ESSE – Page 548 – Dielli

SHENJTORI I GJUHES SHQIPE, ILIA DILO SHEPERI

September 1, 2014 by dgreca

Ilia Dilo Sheperi (1872-1945)/
Shkruan: ENGJELL ZERDELIA/ Studiues/
Ne FOTO: Ulur nga e majta në të djathtë: I.D.Sheperi, Dh. Mborja , A. Xhuvani, A.Kondili, A.Paluca, G.Mikeli. Lart nga majta në të djathtë: Th. Papapano,M. Bellkameni, P. Pogoni, Z. Fekeçi, I. Anamali, K. Margjini, A. Gashi./
Personalitet i spikatur i arsimit kombëtar; gjuhëtar,edukator, filiolog e gojëtar, autor tekstesh shkollore, pedagog, përkthyes, erudit, botues i librit “Gramatika dhe sintaksa e gjuhës shqipe”, në Vlorë 1927 që u konsiderua libri i shenjtë, i të gjitha kohërave, përshtatës i shkëlqyer i librave didaktikë të Rilindësve tanë, Mësues i Popullit, inspektor dhe drejtor i arsimit në Gjirokastër.
U lind në Sheper të Zagorisë, më 27 nëntor 1872 dhe u rrit në një mjedis me ndjenja të larta atdhetare.
Mësimet e para i mori në vendlindje , pastaj në gjysmëgjimnazin e Manastirit të Nivanit dhe mandej përfundon gjimnazin e famshëm “Zasimea” të Janinës me medaljen e artë dhe me një notë të vetme në diplomë “Arista”, (Shkëlqyeshëm). Zosimea u bë vatër e diturisë dhe u kthye “në shtëpi kombëtare për djemtë e Shqipërisë”. Kthehet në vendlindje, në Shqipërinë e tij edhe pse iu kërkua me këmbëngulje të ndiqte studimet universitare, por nuk i vazhdon për arsye ekonomike. Për një kohë të gjatë merret me studimin e gjuhës shqipe si një studiues erudit dhe audidakt. Punon në Bënjë të Përmetit si mësues, ku edhe sot kam lexuar, në muzeun historik përmendet si “Dhaskali i Bënjës”. Punoi 15 vjet dhe kur vinte në Përmet flinte tek një dhomë e patriotit të flaktë Leksi Kristos, e pajisur edhe me orenditë më të mira të kohës, gjë që e ndihmuan dijetarin që të ecte pa u ndalur në shkencën e gjuhës në këtë periudhë mjaft të trazuar për Shqipërinë dhe gjuhën e saj. Është i njohur fakti kuptimplot që në vitin 1906 në shtëpinë e tij hap fshehtas shkollën e parë shqipe.
Ilia Dilo (Sheperi) që në moshë të re ishte i lidhur me lëvizjen për liri dhe pavarësi. Vazhdues i denjë i Rilindësve tanë të mëdhenj, duke ngritur flamurin e lirisë, të dritës e të përparimit brenda në Shqipëri me bindjen e sigurtë, se po vinte kështu një gur themeli në Shqipërinë që po lindte e në ndërtesën e kulturës në ngritje të vazhdueshme .
Në “Memorandumin” drejtuar Patriarkanës së Stambollit dhe të shtetit fqinj që e dënuan me vdekje, por që ai nuk u tremb kurrë, përkundrazi si një Ante përballon gjithcka, duke iu drejtuar me këto fjalë: “ Edhe po të më vrisni, edhe po të më therrni, në fytin tim do të lexoni alfabetin shqip”. E për rrjedhojë ai u bë zëdhënës i botës shqiptare, që kërkonte miqësi dhe respekt të ndërsjelltë midis popujve, ruajtjen e frymës së kanuneve të shenjta në dobi të zhvillimit të interesave kombëtare dhe ndarjes së fesë nga politika.
Në vitet e Luftës së Parë Botërore mori pjesë në veprimtaritë për mbrojtjen e tërësisë së vendit. Atdhetari dije shumë punoi me përkushtim të madh për tokën amtare si “fort pak të tjerë”.
Krijoi dhe udhëhoqi shoqërinë e fshehtë “Kandili” së bashku me Çerçiz Topullin e Petro H. Hariton. Në vitin 1917-1919 kthen në gjuhën shqipe shkollat e fshtrave të Zagorisë. Së bashku me z.Thoma Papapano themeluan shoqërinë “Vëllazëria” në Gjirokastër dhe vendi i sekretarit alternohej herë te njëri e herë te tjetri.
Më 1918 emërohet inspektor i arsimit në drejtorinë arsimore të Gjirokastrës dhe ndihmoi për përgatitjen e mësuesve të rinj për fshatrat jo vetëm të krahinës, por të gjithë Shqipërisë duke çelur dhe herë-herë duke drejtuar vetë kurse të njëpasnjëshme. Së bashku me zotin Kol Margjini, zotin Thoma Papapano , zotin Hysni Babameto e të tjerë ka meritën për çeljen dhe funksionimin e kurseve pedagogjike në Labovë të Zhapës.
Ishte pjesëmarrës aktiv në Kongreset Arsimore të Lushnjës ( gusht 1920) dhe të Tiranës ( 22 korrik 1922 dhe gusht 1824) që së bashku me Thoma Papapanon dhe Pertef Pogonin ishin përfaqësues të Gjirokastrës. Ndihmesa e Ilia Dilos në kongrese shfaqet dukshëm në problemin shkencor të gjuhës shqipe që shpreh konsideratat e veta për gjuhën tonë letrare, për rëndësinë dhe vlerën që ka studimi i strukturës gramatikore shqipe, për dialektet dhe të folurën tonë të ndryshme , njëjtësimit të shqipes, përnevojën e ngutshme të një fjalori të shqipes, për fonetikën, për morfologjinë, etimologjinë e sintaksën etj.
Viti 1920 pulson edhe për kumtesën që mbajti dishepulli i kohës, Ilia Dilo Sheperi për nder të Ditës së flamurit. Patetizmi i theksuar patriotik dhe atdhetar, elekuenca e një shënjtori të gjuhës shqipe u ngulitën dikur dje, sot dhe nëser në shpirtin dhe zemrën kombëtare.
“…Shqipëria Divine, Dheu klasik i trimërisë shqiptare kremton sot një nga më të shenjtat ditë të historisë së saj kombëtare: Ditën e Rilindjes e të Pagëzimit në jetën e re të lirisë! Ditën e vënies në krye të kurorës së Indipendencës ! Pas 500 vjet jetë t’ashpërt të robërisë dhe në kohë tragjike, kur arushat e ballkanit u vërsulën ta shuajnë “pa mëshire” gjallërinë e kombit shqiptar, në horizontin e Shqipërisë Ndriti Ylli i Mëngjesit, mbi Kathedralin e Vlorës shkrepetiti Dielli i Lirisë!
U ngreh Flamuri madhështor i Skënderbeut dhe Perëndia e Lirisë së Kombeve dekretoi shpëtimin e Shqipërisë! Ajo e drejtë e shenjtë q’u ka falur natyra kombeve të botës ju njajt edhe kombit tonë që ruan karakterin dhe traditat e ilirëve iu dha edhe popullit tonë heroik që ka vaditur me gjak gjithë Sininë Ballkanike dhe së fundi, për t’u shpëtuar dyndjeve të valëve të barbarëve, gjatë shekujve ka qënë shtrënguar të lerë Altarin e Atdheut të vet dhe të kapërcejë male e dete dhe të përhapet nëpër gremina të huaja.
***
Në këtë vend legjendar : Shqipëria hyjnore që është shkretuar dendur nga kataklizmat e luftrave të pareshtura dhe mbi gërmadhat e 70 qyteteve të bukura bërë pjesë e zjarrit legjoneve romake, vajtojnë sot e kësaj dite! Të tëra këto ngjarje, të gjitha këto tragjedi kanë vleftën e kujtimit të naltë, të heroizmës shqiptare. Dëshmojnë theroristë të pashembullt të fisit arbnor. Pasqyrojnë jetën morale të stërgjyshërve dhe udhëheqin shpirtin e energjisë dhe therorisë së brezit tonë të ri. Ja! Kjo është dita simbolike në të cilën kombi shqiptar hyn në radhët e popullit të lirë dhe zë vendin që iu përket historisë së tij. Traditat e mbetura nga Pellazgët e mitologjisë, trimëri e trashëguar nga stërgjyshërit tanë, përmenden sot në kronologjinë e qyteterimit. Hymni i Indipendencës tonë këndohet nëpër oborret e kombeve të rinj të lirë. Të Deumi i Paradisit të Fesë sonë meshohet nëpër kishërat e botës ideale! Na përshëndetin, na përgezojnë, na urojnë kombet e tjerë! Na kanë zili e na falen popujt që përpiqen të harrojnë një ditë të bardhë. Ideali që kanë ëndërruar strëgjyshërit , ay ideal i shenjtë që kanë profetizuar heronjtë, protagonistët e luftrave të lirisë sonë u realizua sot! Qëllimi i naltë për të cilin kanë luftuar ata burrërisht nëpër malet e ashpërt dhe kanë derdhur gjakun e vlefshëm të tyre: u arrit, u krye!
Intrigat e huaja dhe komeditë e brendshme që u luajtën një kohë mbi kurrizin e Atdheut nuk e lanë popullin shqiptar të jetonte i lumtur në këto 8 vjetët e para të jetës së re krijuan një situatë të rëndë edhe rrezikun të njëment tërësinë dhe Indipendencën e Atdheut. Gjatë këtyre kohëve të vështira duall në shesh apostuj të rremë duke predikuar ungjëllin magjik të një bese fatale. Një magavelizme që synon t’i mësonte popullit shqiptar disiplinën e skllavërisë dhe të çkëputte nga trup i shenjtë i Atdheut vendin më të shenjtë: Vlorën bujare që e ka falur natyra për të qënë vendi i pelegrinazhit të Shqiptarëve.
Forca ideale, energjia virgjine dhe patriotizmi i naltë i popullit shqiptar i kapërcyen,gjithë rreziqet që kërcënonin Atdheun. Dita e 28 Nëntorit 1920 është e para që kremton sot plot entuziazëm Shqipëria irrdente, zbukuruar nga Stili gjer në Shkodër me trëndafila e dafinë! Mblidhuni bijt e Shqipërisë përpara këtij Alltari të madh t’Atdheut! Faluni! Përunjuni përpara këtij Snotafi të shenjtë! Adhuroni shpirtrat e Dëshmorëve! Dhe lavdëroni këtë ditë madhështore! Gëzohuni o shqiptarë të arratisur në çdo anë të botës! Këndoni ju zogjtë e bukur që fluturoni në qielllin e Shqipërisë! Lulëzoni ju fusha! Gjëmoni ju male! Buçitni ju lumenjtë e dete të Shqipërisë! Bekonani ju o Dëshmorët e shenjtë t’Atdheut! Kurajo, durim dhe shpresë, Ti o Shqipëria irrredente!
Në vitin 1922-1924 mori drejtimin e shkollave në Delvinë. Riemërohet inspektor arsimi në Gjirokastër (1925), punoi si mësues i gjuhës shqipe në Vlorë, në Liceun e Gjirokastrës (1926-1927) në Normalen femërore të Korçës (1928-1932), kthehet përsëri në Liceun e Gjirokastrës (1932-1933).
Dha një ndihmesë të pallogaritur dhe të çmuar në problemet arsimore, në hartimin e programeve mësimore, zgjerimin e rrjetit të shkollave: botoi mjaft artikuj, kryesisht në shtypin pedagogjik, në revistat dhe gazetat e kohës… Së bashku me studiues shqiptarë dhe të huaj ka rrahur problemet e etimologjisë shqipe dhe të linguistikës comparative, duke krahasuar dhe studiuar veçanërisht fjalë e shprehje në shqipe me fjalët e greqishtes së vjetër e të re, të cilat i njihte thellë” Është autor i librit “ Gramatika dhe Sindaksa e Gjuhës Shqipe” botuar në Vlorë në 1927, u ribotua në Romë 1972, Tiranë 2001. Kjo vepër është vlerësuar si “vepra më e arrirë”, ” libri më i shenjtë që i rezistoi kohës dhe i parapriu gjuhës së njëhësuar”. I. Dilo është cilësuar si “Babai i gjuhës shqipe”. Çuditërisht, kjo vepër që u ndërtua dhe u strukturua mbi baza të thella shkencore në kohën e dikaturës u la pa u përmendur dhe pse punohej vetëm me të.
*Tek gjuha dhe shkolla në gjuhën amtare gjen pasqyrim personaliteti i Ilia Dilo Sheperit,”si nxënës i ndritur i humanistëve klasike” (thotë Hasan Dosti),si pioner i arsimit tonë kombëtar dhe si një ndër themelvënësit e albanologjisë të lëvruar nga vetë shqiptarët.
* Me veshtrimin përtej kohe
Lulja e parë që molla çelte
I ndillte një zile shkolle…
Zbuluar të mbeti balli
Brezat që shohin në sy
Mbi Dhembel ,koha stërrallin
Po e pjek në bronz për ty.
Agim Shehu, ”Balade për Ilia Dilo Sheperin”, ”Dielli”, April-June 2000. Qarkore Nr, 2416, Tiranë, 28.X.1927
U njoftohet të gjithë mësuesve dhe veçanërisht atyre që merren me gjuhën, se z.Ilia Dilo Sheperi, mësues i Gjuhës shqipe në Liceun e Gjirokastrës, botoi librin “Gramatika dhe Sindaksa e Gjuhës Shqipe, sidomos e Toskërishtes (për shkollat e mesme ) ”. Vepra e z.Ilia Dilo është shumë e dobishme dhe u rekomandohet arsmitarëve.
Ministria e Arsimit Xhafer Ypi *”Demokracia” 19 nëntor 1927, viti i 3-të, 1929
“Gramatika që kemi para sysh, është më e mbaruar dhe më e plota që kemi sot në shqipe… Na tërheq vërejtjen veçanërisht pjesa e tretë që bën fjalë mbi Etimologjinë. Është një tentativë serioze e cila duhet të pasohet me kujdes nga gramerienët shqiptarë… (Na pëlqen të ribotojmjë nja dy pjesë interesante) * Gaetano Petrotta “Popolo, lingua e letteratura Albanese, 2 tiratiro con aggiunte e correzione, Palermo 1932.
….Duke u bazuar në të dy dialektet; sepse vetëm kështu mund të studiohen të gjitha fenomenet gramtikore të shqipes për të arritur në gjuhën e përbashkët, që do të jetë gegërishtja e toskërizuar dhe toskërishtja e gegërizuar”
* Aleks Buda Historia e Shqipërisë, dispencë, tekst për universitet(1951,1956)
Kontribut origjinal ka dhënë Ilia Dilo Sheperi me Gramatikën e sintaksën e tij, Vlorë 1927
* Petër Elezi kurs gjuhësor me mësues, Tiranë qershor 1957 Ne kemi në shqip një xhevahir, po të futur në pus, thellë, prandaj rrezet e tij na vijnë mirë. Ky xhevahir është Gramatika e Ilia Dilo Sheperit. Gramatikat e sotme kanë marrë shumë prej saj.

Bënjë, Përmet

*Androkli Kastallari Ilia Dilo Sheperi zë një vend të veçantë e me rëndësi në historinë e gjuhës shqipe (1958)
*Andrea Varfi , Gramatika e sotme e gjuhës shqipe në shkollat tona duhet të jetë gramatika dhe sintaksa e gjuhës shqipe e Ilia Dilo Sheperit.
*Jup Kastrati në Shqipëri, në periudhën 1945-1972 në studimin i tij (1972) që është e para analizë shkencore e gjërë që i është bërë veprës shkencore të Ilia Dilo Sheperit. Ky është një guxim qytetar dhe qëndrim objektiv i studiuesit shkodran (jam krenar për këtë fakt të jetuar, student, autori) në një periudhë kur botimi i veprës për asrye që dihen ishte i pamundur, për të mos thënë i ndaluar… jep gjykime dhe vlerësime për çdo kapitull.
* Shefik Osmani Fjalori Pedagogjik fq. 637-639 “Njohu mirë gjuhën shqipe, historinë dhe metodikën e mësimdhënies…I ndërtuar mbi kritere të rrepta shkencore, ky tekst ndikoi mjaft për të konsoliduar shumë pikëpamje” * Fjalori enciklopedik shqiptar 1985
* Fatmir Agalliu-Xhevet Lloshi. “Në këtë vepër paraqitet gjendja e gjuhës shqipe me tërë variantet, pa theksuar një qëndrim normativ. Vepra dëshmon për ndjenjën e hollë gjuhësore të autorit, ka vëzhgime të imta dhe mjaft ndihmesa vetiake dhe zgjidhje origjinale. Kjo gramatikë është ndër më të mirat që është hartuar para çlirimit.
* Enver Hysi Instituti i gjuhësisë dhe letërsisë I. DiloSheperi atdhetari dhe gramatikani (Marrë nga “Zagoria, histori dhe tradita”, Ilia Laska). Dëshmia më e mirë e dashurisë së tij për gjuhën shqipe është vepra “Gramatika dhe sindaksa e gjuhës shqipe,sidomos toskërishtes ( për shkollat e mesme ) botuar në Vlorë më 1927… Një punë të tillë të admirueshme mund ta kryente vetëm një njeri që e donte me shpirt vendin e gjuhës së tij dhe që në të njëjtën kohë, kishte njohuri të thella për gjuhën shqipe, që kishte përgatitjen e një gjuhëtari të mirëfilltë.
*Dy djemtë e Ilia Dilo Sheperit, Jani dhe Oresti, që shikuan përtej politikës: ”Së bashku me babanë kanë formuar një treshe; të tre me librin e mësimit të gjuhës shqipe, që aq shumë e deshi babai dhe po aq shumë e dashurojnë dy djemtë.
Shefki Miraku
New York, N.Y
Dielli-Vol Nr.64-Nr.11
Wor çester, Mass. Monday, Dec .31-1973
Gramatika rregullon të folurën dhe të shkruarin e gjuhës nëpërmjet ligjeve të saj. Autori i mëshon fort idesë që gjithkush të përpiqet të studiojë të gjitha hollësitë e dy dialekteve me të cilët kombi ynë e flet gjuhën e tij. Thekson idenë e vlefshme ‘’gegërishtja e toskërizuar ose toskërishtja e gegërizuar”. Argumentohet në bazë të dy dialekteve me metodën krahasuese duke theksuar unë gjykoj me toskërishten të tjerëve u takon të flasin për gegërishten.
Në faqen 19, I.D.Sheperi citon se ndryshimet midis gegërishtes dhe toskërishtes janë shumë më të vogla nga ndryshimet që kanë dialektet e gjuhëve të tjera të botës. Dialektet kanë dhe nëndialektet e tyre, kështu fjala vjen toskërishtja ka nëndialektet: e Çamërisë, të Labërisë, të shqiptarëve të Greqisë , të shqiptarëve të Italisë.
*Zagoriti mëndjendritur e shpirtgjerë Ilia Dilo Sheperi
“Eh, o Ilia Dilo-sheperioti,
Ja, kështu ndodhka në jetë, jo rrallë;
Të përhumbet rubini kot së koti…
E prap të shkelqejë si më parë
Ilia Dilo është projektuesi dhe mësuesi ynë i parë i gjuhës së njëhsuar letrare shqipe. U ndal në ligjet historike të zhvillimit të shqipes: njëri dialekt do të derdhet te tjetri”, atë që nuk e ka njëri ta marrë prej tejtrit që e ka”. Studiues i palodhur, i fortë në karakter. Në jetën e tij gjejmë stoicizëm sokratik. Luftoi e punoi për atdhe, pa kërkuar gjë prej tij. Qe mbështëtje e fortë për bijtë dhe bijat e tij ; admirim e moral i lartë për Janin, që luftoi për shqiptarët e lirë në një Shqipëri të lirë. Në themel të të gjithë veprës qëndron ideali i lirisë dhe i së vërtetës.
Ndërron jetë në vendlindje më 14 tetor 1945 dhe u përcoll me shumë respekt e nderime

MË VJEN TURP TË TË THEM “MË FAL”

August 30, 2014 by dgreca

Nga Albert Z. ZHOLI
Atë mbremje kisha shkuar te miku im, Kastrioti, për të marrë disa libra që m’i kish sjellë nga Tirana. Veja rrallë se komshiu i tij grek bënte zhurmë sa here shihte vizitorë:
-Nuk dua që të më mbushet pallati me alvanozë! Shkallët dhe ashensorin i duam për vete.
Kjo e detyronte Kastriotin, që ç’do gëzim familjar ta bënte nëpër lokale, ku harxhonte qimet e kokës. Ai e dinte se ç’kish pësuar kur bëri ditëlindjen e djalit. Të ndezur nga rakia, të ftuarit ia shkulën labçes. Pa mbaruar akoma kënga erdhi komshiu-grek dhe kërcënoi:
-Po nuk e pushuat këtë këngë, për pesë minuta solla policinë.
Kënga pushoi dhe të ftuarit u larguan qejfprishur. Qysh mnga ajo ditë Kastrioti me komshiun-grek nuk shkëmbenin as “mirmëngjes”.
Atë mbremje dera e komshiut-grek qëndronte hapur. Njerëzit dilnin e hynin vazhdimisht. Unë hyra me njëherë te dera e Kastriotit dhe e pyeta:
-Çfar ka ndodhur?
-I është përplasur djali me makinë dhe është rëndë. I duhet gjak. Merr librat dhe eja të shkojmë t’i gjendemi!-dhe librat m’i vendosi në duar.
Kastrioti kaloi mes njerëzve dhe shkoi drejt e te babai i djalit të plagosur:
-Zoti Jorgo, të shkuara të djalit!
Ai e pa me mosbesim dhe i zgjati dorën me përtesë.
-Erdha për diçka tjetër. Dua t’ju pyes ç’grup-gjaku ka djali juaj?
Z.Jorgo ngriti përsëri kokën dhe nëpër dhëmbë foli:
-Grupi zero.
-Edhe unë atë grup-gjaku kam. Më çoni në spitalë të ndihmoj dhe unë jetën e djalit tuaj me gjakun tim.
Jorgua s’po u besonte veshëve. U ngrit me vështirësi, e përqafoi dhe i tha:
-Më vjen turp të të them “Më fal!”.

A mund të harrohet Korifeu i Lumës Miftar Spahia!

August 30, 2014 by dgreca

nga Beqir SINA, Nju Jork/
Bethlehem, Pennsylvania: Kanë kaluar, 10 vjet prej se kur nderroi jete ne nje spital te Pensilvenias ne moshen 91- vjecare Prof Miftar Spahija. Ose,- Korifeu i Lumes, që u nda prej nesh ku qendronte i shtruar për një kohë të gjatë ne spitalin St. Luke’s Hospital (Spitalin St. Luke) ne Bethlehem, Pennsylvania.
Sipas nje amaneti te lene per se gjalli prej te ndjerit, familja Gashi( Mithat Gashi me babën dhe vëllezërit, dhe të afërmit trupin e te te ndjemit do te dergonte në Shqipni per tu preh ne token qe e lindi dhe që ai e donte aq shume.
Vdekja e tij u përjetua si një humbje e madhe për diasporën – nacionalizmin shqiptarë në mërgim . Diasporës do t’i mungonte gjatë simboli i luftës anti komuniste – intelektuali patriot dhe njeriu që i dha aq shumë Kosovës dhe çështjes së saj.
Kur u çlirua Kosova në qershor 1999 – duke biseduar me këtë intelektual të vërtet patriot i shquar ai do të më thoshte ” Tani edhe në se vdes – nuk jam pishman për asgjë se Kosova u çlirua dhe është e lirë, Serbia nuk është më nën Serbi – një ëndër e kahmotshme kjo që na bën si me le” thoshte Prof Miftar Spahija. Ose, – Korifeu i Lumes,
Aktiviteti politik i prof. Miftar Spahise eshte shpaluar sidomos ne vepren e tij “About Kosova” (1998) botuar ne shqip nje vit me vone. Ketu autori ka permbledhur nje numer te madh letrash, memorandumesh, protestash, derguar burrave me te fuqishem te kohes si presidentit te SHBA Bill Klinton, presidentit te Frances François Miterrand, presidentit te Rusise Boris Jeltzin, kryeministrit britanik John Major, Zhak Shirakut, Al Gorit, kancelarit Helmut Kohl, Felipe Gonzalesit e shume e shume te tjereve, duke paraqitur me besnikeri gjendjen e rende te popullit te Kosoves dhe duke mbrojtur me argumente bindes te karakterit diplomatik e historik kombin shqiptar.
Sidomos protestat e kerkesat e prof. Miftarit jane fokusuar ne Kosove ku rezistohej e luftohej kunder Beogradit, por edhe ne Çameri, popullsia shqiptare e se ciles u shkaperderdh e u perzu sidomos pas Traktatit te Lausanne-s 1923, por veçanerisht nga bandat e Zerves me 1945, duke iu mohuar deri ne ditet e sotme e drejta mbi pronat stergjyshore, dhe ajo e kthimit ne trojet e tyre te lashta.
Ne qershor 1992 “me syte qe i shkrepnin xixa te nji zjarri te motshem, tue denese imtas, tue u shkllahe se qami” ky lumjan i mire, krenaria e krahines se tij u perqafua me te vetet ne Tirane, ne Laç, ne Kukes e ne Kolesjan duke puthur me permallim token ame, mbas rrëzimit të komunizmit.
Kush ishte Miftar Spahija (Thaçi) shkruar nga Dr. Shefqet Hoxha
Ka lindur ne mars 1914 ne Kolesjan te Lumes, 2 vjet pas betejes se famshme midis malesoreve te kesaj krahine, e hordhive serbe ku mbeten disa qindra armiq (nentor-dhjetor 1912). Ne shkollen fillore te fshatit pati mesues patriotin Riza Spahija. Gjimnazin e Tiranes e mbaroi shkelyqeshem (me 1935) duke jetuar ne konviktin Vaso Pasha. Si kreu edhe shkollen e plotesimit (1936) u regjistrua ne Universitetin e Torinos ne fakultetin Letersi-Filozofi, dega e letersise, te cilin e kreu ne qershor 1939, dy muaj pasi Italia fashiste kishte pushtuar atdheun e tij.
Pas disa diteve qe kthehet ne vendlindje, ndalohet nga karabineria e Bicajt per dy jave. Ne nentor te atij viti arrestohet serish dhe dergohet ne Tirane dhe prej andej ne burgjet dhe kampet e internimit ne Itali. Si ndenji per do kohe ne burgjet e Barit e te Manfredonias, dergohet ne ishullin e gurte San Nicola di Tremiti ku qendroi per 2 vjet e 3 muaj. Ketu u njoh me te internuar te tjere shqiptare si Halim Begeja, Sulejman Lleshi, Petraq Vuçani, etj. Edhe pse i internuar, ne vjeshten e vitit 1941 doktorohet per letersi. Pas nje qendrimi ne Sinalunga te Toskanes, lihet i lire per t’u kthyer ne atdhe. Ne Tirane takon Anton Krajnin, funksionar ne Ministrine e Arsimit dhe me ndihmen e tij caktohet profesor ne gjimnazin e Prishtines ku per nje vit (1941-1942) jep lendet e historise dhe gjeografise. Ne kete qender arsimore te rendesishme per popullin e Kosoves, jepnin mesim edhe patriote e antikomuniste te njohur si Rexhep Krasniqi, Vasil Andoni, Ymer Berisha etj..
Ai largohet nga vendlindja fillim te shtatorit 1944, i ndjekur kemba kembes nga Sigurimi dhe forcat e ndjekjes, ndersa familja i internohet ne Berat ku i vdes edhe vajza 15-muajshe. Ne gusht 1946 largohet nga Shqiperia se bashku me nje shpure nacionalistesh ku bente pjese edhe Muharrem Bajraktari dhe vendoset ne Greqi. Ne kampet greke jetoi deri ne vitin 1952 dhe pastaj kaloi ne Rome ku qendroi deri ne vitin 1956. Ne ate vit pat vdekur ne duart e tij intelektuali antikomunist, ish prefekti i Tiranes Qazim Mulleti (ne Rocca di Papa).
Ne nentor 1956 Miftar Spahija emigron ne SHBA ku jetonte deri në ditën e vdekjes, ne nje moshe te thyer, por i lidhur me vendin dhe njerezit e vet. Ne SHBA per 16 vjet rresht (1964-1980) qe profesor i asociuar ne James Madison University ne Harrisonbourg dhe ne Mansfield University te Penssylvania-s. Ne 1980, pensionohet dhe vendoset ne North Bergen te shtetit te New Jersey-t. Ne qershor 1992 “me syte qe i shkrepnin xixa te nji zjarri te motshem, tue denese imtas, tue u shkllahe se qami” ky lumjan i mire, krenaria e krahines se tij u perqafua me te vetet ne Tirane, ne Laç, ne Kukes e ne Kolesjan duke puthur me permallim token ame.
Ka shkruar e botuar qindra artikuj politike, historike, gjuhesore e letrare, ne shqip e ne anglisht, si edhe vepren “About Kosova” (Rreth Kosoves) dhe romanin “Hasimja” (1990), “Arbanet e Curranet” (1998), “Taf Bardheti” (2000), “Met Malushi” (2001). Shume vepra te tij jane ende te pabotuara.
Aktiviteti politik i prof. Miftar Spahise eshte shpaluar sidomos ne vepren e tij “About Kosova” (1998) botuar ne shqip nje vit me vone. Ketu autori ka permbledhur nje numer te madh letrash, memorandumesh, protestash, derguar burrave me te fuqishem te kohes si presidentit te SHBA Bill Klinton, presidentit te Frances François Miterrand, presidentit te Rusise Boris Jeltzin, kryeministrit britanik John Major, Zhak Shirakut, Al Gorit, kancelarit Helmut Kohl, Felipe Gonzalesit e shume e shume te tjereve duke paraqitur me besnikeri gjendjen e rende te popullit te Kosoves dhe duke mbrojtur me argumente bindes te karakterit diplomatik e historik kombin shqiptar. Sidomos protestat e kerkesat e prof. Miftarit jane fokusuar ne Kosove ku rezistohej e luftohej kunder Beogradit, por edhe ne Çameri, popullsia shqiptare e se ciles u shkaperderdh e u perzu sidomos pas Traktatit te Lausanne-s 1923, por veçanerisht nga bandat e Zerves me 1945, duke iu mohuar deri ne ditet e sotme e drejta mbi pronat stergjyshore, dhe ajo e kthimit ne trojet e tyre te lashta.
Ne nje leter qe i ka shkruar Boris Jeltzinit (25 korrik 1993) Miftar Spahija eshte shprehur: “Te gjithe shqiptaret kudo qe jane ndihen thellesisht te fyer, te plagosur nga vendimi juaj per te mos e njohur pavaresine e Kosoves. Vendimi juaj eshte normalisht i gabuar, indinjues, sepse shperblen pushtuesin, i padenje, sepse buron nga filozofia e agresionit, e shtypjes, e imperializmit, kolonizimit, serbizimit te afer 4 milion, po te 4 milion shqiptareve ne Jugosllavine e vdekur.”
Miftar Spahine e kane karakterizuar ne vijimesi bindjet monarkike e antikomuniste. Ne nje leter qe i ka shkruar nje bashkekrahinari me banim ne SHBA (23 shtator 95), Miftari eshte shprehur: “Ti thash keto mendime, jo se jam apologjist i Ahmet Zogut dhe as me qellime polemizuese, por i shfaqa mos me mohue vetveten ku qendroj.
Miftar Spahia i eshte kushtuar edhe qemtimit dhe shpalimit te vlerave gjuhesore te kombit. Ne nje sere artikujsh dhe ne vlerat letrare te tij ai ka zbuluar fjale e frazeologjizma thjesht shqipe, duke ngulmuar si nje rilindas i vertete per pastrimin e gjuhes nga lenda e huaj dhe duke gatuar fjale te reja me burim vendas, mbeshtetur ne modelet e gjuheve klasike, sidomos te latinishtes qe e njeh mire. Ne kete leme ky zen nje vend te veçante, te merituar. Ai e sheh gjuhen si nje element ne zhvillim e ne perfeksionim, prandaj ka shkruar: “Gjuha si kombi asht e gjalle, i gjalle kombi, e gjalle gjuha. Kombi nderron, gjuha nderron; kombi para, gjuha para. Na duhet te herrim gjuhen, ta qerojme.”
Dhe pastrimit te saj i pati hyre qe heret. Teza e doktoratures qe mbrojti para Bartolit, albanolog i njohur italian, 1941, mbante titullin “Elemente te huej ne gjuhen shqipe”. Ai me pas, e ka deshmuar veten jo vetem si qemtues i zellshem i vlerave me te mira gjuhesore te shqiptareve, por edhe si purist i tejskajshem, nje rilindes i shquar i koheve moderne qe kerkon qe bashkekombesit te hyjne ne Europen e bashkuar me fytyren e vertete te tyre si shqiptar.
Fjalet e krijuara prej tij, prof. Miftari i ka jetesuar ne veprat e tij letrare dhe nje pjese e tyre jane bere apo mund te behen mish i shqipes. Ashtu si rilindesit e shekullit XIX, ky lumjan i ditur me horizont te gjere ne shume fusha dhe me vullnet te pamposhtur, ne hulline e tyre, por me ndjesi bashkohore vazhdon luften per dekada te tera per t’ia arritur synimeve te tij te formuluara kthjelltas edhe kunder moskuptimit e mosdurimit te disave, qe te ruhet kombi e gjuha e tij para rrezikut te sigurt te zdrodhjes, te bjerrjes nga proceset konvergjente europiane dhe te globalizmit.
Mbi te gjitha Miftar Spahija mbetet nje krijues i perkushtuar, nje letrar idealist, nje romancier i plleshem. Veprat kryesore te tij jane romanet voluminoze: “Hasimja” botuar ne Kanada 1990 (728 faqe); “Arbanet e Curranet”, Tirane, 1998 (966 faqe); “Taf Bardheti, Tirane 2000, (1046 faqe). Nderkohe ka botuar edhe novelen “Met Malushi”, Prishtine 2001. Romani “Arbanet e Curranet” siç e ka pare nje studiues, – eshte nje nder veprat me perfaqesuese te shkrimtarit. I shkruar para viteve ’80-te te shek.XX, ai u perket veprave psikologjiko-filozofike, eshte nje pasqyre e zakoneve, sjelljeve, normave e dokeve, si edhe e menyres se te jetuarit ne malesite shqiptare, me te mirat dhe te keqijat e tyre, te cilat i ka vene ne site te komte autori.
Ne vijen e dy romaneve te para shkon edhe “Taf Bardheti”, prandaj mund te thuhet pa medyshje se te trija keto vepra formojne nje te tere ne permbajtje e ne forme e veç vlerave letrare. Ne kete veshtrim veprat letrare te Miftar Spahise duket se vijne per te plotesuar nga kendveshtrimi i nje vendasi, kerkimet e Nopçes, Durhamit, Hasllekut si dhe pershkrimet dhe mendimet historiko-letrare te Pashko Vases, Ndoc Nikajt, Shtjefen Gjeçovit. Sepse ne çdo faqe te romaneve te prof.Spahise gelon fryma e Rilindjes kombetare dhe ajo e Kanunit te Maleve, ketij korpusi vigan qe eshte krenaria e shqiptareve. Megjithese nje veper jo e karakterit letrar, por e gjinise se kujtimeve, “Intervista” e gjate qe i pat dhene Miftari shkrimtarit kosovar Hasan Hasani, mbetet nje gur themeli per te njohur jeten, veprimtarine politike, bindjet dhe formimin e gjithanshem te profesorit (Hasan Hasani, “Miftar Spahija – Korife i Lumës”, Prishtine 1995).

IDENTITETI KOMBËTAR SHQIPTAR

August 29, 2014 by dgreca

Nga Nikë Gashaj/*
Një ndër faktorët më me rëndësi të përcaktimit të identitetit kombëtar është përdorimi i gjuhës amtare ( private, publike dhe zyrtare) dhe arsimimi kombëtar. Njohjet historike tregojnë se themelimi i shkollave në trojet shqiptare u bë gjatë mesjetës me nismën e urdhrave kishtarë, sidomos të urdhrit dominikan. Një aktivitet i këtillë filloi së pari në Ulqin rreth vitit 1258, në Kotorr më 1266, në Durrës më 1278, në Shkodër më 1345 dhe në Tivar nga gjysma e dytë e shek.XIV.
Gjuha shqipe, si gjuhë e shkruar, në këtë kohë ende nuk ishte në gjendje t’i bënte ballë shkrimit greqisht, latinisht dhe sllavisht, gjuhë kishtare me rendësi, të cilat për më tepër kishin mbështetjen e institucioneve të administratës shtetërore. Ajo shërbente si gjuhë e komunikimit të përditshëm si për shtresat popullore, ashtu dhe për fisnikërinë e klerin vendas. Kështu, në shek.XIV shqipja përdorej në administratën e bashkësisë qytetare të Ulqinit, ku në mbledhjet të Këshillit të Madh ajo ishte gjuha e shërbimit.
Një ndryshim me rëndësi shumë të madhe për historië e kulturës shqiptare shfaqet në gjysmën e parë të shek.XIV, kur dokumentohet për herë të parë se shqipja, përdorej si gjuhë shkrimi. Ky ishte një hap i rëndësishëm për identitetin kombëtar shqiptar, sepse me përdorimin e gjuhës shqipe si gjuhë shkrimi, viheshin bazat për zhvillimin e mëtejshëm të saj si gjuhë e kulturës dhe e letërsisë shqipe ( Historia e Popullit Shqiptar I, Akademia e Shkencave e Shqiprisë- Instituti i Historisë, f.354, Tiranë, 2002. ).
Institucionet kryesore arsimore që u ngritën në periudhën e sundimit osman në Shqipëri, ishin shkollat e komuniteteve myslimane, me mësim në gjuhë turko-osmane dhe arabe.
Shkollat e komunitetit ortodoks, që funkciononin në Shqipëri qysh nga shek.XVI-XVII ishin nën mbrojtjen Patrikanës së Stambollit. Mësime në këto shkolla jepej greqisht, në gjuhën e kishës.
Shkollat katolike ishin nën drejtimin e kishës së Romës dhe kishin si detyrë të përgatisnin mësues-klerikë. Kur misionarët e Romës vunë re se veprimtaria e tyre në Shqipëri nuk po jepte rezultatet që priteshin, për shkak se zhvillohej latinisht ose italisht dhe jo në gjuhën e popullit. Roma filloi të përdorte edhe gjuhën shqipe në shkollat fetare katolike. Në këto rrethana u hapën disa shkolla të tilla, ku mësohej edhe gjuha shqipe dhe ku shërbenin si tekste mësimore katekizmat e hartuar nga shkrimtarët klerikë si Pjetër Budi. Këto ishin ngritur kryesisht pranë famullive dhe manastireve. Një shkollë e tillë funksiononte në vitet 1628-1675 në Pedhanë dhe po në atë kohë edhe në Blinisht(të dyja në rrethin e Lezhës ), si dhe në Kurbin ( rrethi i Krujës ) . Në 1669-1670 funksiononte një shkollë katolike në gjuhën shqipe edhe në Himarë. Në Pedhanë e në Blinisht u krijuan më vonë edhe shkolla më të larta, gjimnaze, ku përdorej gjithashtu gjuha shqipe. Këto shkolla u ngritën nga murgjit françeskanë. Shkolla të mesme shqipe katolike u hapën edhe në Janievë të Kosovës (1671), në Velje të Mirditës (1699), në qytetin e Shkodrës(1699). Në këto shkolla të mesme nxënsit, që ishin destinuar për t’u bërë klerikë, studionin teologjinë, gjuhët latine e italiane dhe disa prej tyre dërgoheshin për studime më të larta në itali.

Mësimi i gjuhës shqipe në këto shkolla, ishte në interes të popullësisë vendase, që i përkrahte ato. Kështu gjimnazi i Blinshtit u ngrit me kërkesën e krerëve të vendit dhe kur në vitin 1648 shkolla e Pëdhanës u rrafshua nga një ekspeditë ndëshkimore osmane, banorët e fshatit e rindëruan atë përsëri.
Në vitin 1622 kisha katolike krijoi institucionin me emrin”De Propaganda Fide”me qendër në Romë. Ky ngriti disa shkolla për përgatitjen e klerikëve shqiptarë, si Kolegji ilirik i Femos(1633 ), që drejtohej nga misionarët jezuitë, shkolla e Montorinos në Romë, nën drejtimin e misionarëve françeskan etj.
Rrethana më e favorshme për arsimin shqip u krijuan, kur në fronin e papës hipi Klementi XI, me origjinë shqiptare. Me nismën e tij u mblodh më 1703 Koncili i peshkopëve të Shqipërisë, që njihet me emrin”Koncili i Arbërit”, i cili vendosi të përhapte letërsinë fetare në gjuhën shqipe. Tetë vjet më vonë, më 1711, në shkollën e Montorinos në Romë u hap katedra e gjuhës shqipe ( Historia e Popullit Shqiptar, tomi I, Akademia e shkencave e Shqipërisë- Instituti i Historisë, faqe, 704-706, Tiranë, 2002. ).
Në bazë të dhënave të lartpermendura, si dhe të njohjeve tjera historike mund të konstatohet se një rol të rëndësishëm në veprimtarin arsimore dhe kultuore në gjuhën shqipe në mesjetë tek shqiptarët e ka luajtur kisha katolike. Ajo pati në dorë përgatitjen e inteligjencës së kohës. Shumica e njerëzëve të kulturës, veçenarisht në shekujt e mesjetës së herët, ishin thuajse pa përjashtim klerikë. Në duarët e tyre ishin filozofia e letërsia, arsimi dhe artet. Si qendra të arsimit dhe të veprimtarisë kulturore-artistike shërbyen manastiret fetare. Në shkollat pranë manastirave, mësohej kursi tradicional mësimor që jepej edhe në shkollat e vendeve perëndimore. Ai përbëhej nga cikli i ulët që përfshinte lëndët letrare (gramatikë, retorikë, didaktikë ) dhe cikli i lartë me lëndë shkencore (aritmetikë, gjeometri, astronomi e muzikë ).
Në shek. XIV e në fillimin e shek. XV numri i intelektualëve klerikë shqiptarë ishte mjaftë i madh. Ata gjenden të përhapur edhe jashtë Shqipërisë, në shumë qytete dalmatine ku kryenin funksione kancelarësh, mësuesish, famulltarësh etj.
Po ashtu në atë kohë shënohej një rritje e zgjerim në përdorimin e shkrimit dhe në zhvillimin e letërsisë e të arsimit në tokat shqiptare. Megjithatë, që veprat letrare ishin të shkruara në një frymë teologjike, këto prodhime përbëjnë hapat e para të historiografisë në trojet shqiptarte, sepse pikërisht një pjesë e këtyre është hartuar nga autorët shqiptarë.
Shkputjen nga ndikimi kishtar dhe kalimi në historiografinë laike, këtë hap në historinë e kulturës shqiptare, e bënë humanistët shqiptarë në fund të shek. XV e në fillim të shek. XVI, por tanimë në kushtet e pushtimit osman të vendit, jashtë Shqipërisë.
Gjatë kohës së sundimit osman në trojet shqiptare shkollat ishin të ndara veç për popullsin myslimane dhe veç për atë të krishterë. Përveç shkollave turke, ishin hapur dhe në numer i madh i shkollave private: greke, serbe, bullgare, austriake e italiane. Në ato shkolla mësimi zhvillohej në gjuhë të huaja, ndërsa gjuha shqipe ishte e përjashtuar nga mësimdhënia, çka rrezikonte që të zhdukej pa nam e pa nishan me kalimin e kohës.
Perandaoria Osmane nuk njihte në zotërimet e veta kombësi, por vetëm komunitete fetare: myslimanë, ortodoksë dhe latinë (katolikë ). Rrjedhimisht edhe shqiptarët ishin grupuar në këtë tri komunitete fetare dhe nuk njiheshin si një njësi kombëtare më vete.
Përveç kësaj, komunitetet e tyre fetare ishin të varura nga tri qendra të ndryshme të huaja kishtare e kulturore. Sistemi arsimor i kohës ishte shëndërruar në një mjet të fuqishëm ndikimi politik e kulturor si të sundimit osman, ashtu edhe të shtetëve të tjera.

Një pjesë e atyre shkollave kishin një dimension të propagandave të shteteve të huaja për asimilimin e shqiptarëve. Prandaj rilindësit i trajtonin ato si një pengesë në lëvizjen për çlirimin kombëtar të popullit shqiptar dhe kërkonin mbydhjen e tyre ose kthimin e tyre në shkolla shqipe.
Ndryshe nga autoritetet osmane që e përkufizonin kombin mbi bazën e fesë. Intelektualët e Rilindjes kombëtare shqiptare mendonin se kombi ishte në radhë të parë gjuha. Në themel të kombit shqiptar ishte gjuha. Ajo u kishte bërë ballë të gjitha përpjekjeve për asimilim, që nga koha e pushtimit romak. Ajo duhej të ishte njëzëri gjuhë letërsie të shkruar dhe gjuhë arsimi.
Duhet thënë se, deri në mesin e shekullit XIX, librat në shqip ishin shumë të rrallë dhe se nuk kishte normë shkrimi mbi bazën e një alfabeti të veçantë. Tekstet e botura ishin nxjerrë pikësëpari për qëllime fetare dhe alfabetet e përdorura ishin grek, por edhe arab. Mungesa e një drejtshkrimi të njësuar dhe numri i paktë i botimeve në shqip shpjegohen me faktin se, qysh nga koha e pushtimit romak në shekullin e II para erës sonë, shqiptarët
(ose paraardhësit e tyre ilirët, dardanë apo epirotë ) nuk kanë qenë kurrë përnjëmend zot të vetes. Po të veçohet mënjëanë episodi i Principatës shqiptare të Gjergj Kastriotit Skënderbegut në shekullin XV, ata kanë qenë gjithmon të sunduar: nga romakët, bizantinët, sllavët dhe osmanët. Natyrisht, as që kanë mundur për t’iu kundërvu fuqive të mëdha. Andaj dhe gjuha administrative ishte një gjuhë e huaj, por edhe shqipja e përjashtuar nga liturgjia. Tek Shqiptarët qe i ngadalshëm e i vonë ndërgjegjësimi se përbëjnë një komb. Ai zuri fill nga mesi i shekullit XIX me shenjat e para të një lëvizje kulturore që u quajt Rilindja Kombëtare. Lindja e vetëdijes kombëtare lidhej me idenë se gjuha shqipe ishte një pasuri, në trashigimi prej të parëve, që ishte e udhës të mbrohej.
Rrahja e mendimeve për një normë shkrimi të shqipes, beteja për arsimin në këtë gjuhë, shpinin në një kërkim identiteti. Ndjesia e shqiptarëve se i përkisnin një populli shumë të lashtë, u përforcua nëpërmjet përcjelljes së miteve dhe kultit të heronjeve.
Patriotët e Rilindjes kombëtare punuan me përkushtim për zhvillimin e arsimit kombëtar. Mirëpo, në atë drejtim krahas pengesave të regjiimit osman, i cili ishte përpjekur gjithë një t’i mbante shqiptarët në errësirë e në padituri, si dhe faktorvë të jashtëm, ata hasën dhe në pengesa dhe për shkak të përçarjes së shqiptarëve nga pikëpamja fetare.
Karakteri i përçarë i fesë në tri besime kryesore: islame, katolike e ortodokse, si dhe i tri shkollave fetare me ndikim financiar dhe programor nga të huajit vuri në rrezik veprimin e bashkuar të shqiptarëve në luftën e tyre për liri. Mu për këtë arsye patriotët e parë nisën të nxisnin shqiptarinë mbi të gjitha fetë. Gjatë luftës për pavarësi nga Turqia Pashko Vasa një patriot dhe poet kombëtar nga Shkodra, shkruente:”Çoniu, o shqiptarë, prej gjumi çoniu, /të gjithë si vllazën në një besë shtrëngoniu, /edhe mos shikoni kisha e xhamia, /fe e shqyptarit asht shqypria….”.
Një nga udhëheqësit e shquar të Rilindjes kombëtare, Sami Frashëri, kishte shkruar më 1899: “Shqiptari është shqipëtar përpara se të jetë mysliman a i kreshtenë. Besa s’e ka ndruarë fare edhe kurrë, se kombësia ashtë përpara besës…”.
Një vazhdim të së njëjtës ide, një vjershator popullor thoshte: “Besa juaj sot/ s’është as kishë as xhami / por Nëna Shqipëri ! / Kur të fitojmë lirinë / do të kujdesi për kishën e xhaminë. Nëse kisha ka një këmbanë / njëqind të varni anembanë. / Nëse kini në fshat vetëm një xhami / ndëtoni edhe njëzet e tri. / Por feja jonë tani / është Nëna Shqipëri”.

Edhe pas fitores së pavarësisë së Shqipërisë, patriotët shqiptar kishin bindjen se e vetmja zgjidhje për dyzimin e përçarë midis islamizmit dhe krishterimit ishte zëvendësimi i tyre me shqiptarinë. Kështu, Andon Zako Çajupi në librin e tij Mëmdheu, përfshiu në të një poemë për Malin e Tomorit. Në majën e malit ndodhej një faltore, ku shqiptarët e lashtë shkonin të këshilloheshin me orakullin për të ardhmen e tyre. Poti shkruente:”Baba Tomor, kishë e Shqipërisë, /mal kryelartë, fron i Perëdisë, / tek ti kanë ardhur njerëzia që në lashtësi, /për të mësuar atë që urdhëronte Zoti”. Më tej shtonte:”… kombi juaj s’vete mbarë, / se betë u kanë ndarë. / … të krishterë e myslimanë, / gjithë një perendi kanë; / jini një gjak mor të mjerë, / se një vend kini lerë, / jini gjithë shqiptarë”.
Në pajtim me këtë atmosferë mbizotëruese elita politike e shtetit shqiptarë të kohës vëndosi që shteti të ishte asnjanës, pa fe zyrtare, dhe që ushtrimin e lirë të besimit duhet ta gëzonin të gjitha fetë. Ata vun si fe shqiptarinë, duke i quejtur nëpunësit dhe mësuesit”apostuj” dhe “misionarë”. Në tëra aktivitete shoqërore publike, si dhe në fushën e arsimit dhe kulturës shprehej një shqiptari e zjarrtë që kishte për qellim të eklipsonte dasitë fetare dhe të bashkonte popullin shqiptar.
Shqiptarët kanë pasur një vonesë në zgjimin e ndërgjegjes kombëtare shqiptare e cila ishte kryesisht pasojë e përçarjes fetare: nën sundimin osman, dy të tretat e popullsisë shqiptare ishin kthyer në fenë islame, ndërkohë që një e treta që mbetej ishte edhe ajo e ndarë në të krishterë katolik në Veri dhe ortodoksë të ritit grek, në Jug. Të mbëshetur në këtë përçarje autoritetet osmane e mohonin ekzistencën e një kombi shqiptar. Ata e pëkufizonin kombin në bazë të fesë – parimi i miletit ( Studiuesi Serge Metais, Histori e Shqiptarëve- nga Ilirët deri te Pavarësia e Kosovës, f. 16, Tiranë, 2006.).
Si pasojë e zgjimit të vonë të vetëdijes kombëtare te shqiptarët dhe të mungesës së përkrahësëve të tyre jashtë Perandorisë Osmane, Bismarku tha në Kongresin e Berlinit më 1878 se Shqipëria nuk ishte veçëse një shprehje gjeografike dhe se nuk ekziston kurrëfarë kombi shqiptar. Dhe jo vetëm Bismaku si kryesues i Kongresit por asnjë prej fuqive të mëdha nuk i njishin shqiptarë si kombë, e kjo ka qenë fatale për zgjidhjen e drejtë të çështjes shqiptare. Sepse si parim i njohjes dhe i formimit të shteteve europiane dhe ballkanike ishte parimi kombëtar. Shqiptarët me vonesë të madhe bëjnë përpjeke që prej horizonteve politike osmane të dalin në horizonte evropiane. Në lidhje me këtë çështje profesor Rexhep Qosja, ndër të tjerat shprehet:”Në Kongresin e Berlinit përfaqësuesëve shqiptarë nuk u lëjohet në marrin pjesë në cilësi zyrtare në punimet e tij, sepse në Kongresin e Berlinit trojet shqiptare trajtohen”zotërime turke”, kurse shqiptarët nënshtetas të Turqisë”! Vetëm pse rreth dy të tretat e tij e kishin pranuar fenë myslimane, shpallej kështu popullë i paqenë ! Më tutje Qosja shton:”Shqiptarët kanë pësuar dëmtim të rëndë, tragjik, prej politikës së Fuqive të Mëdha evropiane… për arësye se dy të tretat e tij i takonin fesë myslimane dhe pse ishin nën pushtimet e një perandorie që këtë fe e kishte përhapur me shpatë dhe zjarr. Në kohën kur për Evropën e krishterë feja dhe kombësia ishin njësh, shqiptarët e gjetur në gjirin e një perandorie, pothuaj, islamike, s’kishin se si të shikoheshin veçse si dikush që nuk i takon Evropës as me fenë, as me etninë, prandaj as me fatin, si dikush që prej Evropës trajtohej i përjashtuari i Evropës!”
( Rexhep Qosja, Studimi: Çështja Shqiptare-Historia dhe politika, faq. 8 dhe 47, Instituti albanologjik, Prishtinë, 1994 ).
*( Autori është politikolog, kryeredaktor i revistës për kulturë, )
shkencë e çështje shoqërore “Malësia”dhe Këshilltar i
Avokatit të Popullit në Mal të Zi

ËNDËRRIM I VËRTETË MBI JETËN

August 29, 2014 by dgreca

REFLEKSIONE MBI NOVELËN “PSE U DASHUROVE TEK UNË” të Sabije Dervishi Veselit/
Shkruan Violeta Allmuça*/
STRUGE : Shqiptarja Sabije Dervishi Veseli është një shkrimtare me origjinë nga Struga e cila ka botuar 5 libra në gjuhën angleze në SH.B.A. Veprat e saj kanë tërhequr vëmendjen e publikut amerikan ku autorja shpalos ngjarje të atdheut të shqiptarëve, të luftrave për liri, dashurive dhe sekreteve njerëzore të cilat përbëjnë histori horror. Lufta dhe vdekja nëpërmjet ëndrrave përcaktojnë temat e këtyre veprave ku eksplorohet jeta njerëzore. Autorja punon e jeton në New Jersey.
Qenia njerëzore edhe në gjendje të ëndërrt jeton emocione të veçanta duke përjetuar një frymëzim deri në shkrimin e fjalëve që në ngrehinën e tyre shënojnë një vepër të mirëfilltë letrare, ku ëndrra bëhet po aq reale dhe udhërrëfyese si vetë jeta njerëzore. Afëria e lidhjeve shpirtërore me fjalën ka qenë një komunikim i shkrimtares Sabije Dervishi Veseli me jetën, në veçanti me vendlindjen nga ku i merr ngjarjet e novelës “Pse u dashurove tek unë”. Lexuesi e kupton që në krye të librit se ka të bëjë me një vizion për jetën, dhimbjen për atdheun, njeriun e botën, i cili shfaqet nëpërmjet një fantazie të brendshme edhe jashtë autores. Duke na sjellë këtë libër të vërtetë për ngjarjet njerëzore që ndodhin në kohën e jetës, me të shkuarën dhe të ardhmen e tyre, apo në kthimin përmes misionit të ëndrrës që e çon autoren m’u aty tek dheu i të parëve, lyer me ngjyre gjaku nga betejat për liri, autorja arrin në kthimin nga jetë-vdekja, në ringjalljen, ku vetë ëndrra përbën fabulën e kësaj novele.
Kam besuar se jeta fillon me një ëndërr, e cila lind në kohë të çuditshme, po aq sa e vërtetë vjen në sistemin e mendimit njerëzor me shpejtësinë dhe thellësinë e krijimit, duke menduar, se një ëndërr mund të ruhet brenda vetes si pjesë e saj. Kjo ka ndodhur sigurisht edhe me Sabije Dervishi Veselin që duke u mbështetur tek ëndrrat ka nxjerrë nga trupi gjithçka të shenjtë mbi letrën e bardhë të shkrimit. “Të shkruarit nuk është asgjë më shumë se sa një ëndërr e udhërrëfyer” shkruan Jorge Luis Borges. Autorja beson tek ëndrrat dhe ka një dashuri të veçantë për ruajtjen e tyre në memorien e njeriut duke besuar në të vërtetën, po aq sa kthehet në një aleate, e cila e lidh me vendlindjen, traditat, krenarinë, dëshmitë, besën, lirinë dhe luftërat në Ballkan si pjesë e tij. Autorja e di se bota e njeriut fillon tek vetvetja, ndaj nuk harron se krijimi i një vepre letrare përfundon tek lexuesi. Arti i shkrimit të një historie, për ta njohur edhe njerëzit përreth si histori të lindur nga një ëndërr, para lexuesit bëhet gjithsesi një realitet i prekshëm, ndonëse arsyeja e brishtë e kohës së ëndërrt mund të jetë një gjendje amshimi që ndodh tek njerëzit edhe pse në formë të ëndërrt vetëm në kujtesë.
Autorja i ruan si një trashëgimi idetë e saj për të vërtetën. Në novelën “Pse u dashurove tek unë” ajo i vendos ngjarjet në një vend me fuqi për paqen, ku personazhet edhe pse të pajetë dalin të vështrojnë botën e të gjallëve, pra personazhet janë të zhveshur nga pajetësia e tyre duke u bërë pjesë e jetës që kaplon të gjallët para varreve në thelbin e të cilave jeta ka një formë tjetër. Udhërrëfyesja e kësaj historie vetë shkrimtarja Sabije Dervishi Veseli, na tregon se jeta kurrë nuk mbetet në harresë, por një arsye për ta veshur me petkun jetësor. Dialogu mes jetëve të ndryshme nga i vdekuri tek i gjalli apo nga i gjalli tek i vdekuri shkrihet në një dialog shpirtëror, ku flasin vetë shpirtërat e personazheve. Në hapësirën e jetës dhe të vdekjes edhe pse dilema mes të gjallëve dhe të vdekurve është zbuluar, dilema e shpirtërarve ende është një realitet ku njerezit e botës së gjallë i besojnë shpirtrave të ikur.
Me këtë përjetim autorja shkon deri në botën tjetër me të cilën e lidhin ëndrrat e hershme. Dilema tjetër e shkrimtares Veseli: Pse ekziston lufta? i përket një ideje të drejtë të saj, siç i përket edhe njerëzimit, ku atdheu i vërtetë kthehet në një shpirt të vërtetë. Duke krahasuar botën e të vdekurve me botën e të gjallëve, Vukovarin me vendlindjen e autores për të përcjellë një amanet njerëzor, një realitet i kahershëm i shqiptarëve i njohur në traditën e popullit tonë, përshkruar bukur edhe në veprën e Ismail Kadaresë “Kush e solli Doruntinën” mbetet edhe tek kjo shkrimtare ideja e besës së dhënë që përshkon librin deri në fund të tij. Kjo traditë e veçantë e shqiptarëve të cilët betoheshin për “besën” si para flamurit kuq e zi është një nyje interesante që autorja e përcjell nëpërmjet linjës së dashurisë shpirtërore. Edhe pse njeriu në kohë përjeton ngjarje të mëdha në jetën e tij, dilema e rrëfimit frymor mes shpirtërave në dy botë të kundërta duket sikur është një rrëfim aq sa jetësor edhe horror. Duke u ndodhur mes dy të kundërtave Sabije Dervishi Veseli rrëfen jetësoren edhe kur kalon ditën apo natën duke rrëfyer për një hero të kohës së shkuar të cilin lufta e ka kthyer në viktimë.
Teksa përjeton një ngjarje të frikshme në kohët moderne dhe dëgjon lutjet e një shpirti të ringjallur që do t’i takojë të përjetshmes ne lidhemi me ndjesinë e dashurisë për jetën. Autorja e shfaq personazhin e veçantë të novelës oficerin nga Vukovari me një botë të brendshme dhe të thellë, i cili në netët e kthyera në terr, dëgjon zërin e rrëfimtarit që kërkon të ndizet një qiri për shpirtin e tij. Pyetja e çiltër, “Pse u dashurove tek unë” ka kuptimin e kahershëm se njeriu nuk mund të jetojë pa dashuri, pasi në botë gjëja më e bukur që i ndodh njeriut është vetë dashuria. Udhëtimet e personazheve novelistike si të ishin në një realitet të ngjashëm me të shkuarën, na sjellin kohën e tashme, ku historia sipas autores përsëritet dhe ku ushtarët e luftës kthehen në viktima duke u lutur të mbizotërojë paqja, jo lufta.
Kjo histori nën refleksin e ëndrrës kthehet në faqet e librit si një lutje e përbotshme në fushat e betejave. Nën këtë refleks solemn, amaneti dhe besa e dhënë për ta qetësuar shpirtin e heroit, i cili fitoren e sheh si ringjallje të çdo shpirti të të rënëve në tokat e huaja deri tek kthimi i përjetshëm në tokën e tij, mbetet një porosi shpirtërore. Drejtimi i erës së lirisë drejt hapësirave, ku është toka e shpirtit të humbësve bëhet një lutje e përditshme për kthimin në tempullin e vogël të një varri, tek i cili duhet të prehet përjetësisht njeriu.
Gjuha emocionale që shoqëron novelën “Pse u dashurove tek unë” mbetet një gjuhë frymëzuese, e cila na bën të besojmë se autorja ka dashur të përdorë gjuhën e bukur të atdheut të saj për të na dhënë një vepër me vlera, duke filluar nga gjuha e rrjedhshme deri tek frazat e ndërtuara thjesht dhe bukur, që na shfaqin një kompozicion me strukturë të plotë të diskursit novelistik bashkëkohor. Mbyllja e novelës me mbajtjen e besës së dhënë të shqiptarit, tregon se kjo shkrimtare së pari shqiptare e pastaj me vlera të përbotshme na zbulon më thellë në kohë identitetin tonë kombëtar si një komb që mbetet i etur për lirinë.