Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NËNQIELLI POETIK I JAHO MARGJEKËS

by

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.
Ai nuk ishte amfiteatri i Athinës së lashtë ku poetët e antikitetit recitonin krijimet e tyre, po amfiteatri natyror i Dragobisë skej lumit Valbona ku në ma të bukurin muaj të pranverës, në qershor 1986, trojenikët e atyshëm çohen njani pas tjetrit e recitojnë krijime poetike aq të veçanta sa mos me i shkue kurrkujt mendja se ato janë fryte të një frymëzimi të çastit. Atëherë, superfuqia poetike, Dritëroi Agolli, miku shoqëror e zyrtar ma i nderuar i asaj “dite poetike” spontane e të rrallë çohet në kambë e tue ngrit dolli iu flet malësorve, Alpeve, brezave: “Ky vend i mrekullueshëm i natyrës, historisë e i kulturës, i lind të gjithë poetë. Tropoja është një poezi e vërtetë…”.
Dragobia e “Shtatë Grykave”, e Kadri Zmajlit e Fatime Sokolit, e lindi të parin poet tropojas Idriz Metaliaj, i cili ndonëse i verbër, pas kthimit nga kampi gjerman i Mathauzenit, e botoi vëllimin poetik “Sytë e mi”, që tevona lufta e klasave e çoi për karton. E sot, vetëm kulla e tij i ka katër poetë.
Homeri shqiptar, Fishta i madh, tek kryevepra e tij “Lahuta e Malcies” jo rastësisht hyjnon se në kryerrjedhë, “atje mbi Valbonë, rri Ora e Shqypnisë”. Në teposhtën e kësaj rrjedhe ujëkaltër, në “Lugjet e Verdha” të Eposit të Kreshnikëve, bash në Klisyrë, legjenda fjalaflet se Ajkuna e varrosi aty Omerin e saj, e cila e vajtoi në vargje me mallkime saqë prej asaj dite e më sot, realisht, aty nuk këndon asnjë zog, asnjë qyqe. Në Margegaj, në afri të  trojeve të Haxhi Zekës, Bajram Currit, Rexhep Krasniqit e Elez Biberaj, ka jetue në shekuj legjenda e kanga e epikës legjendare: Kanga e Ali Bukurisë me 374 vargje, që përngjason me atë të Konstandinit e Doruntinës po nga këndvështrimi e ndryshme nga ajo. Poeti i mirënjohur i këtij trualli, Mehmet Elezi, e cilëson “një valixhe me ngarkesë  bërthamore” (Albania, 5 tetor 2008). Në fundrrjedhën e Valbonës, aty ku bashkohet me Drinin e Mesëm, në vendlindjen e Avni Ponarit, një udhëpërshkrues europian i shekullit të kaluar e përcakton si “vendi ku njerëzit flasin me perënditë e Eskilit”. ..
Valbona që rrjedh përfundi trojeve të Jahos, prej nga buron e deri ku derdhet në lumin Drin, i ka disa qytete e kala nga antikiteti ilir e deri kah mesjeta. Qyteti ilir i  Rosujës (para katërmijë vitesh). Kalaja e Shoshanit (shek. I-V pas K.). Një qytet antik i fshehur nëntokë me një manastir të jashtëzakonshëm në Margegaj, prej nga ka origjinën edhe një nga Papët e Vatikanit. Qyteti në Breglumi deri mbi Nimaj (ku sot ngrihet qyteti i Bajram Currit) në të cilin janë gjet edhe skulptura bronzi të shek. III-IV të pas K. Qyteti kilometrik i Cerrnicës, që nis me kalanë e Dizdarit, aty ku bashkohet Valbona me Bushtricën e deri në Gash. Vendbanimi ilir e mesjetar i Selimajt, ku gjenden edhe gjurmë të kalasë së Lekës, të princit Leka Spanit, që sëbashku me të atin, princin e Pultit Pjetër Spani e tre vllaznit ishte përkrah Skënderbeut në Kuvendin e Beslidhjes së Lezhës më 2 mars 1444. Në Dushaj e  Rajë, në vendbanimet e hershme të Ponarit të Lekës, aty ku bashkohet Drini me Valbonën, në qytetin e Fierzës së dritës, ka pasë një qytetërim antik ilir dhe dioqeza disashekullore e Pultit, kah fundi i Mesjetës së Vonë lartohet edhe Kalaja e Lekë Dukagjinit e, pas ndamjes së zotërimeve principatore sipas  “Via Publika”, edhe e Leka Spanit. Në këtë vis, në dioqezën e të cilit ka shërbye ipeshkv në rininë e tij edhe poeti Pjetër Bogdani, kanë lind poetët Gjon Ndue Markokaj dhe Isa Rexhep Ponari.
Në brigjet e Valbonës kanë shtegtuar e kontribuar njerëz të mëdhenj të kombit si Frang Bardhi e Pjetër Bogadani, albanologë të shquar si Johan Georg von Hahn, Franc Baron Nopça, etj. etj.
Këto janë disa nga dhjetra fuqitë e frymëzimit e lartësimit poetik të Jaho Margjekës që ia jep vendlindja e tij në brigje të Valbonës e të Drinit. Këto janë motivet e librat e Jaho Margjekës, janë emri e mbiemri i tij poetik. Këto e kanë kthyer poetin Jaho Margjekën në një fuqi poetike të kohës.
                                                        2.
Fenomeni i heshtur letrar, Jaho Margjeka, ka botuar me dorën e mendjes së tij e sakrificat e tij disa libra si vëllimet poetike margjekiane: Lojë në pasqyrë (1998), Ëndrra midis (2000), Edhe pak qiell për dashuri (2004), vëllimin me tregime diamantore “Letra nga planeti i borës” (2005) e, diku fjalathotë, se e ka dorëshkrimor edhe një tjetër vëllim poetik “Pak dëborë e diell”, një monografi për kryetrimin luftëtar Ibish Osman Margjeka, stërgjyshi i tij, një vëllim me intervista përgjatë kohëpunës me kulmime si gazetar i mediave të shkruara e i Radio Tirana.
Mbi të gjitha poeti, prozatori e gazetari i njohur Jaho Margjeka është një njeri dinjitar i përkushtuar e ndihet krenar pa kufi për rrënjët e genet e vllaznisë e fisit të tij:
… Jam bërë sa herë therorë miku im !
Për këtë vehtes lavde s’i këndoj.
Në shkollën e qenërisë
S’u bëra dot kurrë nxënës i mirë,
Pse e përmend s’po lavdërohem: është rrënja e fisit !
Poeti Jaho Margjeka e ka kullën e lindjes aty ku Valbona bigohet me lumin Bushtrica, bash në Mollë të Kuqe të Bujanit, veç  240 metra lartësi mbidetare.
Në arat e tij janë disa kodra të vogla me varre ilire apo si njihen në shkencën arkeologjike “Tumat e Bujanit”. Aty, më 1982 arkeologët kryen kërkime e dolën me përfundimin se kemi të bëjmë me një vendbanim ilir mbi tremijëvjeçar, qyshse në kohën e hekurit të hershëm. Asokohe, Jaho njëzet vjeçar, ka punue përkrah arkeologëve në zbulimin e thesareve të identitetit kombëtar shqiptar, ku janë gjet enë balte, stoli prej bakri, bronxi, qelqi, etj. Ia merrte nëntokës ato objekte të rralla e të vyera, i kqyrte, i pastronte, i ledhatonte, i meditonte…, si poezitë e tij margjekiane.
Kur e kapërcen Valbonën, në të djathtë të saj, në afri të Mollës së Kuqe të Jaho Margjekës gjendet qyteti i fortifikuar ilir i Rosujës, sot i populluem nga dy vllazni të të njëjtit trung, nga Margjekaj e Dozhlan. Kërkimet arkeologjike (1964-1965) e datojnë të banuar të paktën dymijë vjet para Krishtit, biles nga shek. IV i kësaj periudhe historike u kthye në qëndra ma e randësishme zejtare-tregtare dhe administrative e krahinës. Në rrënoja të saj janë gjet monedha ilire të Shkodres, Durrësit, Apollonisë, etj.
Skej Mollës së Kuqe, krejt ngjitas me trojet e vendlindjes së Jaho Margjekës, ndamas me kufij prej lumenjve Valbonë e Bushtricë, ngrihej dikur qyteti i madh antik  ilir në rrafshinën e gjanë e të gjatë të Cerrnicës së sotme, me argjilën e së cilës u ngrit dhe digat ma të mëdha në Europë, ajo e hidrocentralit të Fierzës. Ipeshkvi, shkrimtari e etnografi Frang Bardhi, një nga katër “B”-të e Letërsisë së Vjetër Shqipe, e përmend në udhëpërshkrimet e tij të shek. XVII, ndërsa albanologu i shquar Milan Shuflaj rrënojat e  kalasë të Dizdarit (Cerrnicë-Zomaj) i lidhnon me qytetin mesjetar të Sapës. Gjetjet e atyshme arkeologjike dëshmojnë se vendbanimi i përket periudhës së bronzit (sipas një çekiçi guri) apo edhe me periudha paraqytetare (sipas një heshte ilire), etj.
Jo fort larg nga Molla e Kuqe e poetit Jaho Margjeka, në kishën e Selimajve (Geghysen)  në rrethina të kalasë të princit Leka Spani, është ngritë një nga shkollat ma të vjetra në historinë e arsimit shqiptar, krahas atyne në Stubëll (1584), Himarë (1627), Kurbin të Krujës (1632), Vuno e Palasë të Himarës (1632), Korçë (1637), etj. Në këtë shkollë mësohej shqip, aritmetikë, etj. dhe, sipas kritereve të asaj kohe, vlerësohej si shkollë e mesme. Aty kanë dhanë mësim edhe personalitete të shquara kombëtare shqiptare si Frang Bardhi (1638), Pjetër Bogdani (1651) e, ky i fundit, edhe tek shkolla bash tek kisha me kullë e Grisë.
Përballë kullës së Jaho Margjekës në Mollë të Kuqe të Bujanit, sapo kapërcen në të djathtë lumin e Valbonës, gjenden kulla të historisë kombëtare shqiptare, dy kullat muzeale: Kulla e Mic Sokolit, Hero i Popullit, që i vuni gjoksin topit otoman dhe, kulla e Sali Manit, e njoftun si “Kulla e Konferencës së Bujanit”, që firmosi për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, si dhe kulla e prijesit popullor Binak Alia i Mulosmanëve,“njeriu universitet popullor i urtive”, një ”gjykatë supreme popullore” në Rrafshin e Dukagjinit, Fushë-Kosovë, etj. Me këto tri kulla historike, që në mbi tre shekuj ishte selia e Bajrakut të fisit të Krasniqes, të fisit me histori e kulturë të Jaho Margjekës.
Këto janë “rrënjët e fisit” krenari e Jaho Margjekës, të cilat, njëherash e pandamun, e kanë krenari të tyre edhe Jaho Margjekën, si njeri qytetar, si poet, prozator e gazetar, si figurë publike e letrave shqipe. Këto rrënjë i mbajnë fort e mirë degët e fjalëve në pemët poetike të tij, që e kanë brumue, lumnue e hijeshue palcë e kockë Jaho Margjekën si një fuqi poetike e kohës.
Rrënjët e fisit të poetit, prozatorit e gazetarit Jaho Margjeka, rrënjët e fisit të Krasniqes (këndej Qafës së Kolçit) kanë nxjerrë gjithata njerëz të letrave: Skënder Buçpapaj, Skënder Sherifi, Besnik Mustafaj, Mujë Buçpapaj, Elez Biberaj, Mehmet Elezi, Lulzim Logu,  Ukzenel Buçpapaj, Alfons Zeneli, Abedin Mulosmanaj (editor i gazetës “Adheu”–Amerikë) Arbër Ahmetaj, Brunilda Zllami, Zeqir Lushaj, Ilir Buçpapaj, Bislim Ahmetaj, Hysen Mulosmanaj, Halil Buçpapaj, Idriz Lamaj, Elona Zhana, Halil Elezi, Zog Hysenaj, Flamur Buçpapaj (poet, dramaturg, publicist, botues i gazetës javore “Nacional”), Ibrahim Kadri Malaj, Ilir Seci, Musli Mulosmanaj, Afërdita Sokoli, Elez Qerimaj, Seit Musaj, Shpend Sherifi, Xhevdet Malaj, Mustafë Elezi, Nuredin Lushaj, Osmanie Çakraj, Ramë Ismajlaj,  Everest Imeraj, Isa Breçani, Besa Gjyriqi, Migena Ismailgeci, Hasan Buçpapaj, Nexhat Imeraj, Selim Musaj e shumë të tjerë.
 
      3.
Jaho është poet e prozator me profilin e tij të mirënjohur, interpretues i talentuar i fjalës artistike, publicist me kontribute të vyera në media (ndër)kombëtare e lokale dhe në RTSH, i dhanun prej kryeherit edhe pas sporteve nga noti në Valbonë e deri tek futbolli në “Livadhin e Turkut”, ku të parët e tij ishin pjesmarrës të një epopeje luftarake nga ma historiket kundër otomanëve. Ai ka sakrifikuar jo pak në udhët e jetës së tij dinjitare, në udhën e tij si poet, prozator, publicist me “orë shpirti”  e “dorë të bekueme”, në shtegtimet e dijes nga shkolla e mesme në Kuçovë deri në Universitetin e Shkodrës, e mësues në Llugaj e me detyra profesionale në kulturë e media në qytetin e alpeve. I ka kapërcyer dy dekada jetë në Radio-Televizionin Shqiptar, pothuaj gjysmen e jetës, ku duket se pasionet e tij të mëdha për gazetarinë radiofonike e kanë gjetur vetëveten.
Jaho Margjeka nëpër biseda s’lenë pa përmendur me mirënjohje ndihmen e atyre që e ndihmuan për të studiuar Gjuhë-Letërsi shqipe,e ndër ta Dritëro Agollin,..
Poeti, gazetari e prozatori Jaho Margjeka në çdo hap e fjalë është vetëvetja, sikurse në ditët me diell edhe në ato me ngrica; sikur flet në Radio Tirana edhe në kafe me miq ose me kundërshtarë të vargut ose hapit; sikur shkruan një poezi, një tregim apo shkrim radiofonik, edhe kur flet në telefon celular apo kur ecë trupdrejtë e hapapeshë në dy rrugët e tij me blina: në vendlindje, nga Molla e Kuqe në qytetin alpin të Bajram Currit dhe tek puna në Tiranë, nga selia e RTSH tek banesa e vet në afri të Qytetit të Studentëve:
Nuk po gjejë qetësi miku im!
Se shpirti im nuk qënka si i gjithkujt !
Vehten s’e genjej se jam më i mirë
se të tjerët, po të tjerët qënkan më
të zgjuar, më hileqarë,…domethënë !
Për këtë i penduar nuk jam miku im,
Se jam pjellë e tim’ eti e s’kam nga t’ia mbajë.
            Dy prindërit e tij, Salihi – baba engjëllor (që iku i nderuar nga kjo jetë) e Bora – nana hyjnore e tij, kanë për emër e mbiemër në gojën e kohës e në genet e brezave vetëm dy fjalë medalion: “njerëz të mirë”.
            Këta, ndër gjashtë fëmijët, dy iu banë poetë: Jaho që erdhi në Tiranë e Ismeti, që punoi në televizione si Shijak TV e gazeta si “Emigranti Shqiptar” gjersa shkoi emigrant politik e ekonomik në Francë, në vendin ku emigronin me seli e pushtetet e tyre edhe Ismail Qemali, edhe Ahmet Zogu.
            Se mos vetëm djemtë e Salih Ramës të Margjekajve, nipat e Ram Binakut të Mollës së Kuqe, shkruajnë poezi për kohnat e realitetet e tyre nga Prehistoria deri tek Rendi i ri Botëror. Edhe Populli ka ngrit kangë për Derën e Margjekajve, edhe për stërgjyshin e Jahos, për brezin e shtatë të tij, për Ibish Osmanin:
 Dirgjet Hamza per dugaj
 Po i pervet do sheherjanè
 As ma paté Ibish Osmané,..
            Në vitin 1886, Ibish Osman Margjeka i Mollës së Kuqe vet i katërt, sëbashku me djalin e tij Daut Ibishin dhe me kushëririn e vet, Rexhë Mehmet Margjeka i Rosujës, ky i fundit, me nanën e tij-bijë Kosove, me armë brezit, ranë në  tregun e Gjakovës. Këta e thyen urdhërin e Brahim Pashës për “mos me hy në shehrin e Gjakovës me armë…”. Bimbashi (majori) me zabitët (ushtarët, rojet) e tij iu dolën para në rrugë për me i çarmatos trimat e Margjekajve. Krisi pushka. N’atë përleshje u vra bimbashi me të tjerë, po mbeti shehit edhe Rexhë Mehmet Margjeka, sepse  e kishin ba betimin: …S’ja jap turkit armët e babës / Pa ia djeg sarajet Pashës… /.
Ibish Osman Margjeka, Rexhë Mehmet Margjeka, Daut Ibish Margjeka (pas vdekjes) janë shpallur “Nderi i Komunës”Bujan.
Në luftëra më armiqtë dhanë jetën trimnisht disa margjekas: Ibish Metë Margjeka në 1912-tën e Shpalljes së Pavarësisë në Qafë të Morinës kundër otomanëve; Avdyl Syl Margjeka e Qerim Brahë Margjeka më 1913 kur malazezët e pushtuan e dogjën Malësinë e Gjakovës, etj.
            Margjekajt e Jahos nuk janë vetëm trima të pushkës, por edhe të mendjes, me emna të dëgjuar në gjithato fusha të jetës, ku po i veçoj ata të arsimit, të letërsisë e të penës. “Mësuesi i Popullit” Zenun Margjeka, “Mësuesi i Merituar” Mehmet Margjeka (i vllai), mësues e veprimtar të rendit të parë: Idriz Margjeka, Astrit Margjeka. Nuk po rri pa e përmend edhe mësuesen time të nderuar, nga të parat në Malësinë e Gjakovës, Sofë Margjeka (bashkëshorte e ndërtimtarit Ali Margjeka), që tashti është pensioniste rreth të 80-tave. Dikur, në vitet ’90, doli si zë i veçantë në shtypin letrar me poezitë e saj Vjollca Margjeka (Taipi) e, me sa di, është martuar në Shkup e jetojnë familiarisht në SHBA. Tashti edhe Ismet Margjeka nga Franca ka me na ardhë sivjet me një vëllim poetik.
            Jaho Margjeka, si stërgjyshi i tij, Ibish Osman Margjeka. Askush, astenjiherë e në asnjë kohë, nuk ka me mujt me ia hjek armën e tij, pendën si poet, si prozator, si gazetar. Krijuesit nuk kanë shumë shpenzime për vete: një stilolaps e një letër, po japin shumë për kohën e të tjerët me krijimet e tyre dhe marrin pak prej tyre.
                                          4.
            Në agun e Demokracisë poeti Jaho Margjeka ia dërgon Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri” në Tiranë vëllimin e parë poetik “Nesër do të agojë”, prej së cilës në vitin 1990 i vjen përgjigjia: “Pasqyrim i ftohtë i realitetit”. Kur e pata lexuar atë letër Jaho më tha ato fjalë që s’i harroj asnjëherë: “Këta të Naim Frashërit sipas kësaj letre të çojnë në burg…” Po vet Koha e burgosur e me një kambë në varr po kërkonte Lirinë… Jaho nuk kishte astenjë poezi të vetme për lidershipin e partinë-shtet, për njeriun e ri të sistemit të huajtun nga stepat e Rusisë. Ekspertat e letërsisë politike të asaj kohe ia kishin gjuejt në shenjë. Jahon, njeri i mirë në gene e fytyrë e i lindur e rritur si poet i vërtetë, realisht nuk e ngrohte koha e atëherit, ai,“dimri i madh”, si e simbolizon shkrimtari klasik universal, Ismail Kadare.
            Poeti Jaho Margjeka, megjithëse i lindur kah fund marsi i pranverës, prej vitesh  pena e tij e ka një luftë të pambyllun me dimrin saqë edhe tek poezia ma e fundit “Ky dimër” çka si thotë kësaj stine të moti, politike e në shpirtin e ndokujt:
I ftohtë ky dimër, edhe pse pa borë.
Muret e zemrës hèje akulli ngrirë.
Minutat çalojnë, ditënata s’ka orë.
 Rrëknyer shpirti në numbëtirë.
I pashpirtë ky dimër, edhe pse i butë.
Pa cicërima e zogj nën çati…
…I pabesë ky dimër plak, i pabesë.
Tutje pëlcet e kërcet një gosti.
Gdhihet e ngryset njeriu i urtë,
Ftohur e ngrohur me frymën e tijë  .
Edhe kryetitullin ballinës së librit me tregime margjekiane ia ka vnue “Letra nga planeti i borës” (Tiranë, Morava, 2005, redaktor Besnik Mustafaj).
Jaho Margjeka, si qytetar dardan modern dhe në poezitë e tij margjekiane bashkëkohore, ndjen dhimbje prej vakive kur dimri i egër, i pabesë, i pa shpirtë i cegmë deri në akullnim shumanësh “shpirtfisnikët e urtë”. Si poet i palctë e i kocktë, me inde e vena poetike, me detyrë misionare prej vetëvetës e me fytyrë të pastër prej të vërtetës, prej metropolit shqiptar, nga selia e RTSH, i dhemb një pemë në vendlindjen e tij breg Valbonës, në Mollën e Kuqe. Ajo pemë është e vetme në arën e madhe e ngado t’i sillesh asaj i sheh tana anët e horizontit: edhe Qafën e Morinës, edhe malin e Shkëlzenit, edhe Qafën e Luzhës e të Kolçit, edhe luginën Ndërlumna të rrjedhës së fundme të Valbonës për në Drinin e Mesëm. Kit’ “pemë të poetit” e kam pa edhe në FB më 21 janar 2014 me një thanie shenjtërie: “Dimër. Edhe kjo pemë ndjen ftohtë”. Kjo shenjtëri poetike e bante poetin Jaho Margjeka mos me ba hulme e hoje poetike për ata emra në kryevend të piramidës të shtetit që e  varnin poetin Havzi Nela para popullit në qytetin e Kukësit më 10 gusht 1988 vetëm për disidencën e poezive të tij. Njësoj edhe për të tjerët në kohën e sotme të demokracisë: kur paradoksalisht dy presidentë, në dy raste: më 7 maj 2003 dhe më 4 tetor 2007 dekoratën me emrin e Poetit Kombëtar, me Urdhërin “Naim Frashëri i Artë”, ua japin dy gjyqtarëve që kanë firmos për ekzekutimin politik e barbar të poetit disident Havzi Nela.
5.
Ky emri Jaho e ka kuptimin në shqip: Jeto. E vërtetë Jaho jeton në poezi e për poezinë. Duket sikur të dy kanë lindur për njëri-tjetrin. Gurrat poetike të Jahos në mbi 30 vite krijimtari e kanë krijue tashma lumin e vet në detin e poezisë shqipe në shekuj. Është lumi poetik Margjeka, janë poezitë e tij margjekiane., janë tregimet e tij margjekiane.
Disa herë ka fitue edhe çmime (ndër)kombëtare e lokale me poezitë e tij, qyshse në vitet e rinisë studentore me çmim vjetor në revista “Nëntori” (1988). Në kit’ vargavijë stimujsh përveçon edhe Çmimi “Pjetër Budi” nga Forumi Shqiptar i Kulturës, Edukimit e Shkencës (2005). Është vlerësuar edhe Çmimin e parë “Konstandin Kristoforidhi” në Festivalin Mbarëkombëtare “Ditët poetike të verës”- Elbasan, 2006 dhe Çmimi i parë në Festivalin Mbarëkombëtar “Pranvera poetike durrsake”- Maj, 2013. Gjithashtu ka marrë çmime e mirënjohje edhe në veprimtari të tjera.
Poezia e Jaho Margjekës është botuar gjithandej në hapësirat shqiptare në Ballkan por edhe më gjerë, edhe e përkthyer në anglisht në SHBA apo në rumanisht nga revista “Hemus” në Bukuresht, etj.
Ky, Jaho ynë i sotëm, poeti i përjetshëm, ka ecë me vargun e hapin poetik si të gjithë poetët e piedestalit, prej atëherit kur në shkollë të mesme në Kuçovë botonte të parat cikle me poezi në “Zëri i Rinisë” (shkurt, 1981) apo në “Nëntori” (1988) kur ishte student i gjuhë-letërsisë shqipe në Shkodër, apo mësues në Llugaj të Lugut të Malësisë së Gjakovës, e në të gjitha kohët,  është në kërkim të pranverës… Po, para së gjithash, sipas këndvështrimit tim, poeti margjekian lëshon kumtin e tij: “Na duhet të jemi gjallë lum’ miku!”
I dashuruar në vetvehte s’qesh’ kurrë miku im,
Se pak kohë më lanë për të lakmuar vetvehten.
Po ta shkruaj
Në rrasë të gurit këtë kumt’ miku im !
Nëse andej të bie udha ti gjegjen po ma kthen !
Se në ditën e amshueme
njësoj të dy do të jemi,
E deri atëherë…
Po na duhet të jemi gjallë lum’ miku !
            Jaho Margjeka, poeti i lindur në pranverë, me shpirtin poetik pranverë, kërkon edhe për të tjerët pranverë… prandaj siç duket edhe vëllimit poetik dorëshkrimor ia ka vnue titullin: “Pak dëborë e diell”. Poeti, prozatori, gazetari i mediave të shkruara e i Radio Tirana, Jaho Margjeka si e shenjojnë dhe titujt ballinë të veprave të tij: është kundër çdo “Lojë në pasqyrë” nga koha e njerëzit; nuk don të rrijë “Ëndrra midis” po të marrë krahë e lartësi; nuk don të presin gjatë e shpesh “Letra nga planeti i borës”, pasi po kërkon “Edhe pak qiell për dashuri”, pasi “duhet të jemi gjallë”. Gjallnik për kohën, për vete, për brezat.

KESHTU E DUE UNE SHQIPERINE !

by

… hebrenj, roma, komuniste, dhe popuj sllave, rus, polak, çek etj. (Vetem ne ish Bashkimin Sovjetik, ma shume se 27 miljone qytetare vdiqen ne lufte, dhe nga vuejtjet e perndjekjet e                                      

 Nga  Sami Repishti */

“Populli i Izraelit nuk do te harroj kurre se gjate diteve te veshtira te Luftes se Dyte Botenore, ata gjeten tek populli shqiptar mbrojtje dhe mikpritje te sinqerte.” (Ezer Weizman, President i  Izraelit)

***

New York City.SHBA. Per mendimin tim, shprehja e Lame Kodres : “une e dua Shqiperine/Per nje stan ne Trebeshine…” ashte shprehje monumentale e nji te merguemi per vendlindjen e tij: e thjeshte por e plote; fisnike e jo arrogante; madheshtore per çdo vend dhe ne çdo kohe. Monumentale! Sot, shkrimtari qe vdiq ne nji kenete te Myzeqese i uritun dhe i perbuzun nga “shoket e idealit”, po te ishte i gjalle, ndoshta do te shkruente: “Nuk dua villa, as pallate/ As ndertesa me dhjete kate…. Leremeni te lire/ Me nje stan ne Trebeshine!”  Keshtu do te fliste ky shqiptar krenar, viktime e “idealeve” te tradhetueme…!

Nji ndjenje krenarie e qenies “shqiptar” e perjetova une me 27 Janar 2014, me rastin  e ceremonies perkujtimore te viktimave te Holokaustit (Shoah ne hebraishte) gjate viteve te Luftes se II Botenore, te mbajtun ne ambientet e Selise Qendrore te Organizates se Kombevet e Bashkueme, ketu ne New York City, SHBA.

Paneli i caktuem dhe i organizuem nga B’nai B’rith International, nji organizate me prestigj te nalte botenor,  dhe Misioni i Republikes se Shqiperise prane OKB-se, diskutoi temen “The Rescue of Albanian Jews” “(Shpetimi i Hebrenjve Shqiptare” nji titull impresiv, por fatkeqsisht, ne mendimin tim, jo ekzakt. Sepse, shqiptaret shpetuen jo vetem hebrenjt me nenshtetsi shqiptare por edhe te huejte qe te friksuem nga persekutimi nazist, erdhen ne Shqiperi ku gjeten strehimin qe u shpetoi jeten. “The Rescue of Jews by Albanians” (Shpetimi i Hebrenjve nga Shqiptaret”) do te ishte ma korrekt, me qene se hebrenjt u shpetuen edhe ne Kosove nga shqiptaret e Kosoves, e Maqedonise.

Ashte nji manifestim i karakterit te popullit shqiptar, dhe i traditave shekullore te mikpritjes –tue perfshi edhe hasmin!- pavaresisht nga vendbanimi i tyne. Dhe ky ashte nji sukses i madh qe nuk duhet harrue.

Sidoqofte, me kete titull u pasunue veprimtaria e “Dites Nderkombetare te Perkujtimit te Holokaustit” qe mbahet per ruejtjen e kujteses se “ zhdukjes” se miljona qeniesh njerezore nga rregjimi shnjerezor nazist- qenie te pafajshme, te pambrojtje, te pafuqishme, gra, pleq, femije, sidomos femije, keto simbole te pafajnise!- kryesisht, krimineleve naziste). Nji shperfillje monstruoze e shenjtenise se jetes se njeriut.

Ne kete katastrofe te paimagjinueshme , kur njeriu zbriti ne thellesite ma te uleta dhe te paprekuna ma pare ne histori, aty ne erresinen e plote ku strehohen tortura dhe vdekja qe tremben nga drita e diellit, humben jeten ne kampet naziste edhe disa qindera vellazen e motra shqiptare (dhe kusherini im, 17 vjeçari Zyhdi Repishti). Holokausti ka qene dje, ashte sot dhe do te mbetet per jete nji disfate morale per te gjithe boten e qytetnueme per arsye te heshtjes se madhe qe vrau, dhe nji njolle e pashlyeshme ne historine e popullit gjerman. Perkujtimi solemn i Holokaustit ka nji qellim qendror: “Heshtja vret. Mos heshteni para krimit. Ngrijeni zanin nalt. Ndaloni doren vrastare”.

Ne kete kuader te ferrit mbi toke, ne kete humnere krimi te ushtruem me metoda “shkencore” ka pase edhe “shkendia” te dashunise se njeriut per njeriun: qenie njerezore te thjeshta, klerike dhe intelektuale te guximshem gjeten kurajon e mjaftueshme me ngrite zanin me nji “Jo!” te fuqishem kunder murtajes naziste, dhe me luftue ate me aktin sublim te “shpetimit” te jeteve se kercenueme, edhe me rrezikun e jetes se tyne. Ky akt tejet njerezor dhe guximtar ngushellon sot boten akoma te tronditun me bindjen se ekziston nji “fryme njerezore” qe afron çdonjenin nga ne “si vellau me vella”, sidomos ne raste te rrezikut suprem. Kjo ashte esenca e solidaritetit njerezor qe u çfaq e forte ne popullin shqiptar gjate viteve te L2B.

Ketu del ne shesh epersia e shpirtit tone mbi egersine e epsheve tona shtazarake per shtypjen dhe torturen, dhe e akteve tona kriminale. Ky akt sublim duket sikur i thote krimit –individual ose i organizuem- “Ndal! Na jemi qenie njerezore te paisuna  me arsye dhe ndergjegje, na nuk lejojme kalimin e krimit mbi koket tona! Na jemi gati ta luftojme me te gjitha kufizimet qe na imponon natyra e jone njerezore, por qe na i tejkalojme tue sfidue rrezikun e vdekjes. E ne se vdesim sot per kete Ndal! historik, ashtu qofte! Qofte bekue vdekja, sepse vdesim te lire nga pesha e pergjegjsise….” Keshtu folen shqiptaret qe me rrezikun e vdekjes, ndihmuen viktimet hebraike gjate L2B.

Keshtu e due une Shqiperine!

Mendime te ketilla me mbuluen kur lexova pershkrimin e ceremonise ne OKB. Me gjithe ftesen, nuk mora pjese per arsye te nji moti shume te ashper. Ftesa qe mora shkruen:

”Ne nji kontrast te jashtezakonshem me ate qe ngjau ne te gjithe Europen, Shqiperia – nji komb me shumice myslimane e okupueme nga Gjermania gjate viteve 1943 dhe 1944 – u ba nji çerdhe strehimi per virtualisht te gjithe popullsine hebraike, dhe te tjere, qe kerkuen nji vend te sigurt gjate viteve te Holokaustit. Si rrjedhim, rreth 2.000 hebrenj u shpetuen nga gjenocidi nazist ne kete vend te vogel, e te ndryshem nga te tjeret”.

“Shqiperi, Shqiperia e ime!” thashe me krenari. Ne vend te pare “Shqiperi, “ perserita, “ti me jep nder, ti me jep emrin shqiptar!”

Tue fole para publikut ne Sallen e OKB-se, Zonja Johanna Nahuman, qe mbijetoi Holokaustin ne saje te ndihmes shqiptare, e pershkroi  keshtu kete fenomen te rralle ne historine e njerezimit:

“…Une ia detyroi jeten time shqiptareve. Po qe se bota do te ishte shqiptare, ne nuk do te flismim sot per Holokaustin”.

Po qe se bota do te ishte “shqiptare”…. Keshtu e due une Shqiperine!

Shqiperia e vogel, e vorfen por fisnike e kreu detyren e saj me sukses. Ashtu si dhe Kosova. Per te huejt ky qendrim spontan, individual dhe kolektiv i organizuem ne grupe vullnetaresh nga vete shqiptaret,- myslimane e te krishtene- per nji kohe te gjate  mbeti nji “fenomen” enigmatik per masat e shumeta e te painformueme. Per ne shqiptaret ka spjegimin e vet.

Ne nji studim timin “Hebrenjt ne Shqiperi: Historia e Nji Mbijetese “ (The Holocaust:Essays and Documents” R.L.Braham, Editor, N.Y.`2009) jam perpjeke me spjegue se qendrimi i shqiptareve ndaj hebrenjve nuk ka  qene “nji akt spontan” (“un acte gratuit” si e quejne françezet) por vazhdimi i nji procesi te gjate, nji akt autentik. Ne historine e popullit shqiptar nuk ka nji rast te vetem ku hebrenjt jane viktimizue nga shqiptaret; nuk ka nji rast te vetem  kur hebrenjt jane debue nga shqiptaret, dhe nuk ka nji rast te vetem qe tregon bashkepunimin e shqiptareve me nazistet gjermane ne te ashtu-quejtunen “zgjidhja perfundimtare” . Anti-semitizmi as nuk ka linde as nuk ashte zhvillue ne Shqiperi. Ai ka qene, dhe mbetet edhe sot, nji “fenomen” i huej per shqiptaret

Vite ma pare , i ndjeri Imzot Fan S. Noli shkruente:” Si Izraeli ashtu e dhe Shqiperia jane dy vende te vegjel. Te dy kane rrenje te thella. Te dy kane nje histori mundimesh dhe vuejtjesh. Dhe te dy vendet kane ruejte identitetin  dhe kulturat e tyne respektive. Keto ngjashmeni formojne nji lidhje te perbashket ne mes te hebrenjve dhe shqiptareve”..

Sot, kudo qendrimi i shqiptareve spjegohet me traditen tone te “Beses”, zemra e Kanunit tone,  si spjegimi ma i zakonshem. Por “Besa” permban edhe “turpin” per shkelsin kur ajo nuk mbahet, si dhe “mikpritjen” si tradite kombetare qe e dallon ate, e qe ne thelb,  ashte “ndihme”, qofte edhe me sakrificat ma te medha per “te huejin”, qe troket ne dere, e qe ne vendin tone quhet “mik”.

Akti fisnik i mbrojtjes se te persekutuemeve ashte aq i vjeter tek shqiptaret sa edhe Testamenti i Vjeter, dhe aq bashkekohor sa edhe vitet e Holokaustit (Shoah) dhe te ekzodit kosovar te viteve 1998-9. Pa dyshim, rasti unik i shqiptareve kerkon nji studim te thelluem psikologjik dhe sociologjik – te individit dhe te shoqenise shqiptare!

Fenomeni i qendrimit shqiptar ne mbrojtje te persekutuemeve dhe   personave qe kerkojne strehim ne kohet moderne, tregohet sidomos nga momentet historike te shekullit te fundit. Shqiptaret e perndjekun nga  serbet e malazezet ne vitet 1877-78, te njohun akoma sot si “muhaxhiret” (refugjatet) ne Kosove, u perkrahen nga  bashke-atdhetaret vendas. I njajti fenomen shihet edhe ne vitet 1878-1920 edhe me shqiptaret viktima te Malit te Zi, Qe nga Nikshipi, Podgorica deri ne Tivar dhe Ulqin, te shperngulunit u strehuen kryesisht ne Shkoder.

Ironikisht, kur ne vitin 1915, ushtria e dobesueme serbe kaloi ne terheqje nepermjet maleve te Shqiperise veriore deri ne Durres dhe Korfuz, ajo  nuk u sulmue nga shqiptaret viktima. Kater vjet ma vone, ne vitin 1919, kur u ri-kthyen si fitimtare ne Kosove,  “shqiptaret” u shperb lyen me  asgjasimin fizik te popullsise, ose “spatrimin etnik”.

Dokument:“Sekretari i Shtetit (Lansing) per A.J.Balfour (Minister i Jashtem Britanik)Paris 18 prill 1919.

“…Ne lidhje me masakrat mbi shqiptaret ne Mal te Zi: Gusinja, Plava, Ipek, Djakova, Podjour dhe Rozhaj kane qene skena te terrorizimit dhe vrasjeve masive nga ana e ushtrive serbe dhe agjentave serbe , politika e te cileve duket se ashte asgjasimi i banoreve shqiptare te krahines”. Me nderime Robert Lansing.”

Mbas vitit 1912, ushtrite e munduna turke nuk u sulmuen nga banoret shqiptare per hakmarrje, sepse ishin te dorezueme (“nuk priten ne bese”). Nderkaq, energjite e shqiptareve u mobilizuen me strehue çamet e perndjekun te vilajetit te Janines dhe Çamerise qe u debuen me dhune nga trupat ushtarake greke dhe banditet greke, te ardhun nga ishulli i Kretes. (1912-1920) dhe ma vone me shpernguljen e tyne te detyrueshme ne Turqi. Por kur ne vitet 1940-44, gjate okupacionit italian e gjerman te Greqise greket e uritun u drejtuen kah shqiptaret per buken e gojes , ata gjeten mikpritjen dhe mbrojtjen qe i shpetoi ata nga uria.  Menjihere mbas kesaj situate, kur greket u kthyen si   fitimtare, shume nga ata greke qe shpetune nga uria me buken shqiptare u angazhuen ne zhdukjen fizike te gjenocidit çam, viktimet e te cilit kerkojne edhe sot te drejtat e tyne te mohueme.

Me 1943, mbas kapitullimit te Italise fashiste, ma shume se 100.000 ushtare italiane mbeten robe ne token tone. Pothuejse te gjithe gjeten strehim ne familjet shqiptare ne te kater anet e vendit. (Me nji perjashtim makaber: qendrimin e komunistve shqiptare qe ekzekutuen robe lufte te pafajshem ne kundershtim me çdo norme nderkombetare)

Gjate viteve te veshtira te rregjimit komunist, lindi spontaneisht fryma e solidaritetit. Megjithe vorfnine e tejskajshme, familjet shqiptare ndihmuen njena tjetren, dhe te gjithe se bashku ndihmuen , familjet qe vuejshin ma shume: te persekutuemet…! Familja ime ashte nji shembull.

Dhe ajo ma e fundit: ekzodi kosovar i viteve 1998-99,. Kur ma shume se  500.000 refugjate kosovare kerkuen strehim ne Shqiperi, ata u priten me nji zemergjanesi te madhe qe çuditi boten mbar, sidomos publikun amerikan…!

***

Nji fak del i qarte edhe nga pershkrimi i percipte i ke tij “fenomeni” shqiptar. Ne mbrendine e shqiptarit nuk fshihet egersia e ushqyeme nga propaganda komuniste, por nji bazament moral i forte- i njohun si  “cilesite burrenore” te shqiptarit: bese, nder, burreni, mikpritje …, bazament qe drejton jetet e ketij populli sidomos ne ditet e veshtira.

Çoroditja e diteve tona, qe na turperon te gjitheve,  nuk ashte “shqiptare”; ajo ashte rezultati i nji ideologjie te çmendun  qe zgjodhi “urrejtjen” si vlere kryesore dhe e perpunoi me metodat ma te rafinueme te “luftes se klasave” e ne  kundershtim me çdo gja qe ishte “kombetare”  cilesi qe justifikojshin krenarine e kombit tone- dhe timen!

 * Shqiptaro-amerikan, aktivist per te drejtat e njeriut.

MESAZH POSTMORTEM NGA VAÇJA PER EDIN

by

Edi,/

Që kur ndërrova jetë kam vënë re disa herë keni aluduar se ndoshta do të kisha qenë më me fat të kisha lindur diku tjetër.
Nuk e di se si e keni hallin ju liderat e mëdhenj të Shqipërisë së ‘parëndësishme’, po unë jam krenare që linda shqiptare. Jemi nje komb i vjetër sa lashtësia, me një botë shpirtërore sa gjithësia, por të mallkuar të çqeverisemi akoma nga makutëria.
Do të jetë mirë që shteti të përkujdesej për artistë si unë kur jemi gjallë.
Edhe diçka tjetër. Nuk më erdhi mirë kur thatë sot se ke pyetur veten se si do ta këndoja, sikur të isha më me fat, këngën “I will always love you.”
Unë isha me fat që këndova në gjuhën time, Edi, dhe qielli i Shqipërisë më mjafton.
Më bëj një favour, të kam rizha, dhe në seancën e parë të Kuvendit, kur të lodheni duke sharrë njëri tjetrin, dëgjoni origjinalin shqip të Whitney Houston, ”Malli për Mëmëdhenë”. Arti bën çudira…(G Alpion)

http://www.youtube.com/watch?v=EawnRiBlCco

XHAFER DEVA,NJË JETË LUFTË PËR NJË SHQIPËRI ETNIKE TË LIRË DHE DEMOKRATIKE

by

Nga SEJDI PEKA/

Është shpallur dita e 26 Janarit,si dita përkujtimore e viktimave të holokaustit në mbarë botën.Për neve shqiptarët kjo përkujtimore ka një rëndësi dyfish të veçantë.E para se ne jemi ndër ata popuj që në vendin tonë nuk është vrarë asnjë njeri me kombësi hebreje nga fashistët gjerman dhe për këtë kemi përse të jemi krenarë.Kemi humbur shumë kohë që të themi të vertetën historike se mbrojtja e hebrenjve i takon në rradhë të parë kontributit të Xhafer Devës,ish Ministër i Brendëshëm në qeveritë e Rexhep Mitrovicës dhe Mehdi Frashërit.Dhe e dyta me këtë rast neve përkojtojmë holokaustin e diktaturës komuniste që për 50 vjet ushtroj kundër popullit tonë;për marrjen e pushtetit deri në vitin1944 dhe për mbajtjen e pushtetit pas këtij viti deri në rënjën e komunizmit.Sa të marrë duken me këtë rast“historianë”të tillë që janë produkt i katedrës së shkollës famkeqe të Partisë Komuniste si Paskal Milo,Pëllumb Xhufi a ndonjë tjetër,që bëjnë përpjekje të shtrembërojnë historinë tonë kombëtare.Duke përkujtuar 70 vjetorin e të ashtuquajturës “masakër e 4 Shkurtit”,përsëri lukunia e propogandës bolshevike u vërsul ashpërsisht dhe Ilir Meta më idiotësinë e një njeriu të sëmurë nga edetë komuniste hodhi idenë më agresive antikombëtare:të heqë emërin e një rruge në Tiranë që mban emërin e më të madhit të mbëdhenjëve të historisë tonë kombëtare, Ibrahim Rugovës dhe të zëvëndësojë atë me “dëshmorët e 4 Shkurtit”.Një paturpësi e tillë dhe përdhosje e këtijë kollosi të Kosovës martire duhet demaskuar.Por a ka patur një masakër të 4 Shkurtit apo një maskaradë të propogandës komuniste të asaj kohe,historia dhe faktet historike duhet të flasin në dritën e të vertetës.

     Historia jonë,e një populli të vogël por “mjaft fatkeq” siç shkruan Abdyl Frashëri,është një histori e shkruar me gjak dhe me vuajtje,prandaj edhe meriton të shkruhet ashtu siç është.Para do kohësh, kur ish Kryeministri Berisha hodhi idenë se “historia e popullit tonë duhet të rishkruhet”,nga të gjitha anët në median e shkruar dhe të folur,një gjurulldi e madhe u bë,duke e kundërshtuar këtë ide me një ide tjetër që vinte nga katedrat e historisë së marksizëm-leninizmit se “historinë e kan shkruar fitimtarët”,me institutin e studimeve marksiste.Edhe argumentet historike të historianve Beqir Meta e Muharrem Dezhgiu,u sulmuan egërsisht dhe paturpësisht nga mediat e majta që dominojnë mjetet e informimit në Shqipëri.Por në asnjë mënyrë neve ish të përndjekurit politik nuk mundet të pranojmë që historinë tonë kombëtare t’a shkruajnë sipas idesë së tyre të marrë dhe meskine historianët e sëmurë me ideologji komuniste.Është e vertetë se populli shqiptar i strehoj dhe i mbrojti ata,ashtu siç duhet të pranojmë të vertetën historike se hebrejt i mbrojtën edhe qeveritë e ashtuquajtura  “kuislinge”sipas historiografisë komuniste,në rastin konkret qeveria e Rexhep Mitrovicës dhe Mehdi Frashërit.Ishte një marveshje e nënshkruar nga qeveria shqiptare e asaj kohe me përfaqsuesin e qeverisë gjermane për Europën juglindore  Fojerbah, “se ushtria gjermane ishte kalimtare nëpër Shqipëri dhe nuk kishte asnjë të drejtë të ndërhynte në punët e brendëshme të shtetit shqiptarë”.Në zyrat dhe institucionet nuk kishte flamurë gjerman.Nuk kishte në Shqipëri të formuar Parti Naizste.Në këtë kohë ministër i brendshëm ka qenë po sipas historiografisë komuniste “kuislingu”Xhafer Deva. Deva,ishte negociatori më kryesorë i marveshjës që Shqipëria kishte një “status specifik”në krahasim me vëndet e tjera të Europës që ishin të pushtuar nga fashizmi.Në vitin 1949,menjëher me formimin e Aleancës së Atlantikut të veriut NATO, “kuislingu”sipas komunistve,do të ishte një bashkpuntor i ngushtë i kësaj aleance.Deva me përkushtim dhe vendosmëri, si njeri i traditës dhe besës së vendit që e kishte lindur,i mbrojti hebrejt me nderë dhe dinjitet nga çfarosja e gjermanve.Me këtë rast ky fakt i rëndësishëm nuk mundi asnjëherë me u përmendë si e vertetë historike.Kundër Xhafer Devës dhe të gjith nacionalizmit shqiptar në përgjthsi, është hedhur kaq shum baltë nga komunistët, sa që është mjaft e vështirë të përgatitet opinjoni për të mësuar të vertetën e historisë tonë kombëtare sidomos në periudhën gjysmë shekullore të regjimit komunist.Me emrin e Xhafer Devës është e lidhur e ashtuquajtura masakra e 4 Shkurtit 1944,që po sipas historiografisë komuniste “ishte një vepër mizore e Xhafer Devës”,si nata e Shën Bartomeleut.Po a është e vertetë masakra e 4 Shkurtit në Tiranë ashtu siç e kan shkruar komunistët?Kjo mbetet për t’u parë nga historianët në të arthmen dhe gjithsejcilit i duhet dhënë “haku”që i takon me faktet që duhen shikuar në dritën e diellit,pa emocione të natyrës komuniste.Por sipas fakteve historike rezulton se komunistët në luftë për marrjen e pushtetit dhe për të përligjur vrasjet dhe masakrat e tyre anë e kënd Shqipërisë, gënjeshtrën dhe propogandën i kishin parësore.

Në faqen e internetit është i publikuar një shkrim i autorit Erion Habilaj sipas rrëfimeve të historianit Kadri Dingu, një dëshmitarë “okularë” i kësaj ngjarje,botuar në  gazetën  “Tirana observer”,në pervjetorin e kësaj masakre.Që në fillim të rrëfimit,megjithse historiani ka qenë pedagog i katedres së historisë P.K.Sh. dhe sekretar i komitetit partisë punës në Lushnjë,bëhet fare i pa besueshëm. “Atë natë dimri të ashpër”,e fillon rrëfimin e tijë Dingu,kur dihet se në Tiranë nuk mundet të ketë dimër të ashpër kur trëndafilet çelin gonxhe edhe në dimër; “duke tërhequr zvarrë nëpër rrugica e kanale u pushkatuan barbarisht 84 njerëz,u arrestuan dhe u internuan 500 të tjerë”.(Po aty,E.Habilaj sipas rrefimit të K.Dingut.)Po se kush ishin këta njerëz që u internuan dhe ku u internuan asgjë nuk është vertetuar. Dhe duke cituar tregimin e një nënë që ja kishin pushkatuar djalin atë natë të 4 Shkurtit 1944,autori shkruan se  “Lidheni qenin bertisnin Qazim Mulleti dhe Osman Kazazi”.Është përsëri fare e pa besueshme që prefekti i Tiranës ne atë kohë të shkonte shtëpi në shtëpi dhe rrugë në rrugë duke pushkatuar dhe tërhequr zvarrë njerëz.Por historiani Dingu nga 84 njerëz që sipas tijë u pushkatuan atë natë,megjithse ka patur më shum se një gjysmë shekulli kohë në dispozicion,nuk ka mundur të grumbullojë më tepër se 30 emra edhe këta ka shum mundësi të jenë vrarë në rrethana të tjera dhe jo me 4 Shkurt si pretendon propoganda komuniste.

Nga ana tjetër një tjetër autor në gjurmët e së vertetës së masakrës së 4 Shkurtit,Astrit Jegeni,na jep në dosierin e dt.04.02.2002 në  “Forumi shqiptar”disa fakte që hedhin dritë mbi të vertetën.Duke cituar gazetën “Bashkimi”të dt.03.02.1945,që në atë kohë ishte organi më i besueshëm i komunistëve shqiptar, ishte shkruar një njoftim se  “ftohen familjet,far e fis,ose shokët dhe çdo qytetar,që di emrat e martirve të 4 Shkurtit 1944,të njoftojë brenda ditës së sotme pranë këshillit N.çl. të qytetit të Tiranës”.Siç shihet edhe një vit nga koha e kësaj ngjarje,komunistët megjithse ishin ustallarë në fushën e propogandës,nuk kishin mundur të plotsonin emrat se kush ishte vrarë në  “natën e Shën Bartolemeut”.Po sipas këtij autori përsëri gazeta Bashkimi,në dekleratën e Komitetit Qendror të P.K.Sh.me rastin e 4 Shkurtit,jepen vetem emrat e katër personave të vrarë.Dhe ky është versioni më i besueshëm se natën e 4 Shkurtit mundet të jenë vrarë vetëm 4 njerëz me urdhër të Xhelal Stavelecës,ish komisarë i Brigadës parë partizane dhe më vonë i dënuar në vitin 1947 në Romë për krime lufte në Shqipëri nga gjykatat italiane.Me dt.9.Shkurt po kjo gazetë shkruan se Ali Visha po në këtë datë të një viti më parë “kishte vdekur nga torturat e xhelatve të popullit”.Ndërkohë historiani K.Dingu,dr.i shkencave historike, në listën që paraqet me të vrarët e 4 Shkurtit 1944 është edhe Ali Visha.Është fare e pa kuptim që i njejti person të jetë vrarë me 4 por edhe me 9 Shkurt.Duke e parë në këtë këndvështrim dhe shum fakte të tjera,në të njejtën kohë duke ndjerë mjaft keqardhje në se me të vertetë ka patur të vrarë,një gjë është shum e vertetë;se 4 Shkurti ishte sajesë e propogandës komuniste për të diskredituar Xhafer Deven dhe në të njejtën kohë për të justifikuar vrasjet e masakrat e tyre kundër popullit në të katër anët e vendit.

Po kush është Xhafer Deva për të cilin shqiptarët jan të informuar vetëm me propagandën komuniste,si njeri kuisling në shërbim të fashizmit,injorant,katil dhe trathëtar i interesave kombëtare.Dhe për këtë njeri që për një kohë ka bërë emër në historinë tonë kombëtare,e verteta mbulohet me natë në mënyrë të qëllimshme.Unë personalisht nuk e kam njohur Xhafer Deven.Por kam patur fatin të njoh dhe të bisedoj gjatë me dr.prof.Rexhep Krasniqin në vitin 1995 në Amerikë,ish n/kryetar i asamblesë kushtetuese të Shqipërisë në vitin1943,n/kryetar i Lidhjes së dytë të Prizrenit në vitet1943-44,ministër i arsimit në qeverinë e Mehdi Frashërit, dhe Kryetar i Komitetit Shqipëria e lirë në Neë-York nga viti 1956-1992.Edhe këtë fakt duhet të njohin shqiptarët, se Komiteti Shqipëria e lirë ka patur atributet e një qeverie previzore në mërgim,me përkrahjen morale dhe materiale të qeverisë amerikane.Qindra mijra shqiptarë të ndjekur nga regjimi komunist dhe që strehoheshin në kampe,si në Itali,Jugosllavi,Francë,Austri etj.,me ndërhyrjen personale të Krasniqit pranë qeverisë amerikane erdhën në Amerikë.Komiteti Shqipëria e lirë,me këtë përkrahje ka punuar pa u lodhur në fushën diplomatike,politike dhe ushtarake për përmbysjen e regjimit komunist dhe vendosjen e demokracisë ne Shqipëri.Dhe në këtë përpjekje një vënd të rëndësishëm zen Xhafer Deva.Tani,kollosi i patriotizmit dhe nacionalizmit shqiptar,Rexhep Krasniqi nuk jeton më,por unë i jam shum mirnjohës z.Idriz Lamaj,për një kohë të gjatë gazetarë dhe spiker i “Zërit të Amerikës”në gjuhën shqipe dhe z.Hysen Biberaj një luftëtarë i papërkulur për një Shqipëri etnike demokratike,që më mundësuan të njohë këtë personalitet,këtë shkencëtarë të letrave shqipe.Gjatë një muaj të qendrimit në New-york,nuk kishte pothuaj asnjë ditë që nuk bisedoja me Krasniqin.Nuk është për t’u çuditur kur ish Kryeministri Berisha ju drejtua kohë më parë deputetve të Prlamentit shqiptar duke i pyetur: “e njihni ju kush është Rexhep Krasniqi”dhe heshtja në sallë.Përsëri përgjigjet pyetjes së tij Kryeministri “e shikon se nuk e njihni”.Rexhep Krasniqi ka qenë bashkpuntori më i ngushtë i Xhafer Devës gjatë luftës së dytë botërore dhe më vonë në kuadrin e “Komitetit Shqipëria e lirë” dhe përgatitjën e ushtarve të lirisë në “Kompaninë 4000” nw Mynyh TW Gjermanisw Pwrwndimore,për rrëzimin e regjimit komunist të Enver Hoxhës .Deva ka qenë Kryetar i Lidhjes së dytë të Prizërenit në vitin 1943 dhe Krasniqi N/Kryetar i kësaj lidhje, që organizoj popullin e Kosovës në luftën e armatosur për jetë a për vdekje kundër instalimit të regjimit kriminal bolshevik serb në Kosovë.Më vonë bashkpunimi i tyre do të vazhdonte në emigracion në kuadrin e Komitetit Shqipëria e lirë në Amerikë.Arkivi i këtij Komiteti,veprimtaria e të cilit përfshinë një kohë më se 35 vjeçare,hedh dritë edhe në veprimtarinë e Xhafer Devës.Rexhep Krasniqi në shkrimet dhe kujtimet e tijë tregon se Deva ka mohuar gjithnjë në mënyrë kategorike për ndonjë masakër që mundet të jetë bërë me urdhërin e tijë për sa kohë ai ka qenë Ministër i Brendëshëm në qeverinë e Rexhep Mitrovicës.                                                                                                           Xhafer Deva ka lindur në Mitrovicë në vitin 1904,nga një familje gjakovare qytetare që kishte zbritur në Gjakovë me origjinë nga Deva e krahinës së Hasit.Një njeri i shkolluar në Stamboll,me profesion inxhinjer,ishte një poligliot në njohjen e shum gjuhve si anglisht,gjermanisht,turqisht,frëngjisht dhe italisht.Në librin “Isa Boletini”,autori Skender Luarasi,duke bërë fjalë për kreshnikun e Kosovës shkruan se “vetëm për atë natë që me trimat e Kosovës e ndali ushtrinë e Xhavit Pashës në kodrat e Levanit për të mos hyrë në Vlorë,duke mbrojtur flamurin dhe shpalljen e pavarsisë,asnjë vepër tjetër mos të kishte bërë,Isa Boletini është Hero i Popullit”.Në këtë kuptim.gjith jetën e tijë,Xhafer Deva e ka shkrirë në luftë dhe përpjekje të jashtzakonshme për çlirimin e Kosovës nga pushtimi serb dhe bashkimi me Shqipërinë i të gjitha trojeve të mbetura jasht shtetit amë.Në fushën diplomatike dhe ushtarake,edhe në emigracion me përkrahjen e qeverisë amerikane,përpjekjet e tijë nuk kan pushuar asnjëher për rrëzimin e regjimit komunist dhe vendosjen e demokracisë në Shqipëri dhe në Kosovë.Me 09.Prillë.1950,Xhafer Deva i shkruan Rexhep Krasniqit i cili në atë kohë ndodhej në Australi:  “Shperthimi i një lufte në Ballkan dhe ma gjanë nuk duhet të na gjejë të pa përgatitun.Na nuk mund të bajmë mrekulli,por me një bataljon,të cilin mund ta krijoj dhe udhëheqi,do të zbarkojmë në Tropojë dhe nga aty mund të thejmë një pikë sa me hy në Rrafsh të Dukagjinit dhe për të ngritur në këmbë mbarë Kosovën e trojet tona etnike”(Idriz Lamaj,Angazhimi i Xhafer Devës për përfshirjen e Kosovës në planin ushtarak të Ëashingtonit fq.2).Dhe po aty,Lamaj shkruan se,  “ me 26 Qeshor 1950,pak para mesnate filloj hedhja e parashutistëve të Xhafer Devës në Shqipëri.Ata ishin të gjith kosovarë dhe të veshur me uniformë ushtarake amerikane.Ata ishin përgatitur në një kamp ushtarak amerikan duke patur Devën ditë për ditë në fushën e stërvitjes”.-Në këtë kohë komunistët në Beograd dhe në Tiranë u alarmuan si ata e njihnin mjaft mirë se kush ishte Deva.Gazeta “Zëri i Popullit”në Tiranë dhe si motra e sajë në Beograd “Veçjerrne Novosti”shkruanin artikuj të gjatë se “Xhafer Deva ishte në lëvizje”.Duke hequr një paralele me atë që ndodhi 49 vjet më vonë në Kosovë,kur U.Ç.K. shpërtheu kufirin pikërisht në Tropojë në drejtim të Koshares duke hyrë në rrafshin e Dukagjinit,tregon atë strategji dhe aftësi të Devës si prinjës ushtarak shum i zoti.Qeveria e Rexhep Mitrovicës,në të cilen ministër i brendëshëm ishte Deva,akuzohet nga historiografia komuniste si qeveri kuislinge.Duhet shkuar më tej strategjisë së kësaj qeverie e cila kishte për qëllim të çfrytzonte konjukturat politike të kohës për bashkimin e të gjitha trojeve shqiptare në një shtet të vetëm. “ Asnjëher në këtë kohë në Shqipni nuk ka ekzistu një parti naziste,as nuk ka patur formacione të organizuara të rinisë shqiptare.Në asnjë godinë shtetërore ose qender publike,përveq flamurit kombëtar, nuk është ngritun flamur i huej”.(Rexhep Krasniqi,  “Xhafer Deva,jeta dhe veprimtaria,fq.73”.)

Ago Agaj,  “i quajturi krenaria e Vlorës”,bashkluftëtar i Devës në luftë për një Shqipëri etnike demokratike dhe kundër komunizmit, prefekt i Mitrovocës,ministër i ekonomisë në qeverinë e Rexhep Mitrovicës,në kujtimet e tijë në shkrimin  “Si e njofta Xhafer Devën”shkruan se,  “Shkruaj si njeri në moshë të kaluar por edhe si njeri para Zotit.Zoti dhe kombi nuk duhet të gënjehen.Xhafer Deva  kishte këto vetijet e kosovarit dhe hidheshe në luftë pa i vënë gurë ballit si asnjë tjetër për të mbrojtur popullin e tijë.Ishte burri,shqiptari më i shkëlqyer i gjeneracionit të tijë”.(Po aty,fq.1 dhe 116).Është me të vertetë për të ardhur shum keq kur të gjith ata që gjith jetën e tyre luftuan për një Shqipëri etnike demokratike dhe kundër instalimit të murtajës komuniste në Kosovë dhe në Shqipëri të mos vlersohen por përkundrazi të injorohen.Kjo tregon se shoqëria jonë dhe politika në Shqipëri është tejet e infektuar nga reminishencat e regjimit komunist.Nga ky batak që kemi rënë sa më parë duhet të ngrihemi që të rendim në rrugën e vështirë të demokracisë dhe të bashkohemi me kombet e tjera të qytetëruara.Trathëtia kombëtare nuk ka qenë kurrë dhe asnjëher në anën e nacionalistëve.Nacionalistët ishin të vendosur në idenë e tyre, të një Shqipërie etnike demokratike të bashkuar me të gjitha trojet e sajë,të mbetura padrejtësisht jashtë shtetit amë nga konferenca e Londrës e vitit 1913. Shqipëria dhe çeshtja kombëtare u trathëtua nga Enver Hoxha dhe komunistët që shërbyen në veprën e tyre kriminale kundër popullit shqiptar. “Këtu provohet se qendrimi kundrejt Kosovës është trathëtia më e madhe e Enver Hoxhës që dërgoj shqiptarët me derdh gjakun për me u sigurue komunistëve jugosllav sundimin e Kosovës.”(Shih Tajar Zavalani,Historia e Shqipërisë,pjesa e dytë,fq.278/79,Londër 1966).Duhet hedhur poshtë me neveri ideja e historianve komunistë që ulurijnë nëpër TV e kapura nga Edi Rama se nacionalistët shqiptarë me Mitat Frashërin,Xhafer Devën,Abaz Kupin etj e kan humbur luftën.Eshtë një gënjeshtër monstruoze.Duke u larguar nga Shqipëria pas marrjës së pushtetit nga komunistët, Mitat Frashëri do të deklaronte:”ne po largohemi nga Shqipëria jo për të shpëtuar kokën por për të vazhduar luftën për përmbysjën e komunizmit dhe fitoren e demokracisë në Shqipëri”.Ata kishin humbur një betejë por nuk kishin humbur luftën.Dhe me të vertetë,pas shumë përpjekjesh,gjakut të derdhur për lirinë e Shqipërisë ,komunizmi u përmbys dhe ka fituar ideja e nacionalistëve dhe antikomunistëve shqiptarë,ideja e Mitat Frashërit për një Shqipëri të lirë,demokratike të bashkuar me Europën dhe kundër murtajës bolshevike.

Lidhja e dytë e Prizrenit e udhëhequr nga Deva dhe intelektualët të tjerë më të spikatur të Kosovës ,do të mbetet në kapitujt më të shkëlqyer të historisë tonë kombëtare.Në këtë kohë populli i kosovës që po luftonte për jetë a për vdekjë kundër brigadave serbo-malazeze,në mbrojtje të kufijve etnik,në vjeshtën e vitit 1944,u sulmuan pabesisht edhe nga brigadat partizane shqiptare të Enver Hoxhës.Forcat ushtarake të Lidhjes së dytë të Prizrenit tani më kishin mbetur ndërmjet Shillës dhe Karibdës.Edhe Shaban Polluzha me trimat e Drenicës legjendare kishin mbetur të rrethuar,nga brigadat serbo-malazeze të Titos dhe në anën tjetër nga brigadat partizane shqiptare të Enver Hoxhës.Egërsia komuniste nuk kishte të ndalur.Më tepër se 44 fshatra  u bënë shkrumb e hi. “Numuri i të vrarve  dhe i viktimave të pafajshme që u pushkatuan nga komunistët në Kosovë dhe vise të tjera në Maqedoni e Mal të Zi,arrinë në 47.000 deri në 50.000 shqiptar.  Më se ¾ e burrave,ajka e trimave dhe patriotve të vertetë ranë në sheshin e luftës,”shkruan Tahir Zajmi,sekretari i komitetit qendror të Lidhjes së dytë të Prizrenit,në veprën e tijë “Lidhja e dytë e Prizrenit”Bruksel,1966.Drejtuesit e Lidhjes,ata që kishin mbetur gjallë,bashkluftëtarët e Xhafer Devës,oficerët dhe luftëtarët që kishin luftuar trimërisht në formacionet e kësaj lidhje, u dorzuan në brigadat partizane shqiptare  “si shqiptari në besë të shqiptarit”, por që ata menjëher u dorzoheshin forcave jugosllave që i prisnin me thikë në dorë duke i ekzekutuar menjëher.Në listën e gjatë me qindra mijra dëshmorësh po shënojmë vetëm disa prej tyre:Musa Shehi,Kryetari i kuvendit të Lidhjes së dytë të Prizrenit,Prof.Kol Marxhini,nën kryetar i komitetit qendror të Lidhjes,Aqif Bluta n/kryetar i Lidhjes,djemt e Isa Boletinit,Asllan Boletini,Mujo Boletini,Pajazit Boletini;nipat e Isa Boletinit,Kapllan Boletini,Skënder Boletini,Bedri Peja,sekretari i Lidhjes;Uk Sadik Berisha dhe Shaban Berisha dy djemt e Sadik Ram Berishës,udhëheqsi i kryengritjes së rrafshit të Dukagjini,Skender Curri,Esat Berisha,Mulla Idriz Gilani etj.  “Një vend nderi të posaçëm lypset dedikue batalionit “Hasan Prishtina të përbame prej të rijve në një moshë fare të njomë,që u shkri në tansi prej 300 vetësh në grykat e Podujevës në mbrojtje të një pike strategjike,kundër ushtrisë bullgare e udhëhequr prej komisarve komunist.Këtë betejë të përgjakshme poeti shqiptar e ka quejt  “Termopilet e Kosovës”.Brigadat partizane shqiptare u dorzuan forcave komuniste jugosllave që po pushtonin Kosovën edhe shumicën e oficerve të Lidhjes  si:kol.Fuat Dibra,komandant i forcave ushtarake të lidhjes dhe shtabin e tijë,kol.Asllan Vela,n/kol.Sidki Shkupi,kapiten Hajdar Planeja,kap.Rasim Dajçi,kap.Gjon Destanishta,major,N,Hoxha,kap.Mark Thani,toger Nush Dobruna,n/toger Qazim Gostivari,asp.Reshit Kaçaniku etj.Të gjith këta oficerë jan dorzue në komandën e brigadës partizane në Prizren,e cila menjëher i ka dorzue në autoritetet komuniste jugosllave që i kan ekzekutue pa vonesë.”(Kosova në vjetët 1941-1945 dhe Xhafer Deva.-R. Krasniqi,fq.67/68).Masakrat vazhduan edhe pas vendosjes së regjimit komunist serb në Kosovë.Në pranverën e vitit 1945,8000 luftëtarë të Lidhjes së dytë të Prizrenit dhe patriot të tjerë,lulja e djalërisë kosovare, u grumbulluan në Prizren dhe në internarin Kukës,Pukë,Shkodër,në marrveshje me qeverinë komuniste të Enver Hoxhës u dërguan në Tivar dhe u ekzekutuan.

Xhafer Deva dhe emri i tijë,nuk mundet më të mbulohen me natë dhe të mbeten peng i historianve të institutit të studimeve marksiste leninste.Personalisht unë ndjehem shumë krenarë se Babaj im Iljaz Peka ka qenë bashkluftëtari dhe miku më i ngushtë i Xhafer Devës si dy bij të trevës së Krahinës së Hasit,në “Lidhjën e dytë të Priërenit”në luftw pwr kundërshtimin e instalimit të regjimit komunist në Shqipëri dhe Kosovë por edhe më vonë në kuadrin e komitetit Shqipëria e lirë në Amerikë.-Xhafer Deva vinte nga Polo Alto e Kalifornisë ku banonte, për t’u takuar në New-York me Iljaz Pekën që e kishte mikun e tijë më të mirë-tregonte Rexhep Krasniqi. Emigracioni politik antikomunist në Europë dhe Amerikë,kan bërë përpjekjet e duhura pranë qeverisë së Kosovës,dhe së shpejti eshtrat e Xhafer Devës,nga Amerika,do të pushojnë në Mitrovicën e tijë legjendë të Isa Boletinit,në tokën shqiptare,për të cilën gjith jetën luftoj me nderë e dinjitet.

 

 

 

Po Vaçja s’e la këngën. Edhe pas shurjes, kënga e saj gjallon

by

Nga Faslli HALITI/

Sapo kishte kënduar në Orën Gazmore të qytetit, Vaçja erdhi në shtëpinë tone. Ne kishim hyrje-dalje me Zelët. Që në moshën dymbëdhjetë vjeçe, Vaçja ishte bërë e njohur në gjithë qytetin e Lushnjes. Xhaxhesha kërkoi që ajo të këndonte një këngë. Vaçja që e kishte këngën të gatshme, si gjinkalla, filloi të këndonte, pa pritur që t’i thoshin për së dyti. Bukur, bukur, tha xhaxhesha, po jo si në radio (altoparlant), jo si në skenë. Atje duket tjetër, këtu tjetër. Eh, dhe ti moj Shahe, i thonë nëna, po kjo atje e ka vendin dhe jo këtu në mes të tymit, afër vatrës, ku piqen bukët. Çdo gjë në vendin e vet.

Ndërkaq Vaçja e vogël çau dritaret e shtëpisë së bukës me zërin e saj të madh dhe kënga u përzie me erën e bukës së djersitur që avullonte në qoshe të hambarit dhe që ne fëmijët s’mund ta hanim pa u ftohur gjersa avulli i bukës të arrinte në arën më të largët. Zia e bukës ishte në vitin më të zi dhe buka duhej kursyer duke u ngrënë e ftohtë, sepse e ftohtë hahej më pak. Vaçja që sapo kishte hequr biberonin nga goja, na ngopte shpirtin me këngën e saj të ngrohtë avulluese që ne e përpinim ashtu të avullt.
Ora Gazmore jepej një herë në javë, çdo ditë të diel me altoparlant. Të gjithë njerëzit grumbulloheshin rreth shtyllës së drunjtë, në majë të së cilës ishte vendosur altoparlanti. Këndonte treshja e këngëtarëve pionierë.
Vaçe Zela, Flora Mebelli dhe Ajete Nepravishta (Brahimi), por njerëzit veçonin Vaçen mes treshes duke thënë: po këndon Vaçja dhe nxitonin drejt sheshit me kalldrëm të qytetit për të dëgjuar Vaçen dhe e dëgjonin gojëhapur duke u grumbulluar rreth shtyllës me altoparlant. Si ftesë kishin zërin e Vaçes, këngën e saj. Ishte një treshe këngëtaresh të vogla, pioniere. Kulmi i këtij trekëndëshi këngëtaresh ishte Vaçja që shumë shpejt do të bëhej kulmi i këngës së lehtë shqiptare të të gjitha kohërave.
Flora Mebelli ishte më e bukura, më e veshura nga të tria këngëtaret e vogla. Ajetja ishte më e bukur dhe më e veshur se Vaçja, por të gjithë, i madh e i vogël sytë dhe veshët i kishin ngulur vetëm te Vaçe Zela, te zëri i saj, te kënga e saj si Hirushe, si mis e vogël, si zanë e vogël mali. Kjo treshe këngëtarësh ishte një zë që vinte nga Evropa, për ne. Kjo në vitet pesëdhjetë, ishte një pranverë me fllad evropian që përcillte blerim, lulëzim për shpirtrat tanë dhe sythi, lulja e kësaj pranvere ishte Vaçja që po shpërthente në ngjyra dhe fëshfërima melodish. Ajo mori njerëzish rreth shtyllës së drunjtë, rreth shtyllash me altoparlant, ka mbetur kaq e gjallë, kaq e bukur në përfytyrimin tim sa s’e ka zbehur asnjë ekran televiziv gjer sot. Dhe kur dikush në vitet nëntëdhjetë e dy tha për Vaçen, të mos e ngrinim në qiell duke caktuar dhënia e çmimit vjetor kombëtar «Vaçe Zela», për muzikën sepse ajo, tha ai, i ka kënduar komandantit, diktatorit, ata që e dëgjuan, s’e mbajtën dot veten; mbylle mor buqen, i thonë, se zëri i Vaçes është më i madh se gjithë komandantët dhe diktatorët e kësaj bote. Në ndërgjegjen e popullit ka mbetur kënga vaçjane, zëri vaçjan dhe jo vdekësirat që i flak tej si bëzhdila uragani i zërit të Vaçes.
Ajo shtyllë me altoparlant mes kalldrëmit të qytetit meritonte të ruhej në muze si obelisku i Vaçes. Por ne jemi ende pa kulturën e nevojshme të ruajtjes së relikave. Sepse aty pranë asaj shtylle mbiu fidani i blertë i Vaçe Zelës, fidan që u bë lisi më i lartë në pyllin shushuritës e gjëmues të këngës shqiptare.
Pas debutimit në orën gazmore që e organizonte popullori, elitari pasionanti aktori, piktori impresionant Ilia Shyti, Vaçja vazhdoi të këndonte e s’e pushoi më këngën. Kudo që ndodhej asaj s’i rrihej pa kënduar dhe këndonte me shpirt. Njerëzit e donin këngën e Vaçes dhe ajo s’ua kurseu atë, por e jepte me shpirtin e gjeneshës adoleshente. Kujtdo që do t’i binte rasti të njihej me Vaçen do të kërkonte që ajo të këndonte të paktën një këngë ose një pjesë të këngës me të cilën ajo kishte pasur sukses. Dhe Vaçja s’kursehej ta përshëndeste të saponjohurin me një këngë të re ose me një këngë për të cilën ajo kishte dobësi.
Qëlloi që erdhi në shtëpinë e pionierit Sekretari i Parë i Komitetit të partisë Petraq Magjistari, babai i Rudina Magjistarit. Ai na përshëndeti të gjithëve ne fëmijëve që ndiqnim rrethet dhe kurset në Shtëpinë e Pionerit. Udhëheqësja e pionierëve e prezantoi sekretarin me këngëtaren e vogël Vaçe Zelën, me të vetmin fëmijë të njohur midis gjithë nesh që s’ishim veçse korniza e gjallë e saj.
Kjo është Vaçe Zela, shoku Sekretari i parë, i tha udhëheqësja e pionierëve, sekretarit.
Ti qenke Vaçja? tha sekretari i habitur.
Po, unë jam! Ta këndoj këngën O Azerbajxhan? e pyeti Vaçja, e gëzuar nga që ai e njihte.
Pa ta dëgjojmë një herë ! i tha sekretari…
Dhe Vaçja shpërtheu….
Oborri i shtëpisë së pionierit, në çast u shndërrua në sallë koncerit.Vaçja krijonte kudo salla koncerte të befta që në fillimin e karrierës së saj.
Në vitin 1956, e takoj Vaçen para bibliotekës së qytetit. Në këtë kohë Vaçja i kishte kaluar kufijtë e Lushnjes. E njihte e gjithë Shqipëria. Diskutohej shumë për të, bëheshin shumë thashetheme e cirkonin me baltë. Por cirkat e baltës nuk zinin në trupin e bukur të pastër, të kulluar të këngëtares, sepse Vaçja dhe kënga ishin një dhe s’ka baltë që e cirkos këngën që pastron shpirtrat dhe vetëpastrohet si uji gurrës.
Të keqen motra, më thotë, Vaçja, futu pak në sallën e bibliotekës mbi tavolinën, te dritarja e fundit kam lënë revistën italiane. Noi donne e cila në brendësi të saj, ka faqet e modës. Unë po vij te dritarja, më tha dhe ti ma jep revistën. Më fal që po të mundoj!
Kur e mori revistën u gëzua shumë. I pëlqente moda. Vishej me copa të lira, por i priste dhe i qepte bukur, krijonte modele të reja. Vishej me shijen e top modeles më të mirë. Por kjo ishte e parakohshme për qytetin tonë, madje edhe për Shqipërinë e atëhershme që sapo kishte dalë nga zija e bukës. Vaçja me revistën në sqetull unë me një fletore vizatimi në dorë, bisedonim në trotuar larg bibliotekës. Vaçja kishte veshur një fund të kuq basmeje. Një gisht poshtë fundit të kuq, dukej një rrip i bardhë. Kalojnë pranë nesh dy gra. Njëra i thotë shoqes, qyqja shiko, dy pëllëmbë e ka nxjerrë këmishën dy pëllëmbë poshtë fundit. Është zhypon mos të plaçin sytë, nuk është këmishë, iu shkreh Vaçja me indinjatë , gruas injorante dhe cinike.
Mirë ia bëre, i thashë Vaçes duke i dhënë të drejtë.
Vaçe Zela s’ia përtonte askujt që i binte më qafë sikur dhe mbret të ishte.
Pas lirimit nga ushtria fillova studimet në Liceun Artistik për pikturë.
Në lice ishte edhe Vaçja, e cila studionte për kanto. Pashë se s’ishte e qetë, e axhituar shpirtërisht.
E di si po qarkullon një fjalë e dalë, gjoja, nga goja e pedagoges sime Marie Kraja, sikur ajo më paskësh thënë që, «Ti Vaçe çdo gjë mund të bëhesh, po vetëm këngëtare nuk bëhesh».
Po ti këngëtare je, i thashë unë që kisha një adhurim hyjnor për zërin e Vaçes. Janë në vete këto, apo flasin kuturu?!
E po ik dhe mbushu mendjen pa, më thotë Vaçja dhe kërciti gishtat e dorës me nervozizëm.
Vaçja u largua nga Liceu. Largimi i saj ishte gati një protestë memece ndaj kësaj thashethemnaje që spo shuhej. Vaçja ishte një artiste që rebelonte.
Më vonë në Lice u fol, se nuk ishte e vërtetë ajo që qarkullonte sikur gjoja se Vaçes çdo gjë mund të bëhej, por këngëtare nuk bëhesh kurrë. Kjo thënie ishte gjysmë e vërtetë. Pedagoget e kantos kishin thenë se Vaçja nuk mund të bëhej këngëtare opere, sepse këngëtare e muzikës së lehtë ajo ishte dhe këtë pedagoget s’e mohonin, por e pohonin jo vetëm me zë të lartë, por edhe me kompetencë. Ato s’mund të injoronin veten.
Me këtë thënie u spekulua shumë. Por e vërteta është se Vaçja u largua nga dega e kantos në formë proteste, pa bujë. Për ikjen e saj u fol shumë pro e kundër. Kundër flisnin cmirëzinjtë, mediokrit. Pjesa e talentuar e profesorëve dhe e nxënësve ishin pro Vaçes.
Pas kësaj Vaçe Zela vari kitarën në qafë dhe vazhdoi të këndojë lirisht, pa semaphore e vija të bardha. Këndonte këngë spanjolle, italiane. Muzika jonë e lehtë ende nuk ishte e nivelit që është sot.
Në pushimet e verës e takoj Vaçen në Lushnjë. E pyes se si ndihej në shtëpinë e kulturës.
Mizerje, më thotë.
Pse mizerje?
Po ja… Patëm një koncert në sallën e kinemasë së qytetit. Merrte pjesë sekretari i Parë me suitën e tij. Këndova me gjithë shpirt. Dhashë maksimumin. Pas shfaqjes më thërret sekretari i Parë. Po prisja të më thoshte fjalë të mira. E di ç’më tha: Mirë moj Vaçe, mirë. Bukur këndove, po pse përdridheshe si çingi…
Ç’t’i thosha Buzos. T’ia përmblidhja të merrja veten më qafë?
Të shkretët ne ia ktheu Vaçja thellësisht e trishtuar …
Më vonë takohem befas në Vlorë me Vaçen. S’e mbaj mend pse gjendesha në Vlorë,kurse Vaçja kishte ardhur për koncert me ansamblin e ushtrisë. Viti s’më kujtohet.
Të keqen motra, thotë Vaçja. Shko pak në shtëpinë time. Lajmëroji ata të shtëpisë sime se këta shokët e ansamblit duan të më bëjnë një vizitë. Ti e di si jemi ne të shkretët në shtëpi. Së paku ato pak lecka të rregullohen pak.
Vaçja ishte tepër krenare. Megjithëse nuk pyeste, prapë dëshironte që miqtë ta gjenin në rregull. Ata e nderonjin dhe ajo donte t’i nderonte dyfish kolegët.
Të talentuarit janë mirënjohës dhe etikë të mëdhenj. Vaçja edhe pse e thjeshtë, prapë në thellësi të sja, flinte dhe zgjohej shpirti aristokrat. Sidoqë ishin njerëzit që njihte, ajo i takonte me shumë përzemërsi pa asnjë përpjekje për shmangie edhe kur ata ishin me qeleshe ose opinga. Një herë u sëmur një kushëri i saj. U shtrua në spitalin e Tiranës. Vaçja e vizitonte gati çdo ditë. Mjekët shtuan përkujdesjen. Ata e prisnin me padurim ardhjen e këngëtares magjike. Sapo hynte në korridorin e spitalit artistja e madhe, të sëmurët thoshin se po vinte sorkadhja. Kishte ecje të lehtë prej sorkadheje prandaj të sëmurët e quanin ashtu.
Nuk mbaj mend nëse Vaçja këndoi me zë të ulët ndonjë këngë spanjolle apo italiane të sëmurëve. Mbase edhe u ka kënduar por unë s’e mora vesh. Po ku i rrihej Vaçes pa këngë?
Një ditë Vaçja po më tregonte për suksesin e saj në sallën e estradës së Tiranës. Më tregonte se si e ndërprisnin me ovacione në mes të këngës. Ishin duartrokitje frenetike. Thirrje të stuhishme: Bravo, bravo, braaaaavo! E irrituar pse duartrokitej Vaçja që këndonte këngë të huaja, këngëtarja popullore Fiqirete Rexha i thotë: – Epo s’jemi në Italie këtu … Epo edhe në Turqie nuk jemi, de – i thotë Vaçja koleges.
Ishin vite disi liberale. Bashkimi Sovjetik po bënte kthesa të mëdha të çuditshme. Ndeshej liberalja me konservatoren. Në një dhomë të shtëpisë së Vaçes, në vitin 1963, banonte një ish e burgosur politike që dinte shumë mirë italisht. Unë shkoja tek ajo për të mësuar italisht me të. Një ditë takon Vaçen afër derës së ish të burgosurës së bashku me gjyshen që e donte jashtëzakonisht shumë. Aq shumë e donte saqë gjyshja përkëdhelej si fëmi. Vaçja sapo ishte kthyer nga një koncert në Rumani. E pyes se si kishte shkuar koncerti e ç’kishin thënë rumunët. Isha së bashku me Luçie Milotin, më thotë. Pas mbarimit të koncertit na çuan në një bar-lulishte. E di ç’i thanë rumunët ambasadorit tonë në Rumani?
Çfarë?
Në se Luçie Miloti është bilbili i këngës shqipe, Vaçja është surpriza shqiptare.
Të mëdhenjtë janë të sinqertë dhe s’druhen se mos i marrin si mburravecë. Unë u gëzova shumë që rumunët e kishin quajtur Vaçen surpriza shqiptare. E urova. Më thotë gjithë entusiazëm:
Do të përgatis një recital që …
Ashtu?
Po!
Ç’është ky cital moj bijë, e pyet gjyshja.
Jo cital, moj gjyshe. Recital, – i thotë Vaçja gjyshes duke qeshur e duke e përkëdhelur sikur të ishte gjyshja mbesa, dhe jo Vaçja.
Recitali moj gjyshe është …
Hë? Si është, thuaja gjyshes…
Është …, e di si? Që, pasi të kem kënduar, mua të më nxjerrin me tezgë nga skena …
E pse?
Aq shumë do të këndoj, sa do të bëhem telef….
Po qe kështu, lëre lanetin …
Po Vaçja s’e la këngën.

2014