kolonjës së Lushnjës. Për 27 vjet rresht familja banon në një kasolle lopësh me kallama, pa dritare, ndërsa Sokrati u nështrohet punëve të detyruara. Pëgjatë 27 viteve ai është i shtrëguar ligjërisht të paraqitet tre herë në ditë tek i Plotfuqishmi i zonës. Nuk ka të drejtë të lëvizë nga vendi i internimit, është i privuar nga çdo lloj dokumenti, etj. Në këto kushte, mes një kasollje lopësh, ai lindi dhe rriti fëmijët. Pas rënies së komunizmit, vazhdoi të qëndrojë edhe për tre vjet të tjera në atë vend vuajtjeje dhe vetëm në vitin 1993, kur dy fëmijët iu bënë për shkollë, arrin të shpërngulët pa plang në Tiranë, ku së bashku me 9 familje të tjera të internuarish politikë, pushteti i atëhershëm i strehon në ish-kopshtin nr 9. Pas viteve ‘2000, me mundime të mëdha e falë ndihmës së dashamirëve të tij, Sokrat Shyti ia del të botojë në tirazh të pakët e lidhje të thjeshtë 3-4 libra – një pjesëzë të vockël të krijimtarisë së tij.

Romani “Nata fantazmë” i Sokrat Shytit.
Mund të them se asnjë roman shqiptar deri më sot, nuk ka arritur të prek në mënyrë aq kaleidoskopike shtresat e realitetit shqiptar të kohës së diktaturës. Në sfondin e tejngopur me intriga të mëdha politike të përmasave perandorake, në një pezhishkë të botës, frymon e regëtin “njeriu i vogël”, “njeriu i tepërt”, fati i të cilit rrokulliset nga njëra gjysmëperëndi politike tek tjetra. Por jeta, përditshmëria që konfigurohet mes presave të egra e ingranazheve, fatet e hipertrofizuara që rrëkëllehen nga ankthi në ankth nën syrin survejues të diktaturës, ka gjetur shprhjen e saj autentike në qindra faqe tek romani “Nata fantazmë”. Në faqet e romanit ndjehen ngërçet dhe paralizat e këtyre fateve të njerëzve të vegjël, sikundërse drithërimat e drejtorëve, shefave, ministrave: askush nuk është i sigurtë për fatin e tij, për ekzistencën e tij. Planet e romanit janë të gjera, të tipit tolstojan, por bota, psikika emocionale, komplekset dhe përjetimet metafizike të personazheve që popullojnë romanin janë të frymës dostojevskiane. Për nga përmasat dhe ndjeshmëria romani “Nata fantazmë” mund të quhet gjithëpërfshirëse, sepse rrok dhe prek të gjitha shtresat e shoqërisë shqiptare, nga jevga, polici, kasapi, peshkshitësi, deri tek funksionarët e mesëm e të lartë partiakë e shtetërorë, sekretarë politikë e ministra, përfshirë dhe kryetarin e parlamentit, të cilët vetëm kur ndjejnë në rrembat e gjakut mashtrimin përjetojnë në vetvete zhgënjimin më të hidhur, por e kanë të pamundur ta pakësojnë grykësinë e ligësisë. Nga ana tjetër secili kërkon të përligjë ekzistencën e tij, secili kërkon të thotë të vërtetën e tij, secili kërkon një mbështetje nga dikush më i fortë, që të mos skartohet nga agregati i hekurt e nivelizues i diktaturës. Dhe gjithka e ka një çmim: dikush e paguan varësinë, përuljen, dobësinë me dorëzimin e nderit dhe personalitetit, dikush tjetër e paguan guximin me jetën: në një bota ku nuk ekziston mëshira, njeriu duhet të shpikë armën e mbijetesës. Shkrimtari i jep gjithkujt mundësinë, pavarësisht rrangut apo pozicionit në hierarkinë shoqërore, të zbulojë atë çfarë përfaqëson, atë që e mban gjallë. Dikë e mban gjallë sfida, arroganca, dikë dinakëria, intriga e servilizmi, po dikë tjetër e mban gjallë frika, sikundër është kapter Bakiu, që e përdor frikën e tij, alivanosjen, si armë të mbijetesës. Meqë ra fjala, gjithë romani pulson nga frika, nga lloje të ndryshme ankthi e frike. Frika mund të themi, se është dhe Kryepersonazhi që ndërton polet e fuqishme emocionale të veprës.
Fatet e njerëzve janë vendosur në një sfond të tejnginjur nga pasiguria dhe terrori: ata sot janë, nesër dalin para skudrës së pushkatimit, shpesh pa e mësuar se për çfarë ekzekutohen. Jemi në pikun e terrorit dhe pasigurisë: shteti komunist bën hekatomba të përgjakshme mbi intelektualët, për t’i treguar bindjen dhe nënshtrimin servil Stalinit. Në mënyrë artistike është përcjellë në qendër të romanit “shën bartolomeu” shqiptar, që nis me hedhjen e një sasie dinamiti në ambasadën sovjetike. Përgjatë natës arrestohen qindra intelektualë dhe pushkatohen 22 prej më të shquarve. Me këtë banjë gjaku Stalini do të kënaqet dhe siguria e burrecëve të shtetit tonë është e garantuar. Ajo çka mbetet është shija e hidhur tragjike e fatit, jo më të të pushkatuarit, por fati i familjes. Por në këtë lëmsh mpleksen dhe personazhe të tjerë, nga njerëzit më të thjeshtë deri tek shefja e kabinetit të ministrit të shtetit, e cila, si femër me ndjeshmëri të butë bëhet përçuese e zërit të brendshëm, futet në qelinë e skëterrshme të viktimës, profesorit kirurg, bashkëshortit të mikeshës së saj, jo thjeshtë ta ngushëllojë përpara pushkatimit sa të krijojë një urëlidhëse mes tij dhe të shoqes, të marrë me shkrim amanetin e fundit, që ky ta çlirojë të gjorën grua nga vetmia e vejanes për vitet në vazhdim.
Gjuha e personazheve është dhënë në mënyrë adekuate, në përputhje me vokalin njerëzor e shoqëror, shpesh me paradokse, pasazhe të humorit të zi, logjikës absurdiste dhe sarkazmës. Karakteristikat ligjërimore ruajnë koloritin ambiental, por edhe shkallën e përkatësisë kulturore e sociale të personazheve.
Romani “Nata fantazmë” është një roman i shkruar, kryesisht, në traditën realiste, i cili shterron ato kuadre të realiteteve tona shoqërore e politike, të cilat për pesëdhjet vjet mbetën jetime, të papërjetuara nga “shkrimtarët e partisë” dhe dogma sunduese e “realizmit socialist”. Romani i Sokrat Shytit i ringre këto realitete për t’u ripërjetuar, duke i kthyer asaj kohe një pjesë të borxhit tonë moral dhe për të theksuar, se asgjë nuk është harruar. Është një roman thellësisht human për mesazhin dhe frymën që përcjell, ndërsa botët e polarizuara dhe të homogjenizuara artistikisht, i sjellin letërsisë shqipe një kontribut thelbësor në gjuhën dhe ndjeshmërinë e narrativës romanore.
Vlerësimi i këtij romani, përveç velrave të padiskutueshme letrare, është një mirënjohje dhe gjest, që sado i vonuar, duhet të na përbashkojë rreth aktit të rezistencës njerëzore, rezistencës ndaj të keqes dhe mbijetesës së njeriut dhe letërsisë. A nuk është një mrekulli, që të gjitha këto virtyte njerëzore dhe artistike kanë mbijetuar të padëmtuara tek njeriu dhe shkrimtari Sokrat Shyti?

Agron Tufa,

Tranë, shtator 20014

VALSI POETIK I EMIGRANTIT FESTIM LITI

by

(Festim Liti, “Valsi i Vdekjes”,poezi, prozë, publicistikë, Tiranë-Larisa, 2014)/
Nga Kolec TRABOINI/
Festim Liti është një emigrant që tashmë i ka kaluar dy dekada jashtë atdheut dhe ka prekur tërë kontinentin e me odisenë e tij. Me prirje letrare që në rini, por pa mundur të botojë në shtypin e kohës, sepse “biografia politike” ka qenë plaga e vuajtja e shumë e shumë shqiptarëve të ndaluar në shkollim dhe krijimtari. Festim Liti, i ndaluari i diktaturës fillimisht shkoi emigrant në Gjermani. Tentoi të qëndrojë në Francë, dhe pasi aventura e arratisjeve nëpër kufijtë europianë nuk i rezultoi me sukses, sepse edhe largësia e lodhi, preferoi Greqinë, kështu që u vendos në Larisa ku pati mundësinë të bashkohej edhe me familjen.
Në një nga ditët e zakonshme të punës, në një qytet ku kishte pak shqiptarë, gjen në në një kioskë ku shitej shtypi, një gazetë “Egnatia”. Një gazetë në gjuhën shqipe dhe iu duk se po takonte atdheun. Menjëherë i shkruan kryeredaktorit në Athinë që ishte miku i tij i rinisë dhe që është autori i këtyre radhëve. Që atëherë Festim Liti u bë një nga bashkpunëtorët kryesorë të gazetës dhe korrespondenti i saj për Larisën. Janë të shumta shkrimet e Festim Litit në gazetën “Egnatia”, reportazhe, përshkrime, poezi, gjithashtu ai është një nga autorët e përfshirë në albumin poetik të emigrantëve “Balada e largësive” botuar në Athinë në vitin 1995.
Mbylljen e “Egnatias” e priti me dëshpërim, por ndërkohë kishin dalë gazeta të tjera shqipe në Athinë. Afrohet me klubin e shkrimtarëve “Drita” në Athinë dhe revistën “Pelegrin” ku është një nga anëtarët më aktivë.
Boton librin e parë “Shtëpinë e kam në një pikë lot”- monografi, dhe këtë vit sjell librin e tij të dytë “Valsi i vdekjes” – poezi, tregime dhe publicistikë.
Janë krijime të dy dekadave, subjekte të qëmtuara me kujdes e të limuara me pasion. Një libër në kaq vjet mund të duket pak, por kur e lexon e ndjen se skalitja e vargjeve dhe e fjalës ka dashur kohën e vet. Si një gurgdhendës i mirë që nuk e vë gurin në mur pa e latuar në atë mënyrë që të mos e lëvizë më as koha, por as lëkundjet e tokës.
Poezitë e Festim Litit mund të themi se kanë katër karakteristika: kanë ndjesi, kanë figuracion, kanë mendim dhe janë lakonike, çfarë të bën t’i lexosh me kënaqësi dhe të kesh po atë ndjesi edhe kur t’i lexosh sërish. Festim Liti si autor i shmanget dy elementëve që e bëjnë poezinë të lodhshme: retorikës dhe pasthirrmave, të cilat vihen re në disa autorë që rreken të bëjnë emër duke buçitur më shumë sesa duke medituar. Atdhedashurinë e gjen tek vargjet e Festim Litit siç e gjen lexuesi tek Manushaqja e Naim Frashërit, të thjeshtë e të brishtë, por edhe me një metaforë që të ndez imagjinatën për të bukurën e të mirën. Janë 55 poezi në tre cikle që kanë një gjeografi vendesh krijimi që kalon shtetet e Europës në kalim kufinjsh, “Baladë për rininë e vrarë” – Tuluzë 1992, “Dilemë” -Nyrenberg 1992, “Kurbeti” në Larisa 1993, por edhe “Në kopshtin e huaj” në Naples, Florida të Amerikës 2013 ku ai është gjendur si vizitor, ashtu siç ka edhe poezi shkruar në Tiranë vitet e fundit, ku vjen më shpesh tashmë, sepse sa më shumë shkon mosha aq më shumë malli për atdheun të tundon.
Poezia e Festim Litit është intime, si një bisedë në një distancë të afërt, ta zëmë me veten, me një mik a me një shok, me një vajzë a me një lule, me një pëllumb apo me një pemë lule në oborrin e shtëpisë. Edhe kur poezitë kanë karakter shoqëror, pra që vijnë jo nga një mundim a brengë personale, por nga një hall që u ka rënë shumë njerëzve në shpinë, ai mbetet në kufinjtë e njeriut që edhe zemërimin e ka të butë. Një zemërim që të thërret për t’i ndryshuar gjërat, sepse kësisoj nuk shkojnë. Të duken si fjalët e pleqve të urtë që edhe zemërimin e kanë si urtësia e syve melankolikë. Edhe kur shfaqet ky zemërim me të keqen nuk gjen urrejte, sepse fjalën e konsideron si një medikament për shpirtin e argasur të njeriut.
Do ta konsideroja poezinë e protestës të Festim Litit si fjalët e këshillat e një Bude të mençur që mediton thellë, që i flet të nesërmes, që sheh dritë atje ku të tjerët kanë ngecur: /tek tingujt hyjnorë mbështeta ballin/ e ndjeva qetësi, qetësi./
Ka vargje të dëshpëruara për fatin e mërgimtarëve të varfër, të cilët ndoshta më shumë se askush janë pranë natyrës, në rastin tonë pranë pëllumbave që i ushqen me varfërinë e tij, që ndonjëherë i duhet t’u kërkojë ndjesë atyre që janë simboli i paqes, duke iu drejtuar:/ Më falni, o fluturakë fisnikë,/sot s’mund t’iu pres jam me nxitim!/ Tej, tek katedralja hijerëndë,/ një dorë prifti do të puth, /për të marrë një rracion ushqim…/
Poezia herë-herë mbështetet në imagjinatë e abstragim nga realiteti duke të futur në botë misterioze, gjë që tregon se autori parapëlqen edhe poezitë me ide filozofike e me një mendim jo të drejtpërdrejtë, siç është poezia “Njeriu pa kokë” për një njeri që kish bërë një jetë pa patur kokën e vet mbi supe dhe në dëshpërim në fund të jetës lutet: / Më ndihmoni, o njerëz!/Presidentë qofshi a ministra,/deputetë, lypsarë, zuzarë a kusarë,/ diku po e gjetët ma thoni./ Nuk dua sytë, veshët apo gojën,/as dhëmbët nuk i dua se ishin proteza,/por trurin, ju lutem, të ma ktheni,/për të vajtur i lumtur në varreza…/
Padyshim kjo poezi është ndër më të bukurat, sepse është edhe e veçantë, nuk është një temë që e gjen të rrahur përditë, nuk është përgjërim, por një mendim i thellë se çfarë në të vërtetë është më e çmueshme për njeriun në jetë e çfarë kemi humbur nëse nuk kemi ditur të jemi vetvetja, por njerëz me mendje të shartuar e të budallepsur nga politika e ditës. “Fabul makabre” është një poezi e kësaj natyre që përgjithëson nëpërmjet subjektit mistik, ikja e dy kufomave nga morgu. Të duket misterioze në plan të parë, sikur ke të bësh me një ngjarje vërtet makabre, por që përfundon me një grotesk të goditur dhe e bën poezinë një krijim të realizuar me mjeshtëri. Pasi po përpiqeshin të zgjidhnin misterin e ikjes së kufomave zbulojnë se ata kishin vjedhur vetëm kasafortën e spitatit, ndaj: / Vetëm atëherë ministrat e deputetët,/morën frymë të lehtësuar./ O Zot, sa me fat jemi,/ç’do mbetej për ne,/sikur të vidhnin arkën e shtetit?!/.
Poezia është shkruar në korrik 2013, po a nuk jemi në realitetin e sotëm kur dikush e ka vjedhur arkën e shtetit? Poezia e mirë është ajo që edhe pse i referohet një kohe apo një ngjarje, vlen edhe për kohë të tjera, ka forcën si të veçantës por edhe të përgjithësimit. Tek Festim Liti i gjen këto sepse ai punon me kujdes me poezinë, e qëmton me kujdes vargun, punon me idetë, është i kursyer në vargje dhe siç tërë jetën ka qenë një mekanik tornitor i mire, bën punë të imta, i jep metalit formë dhe vargut bukuri e hijeshi.
Kam kënaqësinë të jem personazh i Festim Litit në një poezi, “Kupëz malli”, shkruar në 1995 kur bashkë punonim për gazetën e emigrantëve shqiptarë “Egnatia” në Greqi. Një poezi me ndjesi të thellë për shokun e rinisë, por edhe bashkvuajtësin në mërgim, në prag të një fluturimi të ri përtej oqeanit: por sado larg të ikim me mërgimet tona shpirti na mbetet në Atdhe: / Ndërsa “kuajt e tu të bardhë”, jele-harlisur,/ me trok të rëndë rendin drejt moskthimit./ Ma thotë zemra, vëlla, ma thonë yjet,/ ma thotë hëna tek lan faqet burimeve/ta pimë bashkë në këtë mbrëmje ndarje, /një kupëz-malli me nektar Shqipërie!/
Titulli i librit është marrë nga një letër dërguar radio Tiranës në vitin 2000, me mallin e zjarrtë e tundimet e mërgimeve të gjata, por do të thosha se i tërë libri është një vals i bukur i emigrantit dhe poetit Festim Liti në tërë skajet e kontinentit. E të vazhdosh të vallëzosh deri në fund të jetës me bukurinë e fjalës dhe të tingujve të jetës është një gjë e bukur, çka do të thotë se jeta edhe në hallet e mergimtarit ka bukuritë e veta e mbi të gjitha e ka një kuptim madhështor, ajo që dikur më ka shkruar në një letër Festim Liti për kohën kur ka qenë në Frankfurt e ku u thoshte punëdhënësve “Zotërinj, jam i fuqishëm. E shes lirë krahun tim. Por shpirtin tim nuk e shes!” Poeti Festim Liti e ruajti shpirtin e tij kudo ku punoi e u robëtua si emigrant, e mblodhi copëza- copëza me fjalë e me vargje, me bulëza vese e djerse, e plot nostalgji e dashuri e solli dhe e vendosi si buketë me lule në parzmin e Atdheut të vet.

19 shtator 2014

“Shenjtenia e Juej: Miresevini ne trojet tona arbenore!

by

Shkruan: Prof. Sami Repishti/
Ridgefield,CT. USA.- Sot, kam kenaqesine qe, si shqiptar mysliman, me jepet rasti me pershendete ardhjen e Atit te Shenjte, Papa Françesku, ne trojet tona arbenore:
Shenjtenia e juej: Miresevini ne Shqiperine tone, atdheu i te gjithe shqiptareve!
Shqiptaret kudo qe jane, dhe pa dallime konfesionale, ju presin me mirenjohje per gjestin tuej fisnik, dhe me shpresen se vizita e juej do te forcoje besimin e tyne per nji te ardhme ma te mire. Vizita e juej konsakron randesine e se kaluemes sone tejet tragjike, fisnikerine e frymes sone vellaznore nderfetare, perkrahjen e Selise se Shenjte per klerin e besimtaret katolike shqiptare –shembuj te shkelqyeshem te kushtimit tyne per fe e atdhe- dhe perpjekjet tona te perbashketa me ndertue
“Nji Shqiperi me Zotin, dhe per njeriun”.
Lidhjet e vendit tone me qytetnimin “christianitas” te Europes jane te vjetra; ata gjallojne qe ne vitet e para te evangjelizimit me shenjtet Pal dhe Andre. Ashtu si tregojne etnit e hereshem te Kishes, me gjakun e martireve iliriane u hodh “fara” e krishtenimit ne Ilirine e moçme, Shqiperia e sotme. Kjo “fare” dha frytet e saj ne Shqiperi, dhe i dha Kishes Katolike Apostolike Romane”kater Pape me zanafille shqiptare”, -simbas gazetes “L’Osservatore Romano”–nji kontribut qe na ban te gjitheve, dhe me te drejte, me qene krenare:
Papa Shen Eleutheri (175-189 AD);Papa Kajus (283-296 AD);Papa Gjoni IV (640-642 AD);Papa Klementi XI (1700-1721 AD) i cili,perkrah sherbimeve pastorale dhe forcimit e unifikimit te Kishes se Romes, u kujdesue shume edhe per atdheun e te pareve te ti, Shqiperine tone. Kuvendi I Kombetar Shqiptari njohun si Kuvendi i Arberit (1703). i nxitun prej tij, u ba pikenisja e nji levizje te panderpreme te “shqiptarizimit” te funksioneve dhe kuadrove kishtare, dhe fuqi mbeshtetese e zgjimit tone kombetar shqiptar.
Gjate shekullit XV, u shkrue epopeja madheshtore e herojt tone kombetar, Gjergj Kastrioti-Skenderbeu, perpjekjet e te cilit me mbrojte Shqiperine e Kishen Katolikei dhane atij titullin “athleta Christi” dhe “mbrojtes i Krishtenimit”. Gjate 25 vjeteve te luftes se panderpreme, rezistenca e shqiptareve -ne nji kohe kur nuk ekzistonte “shteti” por “Kisha”- ka qene e organizueme dhe e mbeshtetun fuqimisht nga hierarkia e Kishes Katolike ne Shqiperi. Simbas Imzot Fan S.Nolit, organizimi kishtar ne ipeshkevi e famulli zevendsoi ate shtetnor te prefekturave dhe komuneve, dhe drejtohej nga klerike katolike, te kryesuem nga Ipeshkvi Pal Engjelli, i Durresit. Ne ato dite te veshtira, Selia e Shenjte ka qene mbrojtesja ma konsekuente e luftes se shqiptareve per pavaresi, ne perleshje me ushtrite invaduese te Perandorise Otomane.
Te larguem nga qendrat urbane, popullsia katolike e strehueme ne krepat e malesive tona, atje “ku pula han gur”, ruejti pavaresine e vet, te vendit e te fese, per pese shekuj me rradhe, perhere besnike te Selise se Shenjte. Kjo lidhje e ngushte shume shekullore tregoi fortesine e saj veçanerisht gjate dekadave fatale te terrorit komunist ne Shqiperi, qe nuk njohu as deshi te njohe te kaluemen e vendit tone. Sot, e lodhun, e me kujtesen e diteve te veshtira, popullsia katolike shqiptare, “Lleshrat e Markrat” e Veriut qe i shpetuen masakres komuniste, gjeten forcen e mjaftueshme me u ringjalle, me u organizue, dhe melulezue si asnji here ma pare. Fatmiresisht, me 25 prill 1993, me viziten e Atit te Shenjte Gjon Pali II ne Shqiperi, u rimekamb hierarkia e Kishes Katolike. Me 19 shtator 2003, u lumenue krenaria e jone, Nana Tereza- qe shpresojme te shenjtenohet nga Kisha!-, u naltesue ne poziten e Princit te Kishes i shumevuejtuni Mikel Kardinal Koliqi,-tue lane vendin te hapet per nji kardinal te ri shqiptar!-u plotesue proçesi dioçezian i kanonizimit te katerdhete martireve te vrame egersisht nga rregjimi i terrorit komunist, “deshmitare guximtare te kambenguljes me mbrojte fene!”. Kisha Katolike Shqiptare mbijetoi, u ngrit dhe u rrit çdo dite. Sot, ky Lazarus i shekullit tone na gezon te gjitheve!Sot, Kisha Katolike ne Shqiperi, e ringjallun, nuk ashte vetem nji “mesuese e fese”, nuk ashte vetem “nji force sheruese”, por ne fjalet e Atit te Shenjte ajo ashte “…nji spital fushor mbas betejes qe e rrezikoi per 45 vjet me rradhe”.
Shenjtenia e juej ploteson sot deshiren me vizitue Shqiperine, “…me vertetue mbeshtetjen per Kishen shqiptare, dhe njikohesisht me deshmue inkurajimin dhe dashunine per nji vend qe ka vuejte aq shume dhe gjate nga pasojat e ideologjive te hueja!” Keto vuejtje te mirenjohuna nga Selia e Shenjte, jane baza e mendimit dhe veprimit tone.
Per 45 vjet te gjata dhe te mundimeshme me rradhe, shqiptaret u detyruen me u gjunjezue si nji grigje e frikesueme nga prania e ujkut te kuq; ata u detyruen me u binde ndaj udheheqesve te egjer dhe te imponuem kunder vullnetit te popullit- me perjashtim te legjioneve te privilegjueme te shqiptareve te rebeluem qe gjeten guximin e duhun me i thane JO! kercenimeve, arrestimeve, burgimeve, tortures, -ah! po, tortures anti-njerezore!- dhe ekzekutimeve jashte-ligjore. Mijera heroj te heshtun, stoike para veshtiresive, perdoren ekzistencen e tyne te lire- e vetmja arme e mbetun!- aktin e mbijeteses kunder perbindshit mishngranes komunist. Ruejtja e ekzistences se lire ne nji bote jote lire u tregue si shprehja ma e nalte, dhe ma e plote e lirise se individit, forma ma efektive e rebelimit kunder shtypjes!
Ne fjalen pershendetse per shqiptaret gjate vizites se tyne ne Vatikan, 28 prill 1968, peseqind vjetori i vdekjes se Skenderbeut, Papa Pali VI u shpreh keshtu:” Bijte fort te dashtun shqiptare!….ne qofte se historia ju ka pa te shtypun e te shperndame, miresia e Zotit ka premtue qe ju, me te gjithe perfaqesueset e ‘gjakut tuej te shprishur’ (Papa e tha shqip kete fraze!) me veprimtarine e gjalle qe keni ne shpirt, dhe me njohuni te fitueme, jeni ba ure miqesishe e bashkepunimi, dhe ne kete menyre, jeni ba para-ardhesit e ekumenizmit modern”. Dhe shtoi: “Selia Apostolike gezohet qe ban pjese me miqte e vjeter te Atdheut tuej, mbasi e numeron veten njeni nga ata qe kurr nuk u dolen fjalet”. “…Para-ardhes te ekumenizmit modern”: percaktim i lavdishem i fisit tone arbenor!
Na, shqiptaret e shumevuejtun, nuk harrojme mesazhet shpresedhanese te Papes Shenjtor, Gjon Pali II. Nga brigjet perendimore te Adriatikut i drejtohejShqiperise:”Sot, nuk mund te mos e hjedh veshtrimin tim pertej detit ku Kisha heroike ne Shqiperi tronditet thelle nga persekutimi i gjate, por edhe pasunohet nga dashunia e martireve te saj, ipeshkevij, meshtare, rregulltare e rregulltare, e besimtare te thjeshte”. Ne aeroportin Rinas,Tirane, ai puthi betonin e pistes ajrore ne shenj respekti te thelle per kete toke te martirizueme; dhe ndoshta pa dijenine e faktit se nen ate beton te ftohet pushojshin, te palosun njeni prane tjetrit, eshtnat e shume te burgosuneve politike, bashkevuejtes myslimane, orthodoks, e katolike qe vdiqen ne kampet e punes çfarosese te komunizmit ne Shqiperi….! Nji gjest kuptimplote e thellesisht humanitar!
Aty, ai deklaroi:” Ty, o popull fisnik shqiptar, te drejtoj pershendetjen time te ngrohte dhe te dashtun. I dime te gjitha ngjarjet e trishtueshme qe te ashte dashte me perballue, veçanerisht ne 25 vjetet e fundit (1967-1992.SR), vite te nji mundimi te vertete, pasojat e te cilit koha me veshtiresi do te arrije t’i fshije, dhe qe Europa dhe e gjithe bota, nuk duhet t’i harrojne….(Dhe) jemi gezue qe mund te ndajme me ty, vend i dashtun, i paisun me tradite kulturore e shpirtenore, gezimin per lirine e fitueme… Vizita e ime deshiron te jete nji nxitje…ne respektimin e te gjitheve dhe tue ndjeke gjurmet qe per ju jane te njohuna, ate te bashkejeteses paqesore, te bashkepunimit te hapun, dhe mirekuptimit ndermjet te elementeve te ndryshem etnike, kulturore, dhe shpirtenore”.
Tragjedite e Greqise antike na mesojne se urtia ka burimin ne vuejtje. Zoti i Madh e din sa vuejtje ka pesue Shqiperia…vuejtje e perseri vuejtje!E kuptojme qe keto vuejtje duhet t’i kthejme ne mesime, ne fitore, dhe kjo ashte rruga qe duhet te ndjekim. E kuptojme qe duhet te perbuzim urrejtjen e hakmarrjen (qe diktatura e kuqe ushqeu me metoda “shkencore”!) Akoma sot, 23 vjet mbas shembjes se komunizmit ne Shqiperi, viktimet e pafajshme pyesin: “Çfare te keqe i kemi ba Nanes Shqiperi? E kemi dashte me shpirt, dhe me zemer te ngrohte!” Kjo tregohet sot, kur ne mendjet e zemrat tona kerkojme qe vuejtjent’a kthejme ne fitore te njerezimit dhe vendosmenine te ndjekim kete rruge per qetesimin tone shpirtenor!
Mbeshtetja e jone shekullore ne nji “nacionalizem” rudimentar nuk na pergatiti me ballafaque sfidat e botes moderne. Sot, nuk jemi naïve! Sot, jemi te paisun me dituni, sidomos me njohuni mbi arritjet e Botes se Perendimit; sot kemi hape dyert e vendit tone te mbyllun hermetikisht per afer 50 vjet, me synimin e caktuem: me pa ma mire, me ndigjue ma mire, me mendue ma mire, e me projektue ma mire te ardhmen tone ne Europe. Europa ashte shtepia e jone! Me nji qendrim te ketill, gjendja e jone ne Shqiperi do te permiresohet, e vellaznit e motrat shqiptare do te mesohen me dashte njeni tjetrin e jo me urrye. Keshtu, Shqiperia e don te ardhmen e femijve te saj pa u konsumue nga urrejtja per kundershtaret…!
Nji shembull te shkelqyeshem na japin ish te perndjekurit politike, viktima te diktatures se proletariatit. Qe nga viti 1991, ata perpiqen me pengue kthimin e perseritjen e pervojes komuniste. Sot, kjo perpjekje duhet tejete misioni i te gjithe shqiptareve.“Pa falje, nuk ka dashuni te vertete!”(Nana Tereza)
Fisnikeria e skajshme e viktimave te pa faj e te pa mbrojtje te komunizmit ne Shqiperi, ashte shprehe me madheshti shpirtenore nga viktima e dallueme, bashkevuejtesi im poet, Arshi Pipa. Ai shkruen:” …Ne burg kam njohe egoizmin e eger qe arrine te uroje vdekjen e shokut per t’i vjedhe buken, te frikes se marre shtazore qe erreson jo vetem syte, por deri edhe ndjenjat…Une nuk mbaj meri atyne qe me kane ba te vuej, madje i falenderoj, dhe sinqerisht. Ka te drejte te mallkoje ai qe shtypet nga ajo. Por, ai qe i mund, do te duhej t’a bekoje. Ndersa njena degjeneron ne vuejtje, tjetra ripertrihet. Poshte ajo çon te krimi. Nalt, te hyjnia!”
E kuptojne xhelatet komuniste kete gjuhe sublime?
Nji perbuzeje e ketill e urrejtjes dhe hakmarrjes, gjest fisnik i ish te persekutuareve, keputi sinxhirin e hakmarrjeve te ndersjella qe njeh mire historia e vendit tone. Ish regjimi komunist ne Shqiperi nuk mund te quhet nji aksident i hidhun historik; ai ka nji kontekst, ne kohe e ne hapesine, qe e spjegon –megjithese asgja nuk justifikon pranine e “murtajesse kuqe” ne atdheun tone.
Ajo qe bajme na sot si popull shqiptar ashte ndertimi i nji konteksti qe i pershtatet natyres dhe interesave te popullit tone. Pa –izma; pa eufori! Ky qendrim ndertues u shpreh me elokuencenga Argjipeshkevi Metropolitani Tiranes dhe Durresit, Imzot Rrok Mirdita, kur shkruen: “…Eshte endrra e femijeve tane qe merr tingull, eshte shpresa e tyre per nje bote me te mire qe do te kumboje duke zgjuar ne qeniet tona me ritmet e saj, vetedijen e nje dhurate te humbur, por qe perseri do te na behet dhurate. E ky tingull eshte sfide, sfide qe vjen prej atyre, ne duart e te cileve, duhet te dorezojme te ardhmen!” Dhurate: nji Shqiperi shpirtenisht te qetesueme!
Shenjtenia e juej: Akoma pa vue kambe ne token tone te pergjakun rande, na vjen mesazhi i juej inkurajues nga Seuli i Korese ne lidhje me tolerancen fetare ne Shqiperi: “Po shkoj ne Shqiperi i shtyem nga dy motive: i pari, sepse kane tregue pjekunine me formue nji qeverisje –mos harroni jemi ne Ballkan!- kane tregue nji pjekuni me formue nji Qeveri te bashkimit kombetar me myslimane, orthodoks e katolike dhe me nji Keshille Nderfetar qe ndihmon shume, dhe qe ashte i balancuem. Kjo ashte e mire, dhe e harmonishme. Prania e Papes synon me deklarue per te gjithe se per popujt ebotes ashte e mundun me punue se bashku. E ndjeva kete nevoje me ndihmue ate popull fisnik.
Ka edhe diçka tjeter! Kur mendojme per historine e Shqiperise, e pame nga aspekti fetar: Shqiperia ka qene i vetmi vend i ‘botes komuniste’ qe ka sanksjonue me Kushtetute ateizmin ne praktike…!Keshtu e ndjeva, duhet te shkoj. Ashte afer, vetem nji dite!”
Mesazhi i juej u ndigjue nga qindera miljona ne boten mbar dhe ka rrite shume kapitalin moral te atdheut tone. Pozita e juej e privilegjueme, dhe respekti i madh qe gezon emni i juej ne boten tone te tronditun, ngjallin shpresa per te gjithe ne, shqiptaret pa dallim, pa perjashtim, se ne Seline e Shenjte kemi nji za te forte, dhe nji dore te sigurte qe na kupton, na çmon, dhe na ndihmon.Ashtu si na ndihmoi Papa Benedikti XV, ne vitet 1919-1920. Mbas takimit historik me Imzot Luigj Bumçin, kryetar i Delegacionit Shqiptar ne Konferencen e Paqes Paris, Papa instruktoi Nuncin Apostolik ne Washington D.C., te nderhyje prane Departmentit te Shtetit me kerkese te perkrahej Delegacioni Shqiptar ne Paris. Nderhymja hapi dyert “e mbyllyna” te diplomacise europiane per takime me shqiptaret. Mik i mire, ne dite te veshtire!
Shenjtenia e juej! Po, Shqiperia ashte afer. Ejani, shikoni, gezohuni per faltoret e shumeta multi-konfesionale qe sherbejne nji popullsi te etun per sherbime shpirtenore. Ejani ne trojet tona arbenore, ne Shqiperi dhe ne Kosove (qe ju pret me padurim!), dy shtete me shumice myslimane, dhe shikoni “…para-ardhesit e ekumenizmit modern” qe festojne lavdine e te krishtenit Skenderbeu, heroj kombetar per te gjithe; shikoni se si katedrale, monumente, institute e bulevarde mbajne emnin e murgeshes se krishtene, Nana Tereza; shikoni sa shume festime fetare kremtohen se bashku ne nji atmosphere vellaznimi..…
Ne New York City, me 2 nandor 1997,ne “Saint Patrick Cathedral” u mbajt Mesha Solemne ne perkujtimte Nanes Tereza, organizue nga famullitari Dom Pjeter Popaj, i Kishes Katolike “Zoja e Shkodres” (Hartsdale,N.Y.) Pjesemarresit ishin nga te tri konfesionet tona. Ne mes tyne, Imam Isa Hoxha, i Xhamise se Brooklyn-it, i cili tha nji lutje per kete murgeshe katolike, -nji ngjarje e pa pame ndonji here. Tenori shqiptar, Bashkim Paçuku, recitoi hymnin “Ave Maria” te Schubert-it. Qindera besimtare te huej shikojshin me kureshtje kete skene te lavdishme dhe shperthyen ne duertrokitje te gjata. Une e quejta: Madheshtore! Ashte ky “ekumenizem shqiptar” qe njihet e çmohet, qe nuk lejoi anti-semitizmin ne trojet tona, e qe shpetoi jetet e te gjithe hebrejeve, vendas dhe te huej,strehue ne vendin tone gjate L2B.
Fenomen unik ne mbar boten tone te trazueme! Shembull i shkelqyeshem bashkejetese e tolerance fetare – e “…mos harroni se jemi ne Ballkan!”, jo larg Srebrenices, varreze e qytetnimit perendimor…!
Shenjtenia e juej! Ejani! Bekoni atdheun tone mijevjeçar shqiptar! Lutuni per ne, per te gjithe shqiptaret kudo qe banojne, per lirine dhe dinjitetin e tyne shpesh te neperkambun, per paqen e pajtimin e tyne shpesh te damtueme nga luftat e pushtimet, dhe per vellaznimintone ne frymen e tolerances fetare.
Ati i Shenjte! Mire-se-vini ne trojet tona arbenore!

The joys and the sorrows of a Papal Visit to an (almost) forgotten country

by

By Merita McCormack*/
Soon we will experience the event of the year–if not the century–for Albanians all over the world. For more than twenty years, the Albanian nation seems to have been in the hearts and minds of the Popes. It is amazing that two of the last three popes have made it a priority to visit Albania. Now Pope Francis is about to meet and greet Albanians in their homeland and will reach tens of thousands more around the globe via live streaming. He will be received with true joy and love, as well as with tears and open hearts. The world will witness the spirit of this small, vibrant nation whose roots are in the Balkans and has many sons and daughters around the globe.
This upcoming papal visit is a signal of hope, faith, and love not just to Albanians but to the entire world. It is especially important in current times when we see so much despair, poverty, ideological and political war, marginalization, and the breaking up of families. The very thread of the fabric of society is endangered when abortion is a commodity and when marriage is considered an inconvenience.
Popes have appreciated the resilience of the Albanian nation. Although it has experienced difficult times it has survived. As small as it is, this nation that has suffered and lost so much, has also been blessed. Albanians keep their families together, they thrive in community, they are hospitable and friendly, joyful and hardworking, warriors and entertainers, and above all, many are very godly people. Albania has given the world Mother Teresa , George Kastrioti –Scanderbeg, and many other important people.
When the Ottomans occupied their lands, Albanians stood strong and kept them at bay for a while. Although the occupation seemed to last forever, Albanian kept their identity, spoke their language, sang their songs and ballads, and never forgot God, their creator.
Then communism came, a beast of immeasurable dimensions, and through the iron fist did the unthinkable. Growing up during that period, my generation of Albanians can testify to what happened to many. It is sad that some embraced that ideology. There is still no true reconciliation because of a lack of individual reconciliation between some people and God. Unless that individual reconciliation takes place, all of the fake smiles and fake words, all of the pompous behavior and shiny shows, which are not from God, will fall away.
That is a sorrow that my generation and that of my parents have to this day. Not only because it is a matter of justice (which is due) but also out of love for every Albanian whose eternal destiny might be at risk. This papal visit is an opportunity that should not be missed, either on a personal or a societal level.
In that light, I hope that the joy that the visit, generated by God almighty, and reflected in the loving and humble pontiff and many holy priests, sisters, religious and lay people, will soften the hearts of every one. I hope and pray that this visit stirs in the hearts of people the desire to repent and seek forgiveness, the desire to cleanse the deep wounds caused by vices and sin, and allows them to be blessed with the grace of the Almighty and have hope in divine providence.
May the conversion of hearts take place and the Albanian people seek and embrace the truth, which they can encounter in a practical and special way this Sunday.
As for the Albanian martyrs of the Church, we all should rejoice in them. May their blood, which is joined in the suffering of our Lord and Redeemer, be the offering through which the Albanian nation can hope to be redeemed
Welcome to Albania Pope Francis! You are loved!

*Merita McCormack serves as the President of “ VATRA-Washington DC Regional Chapter”

Udhëtim të mbarë në vendin tonë të shqiponjave!

by

Nga Reshat Kripa/
Në shtypin e përditshëm lexoj fjalën e Papa Françeskut në lidhje me vizitën në Shqipëri. Në këtë fjalë ai theksoi:
“Të dielën e ardhshme, me ndihmën e zotit, do të vizitoj Shqipërinë. Vendosa të vizitoj këtë vend sepse ka vuajtur shumë për shkak të një regjimi ateist të tmerrshëm, ndërsa tani po realizon një bashkëjetesë paqësore midis komponentëve fetarë të ndryshëm. Deri atëherë përshëndes me dashuri popullin shqiptar dhe e falënderoj për përgatitjet e kësaj vizite. U bëj thirrje të gjithëve të më shoqërojnë në lutje, për ndërmjetësimin e Zojës së Këshillit të Mirë. Faleminderit”,

Cilën Shqipëri po vizitoni, i nderuar Papë? Po, i lartmadhërishmi Papë, ju po vizitoni Shqipërinë që ka vuajtur tmerrësisht nga një regjim totalitar i papërshkrueshëm, nga një regjim që masakroi në mënyrën më të egër bashkëqytetarët e tij, një regjim që shembi çdo lloj besimi në Zotin dhe profetët e tij, një regjim që, më së fundi, në sajë të rezistencës gati gjysmë shekullore dhe lëvizjes popullore të fundit të viteve 90-të, u shemb dhe i hapi rrugën vendosjes së rendit demokratik në vend.
Ju do të vini në vendin tonë, i nderuar Papë! Do të vini, por unë, një nga ata që e kanë pësuar, si shumë të tjerë, nga ai regjim, nuk do të jem në pritjen tuaj. Nuk do të jem jo se nuk ju dua apo se nuk ju respektoj. Ju jeni figura më e ndritur e botës demokratike. Do të ishte nderi im të isha i pranishëm në ardhjen tuaj. Por nuk dua të rreshtohem përkrah hipokrizisë së shtetit shqiptar që kërkon të përdorë figurën tuaj në favor të klikës së tij.
Përgatitjet për ardhjen tuaj janë të jashtëzakonshme. Bulevardi kryesor i kryeqytetit është mbushur me fotografitë e martirëve të katolicizmit shqiptar. Po kush ishin vrasësit e tyre? Pikërisht bijtë e atyre që këtë ditë do ju presin juve. Etërit e tyre u vërsulën me egërsi mbi çdo gjë demokratike që vendi kishte krijuar. Po eshtrat e tyre të martirizuara ku ndodhen? Për shumicën prej tyre nuk ka një varr ku njerëzit të përulen para kujtimit të tyre të paharruar. E pra, demagogjia e pushtetarëve është e padurueshme. Hipokrizia e tyre ka arritur majat më të larta.
Nuk jam i parimit që bijtë duhet të paguajnë gjynahet e etërve të tyre. Por, për fat të keq, asnjë prej këtyre bijve nuk ka patur guximin të pranojë gjynahet që kanë kryer prindërit e tyre. Asnjë prej tyre nuk ka patur guximin të pranojë krimet e kryera nga regjimi komunist mbi popullin shqiptar. Ende sot vazhdojnë të shfaqen nën hundët e tyre, nëpër qytetet tona, portretet e diktatorit më të egër të popullit tonë, kriminelit Enver Hoxha, dhe personalitetet e larta të vendit, të pranishme në këto ceremoni, heshtin. Ju kujtojmë këtu kremtimet me rastin e përvjetorit të Konferencës së Pezës dhe të ashtuquajturit përvjetor të “çlirimit” të Gjirokastrës. Si këto ka patur edhe shumë raste të tjera në të kaluarën.
Këtro rrjeshta po jua shkruan një individ që e ka hequr mbi shpinën e tij shtypjen e sistemit totalitar komunist. U ngrita që në moshë fare të njomë kundër këtij sistemi dhe diktatura më burgosi dhe më mohoi të gjithë të drejtat që i takojnë një individi. Por po shoh se sot atdheun tim e sundojnë bijtë e atyre që më syrgjynosën dhe më mohuan edhe të drejtën e të jetuarit. Ndaj, i nderuar Papë, nuk do të jem në ceremoninë e pritjes tuaj, pasi nuk dua të bëhem bashkëpuntor me hipokrizinë e organizatorëve të kësaj pritje.
Ndoshta kjo mund të komentohet si një mendim i një ekstremisti. Por unë do të doja
t’ju thoja se ky nuk është vetëm mendimi im, por i shumicës së popullit shqiptar, të asaj shumice që i ka hequr mbi shpinën e saj tmerret e sistemit totalitar. Nuk e di nëse ky mesazh do t’ju mbërrijë, pasi edhe po t’jua dërgoj me anën e shërbimit postar nuk besoj se do t’ju arrijë ndër duar, por dua të theksoj se do të vijë dita që sharlatanët e politikës shqiptare do të përmbysen dhe vendin e tyre do ta zenë shqiptarët e vërtetë, ata që mendojnë me të vërtetë për një Shqipëri demokratike.
Qofsh i nderuar, i madhi Papë! Ju uroj udhëtim të mbarë në vendin tonë të shqiponjave. Mirserdhët dhe thirrja juaj për këtë vend të përvuajtur të bjerë në veshin e shqiptarëve të vërtetë.