Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

INTERVIEW WITH MS. SOPHIA ZAYAS, BRONX REGIONAL REPRESENTATIVE AT THE NY GOVERNOR OFFICE

by

BY RAFAELA PRIFTI/

Ms. Sophia Zayas, Bronx Representative at the Governor Cuomo’s Office of Regional Affairs, talked to the English Editor of Dielli (The Sun) about the dramatic impact of the pandemic to the community she serves and the strength of cultivating relationships that unite us. Her immigrant roots make her feel at home in the densely populated and diverse neighborhoods of the Bronx including a large Albanian-American community. She has attended Albania’s and Kosovo’s Independence Day along with Albanian representatives, officials, families and guests, who remember Ms. Zayas hand-signing of the eagle and saying in perfect Albanian, “Hej Shqipe!” a common greeting among fellow Albanians. All those memories became more endearing in the months of the pandemic that started in March followed by lockdown orders in New York, which was suddently the epicenter of a major health crisis. In those days most New Yorkers, overwhelmed and anxious, watched Governor Cuomo’s daily briefings to stay informed and learn how to manage or practice a new kind of living in the time of Coronavirus.

I conducted my interview with Sophia Zayas in two parts, starting at the end of May. At the time, some areas in the Bronx were more affected compared to other boroughs. The Regional Representative worked on the front lines with community leaders, advocates and residents. I asked her to describe the response specifically to those 5 zip codes, where at least one has a large Albanian population. “I communicated on a daily basis with local electeds, community representatives and related the feedback to Albany and to the Governor. One contributing factor of the situation was the large influx of impoverished people that highlighted health disparities. I was able to communicate the need of the significantly affected areas to the Governor, who responded by bringing more testing to the South Bronx. A good step in our response to the unfolding heath crisis was the antibody testing. It was the outcome of effective communication with churches and members of the community. At the same time, the response in Zip codes that were less affected focused on providing more PPE, more hand sanitizer from the state, and equipment to protect themselves,” said the Governor’s Bronx Representative. When I addressed a shared concern about testing capacity in New York, Ms. Zayas recalled the “rough patch between the Governor and the Federal Government to address the need to increase testing”. She added: “As a result of those efforts, COVID diagnostic testing and antibody testing are available to urgent care centers, pharmacies, churches and grocery stores, in order to get employees tested. In addition, antibody testing was brought to supermarkets, although it wasn’t promoted, it was only for random sampling. It has a great success rate and the community response was immediate. They appreciated seeing that the Governor’s Office and Department of Health were out there and concerned about their needs.” Talking about NAICHA – Housing Authority – which is overrun with cases, Sophia noted that the need came to the regional representatives and it was addressed by the Governor. “They developed a program,” said Ms. Zayas, “consisting of ready responders such as paramedics and practitioners who are currently on-site at the housing facilities. Residents can call the ready responders to their doors for their health needs.” In my next question I brought up the preparations for a possible second wave, that was much talked about in the media. She indicated that while trying to be optimistic about getting through the worst time, this is no time to put the guard down. Experts have stated that a second wave is probable. “As we go into Phase One of the reopening,” the Bronx Borough Gubernatorial official said, “Pelham Gardens which has a significant number of Albanians, has a dramatically higher Infection rates compared to the city. My job as the Regional Rep. as we’re going into phase one is to listen and console people who are in quarantine and under lockdown orders, but also to encourage mask-wearing and take preventive measures. People have been distracted because of the tragedies, looting and rioting. I’m trying to put the focus on putting a mask and social distancing and to be careful. I think we’re at a good place in terms of the COVID cases as a state. The Bronx has to be mindful of how we go about moving forward.” 

She paused briefly to make a point about the protest and the health risks: “There was an uproar in our state and country. The protesters, marchers, looters and rioters on the street, are not practicing the safety measures which could mean a possible risk of an increase in infection cases. The Governor fears that if we start feeling overconfident with the low numbers now, we may become less vigilant in facing the virus. Often when people don’t read or hear about it, they start thinking the virus must be gone. That is not the case.”  She believes that under the strong leadership of the Governor the community stepped up to meet the challenge of an incredible magnitude and impact. From it, she acknowledges the valuable lessons of managing a health crisis and battling a pandemic. With regard to the economic impact, I asked her to share how the community felt about the first phase of reopening, which was on June 8th while protests had erupted, violent at times, and were continuing for days in our neighborhoods. “In light of protests, we have to pay close attention to what is happening in the region. COVID-19 is still in focus, while we have to stay alert to keep people from destroying properties and businesses that communities had worked hard to build for years. Reopening of construction and manufacturing companies and certain businesses who sell food is good for the economy and the community, as we they continue to practice social distancing and common sense,” said Sophia.

We continued the second part of the interview, when 100 days of the pandemic had passed from the date the first case was identified. Bronx had been a hotspot that experienced a significant rise of COVID-19 cases, a respiratory disease caused by a highly contagious virus. In the fourth month of the global health crises, the threat of the virus has not diminished. In one of the press briefings I attended, Governor Cuomo said that there is another virus in the society, “the virus of racism”. As protesters took to the streets to demand racial equality, the riots again impacted some boroughs like Brooklyn, Manhattan and the Bronx more significantly. There were sections in the Bronx like Fordham, Grand Concourse, Burnside, that saw a lot of devastation. The excitement of the phase one of the reopening was affected by a lot of destruction of small businesses, the looting and rioting in the streets and in our own community. 
“Albanian businesses were not affected by the looters and the rioters,” remarked Sophia. “Areas with Albanian businesses such as Morris Park were ready. They kept united and they didn’t allow for looters to come in their neighborhoods, whereas some Latino and Black-owned businesses were torn apart. Burnside, Grand Concourse and Fordham have minority owned businesses. Sadly, the looters ended up hurting their own community. I visited these areas with the President of The Bronx Overall Economic Development Corporation, Marlene Cintron, to assess the damage and assist through the Department of Financial Services, and loan programs.”

Ms. Sophia Zayas, who holds a College Degree in Business Law, is the first woman in her family to hold a state-level office position. I asked her to take me through her work day. Sophia answered: “The day of a Regional Rep is pretty unpredictable. I have been a Rep for 2 years. A pre-pandemic workday would include a range of things: such as setting out an agenda,  working on regional reports, expense reports to brief the Governor, emails from Albany, scheduling maybe a conference or planning events for the Governor whether it’s visits, scoping out places, speaking to people in the community, speaking to elected officials. One of the rep’s tasks is planning a program. who do we want to see in the audience, who do we invite, what is the topic, what will the Governor address. It is very challenging and overwhelming. We are molded for perfection as the governor is a perfectionist. Staying informed about the regional issues and its needs and also communicating effectively with the elected officials is of primary importance. I ask them what issues need to be addressed or if there’s anything I could do for them. I reach out to advocates or they could reach out to me. The advocates are non-profit organizations. Community residents can reach out about housing. We do constituency work.  If they’re not a part of my region I can refer them to a colleague or agency that can help them. There’s always action going on. The Reps know each other on a familial level and we work endless hours together. Our job is stressful but it comes with rewards. There are times where I’ve been upset and stressed out because something doesn’t turn out the way I want.”

I asked if she could share a moment that had made her proud.

Ms. Zayas said that the Sheridan Expressway was a huge transportation project that is still going on now. “The Governor wanted to come to the Bronx to announce it. They gave me 18 hours to build an event for the Expressway. I didn’t know how I was going to get 400 people in a room in less than 18 hours. I made calls and sent emails, reached out to people and the school we were close to. We ended up with 500 people in the auditorium. The Governor was very pleased and congratulated me so I felt accomplished in my job as a Rep,” For Sophia, part of that event comes with cultivating relationships in the community.” It was a great segue to my last question about her connections with the Albanian community and who was the first Albanian she had met in the Bronx. “The first Albanian I met was Esad Rizai. I introduced myself as the new Bronx Regional Representative. In observance of the Albanian independence. I brought the proclamation on behalf of the Governor and presented it to the Albanian-American Society Foundation. We became great friends. Albanians are very welcoming and accepting. I feel that my network of Albanians is wide, I’ve been able to cultivate relationships with the Albanian community. This past year at the Kosovo Independence event I  presented the proclamation to honor posthumously Ali Rizai, Esad’s father, and the work he’s done. I brought Lieutenant Governor Kathy Hochul to honor Albania and Kosovo Independence at the Borough Hall at the Bronx Borough President Office. The Lieutenant Governor presented a proclamation on behalf of Governor Cuomo to the whole Albanian community and organizations. I value the good relationships of its members with Governor Cuomo. Whatever their needs might be, I try my best to provide services to keep them united.”

BERATI, QYTETI I UNESCO-S NËN PUSHTETIN E COVID-19

by

Eugen Kallfani, arkitek, Drejtues i Monumenteve të Kulturës në qytetin e Beratit, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, situatën e turizmit në qytetin e Beratit, restaurimet e shtëpive, lagjet muzeale, ndërhyrjet në objektet kulturore dhe muzeun e qytetit të Beratit.  Me arkitekt Kallfanin bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA.

TURIZMI KULTUROR NË BERAT DHE NDIKIMI I COVID-19

Nën vorbullën e një krize shumë dimensionale, situata sidomos në dy muajt e parë të pandemisë ( mars – prill ) ka ndikuar në formimin e një efekti shokues në aspektin shëndetësor, psikologjik e ekonomik. Ndër sektorët më të prekur rezulton edhe ai i turizmit ku Berati në rang kombëtar vitet e fundit ka patur një rritje të jashtëzakonshme. Pezullimi i transporteve, i fluturimeve, i shtrëngimit të masave të domosdoshme të ndërmara në kuadër të politikave ndërkombëtare në fushën e shëndetësisë, pasoi me një stopim të vizitorëve me një efekt shumë negativ në turizmin kulturor, në rezervimin e hoteleve, në frekuentimin e restoranteve, të bujtinave, të strukturave të agroturizmit etj. Nëse muajt e parë të pandemisë sfida ishte të përballohej me çdo kusht situata e pandemisë me qëllimin e vetëm minimizimin e rasteve me pasojë vdekjen, gradualisht krizës  shëndetësore  iu bashkangjit edhe kriza ekonomike që me kalimin e javëve mori një revansh gati gati më dominues se aspekti shëndetësor. Shumë biznese në fushën e turizmit nuk u hapën në fund të muajit prill i cili ka përkuar vitet e fundit me fillimin e sezonit të turizmit kulturor. Rezervimet u anuluan fillimisht duke prekur javët e majit dhe qershorit e më pas një anullim drastik i rezervimeve edhe për muajt në vazhdim. Bizneset e hotelerisë u detyruan të pezullojnë momentalisht aktivitetet dhe hasën në vështirësi jo të vogla në aspektin financiar.

RESTAURIMET NË OBJEKTET MUZEALE TË QYTETIT

Nëntori i vitit 2019 ishte goditja e parë në aspektin financiar e më pas situata e Covid – 19 në fillim të këtij viti e çoi në kolaps edhe sektorin financiar të shtetit i cili u detyrua të ndërmerte politika financiare të fokusuara kryesisht në sektorin e shëndetësisë dhe ekonomisë.

Plani vjetor pësoi natyrshëm një përshtatje të kushtëzuar nga rrethanat por gjithsesi duke u munduar që të ” amortizojmë ” sa më shumë pasojat e rënda në fushën e turizmit kulturor. 

Të koordinuar me ministrinë e kulturës u rishikua plani vjetor duke u bazuar në identifikimin e prioriteteve në disa prej monumenteve të rëndësishme që kishin nevoja më urgjente se të tjerat.   Për sa i përket aktivitetit të mirëmbajtjes / restaurimit të monumenteve po punohet në restaurimin e banesave monument Kulture kategori e parë në lagjen Goricë si banesa e Bozho Fileri dhe banesa e familjes Bullari. Punimet restauruese konsistojnë në restaurimin e elementëve arkitektonikë të fasadës, të strehëve, të elementëve drusorë si kolonetat e qosheve, kornizat e dritareve, fashaturat horizontale, kolonetat e drurit në pjesen e qoshkut, në restaurimin  e pjesëve të degraduara të sovasë, lyerje me dy duar shërbet gëlqere dhe me vaj lini e antimol gjithë sipërfaqet e drurit. Kjo punë e realizuar 100 % me fondet e shtetit me anë të specialistëve të Drejtorisë Rajonale të Kulturës Kombëtare – Berat ka bërë të mundur parandalimin e degradimit të mëtejshëm të monumenteve. Ndërhyrjet do të vijojnë dhe në monumentin tjetër kategori e parë në lagjen Goricë, në banesën e familjes Buda, ku punimet do të fokusohen në restaurimin e pjesëshëm të çatisë dhe portës kryesore të saj. Gjatë vitit sfidat e tjera janë ato të restaurimit të çatisë të banesës monument kulture kategori e dytë në lagjen “ Mangalem “, në restaurimin e kishës së “ Shën Mitrit “ dhe kishës së “ Shën Joan Gojëartit “ në kalanë e Beratit. Gjithashtu janë drejt finalizmit punimet restauruese të xhamisë së Beqarëve e cila mund të jetë pas gati dy vitesh restaurimi një diamant i trashëgimisë kulturore në Berat i hapur për vizitorët e besimtarët. Po ashtu po vazhdohet me restaurimin e interierit të xhamisë “ Mbret “ dhe të teqesë së “ Helvetive “ ku specialistë restauratorë shqiptarë po bëjnë një punë vërtet të kujdesëshme. Krahas këtyre që përmenda më sipër vlen të theksohet që paralelisht do të punohet pë restaurimin e dy ikonave në fondin e laboratorit të drejtorisë si dhe në vazhdimin e punës shumë delikate të afreskut të kishës së Shën Triadhës në kalanë e Beratit.

BERATI, NJË MAGJEPSJE PËR TURISTËT E HUAJ

Viti 2020 në fakt pritej të ishte një vit shumë i suksesëshëm sepse në turizmin kulturor vijimësia e një sezoni të ngjashëm me atë të vitit 2019, ku u kap një shifër rekord rreth 143 000 vizitorë do të përkthehej në një mundësi të madhe që ky vit të ishte edhe më i suksesëshëm në këtë aspekt. Në rang kombëtar për nga numri i vizitorëve, Berati ka shënuar numrin më të madh të frekuentuesëve, përjashtim bën këtu Butrinti i cili është shumë i frekuentuar gjatë sezonit veror, por i shtrirë në harkun e gjithë vitit dhe në mesataret mujore mund të themi se Berati është një nga destinacionet më të rëndësishme në rang kombëtar por nuk e ekzagjerojmë po të themi edhe një nga destinacionet më interesante në Europën jug –lindore. Në Berat turistët vizitojnë Kalanë e saj madhështore me një sipërfaqe 9.6 ha të vendosur mbi kodrën e rrethuar me murre masive të larta e me 24 kulla vrojtimi të cilat janë dëshmi e shtresëzimeve të ndryshme nga pikëpamja historike dhe ndërtimore. Berati është një nga shembujt e rrallë të kalasë së banuar, një qytet ku jeta prej afërsisht 2500 vjet ka vijuar pa ndërprerje. Në murret e kalasë “ lexohen “ trakte të murreve të periudhave të ndryshme që dëshmojnë për një dinamikë të rëndësishme të zhvillimit të qytetit. Bukuritë e kishave bizantine të Kalasë me afresket e tyre mahnitëse, sharmi i lagjes   Mangalem, i qendrës mesjetare me xhaminë “ Mbret “ me teqenë e “ Helvetive “ me “ konakët e dervishëve” ,    të “ xhamisë së Beqarëve “, të kishës së “ Shën Mëhillit” në shkëmb , të kishës së “Shën Spiridhonit “ e  “Shën Thomait “ në Goricë, të urës së Goricës, të kalasë së Goricës, të muzeut ikonografik “ Onufri “ , të muzeut Etnografik etj. Pra me dhjetra monumente të kultit ortodoks e musliman dhe qindra shembuj interesantë të arkitekturës së banesës popullore. Rrugicat e Mangalemit japin ndjesinë e një “muzeu të gjallë “ e të hapur drejt natyrës. Mali i Tomorrit i dyti mal më i lartë në Shqipëri me majën 2416 metra “ dominon” pjesën lindore të një qyteti mbresëlënës të rrethuar me kodra. Pra vizitorët në Berat kanë mundësi pafund që itenerari i tyre turistik të jetë i larmishëm dhe tepër dinamik duke u      “ zhytur “ thellë në historinë e një qyteti që lë mbresa shumë pozitive tek të gjithë.

BIZNESET E TURIZMIT MES RIMËKËMBJES E FALIMENTIT

Bizneset në Berat, kryesisht ato të sektorit të turizmit kanë qenë më të “ goditurat “ nga vala e pandemisë dhe efekti i tyre si e theksuam më lart ka qenë shumë negativ. Pas hapjes graduale restorantet dhe hotelet janë hapur por me përjashtim të disa rasteve sporadike të frekuentimit në fundjavë nga vizitorë vendas, ( kryesisht nga kryeqyteti ) duhet thënë se sidomos pjesa e hotelerive thuajse ka qenë e pa frekuentuar. Ndihma dhe masat e ndërmara nga qeveria ka patur efekt lehtësues por gjithsesi krahasimi me pritshmëritë e të ardhurave nga turizmi e ka zbehur shumë edhe atë pjesë sepse shumë biznese kanë minimizuar stafet, kanë pezulluar aktivitetet ose punojnë me personel shumë shumë të reduktuar. Disa grupe nga Bjellorusia apo Bullgaria kanë qenë prezente në qytet ditët e fundit dhe shpresojmë që gradualisht situata të përmirësohet. Qeveria është munduar të përballojë këtë me pagën e luftës, me ndarjen në këste të tatimeve, në incentiva favorizuese por gjithsesi situata ngelet përsëri e komplikuar dhe sfiduese edhe për shtetet më të fuqishme të Europës e jo më për buxhetin e një shteti të vogël si Shqipëria ku sektori i turizmit dhe sektorë të tjerë që gjenerojnë të ardhura falë tij, zënë një peshë të madhe në GDP.

TURIZMI, DRITË NË FUND TË TUNELIT

Në këtë kohë të pazakontë turizmi kulturor ngelet përsëri një nga sektorët që japin shpresën e optimizmin drejt normalitetit që të gjithë presim. Marja e disa nismave si për shembull lejimin e vizitave falas të muzeumeve ditën e djelë, apo reduktimi i çmimit të biletës  gjatë ditëve normale të javës kanë për qëllim “ thithjen “ e turistëve vendas  për të frekuentuar qytetin, për tu akomoduar në hotele apo për të drekuar në restorantet që ofrojnë një kuzhinë tradicionale shumë të pëlqyer. Nisma si ajo e normalizimit të situatës në aspektin e përkujdesjes apo ndaj mirëmbajtjes pastër të sitit, të vijimit të aktivitetit restaurues apo nisma si ajo e mirëmbajtjes së pikës vrojtuese nga çanaku duke shtuar elementë të rinj të vëzhgimit me dylbi nga pika paronamike mbi qendrën historike, janë  disa risi pozitive në aspektin e promovimit të qendrës historike të Beratit. Gjithashtu disa telereportazhe, emisione në televizionet më të shikuara në vend apo edhe video promovovuese shumë interesante kanë patur si qëllim promovimin e turizmit dhe të bizneseve jo vetëm në qytet por edhe në struktura të agrobiznesit në rrethinat e Beratit, në kanionet e Osumit, në kantinat e verërave etj.

2 KORRIK 1990- 30 VJET NGA DEKLARATA HISTORIKE E PARAVARËSISË SË KOSOVËS

by

-Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990, “Fillim i së nesërmes” së Kosovës shtet/

-Para 30 viteve, në ditën e Deklaratës Kushtetuese për Pavarësi të Kosovës të 2 Korrikut 1990 gazeta tradicionale Rilindja doli me mbështetje të fuqishme, edhe me komentin “Reprizë nuk do të këtë” pasuar me redaksionalin “Fillim i së nesërmes”. Autor i të dy shkrimeve atëherëredaktorii Rilindjes -tash korrespondenti nëKosovëi Gazetës DIELLI/

-Presidenti historik Dr. Ibrahim Rugova paralajmëronte dhe përshëndeste Deklaratën për Pavarësinë e Kosovës të 2 Korrikut 1990/

 SPECIALE-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI*

PRISHTINË, 2 Korrik 2020/ Kosova para 30 viteve me Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut 1990 shpallte pavarësinë e saj, e cila atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit kombëtar, politik e demokratik.

“Me këtë deklaratë shprehet dhe shpallet qëndrimi burimor kushtetues i popullsisë së Kosovës dhe i këtij Kuvendi si akt i vetëvendosjes politike…”, theksohej në vendimin historik, që merrej në seancën para dyerve të mbyllura e snajperëve në rrethana të shtetrrethimit ushtarako-policor që kishte vendosur regjimi i Beogradit, pasi me “kushtetutën e tankeve” në marsin 1989 kishte suprimuar autonominë që kishte Kosova element konstituiv i federatës me të drejtë vetoje me Kushtetutën e vitit 1974.

 “Deklarata Kushtetuese është hapi i parë drejt pavarësisë së Kosovës, që u ndërtua me Lëvizjen paqësore për çlirim, ndërsa kulmoi me luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për t’u realizuar e plotë në 17 Shkurt 2008”, shprehet nënkryetari në kohën e 2 Korrikut 1990 e pastaj edhe kryetari i Kuvendit, Ilaz Ramajli.  Ai udhëheqte Kuvendin e Kosovës kur miratoi Kushtetutën dhe më të shpalli Kosovën Republikë në një mbledhje në Kaçanik në 7 Shtator 1990, edhe kur u mbajt Referendumi për shtet sovran dhe të pavarur i shtatorit 1991, në të cilin pro votuan 99,87% në pjesëmarrjen masive të 87,01% të qytetarëve me të drejtë vote.

Skenari i delegatëve të Kuvendit të Kosovës për aktin historik të 2 Korrikut të para 30 viteve ishte: Seancën do ta udhëheqë Bujar Gjurgjealo nga Prizreni, Deklaratën do ta lexojë Muharrem Shabani nga Vushtrria…dhe nëse ata do arrestoheshinin, ishin caktuar edhe zëvendësit e tyre.

Delegati që e lexoi Deklaratën Kushtetuese të Pavarësisë së Kosovës, Muharrem Shabani, kujton:
“Ishte marrë qëndrimi që unë ta lexoj Deklaratën. Më thanë kolegët delegatë të ulem afër një shtylle te hyrja e poshtme e ndërtesës së Kuvendit, që të mos më rrokte ndonjë plumb, sepse snajperistët shiheshin mbi ndërtesën Bankës së Kosovës, që tash është kjo ku jemi e Qeverisë së Republikës së Kosovës…Snajperistë kishte edhe në ndërtesa tjera përreth. Por, kishim vendosur që me çdo kusht ta shpallnim Deklaratën Kushtetuese, dhe qëndruam pa u ulur. Lexuam, miratuam dhe nënshkruam Deklaratën. Rreth nesh ishin edhe qytetarët, kishim përkrahjen e madhe të popullit…”

Në prag të ditës së Deklaratës Kushtetuese për pavarësi të Kosovës të 2 Korrikut 1990, të dielën e 1 Korrikut, në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja isha redaktori kujdestar për ngjarjet e ditës.

Në atë ditë të 1 Korrikut 1990 pjesë e sulmeve të Serbisë kundër Kosovës e shqiptarëve ishte edhe një “referendum për Kushtetutën e re serbe” të kundërshtuar nga shqiptarët, si dhe shpallja e “shtyerjes” së mbledhjes së Kuvendit të Kosovës të paralajmërur për 2 Korrik, e për të cilën përfaqësuesit e popullit-delegatët shqiptarë shumicë e delegatë të komuniteteve pakicë kishin bërë të gjitha përgatitjet për Deklaratën Kushtetuese…

“Shtyrja” shpallej si vazhdimësi e bllokimeve e ndërprerjeve të punimeve të Kuvendit të Kosovës…“Reprizë nuk do të ketë”, me këtë titull shkruajta komentin në mbështetje të delegatëve që të mbahet gjithësesi mbledhja e Kuvendit me axhendë vullnetin e kërkesat e popullit – Deklaratën Kushtetuese për pavarësi të Kosovës.

 Komenti u botua në numrin e 2 Korrikut 1990 të gazetës Rilindja, e cila që nga faqja e parë kishte raportime e shkrime me tiujt “Kosova duhet të ruajë subjektivitetin e vet në federatë”, “Populli vendosë në Kuvendin e vet”, “Kosova e re – sipas vullnetit të popullit”…

Raportohej se “vazhdojnë tubimet legale dhe protestat e shqiptarëve në Kosovë” dhe se “kërkesë unanime” ishte që mbledhja e Kuvendit të Kosovës “të mbajet sot dhe të ketë në rend dite këkesat gjithëpopullore”. Poashtu raportohej se në Gjakovë përfundoi Kongresi i parë i Bashkimit të Sindikatave të Pavarura të Kosovës, i cili përkrahu delegatët e Kuvendit të Kosovës edhe për iniciativën për shpalljen e Kushtetutës së re të Kosovës, e cila Kushtetutë e Repoublikës së Kosovës e miratuar në 7 Shtator 1990 pasonte Deklaratën Kushtetues të 2 Korrikut të po atij viti.

Deklarata Kushtetuese, bashkë me aktet e tjera madhore që e pasuan, Kushtetutën e Republikës së Kosovës të 7 Shtatorit të po atij viti e Referendumin për Pavarësi të  ditëve të fundshtatorit 1991, shënonte kthesën historike drejt së nesërmes – të sotmes së Kosovës së lirë tashmë 21 vjet nga Qershori 1999, Kosovës shtet  12 vjet – Pavarësisë së shpallur në 17 Shkurt 2008, të njohur deri tani nga 116 shtete të botës, anëtare të OKB-së.

Delegatët kosovarë të 2 Korrikut 1990 kujtojnë e vlerësojnë mbështetjen e fuqishme që u dhanë në atë kohë gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja, me të cilën në duar u panë edhe në seancën për pavarësi, dhe Radio Televizioni i Prishtinës.

 “Fillim i së nesërmes” ishte titulli i redaksionalit tjetër që kam shkruar në 2 Korrik 1990, duke qenë me delegatët në ngjarjen historike, të botuar të nesërmen në ballinën e gazetës tradicionale të vetme shqipe kosovare në atë kohë Rilindja, ku theksoja se, “Deklarata Kushtetuese e delegatëve të Kuvendit të Kosovës është deklarim i popullit për barazi e subjektivitet të plotë të Kosovës e të shqiptarëve… është fitore e akt historik i shprehjes së vullnetit gjithëpopullor demokratik, është fillimi i fundit të pabarazisë e padrejtësive…Kosova e re, ajo me rregullim kushtetues sipas Deklaratës të sapo aprovuar do të jetë një djep kombëtar dhe i bashkëjetesës për të gjithë, i të drejtave të plota…”

Deklarata Kushtetuese për pavarësi të Kosovës e 2 Korrikut 1990 jubileun e 30-vjetorit e pret në Arkivin Shtetëror të Kosovës, ku e para një viti e dërgova  me këtë shënim bashkangjitur në një letër shoqëruese të veçantë:

“Kjo është Deklarata Kushtetuese e Kuvendit të Kosovës e 2 Korrikut 1990, ekzemplari origjinal që sapo u lexua e mora dhe e ruajë prej atëherë, kur edhe e kam cituar në redaksionalin që shkruajta për gazetën Rilindja me titull ‘Fillim i së nesërmes’ botuar në faqen e parë në numrin e 3 Korrikut 1990.  Prishtinë, 30 Maj 2019  Behlul Jashari”.

 Dërgimin e shumëmirëpritur të origjinalit të Deklaratës Kushtetuese në Pallatin e dokumenteve historike e kisha paralajmëruar në takime e komunikime me atëherë Kryeshefin Ekzekutiv të Agjencisë Shtetërore të Arkivave të Kosovës, Ramë Manaj dhe Drejtorët Hamit Shala e Ruzhdi Panxha, si dhe me Kryeinspektoren Dijana Dushullovci Haziri, e cila e mori në dorëzim.

 Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990, ekzemplari origjinal, për herë të parë është ekspozuar në një ekspozitë të Arkivit Shtetëror të Kosovës në 2 Korrik 2019. Deklarata Kushtetuese për Kosovën e pavarur e 2 Korrikut të vitit 1990, e cila më është dhënë në Kuvendin historik,  ishte e shkruar me makinë shkrimi vetëm në një faqe, në një letër, fotografinë e së cilës për botim për herë të parë e kam dërguar  në Agjencinë Telegrafike Shqiptare si korrespondent nga Kosova që nga 24 Maji 1992 i zgjedhjeve të para pluraliste në rrethana të rënda okupimi.

Teksti i plotë i komentit, botuar në 2 Korrik 1990:

REPRIZË NUK DO TË KËTË

E ashtuquajtura “fazë e parë” e ndryshimeve kushtetuese të Serbisë për “shtetësi në tërë territorin”, përkatësisht për suprimimin e funksionave vitale të autonomisë së krahinave, u bë vjet me aplikimin e gjendjes së jashtëzakonshme në Kosovë nga Kryesia e RSFJ-së, që atëbotë u quajt me eufemizëm me termin “masa të posaçme”.

“Faza e dytë”, e paralajmëruar qysh atëherë, e ndryshimeve kushtetuese dhe e suprimimit të autonomisë së Kosovës, filloi shpejt dhe tentohet të realizohet përfundimisht tash me aplikim të gjendjes së jashtëzakonshme në Kosovë nga Kryesia e RS të Serbisë, po ashtu duke përdorur eufemizmin – “rrethana të posaçme”.

Në këtë shpejtësi të premtuar të “zgjidhjes së problemit të Kosovës” erdhi edhe referendumi për nxjerrje të kushtetutës së re të Serbisë, që në fakt është edhe tendencë për ruajtjen e monopolit monist të udhëheqjes e Partisë që e shkaktoi tragjedinë kosovare, si dhe tendencë për t’ia prerë rrugën pluralizmit e demokracisë, madje në emër të popullit dhe të “shpëtimit të shtetit”!

Shihet sheshazi se kështu dëshirohet të përsëritet skenari i vjetëm i dramës tragjike e plot gjakderdhje në Kosovë.

Ka edhe segmente tjera të ngjashmërisë së situatave. Vjet minatorëve të vetëngujuar të Staritërgut iu premtua dialog pasi të dalin nga zgafella, e për dalje u mashtruan me përmbushjen e rreme edhe të një kërkese – të dorëheqjeve që mandej u tërhoqën me pretekst se me pranimin e atyre dorëheqjeve, me shkuarjen e tre individëve, po u shkatërruaka tërë LKJ dhe politika e saj. Pas mashtrimit që iu bë minatorëve për nxjerrjen e tyre nga greva në nëntokë, jo vetëm që nuk u bë dialog, por u aplikua gjendja e jashtëzakonshme, e me këtë e me masa represive e gjakderdhje “shteti juridik” iu kundërvu rezistencave gjithëpopullore kundër ndryshimeve kushtetuese që e ngushtonin autonominë.

Megjithatë, rezistenca gjithëpopullore, jo vetëm që nuk u shua, por edhe u rrit, çka shihet edhe nga kërkesat e tubimeve e manifestimeve te tjera popullore qe një kohë të gjatë. As LK nuk u shpëtua me mbetjen në funksione të atyre që tërhoqën dorëheqjet, përkundrazi u shkatërrua, sepse populli humbi çdo besim në të dhe ia ktheu shpinën përgjithmonë, duke kërkuar fat e ardhmëri në pluralizëm e demokraci.

Por, ja edhe tash paraqiten “shpëtimtarë”, përkundër mësimeve që do të duhej të nxirreshin nga pësimet që solli injorimi i vullnetit e kërkesave të popullit. Një nga kata “shpëtimtarë” është Gjorgje Bozhoviqi, kryetar i Kuvendit të Kosovës, i cili si koautor i realizimit të një skenari drejtashkelës, kundërkushtetues e kundërkosovar e anti shqiptar  vepron edhe duke shkaktuar drama në Kuvend, duke mos lejuar që në te të hyjnë në rend dite kërkesat legjitime të popullit dhe të përfaqësuesve të tij -delegatëve, duke bllokuar e ndërprerë punën e organit më të lërtë të vetëqeverisjes e të pushtetit të Kosovës, po edhe të proceseve demokratike.

Ai punën e mbledhjes së Kuvendit e ndërpreu dy herë që të vazhdojë në “ditë më të mira”, sigurisht për të pritur aplikimin e “rrethanave të posaçme” në Kosovë, që u bë pas bindjes së delegatëve që të dalin nga salla e Kuvendit në mëngjesin e 23 qershorit e pas premtimit se mbledhja do të vazhdojë më 2 korrik. Megjithatë kryetari i Kuvendit, i cili tashmë ka humbur besimin e mandatin nga shumica e popullatës në Kosovë, përsëri gjeti dofarë arsyesh për ta shpallur të shtyer mbledhjen edhe pse shumica e delegatëve janë këmbëngulës që ajo të mbahet sipas marrëveshjes në ditën e premtuar – sot.

Kurdo që të mbahet kjo mbledhje, një gjë është e sigurt: Kuvendi i Kosovës është i popullit dhe në të mund të vendoset vetëm sipas vullnetit e kërkesave të popullit. Asnjë shtyerje nuk mund të ndalë realizimin e këtyre kërkesave e këtij vullneti gjithpopullor, të shprehur me urti e vendosmëri, në qetësi paqësore e në frymim të thellë demokratik në çdo mjedis në Kosovë.

Kjo është garanci se reprizim të skenarit të vjetmë të dramës tragjike e të humbjes së autonomisë në Kosovë nuk do të ketë as sot, as nesër, as kurrë më. Populli dhe përfaqësuesit e tij legjitimë – delegatët janë të vendosur që vetëm me urti e demokraci të realizojnë të drejtat dhe interest e veta jetike të patjetërsueshme.

B. JASHARI

(Gazeta Rilindja – Prishtinë, 2 Korrik 1990)

TEKSTI I PLOTË I DEKLARATËS KUSHTETUESE TË 2 KORRIKUT 1990 ISHTE:

“Duke u nisur nga vullneti i shprehur vendosmërisht anembanë Kosovës nga ana e shumicës së popullsisë së Kosovës, vullnet ky i sublimuar edhe në Deklaratën e ASHA të Kosovës për pozitë të re kushtetuese të Kosovës, si dhe duke u nisur nga roli dhe pozita e Kuvendit të Kosovës si organ përfaqësues dhe kushtetutëdhënës më i lartë i pushtetit dhe i vetëqeverisjes në Kosovë, Kuvendi i Kosovës solemnisht shpallë:

DEKLARATEN KUSHTETUESE MBI KOSOVEN SI NJESI TË PAVARUR DHE TE BARABARTE NE KUADER TE FEDERATES (KONFEDERATES) TE JUGOSLLAVISE SI SUBJEKT I BARABARTE ME NJESITE E TJERA NE FEDERATE (KONFEDERATE)

1. Me këtë deklaratë shprehet dhe shpallet qëndrimi burimor kushtetues i popullsisë së Kosovës dhe i këtij Kuvendi si akt i vetëvendosjes politike në kuadër të Jugosllavisë.

2. Ky kuvend duke e shpallur nga ana e tij dhe në nivel të tij Kosovën si njësi të barabartë në Jugosllavi, në bazë të principeve të demokracisë autentike mbi respektimin e vullnetit të njerëzve dhe të kolektiviteteve njerëzore dhe kombëtare, pret konfirmimin e këtij akti konstitutiv të tij në Kushtetutën e Jugosllavisë me mbështetje të plotë të opinionit demokratik në Jugosllavi dhe të opinionit ndërkombëtar.

3. Ky kuvend Kosovën dhe pozitën e re kushtetuese të saj e konfirmon si bashkësi politiko-kushtetuese dhe pozitë politiko-kushtetuese të përbashkët të qytetarëve dhe nacionaliteteve të barabarta të Kosovës, ku shqiptarët si shumicë e popullsisë së Kosovës dhe një ndër popujt më numerikë në Jugosllavi, si dhe serbët dhe të tjerët në Kosovë konsiderohen popull-komb dhe jo kombësi (pakicë kombëtare).

4. Në ndërkohë, deri në aplikimin definitiv juridik të kësaj Deklarate Kushtetuese, Kuvendi dhe organet e pushtetit të Kosovës marrëdhëniet e tyre në rendin kushtetues të Jugosllavisë i mbështesin në Kushtetutën në fuqi të Jugosllavisë dhe jo në amendamentet e Kushtetutës së RS të Serbisë të vitit 1989, me ç’rast bëhet edhe anulimi i vendimit të Kuvendit të Kosovës i datës 23 mars 1989 mbi dhënien e pëlqimit në këto amendamente.

5. Kuvendi i Kosovës deri në nxjerrjen e Kushtetutës së re të Kosovës tash e tutje do të komunikojë publikisht me këtë emërtim, duke e emërtuar njëkohësisht bashkësinë shoqërore-politike organ i së cilës është, vetëm si Kosovë.

Prishtinë, më 2 korrik 1990                                              Delegatët, nënshkrues të Deklaratës:

PRESIDENTI HISTORIK DR. IBRAHIM RUGOVA PARALAJMËRONTE DHE PËRSHËNDESTE DEKLARATËN PËR PAVARËSINË E KOSOVËS TË 2 KORRIKUT 1990

Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova në një intervistë të botuar në 15 prill 1990 në revistën “Fjala” në Prishtinë, duke komentuar debatet që zhvillohen në atë kohë thotë: “Ne si LDK pak më vonë do të dalim me një deklaratë kushtetuese që do të inkuadrohemi në këto debate për Kushtetutën e re”, duke paralajmëruar në këtë mënyrë Deklaratën e njohur Kushtetuese apo të Pavarësisë, siç do të quhet më vonë, të 2 Korrikut 1990, të Kuvendit të Kosovës.
Pak më vonë Presidenti historik Rugova do të deklarojë se, “pa shqiptarët si subjekt i barabartë politik nuk mund të ekzistojë as federata dhe as konfederata jugosllave” (“Hrvatski rubikon”, qershor Zagreb-Kroaci).
Në 2 Korrik 1990 në Prishtinë deputetët e Kuvendit të Kosovës shpallin Deklaratën Kushtetuese. Rugova si kryetar i LDK-së, e cila tashmë tubonte rreth 700 mijë anëtarë, përshëndet dhe mbështet i pari këtë Deklaratë, duke e quajtur një dokument historik dhe Deklaratë për Pavarësinë.

2 KORRIKU 1990 NA BASHKOI NË RRUGËN E PAVARËSISË

Shkruan ne FB: Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi

Deklarata Kushtetuese e 2 korrikut 1990 është moment i paharrueshëm politik dhe historik, që na bashkoi në rrugën e pavarësisë. Si akt politiko-juridik ishte shprehje e vullnetit dhe aspiratave të popullit tonë për liri, demokraci dhe pavarësi, të cilat i institucionalizuam pas një procesi të gjatë me shumë sakrifica. Mirënjohje të gjithë atyre që pandalshëm punuan për ta bërë Kosovën shtet të pavarur dhe sovran. HTH

DELEGATËT E 2 KORRIKUT, SHEMBULL NGA I CILI MËSUAM

Shkruan ne FB:Kryetarja e Kuvendit të Kosovës, dr.Vjosa Osmani

Sot prita dhe ndava mirënjohje për përfaqësuesit e legjislaturës e cila, para dyerve të tempullit të lirisë, e artikuloi qartë pikësynimin e pathyeshëm për liri në Deklaratën e 2 Korrikut të vitit 1990. Deklarata e miratuar nga 114 delegatët e asaj kohe qe akti politik dhe juridik me të cilin Kosova përfundimisht nuk pranoi t’i nënshtrohej hegjemonisë dhe i hapi udhë artikulimit të shtetësisë së Kosovës, e cila u konkretizua me Kushtetutën e Kaçanikut, të 7 Shtatorit të po atij viti. Prandaj, ua shpreha mirënjohjen më të thellë timen dhe të Kuvendit të Kosovës për aktin sa heroik, aq njerëzor të secilit prej tyre, duke nisur nga ish-kryetari, z. Ilaz Ramajli, delegatët e pranishëm sot, delegatët që për arsye moshe e shëndeti nuk mund të ishin sot me ne dhe në veçanti atyre grave e burrave që tashmë nuk janë mes nesh.
Që të gjithë do të mbahen në mend përjetësisht, sepse në vorbullën politike të kohës, kur vendi ynë po vihej egërsisht nën çizmen e regjimit serb ata i dolën zot atij dhe e artikuluan vullnetin politik të qytetarëve liridashës për Kosovën Republikë.
Ne ju përkulemi sot sepse ata e kuptuan se në botën e përplasjeve të mëdha ideologjike të fundviteve ’80, orientimi drejt vlerave demokratike, përqafimi i idesë së lirisë për veten dhe për tjetrin, si dhe refuzimi i ideologjisë komuniste ishin edhe vullnet edhe orientim strategjik.
Sot themelet e shtetit tonë qëndrojnë mbi vendimin e këtyre delegatëve për ta refuzuar dhunën dhe për t’i përqafuar vlerat e lirisë. Prandaj, si Kryetare e Kuvendit i falënderoj në emër të të gjitha legjislaturave pas asaj të 2 korrikut dhe t’i siguroj se çdo veprim yni në jetësimin e lirive njerëzore dhe në promovimin e tyre do të jetë i frymëzuar nga parimet që i vulosën këta delegatë me Deklaratën Kushtetuese. E, njëri ndër këto parime është këmbëngulja për ta jetësuar shtetin e së drejtës dhe mosdorëzimi para çfarëdo lloj pengese. Ne qëndrojmë fort mbi këtë parim sepse delegatët e 2 korrikut i kishim shembull nga i cili mësuam.

Urime 2 Korriku, që shënoi themelet e shtetësisë!

MOMENT KTHESE NË HISTORINË MË TË RE TË KOSOVËS

-Kryeministri AvdullahHoti: Deklarata e 2 Korrikut sublimon përpjekjet e popullit të Kosovës për liri dhe pavarësi/

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Avdullah Hoti priti sot një grup delegatësh, të cilët më 2 korrik 1990, në rrethana të jashtëzakonshme, miratuan Deklaratën Kushtetuese, e cila shënoi hapin e parë institucional në procesin e gjatë për pavarësinë e Kosovës.

Me këtë rast, Kryeministri Hoti tha se kjo deklaratë qe moment kthese në historinë më të re të Kosovës, sepse ishte akti i parë i artikulimit të qartë të vizionit dhe të vullnetit politik të qytetarëve dhe të institucioneve të Kosovës për liri, demokraci dhe pavarësi.

“Deklarata e 2 Korrikut e vitit 1999 do të kujtohet gjithmonë si akt që sublimon përpjekjet e popullit të Kosovës për liri dhe pavarësi. Bashkë me aktet e tjera që e pasuan atë, si Kushtetuta e Kaçanikut dhe Referendumi për pavarësi, kjo deklaratë shënon kthesën historike në përpjekjet tona të gjithanshme për liri në dekadën e fundit të shekullit XX”, tha kryeministri Hoti.

Në këtë ditë të rëndësishme – vijoi kryeministri Hoti – ne si qeveri e vendit u shprehim mirënjohjen tonë të gjithë delegatëve të Kuvendit të 2 Korrikut, të cilët, në koordinim me lëvizjen politike demokratike të asaj kohe, me vendimet e tyre të guximshme i hapën Kosovës rrugën e pakthyeshme të mëvetësisë dhe të integrimeve euroatlantike.

Ndërsa, në emër të delegatëve, të cilët shpallën Deklaratën e 2 Korrikut dhe miratuan Kushtetutën e 7 Shtatorit, foli z. Iljaz Ramajli, ish-kryetar i Kuvendit të atëhershëm të Kosovës, i cili e falënderoi kryeministrin Hoti për pritjen, si dhe për angazhimin e Qeverisë së Kosovës që kujdesi për delegatët e asaj kohe të ngrihet nga niveli i vullnetit politik, në obligim institucional dhe ligjor.

*Me shume foto shikoni ne Facebook Gazeta Dielli

The Dangerous Road Ahead

by

By Martin Vulaj /

Kosova is facing a perfect political storm on the immediate horizon.  It is the biggest threat since the time when Serbian forces were marching through burning homes, raping women and killing children like a band of merciless medieval marauders and boxcars reemerged on the face of a Europe who had once sworn “Never Again!”.  While that threat was physical, this one, while political, is hardly less existential. 


The Frustration of the United States
The cancellation of the dialogue meeting scheduled on June 27th due to the announcement of the Special Prosecutor which was, admittedly, designed to target the talks, and therefore can only be characterized as political in nature, has left the dialogue process on life support.  A frustrated White House has given the green light to Ambassador Grenell for a last effort to put the talks back on track with the goal of mutual recognition that would result in Kosova’s membership in NATO, the UN and in regional European integration.  
The constant attacks on the process, the White House and the demonization of Ambassador Grenell by some circles had already taken a toll but the cancellation of the meeting is a direct threat.  In fairness, the lack of full transparency of the process left an opening for speculation by some that Kosova’s interests were being compromised and also created the ability for the process to be targeted for political gain.  The end result is that, if Kosova does not act quickly and decisively, the United States could likely walk away leaving the process in the incapable hands of the Europeans.  The approaching vortex of US elections which will suck all the oxygen out of the room makes that possibility more likely and the maneuvering room and timing window extremely narrow.


Albanians on Trial
The pending indictments against President Thaci, Mr. Veseli and nine others along with the two other indictment documents that are expected after this one, present a particularly insidious threat.  One can argue all one wants about “individual responsibility” and “the KLA is not on trial” but in the eyes of the world that is exactly who will be on trial and so will Kosova and so will Albanians in general.  This is an inevitable fact.  Despite the acquittal of Ramush Haradinaj and Fatmir Limaj, these pending indictments will likely mean that Kosova will have more people charged by the international community for war crimes then Serbia, who perpetrated genocide, will!!
In putting the KLA on trial, the enemies of Kosova and Albanians in general could succeed in their 20 year long attempt at relativizing the crimes committed by Serbia in her campaign of ethnic cleansing and genocide.  In other words, they will have equalized the nature of the crimes.   The numbers, they will coldly argue,  to paraphrase Stalin’s infamous quote, “are just statistics.”
In so doing, this will provide the thin moral cover and opportunity that an Albanophobic Europe has been looking for as a way out for themselves and their Kosova dilemma. 


The Unfavorable Terrain of Europe
There are 5 nations in Europe that do not recognize Kosova.  There are other nations who do but are not particularly friendly towards Kosova.  There are friendly nations as well who have been strong supporters.  There are combinations of supporters and detractors in virtually everyone of these nations as well.  However, the structural makeup of the EU and their cumbersome decision making process has made the EU practically impotent when it comes to any meaningful progress on Kosova.  The monument of shame of this impotence will always be Srebrenica.
A strong historical Serbian bias by some EU members and the cumbersome EU decision making process has made it impossible for any meaningful breakthroughs by the EU on Kosova.  We know how the U.S. stepped in to declare independence for Kosova after 8 years of futility by the EU.  The same happened with the Transformation of Kosova’s army and the same is happening now with the dialogue.  After ten years of effort which only produced a series of toothless agreements, most of which have not been implemented, the EU, once again has been forced to cede the leadership role to the United States.  Because of this decision making process, they have even been unable to honor agreements when it comes to the liberalization of visas for Kosova despite all conditions being met.  Clearly they do not have the collective will nor capacity to solve the Kosova-Serbia dilemma without strong US leadership.

The Perfect Storm
The above circumstances could line up like rare meteorological events to produce a perfect political storm where Serbia is set free towards Europe and Kosova is left in her current political ghetto.
Should the United States walk away from the dialogue process, a Serbian biased Europe, who has been wringing it’s hands in doubt and inaction, could use the occasion of the KLA trials as moral cover to equate the two sides and create a pathway for Serbia to unshackle Kosova from around her political neck and move into Europe.
The visa issue may seem small but it is a bell weather of Europe’s feelings towards Albanians in general and Kosova in particular.  Albanophobia, as Dr. Berisha warned us nearly 20 years ago, exists and Europe may very well use the absence of the U.S. and the Excuse of the KLA trials as an opportunity to justify it.


The conversation with Ambassador Grenell


In the conversation I had with Ambassador Grenell the day prior to the call with other community members and during that call with the members, in addition to telling us that partition was never on the table, considered or discussed and that they were not looking to push a fast deal through, he also expressed real frustration with the process and the real possibility that the administration may become frustrated and fatigued, determine that the two sides are not ready for an Agreement, and move on from the process.  The elections are around the corner and reassignment to something more productive is very feasible.  From a first hand account, I can state without hesitation that the frustration is real and the threat is immediate.

The way forward


The most critical thing for Kosova to realize her goals of completing her statehood and joining NATO, the UN and, eventually the EU is to make sure that the United States remains fully engaged.  In order to do this, it is imperative that the political class form a consensus regarding the willingness and need to continue the dialogue process and express such willingness to Washington.  This must be done immediately.  It simply cannot wait.


Unity negotiating Team
A  Unity Negotiating team should be formed.  This team must include all major Albanian Parliamentary parties, especially both opposition parties who must have substantial decision making power in the team.  Such an undertaking would bring full transparency. It would enable the tensions to ease and proper focus to return.  The make up and roles should be negotiated in good faith and should leave no doubt regarding the nature and content of the process.  At the conclusion of the process new elections should be had and a new parliament created reflecting the electorate.
If this is followed, then, whatever agreement is potentially reached between Kosova and Serbia, the people will be assured that it was the best that could be reached.  What is most important in the process is that Kosova finally be able to break from the bonds that have held her back from her potential and be able to move forward and finally prosper.  This means a fully recognized Kosova as a member of NATO and the UN with a clear path into the EU fully engaged in regional and international trade and commerce.
In 1999 modern Kosova was a baby born in blood.  In 2008 she was freed to make her own decisions and set her own course.  In 2020, after years of mistakes and progress, Kosova is faced with the reality that decisions have consequences.  The decisions we make now will reverberate for generations.  It is time to come together and move forward or pay the heaviest of prices for failing to do so.

 

WISNER: KOSOVËS I DUHET UNITET KOMBËTAR

by

Intervistë me Ambasadorin Frank Wisner Jr, ish perfaqësuesin e SHBA-ve në procesin e negociatave për statusin e Kosovës

WISNER: KOSOVËS I DUHET UNITET KOMBËTAR

Nëse ka një moment, kur duhet ngritur mbi dallimet personale dhe partiake dhe të bashkoheni në një qëndrim të përbashkët kombëtar, që të ruhet stabiliteti i vendit dhe të krijohet një qeveri e përbashkuar që mund të përballojë edhe problemet ekonomike edhe shëndetësore si dhe këtë krizën aktuale, atëherë ky është ai moment. Unë besoj se të gjithë miqtë e Kosovës nga jashtë, duhet të përkrahin një përbashkim të këtillë, porosit Ambasadori Wisner

Nga: Halil Mula dhe Leart Hoxha

E pazakonshmja po kthehet në të zakonshme këtyre ditëve. Jemi në një normalitet abnormal. Si po e menaxhoni situatën këtyre ditëve?

Posi, është kohë e jashtëzakonshme, madje gjithandej në botë. Në Shtetet e Bashkuara, në Kosovë po ashtu. 2020-a duket se do të del një vit i tmerrshëm. Ende nuk ka përfunduar gjysma e këtij viti dhe kush e di se çka mund të ndodhë deri në fund. Siç e dini, në këtë vend jemi duke i përjetuar tri kriza njëkohësisht. Jemi duke përjetuar krizën me COVID-19, krizën ekonomike, si pasojë e së cilës gati 35% e amerikanëve tashmë janë të papunë dhe shumë biznëse kanë pësuar rënie. Dhe, së treti jemi duke përjetuar një krizë të brendshme, strukturore në vendin tonë, meqë amerikanët e zij janë duke kërkuar vendin e tyre në shoqëri dhe në sistemin e drejtësisë pas vrasjes së Geroge Floydit. Pra, kemi një problem racor, një problem pandemik dhe një ekonomik. Për ti komplikuar gjërat edhe më shumë, kemi edhe zgjedhje që po afrohen dhe nëse shikohen gjërat në botë, e shohim që ka shumë zhvillime dramatike. Kuptohet, brenda këtyre zhvillimeve, e kemi edhe këtë lajmin dramatik nga Kosova.

Kur jemi tek zgjedhjet, cili është parashikimi juaj?

Jam mjaft gjatë në politikën amerikane, sa për të ditur që nuk duhet bërë parashikime. Çdo parashikim që kam bërë, ka dalë i gabueshëm, posaçërisht në kohë si kjo, kur i kemi edhe katër muaj deri në zgjedhje. Nuk ka fare dyshim se Presidenti aktual ka rrëshqitur. A ka ai gjasa që të kthejë votuesit e tij dhe të zhvillojë një narrativ që do ti bindë amerikanët. Që mund të vlejnë tregimet e tij për ekonomi dhe sundim të rendit e ligjit, atij i duhet të punojë edhe shumë. Kundërshtari i tij, është politikan shumë i shkathtë, i vendosur të mos bëjë gabime dhe njeri që ka treguar shumë fuqi të konsiderueshme në disa nga shtetet ku ka garë të fortë zgjedhore. Gati po aq të rëndësishme janë edhe zgjedhjet për Senat, ku Republikanët duhet të luftojnë shumë për të mbajtur shumicën. 

Aty ka disa ulëse për të cilat ka garë të fortë dhe nuk ështe e sigurt që Republikanët mund të mbajnë shumicën në Senat. Sa i përket Kongresit, aty mendoj se Demokratët kanë epërsi të sigurt. Por, të presim nëntorin, ose së paku kohën më të mirë për të parashikuar zgjedhjet, që është rreth dy javë para zgjedhjeve. Aktualisht jemi shumë larg dhe mund të ketë shumë befasi në zhvillimet ndërkombëtare, por edhe vendore.

Do të flasim tani për situatën në Kosovë. Një takim i shumë pritur midis përfaqësuesve më të lartë të Kosovës dhe Serbisë, i ndërmjetësuar nga Richard Grenell, është anuluar, pasi Zyra e Prokurorit të Specializuar të Kosovës njoftoi se kanë përgatitur një aktakuzë ndaj Presidentit të Kosovës Hashim Thacit për krime lufte. A mendoni se mund të vazhdojë dialogu, pas publikimit të kësaj informate?

Dialogu duhet të vazhdojë! Por, tash ka shumë gjëra që duhet të ndodhin, para se të rifillojë një dialog serioz politik. Unë e shoh këtë periudhë si një sfidë të madhe në historinë e shkurtër të shtetit të pavarur të Kosovës. Asnjëherë nuk ka pasur krizë kaq të madhe. Kjo është një krizë e rëndë politike dhe kushtetuese njëkohësisht. Tani kemi edhe një akuzë që është bërë publike në media, në mënyrë të paparë më herët. Asnjëherë nuk kam parë se si një prokuror i bën publike akuzat, para se gjykatësi ti miratojë ato, ose jo. Kjo është e pazakontë, madje pa precedent. Sidoqoftë, kjo është një fakt. Unë e kam dëgjuar më shumë vëmendje fjalimin e Presidentit të Kosovës, z. Thaçit. Unë mendoj se ai ka marrë të vetmin pozicion që ka mundur, por prapë e respektoj për këtë veprim. Ai tha se nëse aktakuza konfirmohet nga Gjykatësi, ai do të japë dorëheqje nga Presidenca dhe do të ballafaqohet me pasojat juridike. Edhe më shumë e respektoj qëndrimin e tij që ai gjtihnjë e ka përkrahur drejtësinë, themelimin e kësaj gjykate dhe që ai kishte dhënë fjalën e tij, edhe para se të bëhej President, se Kosova do të respektojë vullnetin e komunitetit ndërkombëtar dhe punën e sistemit të drejtësisë. 

Për të qenë shumë i sinqertë, ajo që tani më brengosë është kriza. Kjo nuk ka ndodhur më herët dhe institucionet e Kosovës janë ende të reja. Konsensusi politik në vend është akoma i dobët dhe kjo është një goditje e madhe. Nëse Presidenti jep dorëheqje dhe Qeveria ka një shumicë të brishtë në Kuvend, si mund të rithemelohet ose ristrukturohet një sistem funksional qeverisës. Pa përmendu fare këtu se si do të ballafaqoheni pastaj me akuzat nga Dhomat e Specializuara. Mendoj që është koha që të gjithë kosovarët duhet të jenë te brengosur për qëndrueshmërinë dhe për stabilitetin e institucioneve të vendit të tyre. Unë nuk bëj paragjykime se çka duhet të bëjnë liderët, pro ata e dinë çka është në interesin e tyre. Natyrisht , negociatat duhet të vazhdojnë. Evropianët e kanë bërë të qartë se duan të luajnë rol në këto negociata dhe jam i sigurt se SHBA do të vazhdojë të interesohet për këtë proces. Por, kjo është disa hapa larg nga ajo ku jemi tani. Fillimisht duhet të tejkalojmë krizën. Duhet ta menaxhojmë këtë krizë.

E thatë edhe ju, aktualisht gjykatësi i procedurës paraprake është duke vlerësuar aktakuzën për të vendosur a ta konfirmojë apo jo. A mendoni se kjo e ka dëmtuar pozitën negociuese të Presidentit të Kosovës, z, Thaçit?

Natyrisht se po. Kjo s’mund të kuptohet ndryshe. Aktakuza ndaj tij është bërë publike dhe ai ka thënë se kjo është ngjashëm me atë që ne në SHBA i themi “gjyq i kengurëve”, ku ndodh që gjykoheni dhe vareni edhe para se gjykatësi t’ua japë fjalën.

Çkado që ndodhë, ai tashmë akuzohet për disa krime shumë të rënda. Edhe nëse këto akuza nuk konfirmohen nga gjykatësi, ose edhe nëse shkohet në proces gjyqësor dhe aktakuza mundet me procedurë gjyqësore, Thaçi tërë jetën do ta bartë barrën e kësaj akuze për krime të luftës dhe krime të rënda e specifike.

Natyrisht se pozita e tij është dobësuar, nuk ka dyshime këtu. Por, ka një dallim ndërmjet detyrimeve të tij ligjore personale dhe përgjegjësive shtetërore si President i Kosovës. Aktualisht Kosova ka nevojë për lidership të fuqishëm dhe kjo nevojë është mbizotëruese. Si të ruhet pavarësia e Kosovës, sovraniteti dhe stabiliteti i saj. Këto çështje tash po diskutohen, shumë më shumë sesa personaliteti i Presidentit, edhe pse unë bashkëndjej me të gjithë ata që janë të akuzuar sepse kjo është kohë e vështirë për ta, edhe për Presidentin që e njoh personalisht dhe kam punuar me të.

Edhe pse bashkëndjej me ta, sot çështja kryesore është e ardhmja e Kosovës.

Në qarqe të ndryshme, kjo aktakuzë po cilësohet si politikisht e motivuar kundër UÇK-së. A shihni ju elemente politike aty?

E dini si? Unë nuk mund ta shpjegoj pse prokurori veproi kështu, vetëm ai mund ta shpjegojë këtë. Unë po ashtu besoj që shpejt do të mësojmë se cilat ishin këto arsye, pasi gjyqtari të marrë vendimin e tij.

 Ky është veprim i pazakontë dhe sipas meje, jo i duhur, këtë do ta marrim vesh dhe nuk do të spekuloj pse veproi kështu. Këtë nuk e di. Atë që e di, është se na ka lënë të gjithëve neve që ia duam të mirën Kosovës, si mua ashtu edhe vendit tim, Evropës, meqë Evropa është pjesë e Evropës dhe të gjithëve na ka vendosur përpara në problem shumë të rëndë.

Të gjithë tani duhet të jemi shumë të pjekur dhe duhet të punojmë së bashku. Unë nuk jam pajtuar dhe këtë e kam shprehur me shkrim kur i kam shkruar bashkë me nënsekretarin Nicholas Burns, në Washington Post. Nuk jam pajtuar me negociatat që Grenell i ka organizuar në Shtëpinë e Bardhë. Nuk jam pajtuar sepse nuk besoj që mund të negociohet një epilog ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, nëse Evropa dhe SHBA nuk janë bashkë. Fakti që ne ecëm rrugës sonë, pa konsultime paraprake me Evropën dhe pa tentuar që të pajtohemi për hapat tonë, besoj se është gabim.

Por është një gabim që ndodh për arsye. Miqtë e mi evropianë janë treguar shumë të ngadalshëm që të merren me problemet në Ballkan. Nuk kanë liberalizuar vizat për kosovarët dhe nuk kanë dhënë mjete për përmirësim të infrastrukturës, nuk kanë qenë shumë të fokusuar në qëllimet e negociatave. Evropa tash duhet të përmblidhet dhe ne bashkë me Evropën duhet të gjykojmë drejt dhe të punojmë bashkë.

Kohëve të fundit ka pasur mospajtime të hapura ndërmjet përfaqësuesve të Shteteve të Bashkuara dhe të Bashkimit Evropian rreth dialogut në Kosovë dhe kjo ka sjellë edhe polarizim të skenës politike në Kosovë.

A mendoni që SHBA dhe BE janë duke zbatuar dy agjenda të ndryshme në këtë proces?

Për fat të keq mendoj kështu dhe mendoj se kjo do ta dëmtojë epilogun e kërkuar, që është stabiliteti në Ballkan.

Unë besoj se së bashku SHBA dhe BE mund të bëjmë gjëra të mëdha, siç kemi bërë në të kaluarën, por kur jemi të ndarë, jemi të dobësuar.

Nëse SHBA negociojnë pa i konsultuar evropianët, siç tashmë ka vendosur z. Grenell, kjo do të thotë se çkado që ai mbërrin në negociata nuk mund të mirë mbahet në terren, nëse nuk ka marrëveshje paraprake.

Kjo është arsyeja pse unë e bëra një shkrim kundër kësaj iniciative bashkë me z. Burns.       Ne besojmë e interesi i mirë për SHBA dhe për rajonin, ka qenë për më shumë se një dekadë, që të punojmë bashkë për paqen në Ballkan.

Po ashtu kemi parë që kjo administratë ka bërë përpjekje më të mëdha në dialog, posaçërisht pasi Ambasadori Grenell u emërua si i dërguar i posaçëm i Presidentit për dialogun.                                                                    Si mund të krahasohet qasja e administratës Trump me qasjen e administratave tjera amerikane sa i përket Kosovës?

Administratat e kaluara, dhe këtu mund të flas që nga koha e Presidentit Clinton, kur Kosova u bë krizë e madhe ndërkombëtare, edhe pse kjo ka filluar me administratën Bush. Por, ne në SHBA, atëherë kemi konkluduar se nëse Evropa do të jetë stabile, paqësore dhe e plotë, duhet të ketë paqe në Ballkan.

Ky proces duhet të bëhet dorë për dore në bashkëpunim SHBA – BE. Çdo krizë që e kemi pasur në rajon, ne dhe evropianët, kemi punuar bashkë. Natyrisht kemi pasur dallime dhe qasje të ndryshme, por ka ekzistuar një qëllim i përbashkët. Problemi im me administratën e tashme, është që kemi ndalje të bashkëpunimit me Evropën dhe po tentojmë të gjejmë terren midis Presidentëve Vucic dhe Thaçi dhe që të sjellim të gjithë në Washington. Druaj se kjo mund të jetë vetëm një ngjarje ceremoniale, për të shkrepur ca foto, por ka një strategji të menduar. Kjo strategji nuk është menduar bashkë me evropianët.

Unë kam shumë rezerva në këtë aspekt. Unë nuk kam problem nëse ne ndihmojmë procesin, por duhet të japim ndihmë në bashkëpunim.

Por, a nuk po sillet edhe BE në në të njëjtën mënyrë? Duke dashur të marrë përsipër dialogun dhe të anashkalojë SHBA?

Jo. Deri më tani, BE, duke pasur përkrahjen dhe mirëkuptimin tonë, e ka udhëhequr dialogun. Znj Mogherini dhe znj Ashton kanë marrë përgjegjësi që të bëjnë bashkë palët. Por, ne gjithmonë kemi qenë të konsultuar dhe ne kemi qenë pjesë e qëllimeve të tyre. Ne kemi dhënë edhe përkrahje politike për ato negociata dhe kemi dhënë përkrahje të vazhdueshme politike për Kosovën, kemi pasur edhe prani të trupave të NATO-s, me përkrahje të plotë amerikane.

Por, të shohim se si administrata jonë bllokon ndihma ekonomike për Kosovën, sipas meje është gabim thelbësor. Mendoj se kërcënimi se mund të tërheqim trupat nga Kosova është po ashtu shumë i gabuar.

Ne nuk i trajtojmë miqtë tanë në Kosovë me kërcënime. Ne ata i trajtojmë me mirëkuptim. Tani na duhet të rindërtojmë besimin dhe respektin që Kosova e meriton.

Si pararendës i Ambasadorit Grenell, si njeri që e keni përfaqësuar Shtëpinë e Bardhe në procesin e statusit të Kosovës, që rezultoi me pavarësinë e vendit, cili do të ishte mesazhi juaj për Ambasadorin Grenell dhe lidershipin e Kosovës?

Fillimisht, mesazhi im për këdo që më dëgjon, sepse ka kohë që jam pensionuar, është që është urgjente të kemi një marrëveshje ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe të krijojmë rrethana normale ndërmjet këtyre dy vendeve, që ato të mos minojnë perspektivën e njëra – tjetrës, por të punojnë bashkë.

Kjo është urgjente sipas meje dhe duhet të arrihet. Por, pas zhvillimeve të fundit, kur po presim si do të veprojë gjykatësi në rastin e z. Thaçit, nëse Presidenti akuzohet dhe jep dorëheqje, atëherë jemi një krizë afat shkurte dhe lidershipi duhet të punojë që vendi të qëndron së bashku dhe bashkëpunon dhe mban qetësinë dhe rendin dhe ka bashkëpunim politik. Kjo është kërkesa e parë.

Këtë duhet bërë bashkë me Evropën, që duhet ti ofrojë Kosovës rrugë të qartë dhe nëse Kosova mund të rregullojë punët e shtëpisë dhe më pas të vazhdojë përpara me negociata, aty do të ketë përfitime të qarta dhe të matshme për Kosovën. Kosova do të ftohet në familjen evropiane dhe ato përfitime duhet të jenë të matshme dhe të qarta. Dhe unë besoj se ato duhet të jenë përfitime ekonomike. Besoj që infrastruktura duhet të rindërtohet. Besoj se Evropa, me ndihmën e SHBA duhet të marrë primatin në ndërtim të institucioneve, të sistemit të drejtësisë, ose të bëhen punë tjera që duhet të vazhdojnë. Por, tani, kryesorja është që të stabilizohet ambienti politik.

Ambasador, ju falënderoj për kohën dhe për gatishmërinë të jeni mik dhe këshilltar i Kosovës.

Dëshirat e mira më të mira i kam për miqtë e mi në Kosovë. E di se është kohë e vështirë, por Zoti qoftë me ju.