Rafael Floqi/

Gjatë Luftës së Ftohtë, komunistët sovjetikë i referoheshin shpesh liberalëve amerikanë si “idiotë të dobishëm”. Edhe pse origjina e kësaj shprehjeje është e debatueshme (i atribuohet si Leninit ashtu edhe Stalinit), ajo përshkruante saktësisht shumë prej simpatizantëve të komunizmit pas Luftës së Dytë Botërore. Që nga universitetet elitare deri në Hollywood, shumë intelektualë të majtë përqafuan marksizmin pa e kuptuar thellësisht filozofinë dhe pasojat e tij.

Sot po shohim një brez të ri “revolucionarësh të kolltukut”, që bëjnë thirrje për gjithçka – nga rrëzimi i qeverisë amerikane deri te sekuestrimi i fabrikave dhe shtëpive. Në politikën amerikane po lind një brez i ri që e sheh veten si “revolucionar i ndërgjegjes”. Ata nuk bartin më flamujt e kuq të Leninit, por slogane të gjelbërta, fjali për “barazi”, “drejtësi racore” dhe “sekuestrimin e mjeteve të prodhimit”. Kjo valë e re nuk kërkon dhunë, por reformë të sistemit nga brenda, duke e veshur marksizmin me rrobat e progresizmit modern. Dhe në krye të këtij brezi po shfaqet një emër që po tërheq vëmendjen në Nju Jork: Zohran Mamdani.

Kush është Mamdani dhe pse po ngjall debat

Zohran Kwame Mamdani është biri i profesorit të njohur radikal të Columbia University, Mahmood Mamdani, dhe i producentës hollivudiane Mira Nair. Ai ka lindur në Kampala, Ugandë, dhe është rritur mes elitës kulturore të Nju Jorkut. Sot, si ligjvënës shtetëror i Queens-it dhe kandidat për poste më të larta, Mamdani është bërë fytyra më e zëshme e së majtës revolucionare në qytet.

Në një fjalim në konferencën e Young Democratic Socialists of America (YDSA), Mamdani deklaroi hapur: “Ne duhet të kemi guximin të flasim për qëllimin tonë përfundimtar — për sekuestrimin e mjeteve të prodhimit. Kjo nuk është çështje mode, por drejtësie.”

Në një tjetër rast, ai tha: “Pse duhet të kemi qindra apartamente bosh në Manhattan, ndërsa njerëzit flenë në rrugë? Duhet t’i marrim dhe t’i përdorim për të pastrehët.”

Këto deklarata – që dikur do të konsideroheshin radikale – sot po gjejnë jehonë në një Nju Jork të lodhur nga pabarazitë, qiratë e pamundura dhe kriza e banesave. Në një qytet ku një apartament mesatar kushton mbi 1 milion dollarë, çdo ide që sfidon tregun e pasurive të paluajtshme tingëllon si shpresë për brezin që nuk mund të blejë as një dhomë. Pikërisht këtu qëndron sekreti i suksesit politik të Mamdanit.

Ai ka kuptuar diçka që AOC dhe Bernie Sanders e shfrytëzuan me mjeshtëri: zemërimin e klasës së re të varfër urbane – studentë me borxhe, punëtorë me qira marramendëse, të rinj që jetojnë në një ekonomi që nuk shpërblen përpjekjen. Në këtë kontekst, slogani “sekuestroni mjetet e prodhimit” nuk tingëllon më si kërcënim komunist, por si akt moral ndaj padrejtësisë.

AOC, Bernie dhe radikalizmi i ëmbël

Zohran Mamdani është produkt i brezit të “AOC-izmit” politik. Alexandria Ocasio-Cortez (AOC), që nisi karrierën si kamariere e u bë kongresmene, e ka shndërruar socializmin amerikan në një markë politike: idealiste, e guximshme, por e përtypshme nga publiku. Ajo flet për “Green New Deal” dhe “Medicare for All”, por me kujdes shmang fjalën “komunizëm”.
Bernie Sanders, në anën tjetër, ka bërë që termi “socializëm demokratik” të hyjë në fjalorin politik amerikan pa frikë. Ai flet për taksa të larta ndaj korporatave, për shërbime publike universale dhe barazi ekonomike — por gjithnjë me shembuj nga Skandinavia, jo nga Bashkimi Sovjetik.

Mamdani, ndryshe nga këta të dy, nuk kërkon ta fshehë terminologjinë marksiste. Ai e përdor fjalën “seizure” (sekuestrim), “means of production” (mjetet e prodhimit) dhe “revolutionary solidarity” (solidaritet revolucionar). Ai nuk flet më për Skandinavinë, por për dëshirën për ta “rindërtuar Amerikën nga rrënjët”, sipas modelit të drejtësisë kolektive.
Në këtë kuptim, Mamdani nuk është thjesht progresist; ai është një neo-komunist moral, që e sheh revolucionin si proces shpirtëror dhe kulturor.

Nga Tirana e Hoxhës te Queens-i i Mamdanit

Por çfarë ndodh kur idealet e bukura për barazi përplasen me realitetin? Për këtë, Shqipëria është një rast studimor i përsosur.
Në vitet pas Luftës së Dytë Botërore, Enver Hoxha ngriti regjimin më izolues të Evropës nën të njëjtat parulla: “Mjetet e prodhimit në duart e popullit”, “Toka atyre që e punojnë”, “Barazi për të gjithë”.
Por shpejt, pas sekuestrimit të tokave dhe fabrikave, pronari i vërtetë nuk ishte populli — ishte shteti, pra Partia. Fshatarët që “fituan” tokë, u detyruan ta dorëzonin në kooperativa; punëtorët që “fituan” fabrikat, u kthyen në vegla të shtetit; intelektualët që ëndërruan lirinë, përfunduan në burg.

Në fund, barazia që u premtua u kthye në varfëri kolektive, dhe “drejtësia shoqërore” në kontroll total.
Ky është paradoksi i çdo projekti që kërkon të “sekuestruar mjetet e prodhimit”: sapo e bën, krijon një pushtet që asnjë qytetar nuk e sfidon dot.
Në Shqipëri, ky pushtet mori formën e një diktature 45-vjeçare; në vende të tjera, si Venezuela apo Kuba, mori formën e krizës së përhershme ekonomike dhe emigracionit masiv.

Kur Mamdani kërkon që shteti të marrë apartamentet bosh të Manhattan-it për t’ua dhënë të pastrehëve, ai përsërit logjikën e viteve ’40 shqiptare: “sekuestrimi në emër të barazisë”.
Në teori, tingëllon humane. Në praktikë, është fillimi i kontrollit mbi pronën private – një ndër shtyllat e lirisë individuale.

Po pse Mamdani po fiton në Nju Jork 

Megjithatë, Mamdani nuk është vetëm ideologjikisht i guximshëm — ai është politikisht inteligjent. Në Nju Jork, ai po shfrytëzon disa faktorë që e ndihmojnë: Kriza e banesave – qiratë e larta dhe apartamentet bosh krijojnë një ndjenjë revolte që ushqen çdo ide për konfiskim. Zhgënjimi me establishmentin demokrat – shumë votues të rinj shohin tek AOC, Bernie dhe Mamdani zërin e vërtetë të popullit kundër korporatave. Mbështetja nga rrjetet aktiviste – organizata si DSA (Democratic Socialists of America) kanë ndërtuar një aparat politik që mobilizon të rinjtë për kauza radikale. Simbolika identitare – si bir i emigrantëve, Mamdani përfaqëson brezin multikulturor të qytetit; ai flet për “drejtësi racore” dhe “dekolonizim” “për denigrim të islamit “ në një mënyrë që rezonon me votuesit e rinj.

Në këtë kuptim, ai po fiton jo sepse njerëzit duan komunizëm, por sepse janë të lodhur nga kapitalizmi i korporatave. Dhe në mungesë të një alternative reale, çdo retorikë që tingëllon “moralisht e pastër” bëhet tërheqëse.

Komunizmi si kulturë, jo si ekonomi

Në realitet, ajo që po ndodh në Amerikë nuk është rikthim i komunizmit klasik, por rishfaqje e tij kulturore.
Në universitete, profesorët si Melanie Yazzie apo Eman Abdelhadi flasin për “dekolonizimin e SHBA-së” dhe “shkatërrimin e projektit të vendbanuesve të bardhë”. Në këto ambiente, të jesh i majtë nuk është më zgjedhje politike – është shenjë morali dhe identiteti intelektual.
Zohran Mamdani është produkt i kësaj klime. Ai nuk është Enver Hoxha, por është pasardhës shpirtëror i atyre që besojnë se drejtësia mund të arrihet duke shembur sistemin ekzistues.

Por historia tregon se kur sistemi shembet, shpesh nuk ngrihet drejtësia, por tirania.
Shqipëria, me burgjet e Spaçit e Burrelit, me kolektivizimin e dhunshëm dhe me izolimin total, është dëshmi e gjallë e asaj që ndodh kur ideali zëvendëson lirinë.
Në këtë kuptim, kujtesa historike është mburoja jonë ndaj naivitetit. Brezi i Mamdanit nuk e ka këtë kujtesë, dhe ndoshta prandaj i duartroket sloganeve të tij.

Përfundim: mes utopisë dhe kujtesës

Zohran Mamdani po fiton sepse flet me pasion për padrejtësitë reale të sistemit, por ofron ilaçin e gabuar për sëmundjen e drejtë. Ai është simptomë e një epoke ku moralizmi ka zëvendësuar analizën, dhe ku fjala “revolucion” është bërë formë estetike e revoltës personale.

Në fund të fundit, Mamdani nuk është as Stalin, as Lenini, as Hoxha. Ai është një komunist i shekullit XXI – një që s’ka parë asnjë kamp pune, por ka lexuar shumë në Twitter; një që flet për “sekuestrimin e mjeteve të prodhimit”, por që paguan me kartë krediti latte-n e tij organike në Brooklyn.

Mamdani është ideal për ata që mund të quhen “Trotskistë me trust-fund”, pra bij të pasur që përqafojnë radikalizmin nga komoditeti i privilegjit. Ai përfaqëson fenomenin e quajtur “radical chic” në arsimimin amerikan, ku idetë ekstreme janë bërë modë e pranuar.

Mamdani e shet retorikën marksiste si të vërteta të vetëkuptueshme – një lloj “marksizmi të lehtë” që premton gjithçka, nga kontrolli i qirasë te sloganet populiste si “Halall për tetë dollarë përsëri.” Sipas tij, çështje si “falja e borxheve studentore” apo “Medicare për të gjithë” kanë mbështetje popullore, por kauza të tjera – si bojkotimi i Izraelit apo sekuestrimi i industrisë – “ende nuk kanë arritur nivelin e duhur të mbështetjes.”

Mamdani nuk jep detaje se si do të funksiononte një sistem i tillë në SHBA, kur ai ka dështuar në çdo vend ku është provuar. Ai madje ka kërkuar sekuestrimin e apartamenteve luksoze bosh në Nju Jork për t’i dhënë të pastrehëve. Me ide për supermarkete shtetërore e plane të ngjashme, shumë e shohin Mamdanin si frymëzues të një “socializmi amerikan”.

Sondazhet tregojnë se gjithnjë e më shumë të rinj mbështesin socializmin, madje edhe komunizmin. Në zgjedhjet paraprake në Nju Jork, Mamdani ka marrë mbështetje të konsiderueshme nga të rinjtë e pasur me arsim universitar. Por, si ai, edhe shumë prej tyre nuk kanë përjetuar realitetin e regjimeve socialiste: nuk e kanë parë kolapsin e Bashkimit Sovjetik, as krizën e Britanisë e Francës pas eksperimenteve socialiste të viteve ’60, as kalimin e Kinës drejt kapitalizmit për të shmangur dështimin ekonomik.

Megjithatë, siç e pranoi vetë Mamdani, e majta radikale duhet të presë “derisa të ketë mjaft mbështetje për ta bërë këtë”. Por ironia është se politikat socialiste, historikisht, krijojnë kushtet që justifikojnë më shumë kontroll shtetëror dhe më shumë varësi.

Pjesa më e madhe e propozimeve të tij do të ishte ose e paligjshme sipas Kushtetutës, ose do të çonte në falimentimin e qytetit. Për shembull, sekuestrimi i apartamenteve luksoze do të ishte një “marrje e paligjshme e pronës private” pa pagesë të vlerës së tregut – diçka praktikisht e pamundur.

Por historia, sado që të fshihet, mbetet aty: çdo herë që njeriu ka dashur ta shpëtojë botën duke i marrë gjithçka tjetrit, ka përfunduar duke e humbur edhe vetveten.
Dhe në këtë kuptim, pyetja nuk është nëse Mamdani është komunist, apo sepse e quan Trump “komunist” atë, por nëse brezi që e ndjek, e ka harruar se si përfundon çdo revolucion, që nis me premtimin për barazi absolute.

Nga Rafael Floqi 

Nëse do të kishte një muze për paradokset shqiptare, një pavijon i tërë do t’i takonte aeroportit të Vlorës. Në hyrje, ndoshta do të shihje një maket piste, një poster me logon “Investim Strategjik”, dhe në një qoshe – një figurë prej dylli e Behgjet Pacollit, që tund kokën me ankth dhe psherëtin: “S’e kuptoj pse janë ngritur të gjithë kundër meje.”

Pacolli, miliarderi kosovar, një nga ata tre a katër shqiptarë që kanë arritur të futen në klubin e njerëzve të pasur të botës, ka hyrë së fundmi në një ciklon që nuk e kontrollon dot. Dhe, çuditërisht, gjithçka nisi nga Facebook-u. Aty ku njerëzit zakonisht shpërndajnë foto darkash, Behgjeti shpërndau lavde për Edi Ramën – me tone aq të ëmbla sa do ta skuqnin edhe një zëdhënës partie.

“Aeroporti i Vlorës do të jetë ndër më të bukurit në botë, falë vizionit estetik të kryeministrit tonë,” shkroi ai. Pastaj, si të kishte kapur fluturën e gabuar me duar, e fshiu emrin e Ramës nga statusi. Paniku i tradhtoi gishtat.

Një komplot, një frikë, një shantazh. Në çdo fjalë të Pacollit, ndihet diçka më shumë se shqetësim – është aroma e frikës. Ai flet për “komplot të koordinuar në Shqipëri”, për “kurthe” dhe “kërcënime”, për një dorë të padukshme që po i rrëmben diçka që e quan “të tijën”.

Në letër, gjithçka nis me një sherr për përqindje: Valon Ademi, me 2% të aksioneve, pretendon se duhet të ketë 49%. Ai çon Pacollin në gjykatë. Në prapaskenë, një tjetër zë përhapet: Pacolli paska marrë kredi me burime të dyshimta, madje me para që vijnë nga qarqe të lidhura me Moskën. Aty përfshihet “siguria kombëtare”, NATO, rusët, dhe gjithë arsenali i fjalëve që shndërrojnë një aferë financiare në film spiunazhi.

Por së fundmi, Behgjet Pacolli ka dalë publikisht me deklaratë mbi çështjen e aksioneve të aeroportit të Vlorës:

“Në një akt noterial të vitit 2023, i përdorur joligjerisht nga noterja Valbona Selimi për transfer të pronës, ajo ka përfshirë deklarime të pavërteta duke pretenduar se unë kam qenë fizikisht i pranishëm, se është kryer identifikimi im, dhe se kam nënshkruar dokumentin në praninë e një përkthyeseje. Këto pretendime janë plotësisht të rreme. Nuk e njoh noteren Selimi dhe nuk kam qenë ndonjëherë në zyrat e saj.”

Në fakt, sipas tij, akti noterial është pjesë e një veprimtarie të dyshuar kundërligjore të ndërmarrë nga Valon Lluka dhe të fshehur për katër muaj, duke provokuar një përplasje publike për një pjesë të aksioneve që vlente qindra milionë euro.

Por si çdo film i dobët, edhe ky skenar ka një të vërtetë më banale: paratë. Aeroporti i Vlorës kushton rreth 100 milionë euro, por koncesioni pritet të sjellë fitime mbi 700 milionë. Një “thes” që s’mund të lihet pa zot. Dhe aty, si gjithmonë, hyn politika.

Historia nis në 2017. Qeveria Rama donte ta jepte aeroportin pa garë – një kompani turke, një ligj special, një nënshkrim, një “mirë se vini” me buzëqeshje. Por plani dështoi. Në 2020 u tentua sërish, kësaj here me “garë”. Vetëm se garë nuk kishte. Kushtet u ndryshuan katër ditë para afatit. Kompania britanike që guxoi të konkurrojë u përjashtua me pretekst burokratik. Dhe fitues dolën… po ata turq që kishin ndërtuar spitalin elektoral të Fierit: YDA Group. Por as ata nuk qëndruan gjatë. Shitën 40% të aksioneve për… 4,200 euro.

Aty hyn në skenë Pacolli, me xhepat plot dhe nervat bosh. Belinda Balluku firmos dhe aeroporti bëhet një fshat Potemkini me pistë. Ndërtimi kushton 100 milionë, por shteti garanton 140 milionë për 10 vitet e para – fitim edhe në gjumë. Pacolli e di mirë këtë. Në publik flet për “dhuratë për qytetarët shqiptarë”, ndërsa në privat e quan “kontratën më të mirë të jetës sime”. Natyrisht që Belinda nuk e ka bërë këtë duke ngrënë kumbulla apo dardha prapa shpinës së shefit. Nisma për një gropë me aeroportin e Vlorës ishte projektuar para se ajo të bëhej anëtare kabineti. Por roli dhe firmat janë të saj. Prandaj tek ky skandal ajo gjendet në të njëtin pozicion me ata që zbatuan urdhërat për djegësat e Elbasanit, Fierit dhe Tiranës. 

Por dikur diçka u prish. Partneri kërkoi më shumë, qeveria më shumë, ndërsa Pacolli s’deshi të ndajë. Dhe tani, miliarderi që rindërtoi Kremlinin, është kthyer në njeriun që sheh fantazma edhe në postimet e Facebook-ut. Në publik del me fjalë për “vizione estetike”. Në privat, ndoshta lutet që estetika të mos e hajë me të gjallë.

Në verën e kaluar, mediat amerikane transmetuan një video virale: dy hajdutë përleshen për një pako të vjedhur. Ajo që ndodh sot në Vlorë është e njëjta gjë, vetëm se hajdutët mbajnë kostume dhe dalin në konferenca shtypi. Dikur u zunë për inceneratorët, sot për aeroportin. Nesër, kush e di – ndoshta për detin.

Kështu, ndërsa plaçkitësit zihen në gjyqe për të ndarë plaçkën e vjedhur, interesi publik ka mbetur jetim. Të plaçkiturit – qytetarët – rrinë të heshtur. Asnjë reagim, asnjë turp, asnjë ndjesi se po paguajnë për një pistë që mund të mbetet bosh. Në fund të fundit, ndoshta kjo është edhe metafora më e mirë për Shqipërinë e sotme: një aeroport pa avionë, një miliarder që dridhet, dhe një qeveri që fluturon mbi re – me charter privat.

Nga Rafael Floqi/

Në zemër të Uashingtonit, ndërkohë që qeveria federale është e mbyllur dhe amerikanët përpiqen të kuptojnë se cili shërbim funksionon dhe cili jo, një vinç i madh po gërmon murin e lindjes së Shtëpisë së Bardhë. Është një pamje që mund të shkaktojë ulërima historike ose të qeshura ironi – dhe pikërisht këtu hyjnë në skenë demokratët. Ata kanë zbuluar se rreziku më i madh për kombit nuk është mungesa e financimeve për policinë federale apo mbështetja për veteranët, por krijimi i një sallë balloje 300 milionë dollarëshe në Krahun Lindor.

Sipas demokratëve, ky projekt është një shkelje e fshehtë e transparencës. Ata thonë se vendimet janë marrë pa ndonjë konsultim publik dhe se administrata ka vepruar si një orkestër private e vetëkënaqësisë. Letra të dërguara nga Robert Garcia, Yassamin Ansari dhe Jared Huffman paralajmërojnë se projekti kërcënon “integritetin fizik dhe etik të Shtëpisë së Bardhë”. Imagine një vend ku çdo tullë dhe çimento është një akt politik dhe çdo vinç është një instrument i dramës kombëtare.

Demokratët nuk e ndalojnë imagjinatën atje. “Sikur Obama apo Biden të kishin nisur eskavatorët,” thotë Rep. Chellie Pingree, “do kishin pësuar infarkt.” Përsëri, një përpjekje për të treguar se ky projekt nuk është thjesht një ndërhyrje strukturore, por një rrezik i madh moral dhe historik. Për ta, çdo gur i hequr nga Krahun Lindor është një vjedhje e kujtesës kombëtare dhe një akt që mund të çojë në humbjen e identitetit arkitektonik të Shtëpisë së Bardhë.

Në anën tjetër, mbështetësit e Trump-it kanë një histori të tërë për të treguar. Sipas tyre, kjo është një ndërhyrje krejt normale, privatisht e financuar, dhe aspak një rrezik për historinë. Salla e re balloje është e nevojshme për pritje, evente dhe, pse jo, disa pirueta presidenciale. Trump vetë e përshkruan Krahun Lindor si “një ndërtesë të vogël që nuk ka pasur kurrë shumë rëndësi”. Ai dhe zyrtarët e tij e shohin gjithë debatin si “histeri të prodhuar” nga demokratët dhe media, një lojë e vogël politike për të marrë vëmendjen që ndoshta nuk kanë pasur prej muajsh.

Historikisht, kjo nuk është e pazakontë. Çdo president ka dashur të shtojë diçka në Shtëpinë e Bardhë për të shprehur shijen e tij dhe kohën që përfaqëson. Një pishinë e brendshme, një pistë bowling-u, një kopsht i ri – të gjitha këto kanë qenë simbol i kapriçove presidenciale dhe, në të njëjtën kohë, pjesë e kujtesës kolektive amerikane. Çdo shtesë ka treguar diçka mbi kohën, shijet dhe prioritetet e presidentit. Dhe tani, në 2025, vallja e Trump-it është një tjetër kapitull: një sallë balloje 300 milionë dollarëshe, e cila, sipas tij, është një nevojë funksionale, ndërsa për demokratët është një aksident i trashëgimisë kombëtare.

Të dy palët bien dakord për diçka: Krahun Lindor është i vjetër, 83 vjeç për t’u saktësuar. Demokratët shohin në muret e tij kujtime dhe histori të një epoke që duhet ruajtur me fanatizëm. Për Trump-in dhe mbështetësit e tij, muret janë thjesht një sfond për kreativitetin dhe funksionin e ri. Një vinç i madh është si një laps guri në duart e një artisti – apo ndoshta si një gisht i drejtuar drejt kritikëve.

Shtojini konservatorët e ruajtjes së trashëgimisë kulturore, që nuk e shohin gjithmonë veprën si problem politik, por si një sfidë profesionale dhe etike. Ata shqetësohen për procesin: ligji i vitit 1966 kërkon shqyrtimin e ndikimit të ndërtimeve mbi monumentet historike. Por sipas Sekcionit 107, Shtëpia e Bardhë, Kapitoli dhe Gjykata Supreme janë të përjashtuara. Pra, legalisht, Trump nuk ka nevojë të pyesë askënd. Por zakonisht, presidentët e tjerë e kanë bërë këtë vullnetarisht, për të shmangur polemikat dhe për të respektuar kujtesën historike.

Demokratët nuk ndalen: ata shohin në çdo gur një krim të mundshëm ndaj trashëgimisë, dhe në çdo dokument sekret një tërmet të fshehtë politik. Ata qajnë për “transparencë të munguar” dhe për faktin se projektet e tjera të qeverisë janë pezull për shkak të mbylljes. Për ta, prioriteti i Trump-it është “vallëzimi personal” mbi mirëqenien e vendit.

Trump dhe mbështetësit e tij përgjigjen me një buzëqeshje të hollë: po, është një projekt privat, po, është i madh, po, është spektakolar – dhe demokratët po bëjnë dramatikën e tyre të zakonshme. Në faqen e qeverisë, kronologjia ironizon ish-presidentët demokratë, si Barack Obama, Bill Clinton dhe Joe Biden, duke u kujtuar amerikanëve se historia ka gjithmonë një pikë humori. Dhe ndërkohë, ndërsa vinçat lëvizin dhe tullat bien, demokracia amerikane po shikon një vallëzim të pazakontë: një duel politik midis kujtesës historike dhe kapriços presidenciale.

Ironia kulmon kur shikon se demokratët nuk duan të kërcejnë – dhe me një arsye: çdo hap mbi Krahun Lindor është një hap mbi kujtesën kombëtare. Por ndoshta, thotë lexuesi i vetëdijshëm, Amerika ka mësuar të qeshë me vallëzimin e saj të çuditshëm. Një vinç, disa tulla, një sallë balloje dhe dy botë që përplasen: njëra që mbrojnë historinë, tjetra që përpiqet të ndërtojë funksionalitetin dhe një pamje të re.

Në fund, ndoshta ky është mesazhi më i madh i Shtëpisë së Bardhë në 2025: pavarësisht nga politika dhe polemikat, amerikanët janë të detyruar të shohin se si historia dhe kapriçoja mund të bashkëjetojnë, dhe ndonjëherë, të qeshin me të dyja. Demokratët s’duan të kërcejnë – dhe ndoshta kjo është pika e tyre më e fortë. Dhe ndërkohë, sallat ballo lulëzojnë, vinçat punojnë dhe historia… vazhdon të debatohen.

Strategjia është e qartë: zhvendosja e thelbit të barazisë, neutralizimi i rolit kushtetues dhe krijimi i një situate ku shqiptarët duken të barabartë, por në fakt janë të robëruar nga formaliteti dhe iluzioni. Me zgjedhjet lokale, Mickovski synon të krijojë “pashallëqe provinciale”, ku strukturat shqiptare shpërndahen në njësitë komunale, duke i dobësuar si subjekt integral politik.

Nga Prof. Dr. Skender ASANI

Në historinë e kombeve, ka momente që nuk lindin rastësisht, por si pasojë e përballjeve të mëdha ndërmjet idealit dhe interesit, ndërmjet vizionit të përbashkët dhe kalkulimit politik. Maqedonia e Veriut ndodhet sot në një prej atyre çasteve vendimtare që do të përcaktojnë fatin e saj për dekada me radhë. Proceset e integrimit europian, që duhej të ishin shprehja më e lartë e unitetit shtetëror, janë kthyer në arenë ku vlerësohet jo vetëm pjekuria politike, por edhe sinqeriteti i vizionit kombëtar. Në vend që të shërbejnë si udhë drejt bashkimit dhe reformës, ato po përdoren si instrumente për defokusim, ku barra e integrimit rëndon mbi shqiptarët, ndërsa përfitimet politike i korrin elitë që e shohin Europën vetëm si skenografi për legjitimitetin e tyre. Ky deformim i qëllimit strategjik rrezikon ta shndërrojë Marrëveshjen e Ohrit nga themel i bashkëjetesës në dekor të sistemit, nga dokument i barazisë në simbol të margjinalizimit të heshtur. Integrimi europian nuk mund të kuptohet si kalendar politik, as si garë për datat e negociatave, por si test moral dhe shtetformues për drejtësinë e brendshme të vendit. Vetëm një shtet që ka barazinë në ADN-në e vet, që i sheh shqiptarët jo si numër zgjedhor, por si faktor themelor të kohezionit, mund të ecë me dinjitet drejt Europës. Sepse Europa e vërtetë nuk fillon në Bruksel; ajo fillon këtu, në mënyrën se si një shtet respekton themelet e tij dhe trajton ata që e mbajnë gjallë shpirtin demokratik.

Çdo moment historik që sfidon kombin nxjerr në pah dallimin midis vizionit shtetëror dhe kalkulimit politik. Sot, në Maqedoninë e Veriut, procesi i integrimit europian perceptohet dhe instrumentalizohet në mënyrë të njëanshme si mision i subjekteve politike shqiptare dhe jo si interes kombëtar dhe shtetëror. Një shtet që redukton projektin europian në korniza etnike ka dështuar të ndërtojë një bosht të përbashkët të identitetit politik dhe qytetar. Integrimi në institucionet euroatlantike duhet të ishte aks strategjik i shtetit, dhe jo dekor elektoral i një partie apo komuniteti. Përkundrazi, një politikë e koordinuar kërkon të defokusojë subjektin politik shqiptar nga kërkesat e tyre thelbësore kombëtare dhe kushtetuese. Përmes projekteve të vogla, premtimeve të pjesshme dhe angazhimeve teknike, largohet vëmendja nga çështjet kryesore: avancimi i statusit kushtetues të shqiptarëve dhe përfshirja e tyre e barabartë në strukturat shtetërore.

Në këtë kontekst, nuk mund të mos vërehet tendenca e hapur e Kryeministrit Mickovski për të cenuar frymën e Marrëveshjes së Ohrit dhe për të grabitur kauzën shqiptare si mjet legjitimiteti politik. Nën retorikën e integrimit dhe stabilitetit fshihet një strategji për të ridimensionuar rolin kushtetues të shqiptarëve dhe për ta zhvendosur barazinë drejt një modeli simbolik. Me gjuhë të mbështjellë nga populizmi dhe politika e iluzioneve për barazi, Mickovski përpiqet të zhbëjë atë që brezat shqiptarë e kanë ndërtuar me mund dhe gjak.

Ky projekt përfshin fragmentimin e forcave politike shqiptare, relativizimin e faktorëve kyç dhe minimin e çdo iniciative për konsensus kombëtar. Strategjia është e qartë: zhvendosja e thelbit të barazisë, neutralizimi i rolit kushtetues dhe krijimi i një situate ku shqiptarët duken të barabartë, por në fakt janë të robëruar nga formaliteti dhe iluzioni. Me zgjedhjet lokale, Mickovski synon të krijojë “pashallëqe provinciale”, ku strukturat shqiptare shpërndahen në njësitë komunale, duke i dobësuar si subjekt integral politik. Kjo fragmenton shqiptarët, i bën të pambrojtur në nivel nacional dhe pengon çdo mundësi që ata të jenë faktor vendimtar në mbrojtjen e kauzës kushtetuese dhe interesave kombëtare. Zgjedhjet lokale përdoren jo për demokraci, por për kontroll, përçarje dhe neutralizim.

Historia, si dikur, po përsëritet. Brezat shqiptarësh ngritën flamurin e të drejtës për barazi dhe pjesëmarrje të plotë, dhe sot përballemi me tentativë për të shuar këtë flakë. Marrëveshja e Ohrit është gurthemeli i dinjitetit kombëtar, gardiani i së drejtës për barazi, dhe çdo përpjekje për ta shndërruar në dekor simbolik është sulm ndaj identitetit dhe trashëgimisë shqiptare. Në sfidat e sotme, çdo lëvizje merr peshën e vet historike. Nuk është koha për deklarata të thjeshta, por për analizë të kujdesshme, dallim të asaj që shihet dhe asaj që fshihet nën sipërfaqe. Shqiptari i sotëm duhet të veprojë me strategji të matur, vendosmëri dhe unitet, duke mos lejuar që tendencat për fragmentim, manipulim ose relativizim të deformojnë thelbin e barazisë dhe legjitimitetin e së drejtës kushtetuese. Vetëm kështu mund të ruhet fryma e Ohrit dhe të krijohet gurthemeli i sigurt për veprime të mëtejshme që sfidojnë çdo përpjekje për të shndërruar kauzën kombëtare në iluzion formal.

Nëse sot subjekti politik shqiptar nuk ngulmon fuqishëm për avancimin kushtetues të çështjes shqiptare, nesër do të jetë vonë. Historia nuk pret; ajo kërkon veprime vendimtare. Çdo njëqindvjeçar sjell lëkundje të reja etnike dhe gjeopolitike në Ballkan, dhe shqiptarët e kanë ndjerë këtë: nga ndarjet territoriale dhe diskriminimet kushtetuese, e deri tek përpjekjet për asimilim institucional.

Integrimi europian i Maqedonisë së Veriut nuk duhet të shërbejë si alibi për të fshehur mungesën e barazisë reale. Ai duhet të jetë projekt shtetëror i përbashkët, ku çdo komunitet shihet si bashkëthemeltar, jo si figurant. Çdo integrim i pjesshëm do të mbetet vetëm dekor diplomatik, duke mbuluar pabarazinë strukturore dhe vonesën e shtetit në kuptimin e barazisë kushtetuese.

Koha kërkon që elita shqiptare politike të dalë nga roli i pjesëmarrësit dhe të marrë rolin e formuesit të procesit. Pa shqiptarët si faktor kushtetues i barabartë, Maqedonia nuk mund të jetë europiane, funksionale apo e drejtë. Kush mendon se mund të shtyjë pafund zgjidhjen e çështjes shqiptare, duhet të kujtojë: proceset mund të shtyhen, por jo të ndalen. Historia rikthehet gjithmonë për të kërkuar atë që politika ka harruar. Shqiptarët duhet të jenë ata që e shkruajnë këtë histori.

Është koha që integrimi i Maqedonisë së Veriut të kthehet në projekt kombëtar të përgjegjësisë së përbashkët, dhe jo në dekor elektoral që fsheh padrejtësitë strukturore. Subjektet politike shqiptare duhet të artikulojnë vizionin e tyre kushtetues dhe shtetformues, jo si kërkesë etnike, por si kusht për stabilitet dhe europianizim të shtetit. Vetëm një Maqedoni ku shqiptarët janë të barabartë në Kushtetutë mund të jetë pjesë e Europës, jo në letra, por në frymë.

Në përfundim, proceset e integrimit nuk janë thjesht procedura burokratike; ato janë betejë për të ardhmen, test i drejtësisë dhe barazisë reale. Kur Marrëveshja e Ohrit shndërrohet në dekor, kur integrimi bëhet marketing dhe shqiptarët reduktohen në figurantë të teatrit politik, lind kërcënim i thellë, sidomos kur liderë si Mickovski tentojnë ta “kidnapojnë” kauzën shqiptare për legjitimitet personal. Kjo nuk është retorikë populiste; është tradhti ndaj sakrificave historike. Shqiptarët nuk mund të pranojnë të jenë pjesë e një skene që mohon vendimmarrjen dhe barazinë. Koha për veprim është tani: të rikthehet Marrëveshja e Ohrit në frymën e saj kushtetuese, të imponohen aksione shtetërore ku barazia është e panegociueshme. Moslejimi i heshtjes sot është shpëtimi i së ardhmes nesër. Vetëm me unitet të palëkundur, strategji të matur dhe vendosmëri të guximshme, shqiptarët mund të ruajnë fuqinë, të mbrojnë trashëgiminë dhe të sigurojnë se kauza e tyre nuk do të shndërrohet kurrë në iluzion.

Shkup, 23 tetor 2025

Çdo vonesë ose mosveprim do të thotë dhënie e një avantazhi të papërballueshëm për ata që synojnë të destabilizojnë vendin dhe rajonin. Çdo dështim për të ruajtur unitetin shqiptar nuk është thjesht humbje politike; është rrezik për stabilitetin e të gjithë rajonit. Një Maqedoni e destabilizuar mund të shërbejë si katalizator për tensione të reja në Kosovë dhe Bosnjë, duke i hapur rrugë ndërhyrjes së forcave rajonale dhe globale që synojnë të dobësojnë pozitën shqiptare dhe orientimin evropian.

Nga Prof. dr. Skënder ASANI

Në historinë e çdo kombi ekzistojnë çaste që nuk mund të injorohen, çaste që nuk i përkasin kohës së zakonshme, që nuk presin indiferencë dhe që nuk tolerojnë as frikë, as kalkulim. Shqiptarët e Maqedonisë së Veriut ndodhen sot pikërisht në një prej këtyre çasteve. Nuk është çështje numrash apo pushteti të përkohshëm; është çështje bashkimi, vizioni të përbashkët dhe vendosmërie për të mbrojtur dinjitetin dhe të drejtën për përfaqësim të barabartë në shtetin që ata vetë kanë ndihmuar ta ndërtojnë.

Ky nuk është thjesht një apel për reflektim; është alarm. Përçarja, indiferenca ose heshtja e gabuar do të ishin dorëzim përballë një procesi të qartë dhe të mirëmenduar për dobësimin e pozitës kushtetuese të shqiptarëve. Ky proces ka pasqyra të qarta dhe ka nisur me faza të planifikuara mirë, që synojnë devijimin e kauzës shqiptare drejt përfitimeve personale apo ndikimeve të huaja. Historia ka treguar qartë: kombet që humbin unitetin, humbin edhe të ardhmen dhe shqiptarët nuk mund ta lejojnë këtë.

Javët e fushatës parazgjedhore ishin një stinë e vërtetë tensioni. Retorika e kryeministrit Mickovski ndërtoi dy shtylla strategjike: nga njëra anë, përpiqej të grabiste çështjen shqiptare dhe të deformonte rolin kushtetues të shqiptarëve; nga ana tjetër, punonte për të fragmentuar partitë politike shqiptare, duke i shndërruar ato në instrumente manipulimi dhe duke neutralizuar çdo zë që mund të kundërshtonte propagandën e pushtetit.

Synimi ishte i qartë: shqiptarët të shfaqeshin si fajtorë për çdo destabilizim të mundshëm në Maqedoni, të shtyheshin drejt radikalizmit dhe të bllokoheshin përballë çdo përpjekjeje për orientim evropian të vendit. Kjo strategji nuk ishte thjesht politikë lokale; ajo kishte pasqyra rajonale dhe ndërkombëtare, duke synuar hapjen e rrugës për ndikimin e Serbisë në Kosovë dhe Bosnjë, e duke kërcënuar stabilitetin e të gjithë rajonit.

Në çdo qytet dhe fshat, shqiptarët përballeshin me fushata agresive, me mesazhe që tentonin të thyenin unitetin dhe të nxirrnin përçarje të brendshme. Por përtej tensionit dhe fjalëve të zjarrta, shumica e qytetarëve shqiptarë qëndruan të qetë, duke kuptuar se beteja nuk është për një ditë apo për një votë të veçantë, por për të ardhmen e brezave.

Projekti i përgatitur me kujdes, që kishte për synim krijimin e një narrative përplasjeje gjatë ditës së zgjedhjeve lokale, dështoi në mënyrën më domethënëse të mundshme. Në vend të tensionit të parashikuar, dita e zgjedhjeve u shndërrua në një manifestim të pjekurisë politike shqiptare, ku qytetari shqiptar, me një vetëdije të rrallë historike, zgjodhi rrugën e qetësisë dhe të arsyes. Aty ku pritej provokimi, mbizotëroi maturia; aty ku pritej reagimi instinktiv, triumfoi reflektimi demokratik. Shqiptarët, si asnjëherë më parë, dëshmuan se dinë të administrojnë procesin politik me standarde që kujtojnë demokracitë skandinave, duke e kthyer heshtjen në armën më të fuqishme kundër manipulimit. Kjo heshtje nuk ishte mungesë zëri, por shenjë autoriteti një mesazh se legjitimiteti nuk buron nga zhurma, por nga dinjiteti. Në këtë mënyrë, shqiptarët dëshmuan se janë jo vetëm faktor shtetformues, por edhe garantë të rendit politik, duke treguar se projektet e përplasjes mund të hartohen, por nuk mund të triumfojnë përballë vetëdijes së pjekur kombëtare.

Rezultatet e rundit të parë të zgjedhjeve kanë shërbyer si pasqyrë e qartë e nevojës urgjente për një unitet të ri strategjik brenda spektrit politik shqiptar. Ato nuk janë vetëm shifra elektorale, por tregues i një gjendjeje që kërkon ndërgjegjësim kombëtar dhe përgjegjësi historike. Shqiptarët duhet ta lexojnë këtë sinjal jo si dështim të përkohshëm, por si thirrje për bashkim rreth një platforme gjithëpërfshirëse, që do të hartojë qartë orientimet e përbashkëta për mbrojtjen e pozitës së shtetformësisë shqiptare dhe për zhbllokimin e proceseve eurointegruese të vendit. Vetëm një strategji e tillë, e bazuar në konsensus, vizion dhe veprim të përbashkët, mund ta rikthejë subjektin politik shqiptar në rolin e tij historik si faktor vendimtar i stabilitetit dhe i orientimit evropian të Maqedonisë së Veriut. Çdo hezitim, çdo ndarje apo përpjekje për përfitime të ngushta do të thotë zbehje e fuqisë kombëtare, ndërsa çdo hap drejt unitetit do të jetë hap drejt konsolidimit të shtetformësisë dhe drejt të ardhmes evropiane të shqiptarëve.

Në këtë kohë, shqiptarët kanë treguar se fuqia nuk matet me zhurmë, por me durim, vendosmëri dhe vizion. Kohezioni i tyre është arma dhe mburoja më e fuqishme për të mbrojtur pozitën kushtetuese dhe orientimin evropian të vendit. Pa unitet, shqiptarët do të mbeten objekt manipulimi dhe nuk do të mund të parandalojnë destabilizimet e jashtme që synojnë të minojnë drejtimin evropian të Maqedonisë dhe të hapin rrugë ndikimeve të huaja në rajon.

Diaspora shqiptare luan një rol kyç në këtë proces. Ajo nuk është thjesht kujtesë historike; është forcë diplomatike dhe politike aktive, që mund të mobilizohet për të mbështetur unitetin dhe për të garantuar respektimin e legjitimitetit shqiptar. Kosova dhe Shqipëria duhet të jenë promotorë të këtij uniteti, duke mbështetur subjektin politik shqiptar në detyrën historike për të kthyer Maqedoninë në kursin evropian dhe për të avancuar shtetformësinë shqiptare. Çdo ndarje e brendshme, çdo ambicie personale dhe çdo mungesë vizioni është goditje ndaj flamurit shqiptar dhe identitetit kombëtar. Vetëm përmes bashkimit dhe vendosmërisë morale mund të ndërtohet një front i palëkundur që mbron interesin e përbashkët dhe e kthen sfidën në mundësi historike.

Veprimet konkrete paszgjedhore janë të qarta: formimi i një platforme të unifikuar të forcave shqiptare, që i japin zë dhe forcë kohezionit; dialog i hapur dhe koordinim me diasporën, për të mobilizuar fuqinë diplomatike dhe institucionale në mbështetje të kauzës shqiptare; monitorim i vazhdueshëm i çdo rreziku rajonal dhe kundërshtim i çdo përpjekjeje për destabilizim; promovim i unitetit politik dhe vizionit evropian në bashkëpunim me Kosovën dhe Shqipërinë, duke krijuar një rrjet solidariteti që mbështet orientimin evropian të Maqedonisë dhe ruan shtetformësinë shqiptare.

Çdo vonesë ose mosveprim do të thotë dhënie e një avantazhi të papërballueshëm për ata që synojnë të destabilizojnë vendin dhe rajonin. Çdo dështim për të ruajtur unitetin shqiptar nuk është thjesht humbje politike; është rrezik për stabilitetin e të gjithë rajonit. Një Maqedoni e destabilizuar mund të shërbejë si katalizator për tensione të reja në Kosovë dhe Bosnjë, duke i hapur rrugë ndërhyrjes së forcave rajonale dhe globale që synojnë të dobësojnë pozitën shqiptare dhe orientimin evropian.

Heshtja e shqiptarëve nuk është dobësi; ajo është flamur dhe ligj i autoritetit të vërtetë. Legjitimiteti nuk matet me fjalë të larta, por me besimin dhe durimin që ndërtohet në qetësi. Ata që e kuptojnë fuqinë e heshtjes dhe artin e bashkimit do të udhëheqin të ardhmen; ata që jo, do të mbeten peng i zhurmës dhe i iluzioneve të përkohshme.

Historia nuk pret. Kombi nuk pret. Bashkimi, vizioni dhe përgjegjësia janë armët më të fuqishme. Ky është çasti i shqiptarëve të Maqedonisë së Veriut për të treguar se dinjiteti nuk kërkohet, por fitohet; se uniteti nuk imponohet, por ndërtohet; dhe se shtetformësia nuk është dhuratë, por përkushtim. Nga kjo heshtje e fuqishme duhet të lindë një rend i ri politik mbi besim, vizion dhe unitet jo mbi frikë, iluzion ose zhurmë.

Ky është çasti historik për të ruajtur pozicionin kushtetues dhe për të kthyer Maqedoninë në kursin evropian, duke e forcuar shtetformësinë shqiptare për brezat e ardhshëm.

Në këtë moment të ndjeshëm historik, shqiptarët e Maqedonisë së Veriut qëndrojnë në kryqëzimin mes stuhisë së përçarjes dhe heshtjes së urtësisë politike. Çdo veprim, çdo vendim dhe çdo heshtje kanë pasoja të drejtpërdrejta për të ardhmen e tyre dhe për stabilitetin e të gjithë rajonit. Bashkimi i qëndrueshëm, vendosmëria morale dhe vizioni i përbashkët nuk janë thjesht ideale; ato janë armët dhe mburojat që mund të shpëtojnë kauzën shqiptare nga manipulimet, destabilizimet dhe ndikimet e huaja. Historia nuk do të falë asnjë gabim, dhe brezat e ardhshëm do të gjykojnë mbi veprimet e këtij brezi. Prandaj, shqiptarët duhet ta shndërrojnë heshtjen në forcë, unitetin në strategji dhe përkushtimin në veprim të vendosur, duke siguruar që Maqedonia e Veriut të mbetet në rrugën e saj evropiane dhe që shtetformësia shqiptare të konsolidohet për të ardhmen. Ky është amaneti dhe detyra jonë historike.