Nga Abdurahim Ashiku/

ME RASTIN E 99 VJETORIT TË VRASJES

Një shkrim imi vite më parë…
Një portret historik nga Haki Stërmilli në librin në dorëshkrim “Dibra në prag të historisë”.
Dhe një portret luftarak për demokratin e madh dibran nga historiani Kristo Frashëri në “Historia e Dibrës”…

*                 *                 *

“GJENERALIN ME SHAJAK”  ELEZ  ISUFIN  E VRAU PLUMBI I ANTIDEMOKRACISË

Ai hyri në odën e madhe të kujtesës popullore dhe bëri “kryevend”.
Për të thuhet se “qe një burrë dibran me karakter të shqiptarëve të hershëm e me atdhedashurinë e fortë që nuk iu përkul as forcës brutale e as arit të huaj. Ai ishte një trim e mendar, ndër të parët patriotë të maleve tona e me Islam Spahinë e Lumës e Bajram Currin e Kosovës përbajshin një trini pleqsh dhe të papërkulshëm me karakter çelikut e që mendërisht e materialisht kishin mbajt ballinën e fortë nacionale”. Për kë janë këto fjalë që gazeta “Liria Kombëtare” na i përcjell për ti dhënë në ballinën e kohës? Janë për trimin dibran Elez Isufin.
– Mendoj që bjeshkët e Sharrit t’i mbeten Serbisë, – i tha në ’13-tën në një bisedë një diplomat anglez.
– Shqipnia nuk asht çifligu em, prandaj kte fjalë  mos ma ze ma me gojë se prishemi, – i tha Elez Isufi. Elez Isuf Ndreu lindi në Dardhë të Dibrës. Dita kur vdiq është fiksuar në dy momente:
17 dhjetori kur mori plumbin e antidemokracisë dhe 29 dhjetori 1924 kur në kullën e tije në Sllovë pushoi zemra e tij. Pesë ditë më parë, më 24 dhjetor 1924, në Tiranë kishte pushuar zemra e demokracisë së madhe shqiptare, që në historinë e popullit tonë njihet  me emrin “Revolucioni i Qershorit 1924”. Protagonist në rrjedhë të ngjarjeve që çuan në fitoren e këtij momenti të rëndësishëm demokratik ishte edhe Elez Isufi. Në mbrojtje të tij ai fali jetën. Në rrjedhën e 63 vjetëve të jetës së tij ka shumë kulme, njeri më i lartë se tjetri, njeri më trimëror se tjetri. Ishte i pa shkollë, por Oda Dibrane, auditor i “Universitetit të Dibrës” dhe fusha e luftës do ta pajisin me dijet e një universitari dhe trimërinë e strategjinë e një gjenerali. Për të parën historia do të gdhendte në kujtesën e popullit fjalën e tij të urtë që ndante kanune, shëronte plagë e afronte njerëz. Për të dytën, trimërinë e pashoqe, populli do ti jepte gradën e madhe “Gjenerali me Shajak”.
Imperatori i Austro – Hungarisë më 17 dhjetor 1917 në një takim të veçantë do ti jepte, me një dekret të posaçëm, urdhrin “Franc Jozef Orden”, dekorata më e lartë që u jepej në atë kohë gjeneralëve e strategëve. Urdhrat dhe duqit me florinj, fjalët e bukura dhe premtimet nuk do ta joshnin kurrë këtë burrë të maleve të Dibrës, këtë gjeneral të shquar të luftës për liri e demokraci. Ai do të përgatiste fitoren historike të shpalljes, mbrojtjes e konsolidimit të Pavarësisë të 28 Nëntorit 1912. Më 22 shtator 1913, në kryengritjen e madhe popullore të Dibranëve kundër pushtimit serb pushka dhe thirrja “Besa-besë” do të jehonte në Dibër e Lumë për tu përcjellë më pas në momente të tjera të historisë së kësaj treve, në shpartallimin e forcave serbe në shtatorin 1913, në kryengritjen e 16 gushtit 1920, në përballimin e rrebeshit serb më 1920-1921, në konsolidimin e pavarësisë kombëtare dhe në ruajtjen e tërësisë tokësore të atdheut.
Kontribut të shquar dha Elez Isufi në organizimin e lëvizjes së madhe 1922 e në veçanti në revolucionin demokratik të vitit 1924. Ai u bë mbështetës me fjalë dhe me armë i qarqeve politike progresive të kohës të kryesuar nga Fan Noli, Bajram Curri e shokë të tjerë. Me idealet e demokracisë në zemër, Elez Isufi luftoi derisa u vra në luftë për mbrojtjen e demokracisë nga kundërrevolucioni i dhjetorit 1924.
Jeta dhe vepra e Elez Isufit nderon kombin tonë. Populli e nderoi gjithnjë ndonëse propozimet që Elez Isufi të shpallej “Hero i popullit” kanë ndeshnë vesh të shurdhër në piramidën e lartë shtetërore. Emri i tij duhet të ngrihet në lartësinë që i takon pa asnjë vonesë, ndërkohë që propaganda për elektorat me figurën e Elez Isufit është një abuzim historik. Jeta dhe vepra e tij janë një mesazh qëndrimi mbarëkombëtar pa dallime partiake e bindjesh ideologjike.

NË NA NGUCSHI TEPËR QENKA THANË QË NE TË MBETEMI PA SHTËPIA E JU PA KOKA.

Elez Isufi i përshkruar nga shkrimtari demokrat Haki Stërmilli – dëshmitar i kohës. Eles Isuf  Ndreu leu më 1861 në katundin Dardhë të Dibrës.
Në qershor të vitit 1912 Elezi u bashkue me kryengritsat që u tërhoqën nëpër male  për me kërkue e sigurue të drejtat kombëtare shqiptare.
Me fuqina të konsiderueshme  që udhëhiqte muer pjesë në të gjitha kryengritjet e bame në Dibër kundër serbëve, më 1912, më 1913, më 1916 dhe më 1920.
Në fillim të vitit 1916, kur ushtritë serbe ikshin për Itali, Elezi i mësyni dhe, në luftën që u zhvillue në Qafë të Trojakut, i shpartalloi duke u shkaktue dëme të mëdha në njerëz e material. Për kët shkak, ma vonë, Austriakët e nderuen Elezin tue i dhanë dekoratën “Franc Joseph Orden”
Mbas humbjes së ushtrisë Austro-Hungareze e kthimit të serbëve më 1918, serbët i propozuen Elezit që të bahesh komandant i fuqive mercenare qysh nga Ura e Spiles e deri tek Ura e Vezirit, por ai s’pranoi. Propozime të ndryshme iu banë dhe shpërblime të mëdha iu premtuen Elezit prej Sërbëve, por ai i refuzoi të gjitha. Në një bisedim që pat me nëpunësin politik të Sërbisë Nikollën, i tha Elezi: “Në na ngucshi tepër qenka thanë që ne të mbetemi pa shtëpia e ju pa koka”.
Mbas këtij kuvendi Sërbët rishtazi iu kërcënuen Elezit tue sjellë fuqina të mëdha afër shtëpiave të tij dhe tue i ngre topat kundër tyne. Për këtë shkak Elezi mblodhi, për gjithë natën, nji fuqi prej ma shumë se njimij vetash dhe, mbasi i shtrëngoi Sërbët me u largue, u arratis bashkë me familje.
Më 15 gusht 1920, kur plasi kryengritja e Dibrës kundër Jugosllavëve, Elezi luejti nji rol kryesuer tue e dhanë kontributin e vet në çdo pikëpamje.
Më 1921 në luftën që u zhvillue për tre muej rresht në malet e Lurës ndërmjet Jugosllavëve e Shqiptarëve, Elez Isufi i dha armikut grusht të fortë.
Shkollën shqipe në katundin Sllovë, disa vjet me rradhë , e mbajti me shpenximet e veta tue i pague rregullisht edhe rrogën mësuesit të saj Haki Sharofit.
Më 17 Dhetuer 1924, tue luftue kundër mercenarëve t’Ahmet Zogut që e invadoi Shqipnin nga ana e Jugosllavisë, ra dëshmor në Peshkopi bashkë me nipin e vet Suf Xhelil Ndreu.
Haki Stërmilli- “Dibra në prak të historisë”, dorëshkrim, faqe 115

VRASJA PAS SHPINE E UDHËHEQËSIT DIBRAN TË DEMOKRACISË

Fragment nga “Historia e Dibrës” të historianit Kristo Frashëri

Në sektorin e Dibrës, forcat reaksionare e shkelën kufirin shqiptar më 14 dhjetor 1924, nga ana e Gollobordës, si duket me qëllim për të krijuar përshtypjen se synimi i tyre ishte Elbasani. Në fakt dredhia pati sukses, sepse shtatmadhoria shqiptare, i përqendroi forcat e vete në jug të Dibrës së Epërme. Por dy ditë më vonë, më 16 dhjetor hordhitë kundërrevolucionare zogiste, të shoqëruar nga disa qindra artiljerë vrangelistë, sulmuan në drejtim të veriut për të pushtuar sa më parë Peshkopinë, ku qenë grumbulluar me qindra vullnetarë malësorë, fshatarë e qytetarë me Elez Isufin në krye, të vendosur për ta mbrojtur Revolucionin e Qershorit. Atë ditë, më 16 dhjetor 1924 zëvendës prefekti i Peshkopisë njoftonte telegrafisht Ministrinë e Punëve të Brendshme në Tiranë se “paria e vendit tradhtoi dhe u lidh me Ahmet Zogun”. Gjithnjë sipas zv. Prefektit, Elezi kishte thënë “paria e gjitha na tradhtoi”. Isuf Elezi me luftëtarët e vet të Reçit e të Dardhës ndodhet në Peshkopi, kurse të armatosurit po i drejtohen qendrës së prefekturës nga tri drejtime: Golloborda, Maqellara, Skërteci.
Marshimi i forcave kundërrevolucionare shërbeu si sinjal për krerët konservatorë të brendshëm, të cilët filluan të qëllonin prapa krahëve batalionin qeveritar të ngarkuar për të mbrojtur kufirin në këtë anë. Batalioni u ndodh kështu midis dy zjarreve. Së bashku me to u bashkuan me forcat zogiste edhe dy dhëndurët e Elez Isufit. Forcat e pakta të batalionit qeveritar nuk qenë në gjendje ta mbronin kufirin aq më tepër kur në çastin vendimtar atë e braktisën disa nga oficerët e saj, njeri nga të cilët ishte Taf Kaziu.
Po atë mbrëmje forcat kundërrevolucionare zunë pozicione ballë për ballë Peshkopisë. Shtatmadhoria e Tiranë as tani nuk i lëvizi repartet e veta nga Golloborda për tu rënë hordhive kundërshtare prapa krahëve.
Sulmi i forcave zogiste të paraprirë nga artileria e vrangelistëve, filloi në agimin e ditës së nesërme, më 17 dhjetor.  Disa qindra malësorë trima, të udhëhequr nga Isuf Xhelili, luftuan me trimëri të rrallë në kodrat e Peshkopisë duke i zmbrapsur disa herë sulmet e disa mijëra kundërshtarëve. Por në mbrëmje situata e tyre u keqësua, sepse Murat Kaloshi e Myftar Kaloshi, të cilët sapo ishin bashkuar me kundërrevolucionin filluan të qëllonin prapa shpine ish – aleatët e tyre. Kjo i detyroi mbrojtësit e revolucionit të tërhiqeshin nga pozicionet e avancuara dhe të përqendroheshin rreth kazermave të Peshkopisë. Gjatë një sulmi të tërbuar të forcave kundërshtare  u vra duke luftuar Isuf Xhelili. (Isuf Xhelili ishte i biri i Xhelil Ndreut, vëllai i Elez Isufit i cili njëkohësisht mbante  dhe mbiemrinIsuf Ndreu nga familja e Ndrejve të Sllovës (Peshkopisë) Isuf Xhelili sipas shkrimeve që ka lënë Haki Stërmilli, lindi në Sllovë në vitin 1886. Dibranët e çmonin si patriot trim dhe përparimtar. Shtojmë me këtë rast se biri i tij ishte Dali Ndreu gjenerali i njohur i ushtrisë antifashiste nacionalçlirimtare, i cili u ekzekutua së bashku me të shoqen Liri Gega nga regjimi komunist më 1956).
I egërsuar në kulm, Elez Isufi e la pozicionin e vet dhe vrapoi në vendin ku u vra nipi i tij. Pikërisht në këtë çast, atij i erdhi prapa një plumb i pabesë. Plaku i Sllovës u plagos rëndë. Malësorët prisnin që udhëheqjen e rezistencës ta merrte në dorë  biri i tij, Cen Elezi. Por Ceni, të cilin e kishte pushtuar shpirti i kapitullimit, urdhëroi ndërprerjen e luftimeve.
Gjatë natës, malësorët u tërhoqën nga Peshkopia duke marrë me vete trupat e të vrarëve dhe shokët e plagosur së bashku me Elez Isufin, i cili pas dhjetë ditësh vdiq nga plagët e rënda në Sllovë.
Të nesërmen, më 18 dhjetor 1924 forcat kundërrevolucionare hynë në Peshkopi. Pas dy ditësh pjesa më e madhe e tyre u drejtua për në Tiranë, të cilën e shtinë në dorë më 24 dhjetor 1924… (Kristo Frashëri, “Historia e Dibrës” f. 387-389)

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 10 Dhjetor 2023

“Stamboul” ka botuar, të premten e 7 shkurtit 1919, në ballinë, një shkrim për pjesëtarët e delegacionit shqiptar të nisur nga Kostandinopoja për në Konferencën e Paqes në Paris, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Nisja e delegacionit shqiptar

Delegacioni shqiptar i përbërë nga Shkëlqesia e Tij Halil Pasha, Komandant i Legjionit të Nderit, fisnik nga Gjirokastra; Fuat bej Dibra, filantropi simpatik i njohur në qytetin tonë, zoti Bonatti (Jul Bonati), kryetar ceremonishë, Shkëlqesia e Tij delegati apostolik, z. Malé Chani (Mihal Shani Tepelena), gazetari shqiptar, dhe avokati z. Blinishti (Benedikt Blinishti), u nis mëngjesin e sotëm në orën 10:00 në kalatën e Galatas në varkën e vënë në dispozicion të delegacionit nga autoritetet franceze, në bordin e anijes Duguay-Trouin.

Gjithashtu për herë të parë në qytetin tonë u valvit zyrtarisht flamuri shqiptar (sfondi i kuq me shqiponjën dykrenare).

I urojmë suksese delegacionit.

Fondacioni “Hasan Prishtina”, për nder të dy jubileve, atë të 150 vjetorit të lindjes dhe 90 vjetorit të vrasjes së Kryeministrit të VIII-të të Shqipërisë – Heroit Kombëtar, Hasan Prishtina, ka organizuar vitin 2023 si viti i Hasan Prishtinës. Aktivitete të janë zhvilluar në kryeqendrat si Tirana, Prishtina, Shkupi, Selaniku, Dibër si dhe në shumë treva të tjera në të cilat ka vepruar kolosi ynë kombëtar Hasan Prishtina.

Për ndere te festes se pavarësisë me 18 nëntor 2023 është inauguruar busti i Heroit Kombëtar Hasan Prishtina në Dibër, po ashtu me financim të Fondacionit “Hasan Prishtina” me 25 nëntor 2023 është inauguruar busti i Hasan Prishtinës në Prishtinë dhe për ta përmbyll këtë vit jubilar sot me inaugurimin e bustit të Heroit Kombëtar Hasan Prishtina në Kukës, po ashtu në këtë vit jubilar fondacioni ka ndihmuar botimin e librit për fëmijë “Më quajnë Hasna Prishtina”, libër ky i cili u promovua para pak ditësh në panairin e librit në Pallatin e Kongreseve në Tiranë.

Me iniciative të Fondacionit “Hasan Prishtina” nder vite janë realizuar shtatore për Heroin Kombëtar “Hasan Prishtina: në të gjitha kryeqendrat shqiptare, duke filluar me Tiranën, për të vazhduar me Prishtinën, Shkupin dhe Vlorën. Po ashtu janë organizuar simpoziume shkencore, ekspozita me fakte historike të nxjerra nga arkiva të shteteve të ndryshme, janë mbështetur botime librash dhe shumë e shumë aktivitete të tjera, më qellim trasimit frymës Hasaniste.

BETEJA HISTORIKE E HASAN PRISHTINËS NË ZHUR, MË 13 SHKURT 1915

“Na luftojmë e ndoshta nuk e gëzojmë (lirinë), por ata që vinë mbas nesh, kanë me i gjet shejet tona” – Hasan Prishtina, 1873-1933.

Ndonëse Shqipëria në periudhën 7 mars 1914 – 3 shtator 1914 ishte nën administrimin e princit gjerman Wilhelm Wid, gjatë kësaj kohe Kosova dhe viset tjera etnike shqiptare, (që me vendim të Konferencës së Londrës (1913), mbetën nën pushtimin e Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë), përjetonin çastet më të vështira në historinë e saj.

Udhëheqësit e kryengritjes shqiptare në Kosovë: Hasan Prishtina, Bajram Curri, Isa Boletini dhe qindra refugjatë tjerë nga Kosova, që ishin larguar pas kryengritjes së vjeshtës 1913, u strehuan kryesisht në Durrës dhe në Shkodër.

Princ Widi dhe qeveria e tij në krye me Turhan Pashën, ndonëse nuk arritën të krijonin një stabilitet të qëndrueshëm politik brenda kufijëve të Shqipërisë londineze, atëherë kishin pak mundësi të bëheshin hapa konkret, për çlirimin e Kosovës dhe të viseve tjera shqiptare, ashtu siç kishin menduar disa krerë të kryengritjes nga Kosova, në fillim të ardhjes së Vidit (7 mars 1914) në Shqipëri.

Në këto rrethana u shtrua si detyrë imperative nga vet shqiptarët që të përgatiten për një kryengritje çlirimtare, kundër pushtuesve serb… Dhe këtë barrë të rëndë do ta marrë përsipër Hasan Prishtina.

PËRGATITJA E HASAN PRISHTINËS PËR KRYENGRITJE TË ARMATOSUR

Në gjysmën e dytë të vitit 1914, Hasan Prishtina pasi ka braktisur postin e ministrit (të postë-telegrafëve) që mbante në qeverinë e Durrësit (me kryeminmitër Turhan Pasha), kaloi në Shqipërinë veriore me qëllim të organizimit të një kryengritjeje antiserbe. Ishte koha kur Serbia ishte e zënë në luftë me Austro – Hungarinë, për shkak të vrasjes së princit Franc Ferdinand (më 28.VII.1914) në Sarajevë dhe këtë situatë Hasan Prishtina e vlerësoj si të favorshme për çlirimin e trojeve të pushtuara shqiptare.

Më 6 gusht 1914 konsulli austriak Karl, nga Durrësi njoftonte Ministrinë e Punëve të Jashtme në Vjenë “mbi fillimin e aksioneve kundër pushtuesve serb” nga Hasan Prishtina, Selim Batusha, Bajram Daklani, Qazim Begolli e Halim Deralla (djali i Mehmet Derallës – Sh.B), të cilët kishin me vete ”lëndë plasëse dhe municion për mauzerët”.

Dy ditë më vonë (më 8 gusht) Karli përsëri njoftonte Vjenën për një protestë të konsullit Serb Gavrilloviq, drejtuar qeverisë shqiptare (të Durrësit) për fillimin e përgatitjeve të shqiptarëve kundër Serbisë, të udhëhequr nga Hasan Prishtina. Se kjo çështje në aspektin diplomatik, ishte bërë tepër shqetësuese për Serbinë, kuptohet edhe nga njoftimi i Ministrisë së Jashtme të Serbisë dërguar legatës mbretërore serbe në Romë, më 12 gusht 1914. Aty vihet në dukje veprimtaria e Hasan Prishtinës, Bajram Currit, Isa Boletinit etj, kundër politikës shoviniste serbe”. Këto zhvillime gjithashtu konfirmohen edhe nga shtypi i kohës.

RRUGËTIMI I HASAN PRISHTINËS

Sipas kujtimeve të I.Strazimirit, nga mbarimi i korrikut të vitit 1914, Hasan Prishtina me nja 150 dibranë e luftëtarë tjerë nga Kosova, ishte nisur nga Durrësi dhe fillimisht ndalet në Peshkopi. Në takim me parinë e Dibrës, tregon se Austro – Hungaria ka sjellë në Shëngjin armë e municion, dhe kërkon që të përgatitet një kryengritje kundër pushtuesve serb, sa më parë.

Në tubimin me dibranët, Hasan Prishtina kërkoi të miratohej edhe kjo deklaratë:

T’i kërkohej Serbisë lirimi i tokave shqiptare, sepse nuk janë të saj dhe ajo nuk ka të drejtë dhe as është e aftë t’i qeverisë;

Në rast se Serbia nuk pranon t’i lirojë me hir, ndaj saj do të përdorim forcën.

Prej Dibrës, Hasan Prishtina me bashkëluftëtarët e tij, kalon në krahinën e Lumës. Ato ditë para se të arrinte Hasan Prishtina në Lumë, krerët e kësaj krahine në një kuvend të mbajtur në Bicaj, kishin vendosur (kanë lidhur besën) që të mos përzihen (të mbeten asnjënës) në zhvillimet politike dhe ushtarake të kohës.

Në marrjen e këtij vendimi kishin ndikuar edhe ngjarjet dramatike të tetorit – nëntorit 1913, kur 27 fshatra të Lumës qenë djegur e shkrumbuar, ndërsa u vranë e u masakruan edhe qindra lumjanë nga ushtria barbare serbe. Përkundër këtij vendimi, Hasan Prishtina gjeti përkrahjen te një pjesë e krerëve lumjanë si te Hoxhë Mehmeti, Qazim Lika, Sali Spahija, Sulë Elezi, Xhafer Bislimi, Xhafer Shema, Laçët e Bardhocit…, por edhe te vet nënprefekti i Lumës me seli në Bicaj Sadik Gostivari. Në fshatrat e Lumës ndodheshin edhe dhjetra atdhetarë që kishin ikur nga Kosova dhe pritnin momentin për t´u kthyer atje.

Gjatë kësaj kohe Hasan Prishtina u strehua në shumë familje atdhetare të Lumës si: në Kolesjan, në Kukës, në Shtiqën, në Bicaj, në Gjinaj, në Kalimash, në Surroj, në Bardhoc, në Has etj.

Hasan Prishtina pati lëvizur edhe në Has e në Malzi për t´i bashkuar malësorët e kësaj zone në luftë kundër pushtuesve serb. Një gjë të tillë do ta bënte edhe Bajram Curri në Malësi të Gjakovës. Lëvizje për ta ndihmuar kryengritjen ka pasur edhe në krahinën e Dibrës, por jo në përmasa të mëdha.

BETEJA E ZHURIT, MË 13 SHKURT 1915

Pasi u bënë përgatitjet e duhura dhe u sigurua një forcë goditëse prej më shumë se 300 vetësh (disa burime flasin për 600 vetë) në kuvendin e dytë të mbajtur në Kullë Lumë, u përgatit plani për të sulmuar fillimisht Garnizonin serb të dislokuar në fshatin Zhur.

Meqë luftëtarët i kishin zënë të gjitha shtigjet dhe rrugët që të shpienin në drejtim të grykës së Zhurit, fillimisht grupi i drejtuar nga Hasan Prishtina i këputën telat (lidhjet) telegrafike e telefonike në malet e Koretnikut. Gjatë kësaj kohe në krahun e djathtë të shpatit të malit Koretnik do të arrijnë edhe malësorët nga fshatrat: Zapod, Belja, Lojme, Nimc të udhëhequr nga Rasim Selmani, për të mbështetur sulmet që do të kryhen kundër përqëndrimit të forcave kufitare serbe.

Kryengritësit shqiptar në agun e mëngjesit, të ndihmuar nga mulla Nasuf Hoxha i Zhurit, u futën në fshat dhe pasi e rrethuan garnizonin serb, u vendosën nëpër llogore – istikame që i kishin hapur vet forcat serbe. Shenja e fillimit të sulmit qe shpërthimi i një bombe nga luftëtari Xhemë Voka prej Shtiqënit. Komanda serbe e alarmuar nga shpërthimi, dha urdhër për të dalur në pozicione, mirëpo forcat shqiptare sulmuan furishëm repartet serbe.

Luftimet qenë të përgjakshme dhe pati përleshje trup më trup. Me kryengritësit, u bashkuan edhe shumë burra të Zhurit, Dobrushtit, Shkozës e të Vërmicës, të cilët me pushkë e sopata, kosa e thika, sulmuan ushtarët serb. Kushtrimin për t´ju bashkuar radhëve të Hasan Prishtinës e dha atdhetari zhurjan Asllan Rexhë Ademaj.

Në këtë betejë që zgjati disa orë rresht u vranë rreth 100 ushtarë serb, (përfshirë këtu edhe disa oficerë) dhe repartet e armikut u shpartalluan plotësisht.

MARSHIMI I KRYENGRITËSVE NË DREJTIM TË PRIZRENIT

Kryengritësit shqiptar pasi morën nën kontroll Qafën e Zhurit marshuan në drejtim të Prizrenit. Ndonëse krismat e bombave dhe të pushkëve kishin alarmuar edhe komandën qëndrore serbe në Prizren, ajo në drejtim të Zhurit kishte nisur disa reparte ushtarake. Ndërkohë që forcat kryengritëse shqiptare kishin arritur tek Ura e Vlashnjës (në jug të Prizrenit) ata do të përballen me repartet serbe. Kryengritësit shqiptarë të pozicionuar në zonën: Bregu i Drinit – Vlashnje – Poslisht – Billushë, zhvilluan një përleshje të përgjakshme me repartet serbe, të cilat me këtë rast përdorën edhe artilerinë e rëndë.

Në këto përleshje nga predhat e topit u vranë: Nebi Latifi e Brahim Jashari nga Brruti dhe dy burra trima nga fshati Kabash i Prizrenit. Pas një qëndrese heroike, forcat shqiptare (në munges të municionit) dhe të ndodhur përballë një armiku shumfishë më të madh në numër e të armatosur me topa e mitralozë, u detyruan të tërhiqen në drejtim të Zhurit, për të kaluar pastaj nëpër malet e Koretnikut dhe të Gjallicës në thellësi të krahinës së Lumës.

Hasan Prishtina pas largimit nga zona e luftimeve, duke e përjetuar rëndë këtë disfatë do të deklaronte: ”Na luftojmë e ndoshta gja nuk gëzojmë (lirinë), por ata që vinë mbas nesh kanë me i gjetë shejet tona…” Ato ditë, Hasan Prishtina me disa luftëtarë nga fshati Dobrusht kalon Drinin e Bardhë dhe kalon në Has, dhe prej kësaj zone pas disa ditësh shkon në Shkodër.

Pas kësaj kryengritjeje të përgjakshme, banorët e fshatrave Zhur, Shkozë, Dobrusht e Vërmicë, për t´i shpëtuar masakrave serbe, u detyruan të shpërngulen nga shtëpitë e tyre dhe u strehuan në fshatrat e Lumës: Shtiqën, Nangë, Bicaj, Gabrricë, Kolesjan etj. Atje qëndruan rreth tre muaj dhe pikërisht ditën e shëngjergjit, më 6 maj 1915 do të kthehen në shtëpitë e tyre, të cilat ishin plaçkitur, djegur e shkatërruar nga ushtria serbe dhe nga serbët lokal (sreckalitë), të ashtuquajtur si “raja serbe” e Prizrenit. Pushtuesit serbë, përkundër vrasjeve e masakrimeve, djegjeve e shkatërrimeve të vendbanimeve shqiptare, çarmatosjes me dhunë, marrjes peng dhe burgosjeve të shumta…, shpërnguljeve të mijëra shqiptarëve për në Turqi e gjetiu, nuk mundën ta shuanin dot qëndresën shqiptare për çlirim e bashkim kombëtar. Rezistencën shqiptare e vazhdoj çeta e Azem e Shote Galicës.

Shtatoret e Heroit Kombëtar Hasan Prishtina dhe Profetësia e Luigj Gurakuqit

Reportazhi i 31 Mars 1910, në gazetën “Tomorri” të Lef Nosit, flet për mbërritjen në shkollën “Normale” të 19 nxënësve nga Kosova të financuar nga atdhetari i shquar Hasan Prishtina, dhe pasqyron entuziazmin me të cilin ata u pritën nga populli i Elbasanit.

“Të enjten më 25 të muajit-shkruhet në gazetë – nxanësit e shkollës ‘Normale’ bëshkë me profesorët e t’yne, me qeleshet e bardha përmbi krye, kishin dalun me kohë për jasht qytetit për me pritun 19 djemt, që po vinin prej Kosove dhe Struge. Kishin dalë përpara t’i presin edhe një shumësi e madhe prej qytetarëve që u mallëngjehet zemra për përparimin e kombit dhe për një arsim të vërtetë për bijtë e Shipënis. Nxënësit bashkë me popullin zunë vend në kopësht të madh të shkollës, ku nga ana e këshillës së profesorëve i palodhuri atdhetar Luigj Gurakuqi, me atë ambëlsi gjuhe dhe bukuri të folunit, e cila kurdoherë karakterizon fjalët e tij tha:

“ … me përpjekjet e parreshtuna të këtij zotnie (Hasan Prishtinës) ka me ardhë një ditë, dhe nuk asht e largët, kur me ditunië të vërtetë dhe me themel, me një arsim krejt kombëtar do të dritësohet dhe do të marrë rrugën e qytetnimit gjith ajo Kosovë burrnore, gjithë ai vend i atdheut të dashun, ku kanë shkëlqyer kurdoherë besa ma e madhe dhe trimnia ma e rrallë, me të cilat asht pajuar kombi shqiptar. Historia e kombit tonë me shkronja t’arta, me shkronja të çkëlqyme do të shkruajë ndër faqet e’ saj shërbimet e mëdha, punët e shënuara, … të cilat asht tue bâmun deputeti i adhurueshëm ndër deputetet t’onë Hasan be Prishtina në fushë atdhesisë… brez pas brezi, zemrat e djeguna t’atdhetarëvet emënin t’uaj kânë me bekuar, dhe një shtat (shtatore) i shkëlqyeshmë, një shtat i mermertë që do të ngrehet për ju, pasi mote të kalojnë, ka me leçitun për para botës së qytetënueme, që një komb i gjithë ju ka detyrë!”

Dhe profetesia doli. Shtatorja e Hasan Prishtinës u ngrit në 100 vjetorin të pavarësisë se Shqipërisë ne qendër te Tiranës, njëjte siç u ngritën shtatore për Heroin Kombëtar Hasan Prishtina edhe në Shkup, Prishtinë, Vlorë, Dibër dhe sot po inaugurohet busti në Kukës për ta pasuar një shtatore të lartë pikërisht si premtim nga Kryetari i Bashkisë Kukës z. Alber Halilaj i cili tanimë veçse ka nisur procedurat.

Fjalimi i Mehmet Prishtina – Drejtor Ekzekutiv i Fondacionit “Hasan Prishtina”

Artur Vrekaj, Massachusetts/

Christo P. Athanas lindi më 25 Dhjetor 1914, ditën e Krishtlindjeve në Southbridge, Massachusetts nga prindër shqiptarë, prandaj babai i tij e pagëzoi me emrin Christo. Mbylli sytë, 108 vjet më pas, më 13 Tetor 2023.

Christo Athanas ishte një sipërmarrës me aftësi bashkëhore inxhinierike dhe pse la në mes studimet në shkollën e mesme Mary E Wells, ai mori leksione për matematikën dhe biznesin në Boston University.

Pas eksperiencës inxhinierike në American Optical, më 1957 ai hapi në Southbridge, Massachusetts kompaninë ATHBRO Precision and Engineering ku punoi për departamentin e mbrojtjes Amerikane, për programet e hapësirës së NASA dhe të marinës detare. Christo shfaqi talentin e tij kur u përkushtua për sistemet e drejtimit, lundrimit dhe kontrollit të anijes kozmike Apollo 11, në veçanti , që është e para anije kozmike që kozmonautët Amerikanë e ulën në Hënë më 20 Qershor 1969.

Massachusetts Institute Technology në Cambridge, MA e ka vlerësuar me titull për punën e tij kërkimore-shkencore bazuar në përmbushjen e programit të hapësirës. Athanas zotëronte disa patenta lidhur me funksionimin e motorrit të anijes kozmike. Ai u bë një nga mësuesit më praktikantë të shkollës technike rajonale të Charlton, MA për 13 vjet.

Christo do të mbetet në breza shqiptaro-amerikanësh një emër mëndjendritur që frymëzoi Shqiptaro-Amerikanët dhe Amerikanët për aftësitë dhe talentin e tij në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë. Këto janë Krishtlindjet e para pa Christon, më jetëgjatin e Massachusetts në Southbridge, atje ku shqiptarët e brezit të dytë të shekullit të kaluar përcjellin ende traditat kombëtare me kishën Shqiptare.

24 Dhjetor 2023

Muzeu Historik Kombëtar/

Shkrimtar i letërsisë së vjetër shqiptare, klerik i lartë katolik, veprimtar i lëvizjes çlirimtare kundërosmane. Lindi në Gur të Bardhë të Matit. Si autodidakt, arriti të pajisej me një kulturë të mirë për kohën e tij. U shugurua meshtar qysh në moshë të re dhe shërbeu për shumë vjet si famulltar në kishat katolike të Kosovës dhe të Maqedonisë. Për aftësinë e tij u emërua Vikar i përgjithshëm i kishës katolike në trevat ku shërbente. Dëshira për liri dhe urrejtja kundër pushtuesve osmanë e nxitën që të punonte shumë për organizimin e kryengritjes popullore kundër pushtimit osman, por pa ia arritur dot qëllimit. Më 1615 shkoi në Romë për t’u interesuar për botimin e veprave të tij si dhe për çështjen e kryengritjes kundër Turqve. Në një kohë të vështirë, në korrik të vitit 1621 u emërua peshkop i Sapës dhe i Sardës (Zadrimë) dhe në fillim të vitit 1622 nisi punën në këtë detyrë të re. Më 1618 u botua në Romë vepra e tij e parë “Doktrina e kërshtenë” dhe më 1621 edhe dy vepra të tjera: “Pasqyra e të rrëfyemit” dhe “Rituali Roman”. Këto vepra prej rreth 1000 faqesh synonin t’u vinin në ndihmë besimtarëve dhe klerit katolik shqiptar. Për hartimin e veprave të tij Budi u mbështet në tekste fetare të botuara në Itali. Por ato, sidomos “Doktrina e Kërshtenë” dhe “Pasqyra e Rrëfyemit”, nuk janë përkthime të thjeshta, por më fort përshtatje me shtojca të shumta nga vetë Budi. Në “Doktrinën e Kërshtenë” ka përfshirë edhe një varg vjershash fetare (mbi 3000), që pjesërisht i kishte të shkruara nga një farë frat Pali prej Hasi. Po kështu, në fund të veprës “Pasqyra e të rrëfyemit” Budi ka shkruar një letër-mesazh të gjatë (rreth 70 faqe) drejtuar besimtarëve katolikë shqiptarë me këshilla dhe porosi të shumta. Aty autori ankohet, ndër të tjera, edhe për gjendjen e vështirë të vendit, për mungesën e shkollave, për plogështinë e një pjese të klerit. Nga tri veprat e Budit më shumë jehonë ka pasur “Doktrina e Kërshtenë”, e cila është ribotuar edhe tri herë të tjera (më 1636, 1664 dhe 1868). Budi ka përdorur një alfabet të ngjashëm me atë të Buzukut (me pak ndryshime). Ashtu si Buzuku ai i dallon zanoret e gjata nëpërmjet dyfishimit të shkronjave përkatëse. E kjo dëshmon për një traditë shkrimi relativisht të vjetër ndër Shqiptarët. Budi ka përdorur me kujdes gjuhën popullore, duke e pasuruar atë edhe me fjalë të reja. Në veprën e Budit u gjallërua më tej tradita kulturore shqiptare, që e vazhdon më pas Frang Bardhi, Pjetër Bogdani, Gjon Nikollë Kazazi etj. U mbyt në Drin, në rrethana të paqarta, gjatë kalimit të lumit. Albanologu danes G. Svane ka transkriptuar të gjitha veprat e Budit dhe ka përgatitur konkordancat e fjalorit të këtyre veprave, të cilat janë botuar në formë dispensash nga Universiteti i Aarhusit më 1985-1986. R. Ismajli ka botuar poezitë e Budit me një studim hyrës, transliterim, komente (1986).

Shënim: Foto është një skicë që paraqet Pjetër Budin në lutje. Nga vepra “Paschyra e të rrëfyemit”, Romë 1621 (Biblioteka e Vatikanit, Racc. Gen. Liturgia V. 35)