Puna dhe zbatimi i ligjit, të bën qytetar të nderuar këtu në SHBA,Mesazh i devollinjëve në Brooklin/
Nga Shefqet Kërcelli-Brooklyn-New York/
Cdo vizitë në SHBA i jep mbresa dhe emocione të vecanta kujtdo që e viziton tokën e premtuar. Për ne shqiptarët ka shumë arësye që të mrekullohemi nga kontakti me tokën dhe bukuritë e këtij supershteti, sepse për vite me radhë kemi ëndërruar ta shohim, pse jo dhe të jetojmë këtu. Ka qenë një dëshirë e kahershme e shqiptarëve kjo, për t’ju bashkuar emigrantëve të tjerë nga Evropa, por kryesisht nga Greqia e Italia, me të cilët na bashkon fqinjësia. Vlen të theksojmë se me këta dy popuj, kemi dhe histori të tjera vec konflikteve e luftërave mes njëri-tjetrit, pasi hallet dhe problemet e përbashkëta kanë bërë që shqiptarët të marrin rrugën së bashku me grekë dhe italianë, duke qëndruar në bodrumin e një anije, një avullore apo trageti, duke pasur kështu të njëjtin fat. Ashtu si fqinjët e tyre, kushtet e jetës, pushtimet e herëpashershme, dëshira për të ndërtuar një jetë të re, ka bërë që shqiptarët të emigrojnë herë pas here në shekuj e vende të ndryshme, në shumicën e rasteve pa e ditur se cfarë i priste. Patjetër ka histori të shumta se si grekë, shqiptarë e italianë, kanë provuar së bashku peripeci të shumta deri sa kanë mbritur drejt yllit të shpresës, statujës së Lirisë. Tendencat e studjuesve e historianvë të tre vendeve për ti parë gjerët bardhe e zi, e kanë zbehur trajtimin e kësaj teme. Ashtu si fqinjët e tyre dhe gjeografia e emigrimit të shqiptarëve përfshin thuajse gjithë globin në periudhën e mijëvjecarit të dytë. Por në këtë histori të përcjellë nga qindra botime e dokumenta spikat emigrimi i fillim shekullit të kaluar drejt shtetit më të ri e të fuqishëm në botë, SHBA. Ky emigrim ka karakteristikat, specifikat dhe vlerat e tij të vecanta, të cilat meritojnë të studjohen me kujdes nga historianët dhe analistët tanë. Në këtë emigrim u përfshinë të gjithë trevat shqiptare, ku pjesa jugore për arësye të ndryshme zinte shumicën. Në këtë mes dhe mjaft banorë të zonës së Devollit, që nga Dardha e deri në rrjedhjen e poshme të lumit Devoll, u bënë pionierë të kësaj lëvizje drejtim kontinentit amerikan, por dhe Australisë. Afërsia me rrugët që të conin drejt portit të Selanikut ja ka lehtësuar lëvizjen drejt këtyre drejtimeve të reja të emigracionit. Kështu nga shekulli i kaluar e deri sot në SHBA kanë emigruar disa gjenerata devollinjsh, me grafik herë në ngritje e herë në ulje, ku spikasin ato rreth viteve 1910, 1920, periudha e mbretit Zog, 1940-1946, dhe mbas vitit 1990. Ëndra e rizgjuar e Amerikës mbas viteve ’90, përfshiu mjaft banorë të kësaj treve, që me mënyra e mjete të ndryshme rigjetën lidhjet e vjetra, por krijuan e lidhje të reja. Mundësia e afruar nga shteti amerikan nëpërmjet Green Cardit, krijoi lehtësi në lëvizjen e brezit të katërt të emigrantëve në shekullit e XX-të. Kështu qindra devollinj u bënë pjesë e këtij procesi, që solli si rezultat krijimin e komuniteteve të rinj në të gjithë shtetet e SHBA, ku bashkësia e New York-ut është më e madhe. Sigurisht, të vizitosh SHBA, pa parë metropolin NYC dhe simbolin e tij kryesor, statujën e lirisë, krijon një boshllëk në vetvehte, një brengë që shoqëron secilin kur kthehet në vendin e nisjes. Natyrisht jo se ajo është mesia, por kordinatat e staujës së lirisë janë pikë referimi për këtë fjalë të madhe, me emrin LIRI, të cilën po përpiqemi ta kuptojmë dhe ne shqiptarët. Këto mendime më shoqëronin gjatë udhëtimit tim me autobus nga Pittsburghu në NYC, bashkë me të dhe ato për devollinjtë e mi. Fushat dhe pyjet e pafund në dy anët e autostradës, qendrat industriale, parkingjet, fermat e sistemuara dhe të begata, patjetër të shtonin dëshirën për punën, të cilën devollinjtë e kanë në gjak, por do frymëzonin cdo poet që sapo ka nisur rrugën e krijimtarisë për të ngjyer penën e tij në atë gjelbërim pa fund. I madhi Dritëro ndoshta do na kishte dhuruar një nga poezitë e tij më të bukura për këto vende. Por ai nuk e pati mundësinë të vizitonte SHBA, si mijëra devollinj, dhe tani sëmundja dhe mosha po bëjnë të vetën. Mbasi shijova këto bukuri të natyrës, të kombinuara aq harmonishëm me dorën e njeriut, sapo hymë në periferinë e NYC, ndjeva erën e këtij qyteti të magjishëm që josh miliona vizitorë anë e kënd globit. Nga dritarja e autobuzit pashë portin gjigand, molet e tij të mbushura me anije të tonazheve të ndryshme. Kam parë dhe porte në vende të tjera. Por këtu koha, transporti, lëvizja, janë një Tre “D” kompakte, thashë me vehte, e pakrahësueshme me asnjë vend tjetër. Trakët, kamionat e mëdhenj tipikë, që nuk rreshtnin në autostrada tregonin qartë se gjithë amerika është në lëvizje, shprehje e lulëzimit ekonomik, por lëvizjet në metropolin amerikan, NYC, ishin më mbresëlënset, pasi në portën hyrëse të qytetit, jeta ecën më shpejt se mëndja e njeriut. Ishte fat që stacioni i fundit i autobuzit ishte afër Time Square. Më priste miku dhe kolegu im i vjetër Bashkim Gjiza, bashkë me vajzën Elonën. Bashkimi ka rreth 15 vjet që ka emigruar në Amerikë. Ka punuar shumë si familje për të ndërtuar jetën këtu. Fillimisht kam punuar dhe 16 orë në ditë, thotë ai. Vajza ishte në shkollë, kështu që ne me gruan bëmë punë të vështira. Elona, vajza e tij e vogël, njihet në Durrës, pasi që në shkollën 8-vjecare ka botuar dy vëllime me poezi, me një stil dhe kompozim të vecantë, të mirëpritur nga moshatarët e saj. Por në NYC, ajo studjoi në City University of NY për jurispudencë dhe menaxhim, kështuqë pa dashur ju largua letërsisë. Mbase një eksperience disavjecare, Elona tashmë punon asistente e CEO, tek American International Group. (AIG). Ndërsa miku im i vjetër Bashkimi, mbas viteve vështirësish punon administrator i një qendre tregëtare. E prita atë deri afër mesnatës sa la punën. U gëzova që kishte një punë më të lehtë për moshën. Ndërkohë tek shëtisja para godinës së kësaj qëndre tregëtare disa metra larg Time Square, gjithandej shihja fytyra të njohura. Më dukej vetja sikur isha në Durrës ose Tiranë. Kështu është më sqaron miku im, ka shumë shqiptarë NYC, natyrisht dhe shumë devollinj, të cilët kanë erdhur në SHBA, mbas ’90. Mjaft prej tyre kanë tërhequr njëri-tjetrin. Ndërsa po më spjegonte për këtë fenomen duke udhëtuar me trenin e orës 24.30 drejt Brooklinit, shihje plot shqiptarë që ktheheshin nga punë, në këtë orë të vonë. Vetëm në vagonin tonë mund të ishin nja 13 vetë, të cilët Bashkimi i njihte të gjithë. Mbas një gjumi të thellë në mëngjes ju drejtuam kafes së devollinjve në Brooklin. Pamvarësisht se ishte në pronësi të një shkodrani, ajo frekuentohej nga devollinjtë dhe gëzon po këtë emër. Mblidheshin këtu jo vetëm për fundjavë, por dhe ditë të tjera pushimi, ose kur s’kishin punë. Ishte befasi për mua takimi me zotin Dervish Xhaho, mik i familjes sonë nga Mirasi. Dervishi bashkë me gruan Tatjanën janë modeli i një familje me traditë devolliu. Ata kanë pritur dhe përcjellë qindra nënpunës dhe intelektualë nga gjithë vendi, të cilët kanë punuar e shërbyer në Miras, ndaj janë të nderuar dhe respektuar kudo. Por familja e tij është e nderuar dhe respektuar dhe këtu në Amerikë. Ai gëzon autoritet dhe respekt jo vetëm nga banorët e Mirasit, por nga gjithë komuniteti shqiptaro-amerikan atje. Janë mbi 25 familje nga Mirasi, shumica kushurinj e të afërm të Dervishit. Në klubin e tyre shihje një ambient të mirëfilltë shqiptar. Tavolina të bashkuara, kafe dhe raki, biseda të ciltëra, herë me zë të lartë. Cmalleshin, qanin hallet, kur kishin mundësi ndihmonin njëri-tjetrin, duke rekomanduar nonjë punë mbi bazën e njohjes. Emigracioni nuk është i lehtë thotë Nesheti, ose Kristo, si i thonë me shaka miqtë e tij. Dy vitet e para janë të vështira për cilindo. Pa kaluar nga lopata, nuk mund ta ndërtosh jetën këtu. Mjaft prej nesh si Foti, Fazlliu, Agimi, Iliri, Arjani, Shpëtimi, e kanë provuar emigracionin dhe në Itali e Greqi. Pra, në njëfarë mënyre janë të parapregatitur për sfidat, por pamvarësisht se ambienti këtu është miqësor, integrimi ka vështirësitë e veta. Duhet zanat, duhet gjuha, një lloj vetëkualifikimi, se Amerika ka të tjera standarte. Shqiptarët duhet ti përballojnë vështirësitë e fillimit vetë, me miq e shoqëri, pa asnjë lloj ndihme nga shteti. Ndryshe ndodh me komunitetet e tjera, hebrenj, grekë, kinezë, rusë, ku shteti i ndihmon në akomodimin e tyre sapo shkelin tokën amerikane, psh që para se të vijnë e kanë gati punën dhe strehimin. Pra, ka shtete që kanë emigracion të organizuar, pavarësisht asaj cka të afron shteti amerikan. Dikush i ka tejkaluar këto vështirësi e problem sociale, dikush tjetër vazhdon përballjen me to. Dihet që amerika është vendi i shanseve e mundësive të mëdha, por këto shqiptarët i arrijnë me mundim e sakrifica individuale. Shumica e miqve që takova punonin në ndërtim. Me këtë zanat ata përmbushnin nevojat e tyre për jetesë, shkollim, strehim, etj. Jetonin në shtëpi me qera, por disa kishin arritur ti blinin dhe falë zanatit ti rikonstruktonin mrekullisht, me kopështe e bace. Ndërkohë kujdesi i tyre për arësimimin e fëmijëve ishte në maksimum. Bënin gjithëshka. Gëzoheshe pa masë kur tregonin për nivelin e arësimimit të fëmijëve. Robert Metolli, një ishushtarak ka aritur të mbarojë universitetin dhe të bëhet pjesë e sistemit arësimor në komunitet. Ai flet me respekt për përkushtimin e nxënësve shqiptarë në realizimin e programit. Njëkohësisht ata me sa munden kujdesen që fëmijët, nipërit e mbesat të mësojnë gjuhën shqipe, por dhe traditat e tyre, sidomos vallen devollice. Me zor pres nonjë dasmë devolliu, thotë Nesheti. Vërtet e kam valvitur flamurin shqiptar më lart se të tjerët në parakalimin e shqiptarëve, por vallja devollice më jep kënaqësi të vecantë, e lezeton dasmën. Në kafen e tyre, diku në qendër të Brooklinit, respektohet mosha, dëgjohet fjala nga më të rinjtë, por dhe shërbehet me mirësjellje. Bisedohet për lidhjet me shqipërinë, me njerzit atje, fati i pronave të tyre, mundësitë e investimit, risku, si mund të përmirësohen gjërat, zbatimi i ligjit, niveli i demokracisë, etj. Këtu i kanë mundësitë të gjithë, vecanërisht ata që dështojnë e nuk respektohen në vendin e tyre, ec e mere vesh këtë, thotë Luani. E si mund te dëgjohemi ne në shqipëri kur nuk kemi mundësi të votojmë, ndërhyn Iliri. Pamvarësisht se përpiqeshin ti shmangeshin politikës, prapë biseda nuk i shmangej kësaj teme. Për një moment Nesheti me humorin e tij të hollë i ve kapak kësaj teme duke u shprehur, “politikanët tanë nuk dihet se ku i presin thonjtë”. Shprehje më të goditur nuk e gjen. Këtyre njerzve të thjeshtë, u ka hije fjala, kafja dhe rakia. Ndjehen të lirshëm, të respektuar në ambientin ku punojnë e jetojnë. Secili përpiqet ti zgjidhë hallet e punët e veta, pa zhurmë e bujë, por ndihmojnë dhe njëri-tjetrin për cdo rast. Është një komunitet që ritet cdo ditë, integrohet me shoqërinë e jetën këtu në Amerikë, në sajë të punës, djersës e zbatimit të ligjit, larg syrit e veshit të medias, zhurmës e bujës. E gëzojne thellë në qënien e tyre jetesën e shanset që të jep amerika. Të paktën nga ata dhjetra devollinj që takova, nuk dëgjova për njërin që të kishte problem me ligjin. Ky fakt më gëzoi më shumë se gjithëshka. Ata e konsideronin Amerikën atdheun e dytë, dhe ishin të gatshëm të bënin cdo gjë që kërkonte ligji amerikan. Disa djem nga ky komunitet i ishin bashkuar radhëve të ushtrisë amerikanë, dikush shërbente dhe në polici. Diskutonin për punën dhe shëndetin. Është fat i madh për mua tregon Dervishi, që gruaja ime ka një vit e gjysëm kurohet këtu në amerikë. Nuk di si tj’a shpërblej personelit të “Rehabilition and Nursing Center, në Queens, Nassau, që gjithë këtë kohë me humanizëm, përkushtim e profesionalizëm i shërbejnë bashkëshortes sime që po kalon një sëmundje të rëndë. Një njeri i panjohur, vjen këtu në amerikë gjen strehë, mikpritje, ndjenja miqësore pa nonjë interes. Nuk e shpjegoj dot, thotë Dervishi. Një humanizëm, një kulturë, një ngrohtësi që më ka befasuar. Më përqafojnë infermieret si bijat e mija. Mos u mërzit, më thonë, do e kalojmë së bashku. Kam një vit e gjysmë që e kaloj kohën më të madhe në këtë spital, por atë humanizëm, atë sjellje nuk di si ta shpreh? Këtë edukatë personeli i qendrës e ka marrë që fëmijë, s’ka se si. Pjesë e këtij shërbimi tepër njerzor është dhe infermjerja Fitore Xhelili nga Pogradeci. Kështu u bë puna jonë, derdhëm kontribute shëndetsore në shqipëri, kur na vjen halli gjejmë ngrohtësi e mbështetje financiare në SHBA, thekson zoti Dervish Xhaho. Kjo është amerika për shqiptarët, atdhe e kaluar atdheut! Në grumbullimet e tyre nuk shihje shenja lokalizmi, pasi pjesë e shoqërisë së tyre kishte dhe dibranë, skraparllinj, mallakastriotë, beratatas, etj. Bashkë me ta ishte Agim Blloshmi nga Librazhdi, topograf Miradash Myrtezaj nga Dibra, Përparimi, ishushtarak nga Berati, Arbër Bermuca nga Romanati, Ramadani nga Durrësi, etj. Të cilet ishin pjesë e cdo gëzimi e feste të përbashkët. Brooklini ka shumë shqiptarë, ne themi se do ta bëjmë gjuhë të dytë shqipen këtu, më thotë me shaka Myrtezai.Kështu devollinjtë cdo ditë, javë e muaj, integrohen me mënyrën e jetën këtu në amerikë. Nuk ka gjë të përsosur, por ata bëjnë përpjekje për të jëtuar e punuar me djersë e zbatim ligji, nën shembullin e emigrantëve të parë që shkelën tokën e premtuar një shekull më parë. Në këtë mënyrë ata kanë fituar dhe respektin e qytetarëve amerikanë në punë ose komshinj. Jeni një popull me vlera të vecanta, më thotë komshiu amerikan i Bashkimit, Hater Fisher. Faleminderit, i thashë. Këtë më tha dhe një komshi i miqve të mi në Konektikat, Majkëll Manka, madje ai po më shpjegonte dhe origjinën e tij të hershme shqiptare. Që para katër brezash jam shqiptar, thotë me një farë mburje. Ne mbase nuk i njohim vlerat tona, por kur këto ti thonë qytetarë amerikanë, na vjen mirë. Ndërkohë komuniteti devolli po bën përpjekje të krijojë një shoqatë solide, që të përfaqsojë me dinjitet traditën, vlerat dhe arritjet e këtij komuniteti mbi shekullor këtu në SHBA. Në drejtimin e kësaj shoqate po zgjidhe djem të rinj, me personalitet e aftësi menaxhuese, për të bërë më të mirën në kushtet aktuale. Gjithashtu objektiv i shoqatës është dhe integrimi me shoqatat e tjera mbarëshqiptare në SHBA. Në pak ditë mora dhjetra mesazhe nga devollinjtë e Brooklinit, por ai kryesori ishte, jeto duke punuar e zbatuar ligjin! Kështu integrohesh e bëhesh qytetar amerikan. Ishte një reportazh i vonuar për këta njerëz që me shembullin e tyre në punë e në jetë, nderojnë veten, por dhe komunitetin shqiptaro-amerikan. U ndava me premtimin se do vazhdoj të shkruaj për devollinjtë tanë këtu në SHBA dhe në të ardhmen.