Shkruan: Prof. Sami Repishti/
Ridgefield,CT. USA.- Sot, kam kenaqesine qe, si shqiptar mysliman, me jepet rasti me pershendete ardhjen e Atit te Shenjte, Papa Françesku, ne trojet tona arbenore:
Shenjtenia e juej: Miresevini ne Shqiperine tone, atdheu i te gjithe shqiptareve!
Shqiptaret kudo qe jane, dhe pa dallime konfesionale, ju presin me mirenjohje per gjestin tuej fisnik, dhe me shpresen se vizita e juej do te forcoje besimin e tyne per nji te ardhme ma te mire. Vizita e juej konsakron randesine e se kaluemes sone tejet tragjike, fisnikerine e frymes sone vellaznore nderfetare, perkrahjen e Selise se Shenjte per klerin e besimtaret katolike shqiptare –shembuj te shkelqyeshem te kushtimit tyne per fe e atdhe- dhe perpjekjet tona te perbashketa me ndertue
“Nji Shqiperi me Zotin, dhe per njeriun”.
Lidhjet e vendit tone me qytetnimin “christianitas” te Europes jane te vjetra; ata gjallojne qe ne vitet e para te evangjelizimit me shenjtet Pal dhe Andre. Ashtu si tregojne etnit e hereshem te Kishes, me gjakun e martireve iliriane u hodh “fara” e krishtenimit ne Ilirine e moçme, Shqiperia e sotme. Kjo “fare” dha frytet e saj ne Shqiperi, dhe i dha Kishes Katolike Apostolike Romane”kater Pape me zanafille shqiptare”, -simbas gazetes “L’Osservatore Romano”–nji kontribut qe na ban te gjitheve, dhe me te drejte, me qene krenare:
Papa Shen Eleutheri (175-189 AD);Papa Kajus (283-296 AD);Papa Gjoni IV (640-642 AD);Papa Klementi XI (1700-1721 AD) i cili,perkrah sherbimeve pastorale dhe forcimit e unifikimit te Kishes se Romes, u kujdesue shume edhe per atdheun e te pareve te ti, Shqiperine tone. Kuvendi I Kombetar Shqiptari njohun si Kuvendi i Arberit (1703). i nxitun prej tij, u ba pikenisja e nji levizje te panderpreme te “shqiptarizimit” te funksioneve dhe kuadrove kishtare, dhe fuqi mbeshtetese e zgjimit tone kombetar shqiptar.
Gjate shekullit XV, u shkrue epopeja madheshtore e herojt tone kombetar, Gjergj Kastrioti-Skenderbeu, perpjekjet e te cilit me mbrojte Shqiperine e Kishen Katolikei dhane atij titullin “athleta Christi” dhe “mbrojtes i Krishtenimit”. Gjate 25 vjeteve te luftes se panderpreme, rezistenca e shqiptareve -ne nji kohe kur nuk ekzistonte “shteti” por “Kisha”- ka qene e organizueme dhe e mbeshtetun fuqimisht nga hierarkia e Kishes Katolike ne Shqiperi. Simbas Imzot Fan S.Nolit, organizimi kishtar ne ipeshkevi e famulli zevendsoi ate shtetnor te prefekturave dhe komuneve, dhe drejtohej nga klerike katolike, te kryesuem nga Ipeshkvi Pal Engjelli, i Durresit. Ne ato dite te veshtira, Selia e Shenjte ka qene mbrojtesja ma konsekuente e luftes se shqiptareve per pavaresi, ne perleshje me ushtrite invaduese te Perandorise Otomane.
Te larguem nga qendrat urbane, popullsia katolike e strehueme ne krepat e malesive tona, atje “ku pula han gur”, ruejti pavaresine e vet, te vendit e te fese, per pese shekuj me rradhe, perhere besnike te Selise se Shenjte. Kjo lidhje e ngushte shume shekullore tregoi fortesine e saj veçanerisht gjate dekadave fatale te terrorit komunist ne Shqiperi, qe nuk njohu as deshi te njohe te kaluemen e vendit tone. Sot, e lodhun, e me kujtesen e diteve te veshtira, popullsia katolike shqiptare, “Lleshrat e Markrat” e Veriut qe i shpetuen masakres komuniste, gjeten forcen e mjaftueshme me u ringjalle, me u organizue, dhe melulezue si asnji here ma pare. Fatmiresisht, me 25 prill 1993, me viziten e Atit te Shenjte Gjon Pali II ne Shqiperi, u rimekamb hierarkia e Kishes Katolike. Me 19 shtator 2003, u lumenue krenaria e jone, Nana Tereza- qe shpresojme te shenjtenohet nga Kisha!-, u naltesue ne poziten e Princit te Kishes i shumevuejtuni Mikel Kardinal Koliqi,-tue lane vendin te hapet per nji kardinal te ri shqiptar!-u plotesue proçesi dioçezian i kanonizimit te katerdhete martireve te vrame egersisht nga rregjimi i terrorit komunist, “deshmitare guximtare te kambenguljes me mbrojte fene!”. Kisha Katolike Shqiptare mbijetoi, u ngrit dhe u rrit çdo dite. Sot, ky Lazarus i shekullit tone na gezon te gjitheve!Sot, Kisha Katolike ne Shqiperi, e ringjallun, nuk ashte vetem nji “mesuese e fese”, nuk ashte vetem “nji force sheruese”, por ne fjalet e Atit te Shenjte ajo ashte “…nji spital fushor mbas betejes qe e rrezikoi per 45 vjet me rradhe”.
Shenjtenia e juej ploteson sot deshiren me vizitue Shqiperine, “…me vertetue mbeshtetjen per Kishen shqiptare, dhe njikohesisht me deshmue inkurajimin dhe dashunine per nji vend qe ka vuejte aq shume dhe gjate nga pasojat e ideologjive te hueja!” Keto vuejtje te mirenjohuna nga Selia e Shenjte, jane baza e mendimit dhe veprimit tone.
Per 45 vjet te gjata dhe te mundimeshme me rradhe, shqiptaret u detyruen me u gjunjezue si nji grigje e frikesueme nga prania e ujkut te kuq; ata u detyruen me u binde ndaj udheheqesve te egjer dhe te imponuem kunder vullnetit te popullit- me perjashtim te legjioneve te privilegjueme te shqiptareve te rebeluem qe gjeten guximin e duhun me i thane JO! kercenimeve, arrestimeve, burgimeve, tortures, -ah! po, tortures anti-njerezore!- dhe ekzekutimeve jashte-ligjore. Mijera heroj te heshtun, stoike para veshtiresive, perdoren ekzistencen e tyne te lire- e vetmja arme e mbetun!- aktin e mbijeteses kunder perbindshit mishngranes komunist. Ruejtja e ekzistences se lire ne nji bote jote lire u tregue si shprehja ma e nalte, dhe ma e plote e lirise se individit, forma ma efektive e rebelimit kunder shtypjes!
Ne fjalen pershendetse per shqiptaret gjate vizites se tyne ne Vatikan, 28 prill 1968, peseqind vjetori i vdekjes se Skenderbeut, Papa Pali VI u shpreh keshtu:” Bijte fort te dashtun shqiptare!….ne qofte se historia ju ka pa te shtypun e te shperndame, miresia e Zotit ka premtue qe ju, me te gjithe perfaqesueset e ‘gjakut tuej te shprishur’ (Papa e tha shqip kete fraze!) me veprimtarine e gjalle qe keni ne shpirt, dhe me njohuni te fitueme, jeni ba ure miqesishe e bashkepunimi, dhe ne kete menyre, jeni ba para-ardhesit e ekumenizmit modern”. Dhe shtoi: “Selia Apostolike gezohet qe ban pjese me miqte e vjeter te Atdheut tuej, mbasi e numeron veten njeni nga ata qe kurr nuk u dolen fjalet”. “…Para-ardhes te ekumenizmit modern”: percaktim i lavdishem i fisit tone arbenor!
Na, shqiptaret e shumevuejtun, nuk harrojme mesazhet shpresedhanese te Papes Shenjtor, Gjon Pali II. Nga brigjet perendimore te Adriatikut i drejtohejShqiperise:”Sot, nuk mund te mos e hjedh veshtrimin tim pertej detit ku Kisha heroike ne Shqiperi tronditet thelle nga persekutimi i gjate, por edhe pasunohet nga dashunia e martireve te saj, ipeshkevij, meshtare, rregulltare e rregulltare, e besimtare te thjeshte”. Ne aeroportin Rinas,Tirane, ai puthi betonin e pistes ajrore ne shenj respekti te thelle per kete toke te martirizueme; dhe ndoshta pa dijenine e faktit se nen ate beton te ftohet pushojshin, te palosun njeni prane tjetrit, eshtnat e shume te burgosuneve politike, bashkevuejtes myslimane, orthodoks, e katolike qe vdiqen ne kampet e punes çfarosese te komunizmit ne Shqiperi….! Nji gjest kuptimplote e thellesisht humanitar!
Aty, ai deklaroi:” Ty, o popull fisnik shqiptar, te drejtoj pershendetjen time te ngrohte dhe te dashtun. I dime te gjitha ngjarjet e trishtueshme qe te ashte dashte me perballue, veçanerisht ne 25 vjetet e fundit (1967-1992.SR), vite te nji mundimi te vertete, pasojat e te cilit koha me veshtiresi do te arrije t’i fshije, dhe qe Europa dhe e gjithe bota, nuk duhet t’i harrojne….(Dhe) jemi gezue qe mund te ndajme me ty, vend i dashtun, i paisun me tradite kulturore e shpirtenore, gezimin per lirine e fitueme… Vizita e ime deshiron te jete nji nxitje…ne respektimin e te gjitheve dhe tue ndjeke gjurmet qe per ju jane te njohuna, ate te bashkejeteses paqesore, te bashkepunimit te hapun, dhe mirekuptimit ndermjet te elementeve te ndryshem etnike, kulturore, dhe shpirtenore”.
Tragjedite e Greqise antike na mesojne se urtia ka burimin ne vuejtje. Zoti i Madh e din sa vuejtje ka pesue Shqiperia…vuejtje e perseri vuejtje!E kuptojme qe keto vuejtje duhet t’i kthejme ne mesime, ne fitore, dhe kjo ashte rruga qe duhet te ndjekim. E kuptojme qe duhet te perbuzim urrejtjen e hakmarrjen (qe diktatura e kuqe ushqeu me metoda “shkencore”!) Akoma sot, 23 vjet mbas shembjes se komunizmit ne Shqiperi, viktimet e pafajshme pyesin: “Çfare te keqe i kemi ba Nanes Shqiperi? E kemi dashte me shpirt, dhe me zemer te ngrohte!” Kjo tregohet sot, kur ne mendjet e zemrat tona kerkojme qe vuejtjent’a kthejme ne fitore te njerezimit dhe vendosmenine te ndjekim kete rruge per qetesimin tone shpirtenor!
Mbeshtetja e jone shekullore ne nji “nacionalizem” rudimentar nuk na pergatiti me ballafaque sfidat e botes moderne. Sot, nuk jemi naïve! Sot, jemi te paisun me dituni, sidomos me njohuni mbi arritjet e Botes se Perendimit; sot kemi hape dyert e vendit tone te mbyllun hermetikisht per afer 50 vjet, me synimin e caktuem: me pa ma mire, me ndigjue ma mire, me mendue ma mire, e me projektue ma mire te ardhmen tone ne Europe. Europa ashte shtepia e jone! Me nji qendrim te ketill, gjendja e jone ne Shqiperi do te permiresohet, e vellaznit e motrat shqiptare do te mesohen me dashte njeni tjetrin e jo me urrye. Keshtu, Shqiperia e don te ardhmen e femijve te saj pa u konsumue nga urrejtja per kundershtaret…!
Nji shembull te shkelqyeshem na japin ish te perndjekurit politike, viktima te diktatures se proletariatit. Qe nga viti 1991, ata perpiqen me pengue kthimin e perseritjen e pervojes komuniste. Sot, kjo perpjekje duhet tejete misioni i te gjithe shqiptareve.“Pa falje, nuk ka dashuni te vertete!”(Nana Tereza)
Fisnikeria e skajshme e viktimave te pa faj e te pa mbrojtje te komunizmit ne Shqiperi, ashte shprehe me madheshti shpirtenore nga viktima e dallueme, bashkevuejtesi im poet, Arshi Pipa. Ai shkruen:” …Ne burg kam njohe egoizmin e eger qe arrine te uroje vdekjen e shokut per t’i vjedhe buken, te frikes se marre shtazore qe erreson jo vetem syte, por deri edhe ndjenjat…Une nuk mbaj meri atyne qe me kane ba te vuej, madje i falenderoj, dhe sinqerisht. Ka te drejte te mallkoje ai qe shtypet nga ajo. Por, ai qe i mund, do te duhej t’a bekoje. Ndersa njena degjeneron ne vuejtje, tjetra ripertrihet. Poshte ajo çon te krimi. Nalt, te hyjnia!”
E kuptojne xhelatet komuniste kete gjuhe sublime?
Nji perbuzeje e ketill e urrejtjes dhe hakmarrjes, gjest fisnik i ish te persekutuareve, keputi sinxhirin e hakmarrjeve te ndersjella qe njeh mire historia e vendit tone. Ish regjimi komunist ne Shqiperi nuk mund te quhet nji aksident i hidhun historik; ai ka nji kontekst, ne kohe e ne hapesine, qe e spjegon –megjithese asgja nuk justifikon pranine e “murtajesse kuqe” ne atdheun tone.
Ajo qe bajme na sot si popull shqiptar ashte ndertimi i nji konteksti qe i pershtatet natyres dhe interesave te popullit tone. Pa –izma; pa eufori! Ky qendrim ndertues u shpreh me elokuencenga Argjipeshkevi Metropolitani Tiranes dhe Durresit, Imzot Rrok Mirdita, kur shkruen: “…Eshte endrra e femijeve tane qe merr tingull, eshte shpresa e tyre per nje bote me te mire qe do te kumboje duke zgjuar ne qeniet tona me ritmet e saj, vetedijen e nje dhurate te humbur, por qe perseri do te na behet dhurate. E ky tingull eshte sfide, sfide qe vjen prej atyre, ne duart e te cileve, duhet te dorezojme te ardhmen!” Dhurate: nji Shqiperi shpirtenisht te qetesueme!
Shenjtenia e juej: Akoma pa vue kambe ne token tone te pergjakun rande, na vjen mesazhi i juej inkurajues nga Seuli i Korese ne lidhje me tolerancen fetare ne Shqiperi: “Po shkoj ne Shqiperi i shtyem nga dy motive: i pari, sepse kane tregue pjekunine me formue nji qeverisje –mos harroni jemi ne Ballkan!- kane tregue nji pjekuni me formue nji Qeveri te bashkimit kombetar me myslimane, orthodoks e katolike dhe me nji Keshille Nderfetar qe ndihmon shume, dhe qe ashte i balancuem. Kjo ashte e mire, dhe e harmonishme. Prania e Papes synon me deklarue per te gjithe se per popujt ebotes ashte e mundun me punue se bashku. E ndjeva kete nevoje me ndihmue ate popull fisnik.
Ka edhe diçka tjeter! Kur mendojme per historine e Shqiperise, e pame nga aspekti fetar: Shqiperia ka qene i vetmi vend i ‘botes komuniste’ qe ka sanksjonue me Kushtetute ateizmin ne praktike…!Keshtu e ndjeva, duhet te shkoj. Ashte afer, vetem nji dite!”
Mesazhi i juej u ndigjue nga qindera miljona ne boten mbar dhe ka rrite shume kapitalin moral te atdheut tone. Pozita e juej e privilegjueme, dhe respekti i madh qe gezon emni i juej ne boten tone te tronditun, ngjallin shpresa per te gjithe ne, shqiptaret pa dallim, pa perjashtim, se ne Seline e Shenjte kemi nji za te forte, dhe nji dore te sigurte qe na kupton, na çmon, dhe na ndihmon.Ashtu si na ndihmoi Papa Benedikti XV, ne vitet 1919-1920. Mbas takimit historik me Imzot Luigj Bumçin, kryetar i Delegacionit Shqiptar ne Konferencen e Paqes Paris, Papa instruktoi Nuncin Apostolik ne Washington D.C., te nderhyje prane Departmentit te Shtetit me kerkese te perkrahej Delegacioni Shqiptar ne Paris. Nderhymja hapi dyert “e mbyllyna” te diplomacise europiane per takime me shqiptaret. Mik i mire, ne dite te veshtire!
Shenjtenia e juej! Po, Shqiperia ashte afer. Ejani, shikoni, gezohuni per faltoret e shumeta multi-konfesionale qe sherbejne nji popullsi te etun per sherbime shpirtenore. Ejani ne trojet tona arbenore, ne Shqiperi dhe ne Kosove (qe ju pret me padurim!), dy shtete me shumice myslimane, dhe shikoni “…para-ardhesit e ekumenizmit modern” qe festojne lavdine e te krishtenit Skenderbeu, heroj kombetar per te gjithe; shikoni se si katedrale, monumente, institute e bulevarde mbajne emnin e murgeshes se krishtene, Nana Tereza; shikoni sa shume festime fetare kremtohen se bashku ne nji atmosphere vellaznimi..…
Ne New York City, me 2 nandor 1997,ne “Saint Patrick Cathedral” u mbajt Mesha Solemne ne perkujtimte Nanes Tereza, organizue nga famullitari Dom Pjeter Popaj, i Kishes Katolike “Zoja e Shkodres” (Hartsdale,N.Y.) Pjesemarresit ishin nga te tri konfesionet tona. Ne mes tyne, Imam Isa Hoxha, i Xhamise se Brooklyn-it, i cili tha nji lutje per kete murgeshe katolike, -nji ngjarje e pa pame ndonji here. Tenori shqiptar, Bashkim Paçuku, recitoi hymnin “Ave Maria” te Schubert-it. Qindera besimtare te huej shikojshin me kureshtje kete skene te lavdishme dhe shperthyen ne duertrokitje te gjata. Une e quejta: Madheshtore! Ashte ky “ekumenizem shqiptar” qe njihet e çmohet, qe nuk lejoi anti-semitizmin ne trojet tona, e qe shpetoi jetet e te gjithe hebrejeve, vendas dhe te huej,strehue ne vendin tone gjate L2B.
Fenomen unik ne mbar boten tone te trazueme! Shembull i shkelqyeshem bashkejetese e tolerance fetare – e “…mos harroni se jemi ne Ballkan!”, jo larg Srebrenices, varreze e qytetnimit perendimor…!
Shenjtenia e juej! Ejani! Bekoni atdheun tone mijevjeçar shqiptar! Lutuni per ne, per te gjithe shqiptaret kudo qe banojne, per lirine dhe dinjitetin e tyne shpesh te neperkambun, per paqen e pajtimin e tyne shpesh te damtueme nga luftat e pushtimet, dhe per vellaznimintone ne frymen e tolerances fetare.
Ati i Shenjte! Mire-se-vini ne trojet tona arbenore!