SPECIALE-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari/

PRISHTINË, 2 Dhjetor 2023/ Para 79 viteve, në 2 Dhjetor 1944 në fshatin Cercë, komuna e Istogut, ka lindur Ibrahim Rugova, i cili kujtohet si Presidenti historik dhe arkitekti i pavarësisë së Kosovës.

Tradicionalisht, përfaqësues institucionalë e politikë dhe qytetarë i bëjnë homazhe Presidentit historik dhe vizitojnë familjen e tij.

Në veprimtaritë në Kosovë theksohet se në lëvizjen për liri e pavarësi Rugova u bë simbol i rezistencës me përkrahjen e popullit, elitës intelektuale, patriotëve dhe të botës demokratike perëndimore.

Që para më shumë se tre dekadave, Rugova hapur përcaktonte pozicionin gjeopolitik kosovar dhe shpallte idenë për Kosovën shtet të pavarur. “Zgjidhja më e mirë është Kosova e pavarur e neutrale, e hapur ndaj Shqipërisë e Serbisë dhe një administrim civil ndërkobëtar si fazë kalimtare”, theksonte e ritheksonte ai.

Rugova, derisa ishte kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, para 34 viteve – në 23 Dhjetor 1989 u bë themeluesi dhe lideri i Lidhjes Demokratike të Kosovës, e cila më shumë se parti politike lindi si lëvizje gjithëpopullore për liri, pavarësi e demokraci.

Pas Deklaratës Kushtetuese të 2 Korrikut e Kushtetutës së 7 Shtatorit 1990, që shpallte Kosovën Republikë, si dhe Referendumit të 26 deri 30 Shtatorit 1991, në të cilin për Shtet Sovran dhe të Pavarur u deklaruan 99,87 përqind e qytetarëve pjesëmarrës masivisht në votim – 87,01 përqind, në 24 Maj 1992 Rugova në zgjedhjet e para pluraliste nacionale parlamentare e presidenciale u zgjodh Presdiednt i Republikës së Kosovës, e cila atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit kombëtar, politik e demokratik.

Po në vitin 1992 kur u votua në zgjedhjet e para pluraliste presidenciale e parlamentare, Rugova për herë të parë si President i parë i Kosovës Ditën e Flamurit e të Pavarësisë së Shqipërisë – 28 Nëntorin e festoi në Vlorë në 80 vjetor. Nga Vlora dhe në festimet tjera e urimet nëpër vite të 28 Nëntorit Presidenti Rugova theksonte edhe mesazhin se Pavarësia e Kosovës është plotësim i Pavarësisë Shqiptare, “e cila u cungua pa vullnetin e shqiptarëve”.

“Në 28 Nëntor 1992 Presidenti Rugova qëndron në Vlorë në festimin e 80 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë. Gjatë qëndrimit në Shqipëri ai realizon takime me Presidentin Sali Berisha dhe me zyrtarë të tjerë të lartë të shtetit shqiptar”, shkruaj nga faqe historie.

Në 80 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë – Ditën e Flamurit, në 28 Nëntor 1992, Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, uronte të gjithë shqiptarët në botë.

“Një URIM I MADH në këtë kremtim jubilar për të gjithë shqiptarët edhe në Shqipëri, edhe në Kosovë, edhe në viset e tjera etnike dhe në diasporë, duke filluar nga Zelanda e Re, Australia, Evropa dhe Amerika, të cilët gjithmonë kanë qenë të lidhur me Shqipërinë dhe me trojet etnike shqiptare dhe me çështjen shqiptare”.

Ky ishte urimi i parë për 28 Nëntorin i Dr. Ibrahim Rugovës si President i Kosovës i zgjedhjeve të para pluraliste të 24 Majit 1992. Presidenti historik Rugova ka uruar në një deklaratë ekskluzive të botuar me titullin “Shqiptarët sot janë më të bashkuar se asnjëherë” në 28 Nëntor 1992 në ballinën e gazetës së rezistencës “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, që kishte nisë të dalë nga 18 Janari 1991, pjesë e lëvizjes e luftës për liri, pavarësi e demokraci, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor euroatlantik, e që sfidonte ndalimin e dhunshëm nga Serbia okupatore të gazetës Rilindja – të vetmes së përditshme shqipe në atë kohë në Kosovë.

I zgjedhur president i Kosovës në zgjedhjet e para pluraliste, Dr. Rugova pas vizitës në Shqipëri në Nëntor për festën e 80 vjetorit të Pavarësisë, në Dhjetor 1992 shkoi në Bruksel, ku takohet me Sekretarin e Shtetit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Lorens Igëllberger, i cili i shpreh mirënjohje Pesidentit Rugova si lider i popullit shqiptar për kontributin e tij në ruajtjen e paqes në Kosovë. Sekretari Amerikan i Shtetit Igëllberger siguroi Presidentin Rugova se nga shqiptarët nuk kërkohet që të heqin dorë nga objektivi i tyre për të ardhmen e Kosovës.

Presidenti Rugova edhe në Kosovë, edhe në Shqipëri, edhe në Amerikë e në shtetet e Bashkimit Evropian, kudo, fliste për Pavarësinë e Kosovës si zgjidhja më e mirë dhe kompromisi i shqiptarëve.

Si gjithmonë, edhe në 4 Mars 2002, duke u inauguruar në Parlamentin e Kosovës President i pas zgjedhjeve të para nacionale të pasluftës, Rugova shprehej: “Çdo ditë ne të gjithë duhet të zgjohemi me një mendim të bukur: ‘Çfarë të mire mund të bëjmë sot për Kosovën?’”.

Pavarësia e Kosovës, në të mirë të gjithë qytetarëve të saj, dhe si i vetmi kompromis, theksohej e ritheksohej vazhdimisht nga Rugova.

“I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon”, theksonte shumë prerë Ibrahim Rugova në 6 Tetor 2005, në takimin e parë me Grupin Negociator, formimi i të cilit me përfaqësim nga maxhoranca e opozita dhe shoqëria civile ishte një moment me shumë rëndësi për unitetin në vend si dhe për bisedimet për statusin e Kosovës të udhëhequra nga i dërguari i posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Presidenti Martti Ahtisaari, e pastaj edhe nga Treshja SHBA-BE-Rusi në angazhimet shtesë.

Presidenti historik i Kosovës, Ibrahim Rugova në intervistën e parë ekskluzive që kam zhvilluar për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë para 29 viteve fliste edhe për “lidhjet konfederale apo bashkimin me Shqipërinë” të Republikës së Kosovës, si dhe për një “politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”, derisa bisedonim gjatë ditën e enjëte të 22 Shtatorit 1994, në zyrën e tij, ku sot është muzeu – Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, si edhe në raste të tjera, falënderonte e vlerësonte shumë për informimin nga Kosova e për Kosovën.

“Falënderoj Agjencinë Telegrafike Shqiptare për informimin nga Kosova e për Kosovën. Edhe kjo që pata rastin të bisedoj për këtë agjenci, që reprezenton Shqipërinë dhe çështjen shqiptare, është një hap në politikën globale, në integrimet shqiptare. Edhe ne bëjmë përpjekje që këtu në Kosovë përmes Qendrës sonë për Informim të kemi një agjenci të vogël, e cila raporton për situatën e përditshme në Kosovë. Duhet një bashkëpunim midis këtyre dy institucioneve dhe institucioneve të tjera në Kosovë dhe në Shqipëri”, theksonte Presidenti Rugova në intervistë.

Atë intervistë të parë me Presidentin e parë të Kosovës e zhvilloja në kohë të rënda të okupimit e dhunës kundër shqiptarëve të Kosovës. “Një represion masiv në Kosovë ka rritur tensionet politike këtu dhe në rajon, ndaj është e domosdoshme prania ndërkombëtare”, e përshkruante situatën dhe e kërkonte zgjidhjen Presidenti Rugova.

Në intervistë, Presidenti Rugova tek fliste atëherë si për ëndërra parashikonte ngjarjet që pasuan, theksonte se “kishte kërkuar një mbrojtje për Kosovën para një viti e gjysmë, një protektorat ndërkombëtar civil, një administratë civile, që do të vendosej për një kohë në Kosovë, që të normalizohet jeta dhe më pas të bisedohej me serbët për ardhmërinë e Kosovës”.

“Bisedimet shqiptaro-serbe duhet të zhvillohen në prani të një pale të tretë të autorizuar, që do të garantonte edhe dialogun edhe rezultatet e dialogut dhe që natyrisht do ta udhëhiqte atë. Kjo palë e tretë duhej të gjendej nga SHBA-të, Kombet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian”, theksonte Rugova.

Ai besonte se mbrojtja ndërkombëtare në Kosovë do të mbërrinte.

“Në planin ndërkombëtar ideja për mbrojtje ndërkombëtare në Kosovë shqyrtohet, do të thotë është marrë në konsiderim, dhe shikohen mundësitë si të aplikohet kjo dhe si të veprohet në këtë drejtim”, shprehej Presidenti Rugova.

Pyetjes se çfarë do të thotë politikë globale shqiptare dhe si mund të realizohet ajo në praktikë, në kushtet e ndarjes së shqiptarëve me shumë kufij, Presidenti Rugova iu përgjigj: “Kjo politikë do të shembë muret mes shqiptarëve”.

“Praktikisht mund të themi se politika globale shqiptare ka nisur të realizohet. Përkundër pengesave të shumta, që ka sidomos Kosova, sot kemi kontakte të ndryshme, bashkëpunim, qoftë në planin kulturor, në planin arsimor, në planin politik. E kam thënë disa herë, por vazhdimisht duhet të përsëriten gjërat, se për herë të parë ne shqiptarët po bashkëpunojmë në planin politik”, theksonte Presidenti historik i Kosovës.

“Në këtë politikë globale shqiptare respektohet vullneti politik i shqiptarëve të Kosovës, pastaj i shqiptarëve në Maqedoni, i shqiptarëve në Mal të Zi e në Preshevë, Bujanovc e Medvegjë. Do të thotë se kemi një vizion se ç’duhet të bëjmë në këtë drejtim. Dhe, mund të them se politika globale shqiptare përditë është prezente dhe realizohet hap pas hapi, nuk është diçka abstrakte”, shprehej ai.

Rugova vlerësonte se, “politikë globale është se sot Shqipëria më shumë se kurrë e ndihmon çështjen e Kosovës dhe çështjen shqiptare në planin ndërkombëtar”. “Po ashtu, edhe Kosova me institucionet e saj, brenda dhe jashtë, e ndihmon Shqipërinë dhe në këtë plan ka një bashkëpunim, një mirëkuptim dhe një marrëveshje, që nuk e kemi pasur më parë ne shqiptarët”, vijonte ai.

Në 11 Tetor 1991, në Prishtinë, ishte miratuar Deklarata politike e Këshillit Koordinues të Partive Politike Shqiptare në Jugosllavi, kryetar i të cilit ishte kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Ibrahim Rugova. Deklarata kishte tre opsione për zgjidhjen e çështjes shqiptare.

Presidenti Rugova në intervistë vlerësonte se, “ky është një dokument mjaft i rëndësishëm, që i përfshinë të gjitha, pra edhe vizionin e një uniteti e një integrimi shqiptar”, se “opcioni i parë ishte një Kosovë e pavarur e neutrale”, dhe “që shqiptarët në Maqedoni si element i rëndësishëm i atij shteti apo asaj republike, që është në zhvillim e sipër, të jenë shtetformues, ndërsa shqiptarët në Mal të Zi dhe në Preshëvë, Bujanoc e Medvegjë të kenë një vetadministrim, një autonomi lokale”.

“Kosova e pavarur në NATO e në BE dhe në miqësi të përhershme me SHBA”, citoja kështu Presidentin Dr. Ibrahim Rugova në kryetitull të ballinës së gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja në fundvitin 2002, në intervistën ekskluzive që kisha zhvilluar pas kthimit nga festimet në Vlorë të 28 Nëntorit dhe takimit që kishte me Sekretari Amerikan të Shtetit Igëllberger.

Në Rezidencën Presidenciale në Velani – Prishtinë Presidenti Ibrahim Rugova mbante në duarë dhe në tryezë gazetën Rilindja botim special festiv për jubileun e 90 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, të 28 Nëntorit 2002, derisa në atë kohë kur isha kryeredaktor i gazetës historike në fund të dhjetorit 2002 zhvilloja intervistën ekskluzive për Rilindjen festive të Vitit të Ri.

Më pak se një muaj para përurimit të Shtëpisë së Pavarësisë në Prishtinë, Presidenti Rugova në Festën e Flamurit e të 90 vjetorit të Pavarësisë Shqiptare kishte dalë me propozimin për simbolet shtetërore, për Flamurin dhe për Himnin Shtetëror të Kosovës.

“Gjithsesi ne duhet t’i kemi simbolet shtetërore si shtet i Kosovës”, thoshte Rugova në intervistën ekskluzive që zhvillova në prag të Vitit të Ri 2003 për gazetën Rilindja.

Mes pyetjeve që i bëra Presidentit Rugova, në bashkëbisedim, iu drejtova: “Kosova po bëhet edhe me simbolet shtetërore. Në Festën e Flamurit e të 90 vjetorit të Pavarësisë Shqiptare dolët me propozimin për Flamurin dhe për Himnin Shtetëror të Kosovës. Para pak ditësh, në 13 vjetorin e LDK-së, partisë që e udhëheqni Ju që nga fillimi si një lëvizje për liri, pavarësi e demokraci, përuruat edhe një monument, një shenjë shtetërore – Shtëpinë e Pavarësisë së Kosovës. Ju lutem të na flisni edhe për këto momente të rëndësishme në rrugën e bërjes së Kosovës shtet”.

Presidenti Rugova u përgjegj: “Gjithësesi ne duhet t’i kemi simbolet shtetërore si shtet i Kosovës. Siç e dini, flamurin qe sa vite unë e përdor edhe si stemë të Presidentit të Kosovës, pra si emblemë, edhe në komunikime ndërkombëtare zyrtare, po edhe të brendshme. Edhe flamurin shtetëror duhet ta kemi, flamur që shpreh specifikën e Kosovës. Tani shenjat kombëtare i përdor Shqipëria si shtet aktual.

Për himnin, do përkujtuar se është ajo kënga e dashur e 1912-tës, që e kanë kënduar të gjithë shqiptarët. Natyrisht do të ketë përpunim artistik, po them standarde artistike, po edhe standarde shtetërore. Për këto do të ndiqen procedurat, pra në konsultim me institucionet e Kosovës, me Parlamentin, me Qeverinë. Po edhe njerëzit le të diskutojnë, le t’i thonë hapur mendimet e veta. Por, besoj se shumica në Kosovë – e popullit, e intelegjencies, e klasës politike – janë dakord që të kemi simbolet tona. E kam marrë këtë si një inisiativë të Presidentit. Është në detyrën time t’i eci këto punë dhe besoj se së shpejti do të kryhen. Në këtë vazhdë ishte edhe përurimi i Shtëpisë së Pavarsisë. Dëshiruam të lëmë një monument, një traditë, atje ku janë krijuar institucionet e para të Republikës së Kosovës. Do të ketë një kompleks të Pavarësisë aty, që do të ketë objekte përcjellëse, ndërsa po ajo shtëpi nismëtare do të ruhet dhe do të ketë edhe karakter muzeal, po edhe aktiv. Do ta mbajmë gjallë atë kompleks. Pra, të krijojmë edhe një traditë. Ne kemi një traditë me Shtëpinë e Lidhjes së Prizrenit, pastaj në Shqipëri është Shtëpa e Pavarësisë në Vlorë, edhe këtu tash Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës, që ka simbolikën e vet. Kemi edhe një shenjë të veprimit, sepse të gjithë, i gjithë populli i Kosovës, kemi kaluar nëpër atë shtëpi që ka qenë një shtëpi e shpresës, e pavarësisë, e lirisë dhe e demokracisë”.

Edhe tani dhe përjetshëm Flamuri i Dardanisë, i dizajnuar sipas idesë së Presidentit historik Rugova dhe Flamuri Kombëtar Shqiptar janë në të dy anët e Flamurit Shtetëror të Republikës së Kosovës në Shtëpinë e Pavarësisë me emrin e Ibrahim Rugovës.

Presidenti Rugova kaherë theksonte idenë për autostradën Shqipëri-Kosovë, Rrugën e Kombit, nëpër shtigjet e vjetra historike, derisa shprehej se, “nëpër vendin tim kalojnë rrugë të rëndësishme evropiane, sikur ishte rruga antike Via Egnatia”.

Me vendimin e Qeverisë kosovare, është emërtuar “Ibrahim Rugova” autostrada në Kosovë, e ndërtuar në vazhdim të autostradës në Shqipëri nga bregdeti shqiptar-Durrësi deri në portën kufitare në Morinë-Vërmicë, mes qytetit të Lidhjes së Prizrenit dhe Kukësit.

Në Tetorin e vitit 2005, Presidenti Rugova në takim me projektuesit thoshte se se ndërtimi i autostradës Prishtinë-Durrës tregon se, “ne jemi të aftë të bëjmë dhe mbajmë shtet, dhe se e meritojmë pavarësinë”.

“Kosova dhe populli i saj janë sot këtu që të kryhet edhe formalisht, apo zyrtarisht, si doni t’i themi, edhe njohja e pavarësisë, të jemi një anëtar i bashkësisë së kombeve të botës së lirë”, më thoshte Presidenti Rugova në një intervistë tjetër eksluzive në jubileun e 60 vjetorit të gazetës Rilindja, të 12 Shkurtit 2005, ku poashtu fliste edhe për autostradën dhe marrëdhëniet me Shqipërinë, edhe për garancitë e shtetit të Kosovës për pakicat kombëtare, për të gjithë qytetarët.

“Pavarësia e Kosovës do të kishte efekt pozitiv edhe për të gjithë fqinjët tanë”, theksonte Rugova në intervistën eksluzive që në ballinë të gazetës Rilindja kishte kryetitullin: “Pavarësia e Kosovës është e mira e të gjithë qytetarëve dhe do ta qetësojë rajonin”.

“Njohja sa më e shpejtë e pavarësisë së Kosovës do të ndihmonte edhe qetësimin e të gjithë shqiptarëve në këtë pjesë të Evropës dhe të botës”, theksonte Rugova.

Ndërsa, i pyetur për marrëdhënet e realiteteve të reja mes Kosovës dhe Shqipërisë, edhe sipas shumë vlerësimeve, shembull për rajonin dhe se si e shihte të ardhmen e këtyre dy vendeve, jo vetëm në marrëdhëniet e tyre, por edhe në integrimet euroatlantike, Rugova thoshte:

“Po, ne gjithsesi do të kemi gjithnjë e më shumë marrëdhënie të mira me Shqipërinë në të gjitha fushat. Ju e dini, tashmë kemi edhe Marrëveshjen për Tregti të Lirë, pastaj, marrëveshje të ndryshme për bashkëpunim ekonomik, kulturor, etj., dhe gjithsesi do të ndikojë pozitivisht ndërtimi, nuk është e tepërt ta themi, i Autostradës Prishtinë-Durrës, që do të hapte edhe një lidhje tjetër të Kosovës me botën. Dhe, gjithsesi synimet tona, të të dy vendeve, janë integrimi në Bashkimin Evropian, pra Shqipëria, Kosova dhe vendet e tjera, dhe kjo është perspektiva dhe në këtë plan po punojmë me të gjithë”.

Me rastin e pritjes që më bëri dhe intervistës ekskluzive në prag të 12 Shkurtit 2005 – ditës së 60 vjetorit të gazetës Rilindja, në cilësinë e kryetarit të Këshillit Drejtues e Kryeredaktorit Presidentit Rugova i dhurova Pllakatin e Jubileut të 60-vjetorit të Rilindjes, punar me ar e argjend nga zejtarët e Prizrenit, qytetit ku ka dalë numri i parë i gazetës tradicionale e historike të Kosovës.

Më pak se një muaj para se të kaloi në amshim njeriu që bëri epokë, Presidenti historik Rugova – Presidenti i lëvizjes së fuqishme gjithëpopullore demokratike për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, në ditën e përvjetorit të themelimit të LDK-së, partisë-lëvizje, që e udhëhiqte që nga fillimi, regjistrova fjalët-mesazhin e tij, si një amanet, në Rezidencën në lagjen Velania të Prishtinës, në 23 Dhjetor 2005.

“Objektivi kryesor është pavarësia e Kosovës. Do të punojmë në të gjitha segmentet që të jetë një pavarësi e qëndrueshme, që do t’u përgjigjet të gjithë qytetarëve të Kosovës, në të mirë të të gjithë qytetarëve të Kosovës”, theksonte Presidenti Rugova në atë takim të fundvitit të tij të fundit, ku paralajmëronte formimin edhe të dy ministrive të reja – të Ministrisë së Mbrojtjes dhe Ministrisë së Punëve të Jashtme.

Ibrahim Rugova u shua në 21 Janar 2006. Më shumë se gjysëm milioni njerëz u mblodhën në Prishtinë, gjithë bota nderoi në përcjelljen e fundit për Presidentin historik, i cili prehet në amshim në lagjen Velania te Bregu i Diellit, të kryeqytetit të Kosovës.

SHKRIME NGA ARKIVI:

KRYETARI I VATRËS, Z. ELMI BERISHA, NDEROI ME MIRËNJOHJE TË ARTË DR. IBRAHIM RUGOVËN (PAS VDEKJES)

Të Premten, 3 tetor 2020, Kryetari i Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” z. Elmi Berisha ka nderuar Presidentin historik të Kosovës Dr. Ibrahim Rugova (Pas vdekjes) me Medaljen e Artë të Vatrës.

Në tekstin e Mirënjohjes shkruhet:

Federata Panshqiptare e Amerikës “VATRA” nderon me “Mirënjohjen e Artë” – Post Mortem – Presidentin e Parë Historik të Kosovës Dr. Ibrahim Rugova për kontributin e jashtzakonshëm për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës, për udhëheqjen vizionare të Rezistencës të Kosovës për Liri dhe Demokraci, për ndërtimin e urave të miqësisë mes Kosovës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës! Dr. Rugova ishte arkitekti i ndërtimit të shtetit dhe Pavarësisë së Kosovës.”

I pyetur nga gazeta Dielli, Kryetari Berisha, tha se ishte i privilegjuar që e ndau këtë nderim me familjen Rugova, i cili kishte një vlerësim të jashtzakonshëm për Vatrën. Z. Berisha tha se takimi me Zonjën e Parë të Kosovës, Fane Rugova dhe pjestarët e tjerë të familjes në Shtëpinë Historike të Presidentit, ishte i përzemërt dhe i mbushur me emocione.

– Ne biseduam dhe kujtuam miqësinë dhe bashkëpunimin për rreth tri dekada me Presidentin Rugova. Posaçërisht kujtuam kohën kur isha përfaqësues special i Presidentit Rugova në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, pranë Zyrës së Senatorit Republikan Bob Dole, – tha Kryetari Berisha.

Zonja Fane falenderoi Vatrën për nderimin që i bëri Presidentit Rugova.

Ky nderim që iu bë Presidentit Historik nga Federata Panshqiptare e Amerikës “VATRA” përkoi me 31 vjetorin e vizitës së Parë të Dr. Ibrahim Rugovës në Shtete e Bashkuara të Amerikës. Ishte Seminari kushtuar 300 Vjetorit të Pjetër Bogdanit, kur Dr. Rugova u ftua së bashku me ligjërus të tjerë në SHBA.

Me 4 tetor të vitit 1989, Kisha Katolike Shqiptare, “Zoja e Këshillit të Mirë”, sot “Zoja e Shkodrës” në Nju Jork, organizoi seminarin shkencor, në të cilin ishin të ftuar folës të zgjedhur dhe personalitete të njohura shqiptare në fushën e kulturës, të fesë dhe politikës Kombëtare të asaj periudhe, si : Profesor Arshi Pipa, At Danjel Gjeçaj, Dr. Ibrahim Rugova dhe Profesor Dr. Engjëll Sedaj (të ardhur nga Kosova), si dhe Profesor Martin Camaj, ardhur nga Gjermania. (Gazeta Dielli)

ME VATRANËT E SHBA NË SHTËPINË E PAVARËSISË SË KOSOVËS DR. IBRAHIM RUGOVA

Në Prishtinë, verë – 16 Gusht 2016: President i Lirisë e Pavarësisë së Kosovës përjetësisht…Përgjithmonë mirënjohës, falënderues…Shkruajnë vatranët nga SHBA në librin e pafund që shkruhet përditë nga populli në shtëpinë e vogël të punëve të mëdha e historike, e cila prej vitesh është e emërtuar: Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës Dr. Ibrahim Rugova. Këtë shtëpi-muze në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, e viziton nga mesdita e 16 gushtit 2016 delegacioni i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra, kryesuar nga zv/kryetari Agim Rexhaj, ku janë edhe Laura Rexhaj, Marjan Cubi – arkëtar i Vatrës, Dila Cubi, Fran Marku, Mhill Gjuraj, Pashk Maksuti, Mëhill Velaj dhe unë-korrespondent në Kosovë i Gazetës Dielli – organ i Vatrës, pasi të gjithë së bashku u pritëm me shumë nderim e respekt në Ipeshkvinë e Kosovës dhe në Katedralen “Nënë Tereza” nga Ipeshkvi Imzot Dodë Gjergji, e me ftesën e tij ishim pjesëmarrës edhe në ceremoninë e promovimit të Pullës Postare “Shenjtërimi i Nënës Terezë”…

Në Shtëpinë e Pavarësisë së Kosovës Dr. Ibrahim Rugova së pari hymë në dhomën e vogël që ishte zyrë e Presidentit historik, pastaj në sallën ku priste delegacione më të mëdha e mbante konferenca për shtyp, në dhomëzen ku ishte teknika e komunikimeve me botën e për shpërndarjen e informacioneve, duke kaluar nëpër korridorin një pjesë e të cilit ishte byfe…Shumë vjet të kohës së lëvizjes e luftës për liri, pavarësi e demokraci, kam kaluar nëpër këtë shtëpi historike dhe në ditën e vizitës së Vatrës shqiptare nga SHBA flas edhe si ciceron…

“Kur Kosova do të jetë e lirë dhe e pavarur kjo shtëpi do jetë muze”, thoshte Presidenti historik Dr. Ibrahim Rugova…. Këte e shumë momente tjera e zhvillime historike për shqiptarët e Kosovën, në këtë verë 2016, i përkujtojmë me Agimin-zv/kryetarin e Vatrës, mikun e bashkëpunëtorin e afërt të Presidentit historik Rugova, themeluesin e udhëheqësin e LDK-së në SHBA, derisa hyjmë në këtë shtëpi të ëndërrave e idealeve të mëdha, mbi portën e së cilës nga fundviti 2002 i 90 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë ishte vendosur mbishkrimi Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës, e pastaj Shtëpia e Pavarësisë Dr. Ibrahim Rugova…

Edhe të gjitha këto i biseduam e kujtuam me delegacionin e Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra derisa vizituam Shtëpinë e Pavarësisë së Kosovës e pastaj edhe derisa në ëmbëltoren e afërt ku pinte kafe Presidenti historik Rugova pinim kafe edhe ne…

22 Janar 2006: PIKËLLIM I MADH NË CERRCË, TEK MOLIKA E MBJELLË NGA IBRAHIM RUGOVA

– Nga Behlul Jashari –

PRISHTINË, 22 Janar /ATSH/ – Pikëllim i madh ka rënë në vendlindjen e Presidentit Ibrahim Rugova, në Cerrcë të Istogut, te molika që ai kishte mbjellë në oborrin e shtëpisë, kur ishte tetë vjeç. Presidenti Rugova vdiq në moshën 61-vjeçare, molika vazhdon të rritet në vendlindjen e tij edhe pas 53 vjetëve.

Rreth asaj molike u tubuan njerëzit e fshatit, sapo morën lajmin për vdekjen e Presidenti dhe si në një vend të bekuar qëndrojnë të bashkuar edhe sot, kur kanë kaluar më shumë se 30 orë nga lajmi i hidhur.

“Me duart e veta e pat mbjellë këtë molikë”, thotë xhaxhai i Ibrahim Rugovës, Ali Rustë Rugova, njeriu që e rriti dhe e shkolloi dhe që sot pret ngushëllime. “A ende e paske molikën time?”, e kishte pyetur Rugova i lumtur xhaxhain në vizitën e fundit që i bëri vendlindjes.

Në luftën e fundit, forcat serbe dogjën e rrënuan shtëpitë e familjes Rugova. Aliu tregon me dorë andej ku tani nuk ka më shtëpi dhe thotë: “Në këtë vend ka lindur Ibrahimi, këtu e kemi pasur truallin e shtëpisë”.

Por historia e familjes Rugova është edhe më e hidhur. Vetëm një muaj pasi lindi, foshnja që e kishin quajtur Ibrahim, mbeti pa babanë: Ibrahim Rugova lindi më 2 dhjetor 1944, ndërsa më 10 janar 1945, komunistët jugosllavë i pushkatuan babanë, Ukë Rugovën dhe gjyshin, Rustë Rugovën. Ky i fundit ishte luftëtar i njohur kundër grupeve çetnike që kishin depërtuar gjatë Luftës II Botërore në krahinën e Rugovës.

“I kanë vra në Kullën e Popit. I vrau OZNA, UDB-ja. As sot nuk ua dimë eshtrat”, tregojnë njerëzit e familjes Rugova. Më e moshuara e Cerrcës, Rabë Rugova, mbi njëqind vjeçe, tregon edhe histori të tjera. “Uka, babai i Ibrahimit, ka pasë lindë pas gjashtë vajzave dhe ishte gëzim i madh për familjen e farefisin. Kur Ukën e vranë, për Ibrahimin u kujdes vëllau im, Aliu, si për djemtë e vet”.

Në Cerrcë tregojnë se plaka Rabë shpesh çohet edhe natën dhe e puth fotografinë e të nipit, President i Kosovës. Tregojnë edhe histori të tjera. Tregojnë se tek i biri, Uka, Ibrahim Rugova ka përtërirë emrin e të atit, Ukës së vjetër.

Bashkë me të tjerët, pret ngushëllime edhe Ajet Hasanaj, shok i fëmijërisë dhe i shkollës i Ibrahim Rugovës. “Ibrahimi ishte i gjithë Kosovës”, flet ai me dhembje të madhe për humbjen e madhe. “Kosova do shkojë përpara edhe pas Rugovës, se ka veprën e tij të madhe. Ibrahim Rugova do mbetet përgjithmonë President i Pavarësisë së Kosovës”, thonë njerëzit në Cerrcë, në vendlindjen e Presidentit Rugova.

/pas/s.s./

Ilir Ikonomi/

Dekada më parë, Eqrem bej Vlora ka publikuar një skicë, ku tregon pa mëdyshje se në cilën ndërtesë është shpallur pavarësia nga Ismail bej Vlora. Jo vetëm kaq, por ai na shënon në skicë edhe dritaren në të cilën Ismail beu tregoi flamurin e kuq me shkabën e zezë, para se ta vendoste në ballkon.

Kjo është ndërtesa dykatëshe dhe jo trekatëshe e sarajeve. Kjo ndërtesë dykatëshe, pra më e vogla e dy ndërtesave, ishte selamllëku i Sarajeve. Ajo ishte shtëpia ku jetonte Xhemil bej Vlora dhe ndodhet në pjesën e poshtme të skicës. Besoj se nuk mund të shpjegohet më qartë se kaq.

Deri sot, nuk kemi një fotografi ballore të kësaj ndërtese, por vetëm foto nga larg ose foto që e paraqesin ndërtesën të transformuar dhe të shndërruar në hotel.

E megjithatë, nëpër televizione ende nxirret fotografia e ndërtesës trekatëshe (ajo sipër) dhe njerëz që komentojnë duke thënë se flamuri u ngrit në ndërtesën trekatëshe – të quajtur haremllëk (e cila nuk ka fare ballkon).

Këto janë dy ndërtesa që nuk mund të ngatërrohen dhe nuk ka kuptim të ngatërrohen. Siç e thotë edhe Eqrem beu, ndërtesa trekatëshe (ajo sipër), ishte shtëpia ku lindi Ismail Qemali dhe ai e saktëson madje edhe dhomën ku lindi heroi ynë i pavarësisë.

Mund të duket si një detaj i parëndësishëm, por nuk mendoj kështu. Ne duhet të dimë dhe të themi me saktësi maksimale se ku pikërisht u ngrit flamuri dhe jo të bëjmë sikur e dimë.

NDUE BACAJ/

Nëse ka një klerik patriot musliman shqiptar, veprimtaria e të cilit e bënë atë simbol të binomit Fe e Atdhe, është pa më të voglin dyshim Hafiz Ali Korça.

Hafiz Ali Korça u lind në Korçë më 5 prill 1873. Ai ishte i biri i Iljaz efendi Kadiut dhe vinte nga një familje që kishin qenë brez pas brezi dijetarë të fesë, por edhe patriot shqiptar të palëkundur. Hafiz Ali Korça, përveç edukatës familjare të shkelqyer që do ta merrte që në djep së bashku me qumshtin e nënës, do të përfitonte edhe nga edukata, tradita shoqërore e patriotike e Korçës që nuk i kanë munguar kurrë. Ndërsa nën kujdesin e familjarëve dhe aftësive të tij, ai, mësimet fillore dhe të mesme i mori në vendlindje (Korçë), në shkollën iptidaije dhe atë idadije. Studimet e larta i kreu në medresen “Çifte Minareli” në Stamboll. Vlenë të cilësohet se mësimet e para fetare islame, Hafiz Ali Korça i kishte marrë që në Korçë, nga babai i tij, ku që në moshën 12 vjeçare atje kishte mësuar të gjithë Kur’anin përmendësh dhe ishte bërë hafiz. Ndërkohë Hafiz Ali Korça zgjeroi jo vëtëm njohurit fetare studimore të mirëfillta në Stamboll, por kompletoi dhe zgjeroi njohuritë e tij si intelektual i shquar në disa fusha të jetës shoqërore e patriotike. Ai ishte edhe një poliglot i mirfilltë ku zotronte gjuhët arabe, perse, osmanishte, turqishte dhe frëngjishtën. Pas këtij arsimimi dhe kompletimi me vlerat e një intelektuali patriot Hafiz Ali Korça do t’i hynte pamëndyshje rrugës fetare, letrar, publicistike.

NËPË VEPRIMTARINË PATRIOTIKE, FETARE, KULTURORE E PUBLICISTIKE TË HAFIZ ALI KORÇËS

Hafiz Ali Korça, filloi të jetë aktiv e ti bashkohet lëvizjes kombëtare shqiptare që në vitin 1889, pra kur ishte vetëm 16 vjeç, në kohen kur filloi të jepte mësime falas në shkollën shqipe të djemve në Korçë dhe pas një viti edhe në idadijen e Korçës. Hafiz Ali Korça që në fillimet e aktivitetit të tij atdhetar shqiptar, do të përndiqej e dënohej nga organet e qeverisë turke-osmane. Ishte në moshën 20 vjeçare (1893), kur u internua në Sinop, pasi kur udhëtonte me trenin Sofije-Stamboll, iu kapen librat shqip, atëherë të ndaluar. Më 1900, u internua përsëri në Anadoll, për aktivitetin e tij në mësonjëtoren e Korçës. Megjithë këto masa nëshkimore nga qeveria e stambollit, Hafiz Ali Korça nuk do të ndalej në veprimtarinë e tij patriotike shqiptare. Hafiz Ali Korça ishte ndër mësuesit e parë të mësonjëtores shqipe në Korçë dhe bashkëpunoi ngushtë me Pandeli Sotirin, drejtorin e kësaj mësonjëtore. Hafiz Ali Korça gjatë kohës së debatit të shtyrë nga disa qarqe në Stamboll për llojin e alfabetit për gjuhën shqipe, Hafëz Ali Korça përkrahu alfabetin latin.

Këtë e tregoi Hafiz Ali Korça edhe kur ishte pjesmarrës aktiv në kongresin e Manastirit (14-22 nëntor) 1908. Kongres ku do të vendosej fati i alfabetit shqip, alfabet që na shtroi rrugën e komunikimit (të njëjtë) me Europën Perendimore. Kongresi do të thirrej me inisiativen e shoqerisë “BASHKIMI” në qytetin historik të Manastirit. Këtu u mblodhen perfaqesues nga të gjitha trevat shqiptare, por edhe shoqeritë jashtë vendit, si ato të Sofjes , Bukureshtit ,Stambollit, Konstances , Amerikës, Egjyptit , Italisë e tjer… Programi i kongresit kishte në themel filozofinë : “Jo me pushkë e barut, por me pendë e letra”.. Në kongres muarën pjesë rreth 400 shqiptarë të njohur si Mit’hat Frasheri, Gjergj Qiriazi, Gjergj Fishta , Nikollë Kaçorri , Ndre Mjeda, Hil Mosi , Mati Logoreci, Thoma Avrami , Sotir Peci , Shahin Kolonja, Luigj Gurakuqi , Adam Shkaba , Bajo e Çerciz Topulli , Mihal Grameno , Fehmi Zavalani , Dhimiter Mole , Nysret Vrioni , Rrok Berisha , Leonidha Naço , Dhimitraq Buda , Akil Eftimi , Shefqet Frasheri , Refik Toptani , Gligor Cilka , Emin Shkupi , Hafiz Ibrahimi (nga Shkupi) , Ramiz Daci , Xhemal Beu (nga Ohri ) , Fahri Frasheri nga Resna etjerë, në mes të cilëve dallohej edhe Hafiz Ali Korça…. (Shaban Demiraj , K.Prifti “Kongresi i Manastirit” , fq.73-74 . + Gazeta “Rilindja Demokratike “ dt.14 nentor 2008). Në Kongresin e Manastirit vezhguese kishte qënë edhe misionaria amerikane Fineas Kenedi , e cili shkruente se këtu u mbajten shumë kumtesa , por ajo e potetit Gjergj Fishta nga Shkodra ishte më e mira dhe i bëri dëgjuesit t’u rridhnin lotët. Një hoxhë u prek aq shumë sa që rendi ta perqafonte para gjithë të pranishmve… (Edwin Jacques, “SHQIPTARET, histori e popullit shqiptar nga lashtesia deri ne ditet e sotme, fq.342-343 . + Gazeta “55” dt.06 nentor 2008). Hoxha që përqafoi Gjergj Fishten ishte pikrisht kleriku patriot Hafiz Ali Korça, pjesëmarrës në kongresin e Manastirit. (At Daniel Gjeçaj, Jeta dhe Vepra , fq.57, Botime Franceskane , Shkodër 2007). Veprimtari tjetër e rëndësishme atdhetare e Hafiz Ali Korçës është dhe pjesëmarrja e tij në Kongresin e Dibrës, më 23-29 Korrik 1909, ku merrnin pjesë edhe shumë atdhetarë të tjerë të shquar, si: Aqif Pashë Elbasani, Abdyl Bej Ypi, Dervish Hima etj. Fjala e Hafiz Ali Korçës në këtë kongres ishte kryesorja, fjalë që prishte synimet e xhonturqëve dhe bashkëpuntorëve të tyre shqiptar, fjalë që i kushtoj shkatërrimin e shtëpisë… Kongresi i Dibrës, i quajtur Kongresi kushtetues i përbashkët shqiptaro-osman …. Megjithatë, një pjesë e mirë e patriotëve shqiptarë pjesëmarrës në kongres refuzuan kategorikisht që të nënshkruanin symbyllur rezolutën e propozuar nga xhonturqit. Në kongres me këmbënguljen e patriotëve shqiptar si Hafiz Ali Korça u përfshinë për herë të parë disa masa që lejonin që shqipja të bëhej gjuhë zyrtare në Perandori dhe të mund të jepej mësim nëpër shkolla shtetërore. (https://gazetadita.al/kongresi-historik-i-dibres/). Veprimtarinë patriotike për alfabetin e miratuar në Kongresin e Manastirit, Hafiz Ali Korça, do ta vijonte me pjesmarrjen e tij aktive në Kongresin Kombëtar të Elbasanit të zhvilluar 2-9 shtator 1909. Ky kongres iu kundërvu propogandës përçarëse të xhonturqëve që propogandonin se gjuha shqipe duhet të shkruhet me me alfabetin turko-arab e jo me alfabetin (e kaurrit) latin. Patriotë shqiptar që muarën pjesë në këtë kongres iu kundërvunë synimeve xhonturke dhe mbrojtën interesat kombëtare. Në kongres muarën pjesë 35 delegatë të klubeve e shoqërive shqiptare. Disa nga vendimet e rëndësishme të këtij kongresi ishin: a) Çelja e një shkolle të mesme pedagogjike (normale) në Elbasan, e cila do të përgatiste mësues për shkollat fillore shqipe. b) Krijimi i shoqërisë qëndrore shkollore “Përparimi” në Korçë e cila do të kujdesej për mbarvajtjen e shkollës normale e shkollave të tjera shqipe dhe për botimin e librave mësimorë, c) Rizgjedhja e klubit të Manastirit si klub qëndror dhe pë dy vjet të tjera. Duke u mbështetur në vendimet e këtij kongresi, në shtator 1909 u krijua në Korçë shoqëria “Përparimi” dhe me 1 dhjetor 1909 u çel në Elbasan shkolla Normale Shqipe. Drejtor i saj u caktua Luigj Gurakuqi, së bashku me mësuesit e parë të kësaj shkolle kombëtare, Aleksandër Xhuvani, Sotir Peci, Pjetër Dodbiba etj. (Histori e popullit shqiptar; fq.124-126, për shkollat e mesme, Hartuar nën drejtimin e Institutit të Historisë të Akademisë së shkencave të Rep.Shqipërisë, sh.b. “Eurprilindja”, Tiranë 1994, Akte të Rilindjes Kombetare Shqiptere 1878-1912, Akademia e Shkencave, Instituti i Histiorisë –perg. nga Stefanaq Pollo dhe Selami Pulaha, fq.199-201-Tiranë -1978). Pas shpalljes së Pavarësisë, në Qeverinë e përkohshme të Vlorës të kryesuar nga Ismail Qemali, Hafiz Ali Korça u ngarkuan me detyra të rëndësishme, si këshilltar i Ministrisë së Arsimit, Drejtor i Përgjithshëm po i kësaj Ministrie, pedagog në Medresenë e Lartë të Tiranës, ku ndërmori reforma në kurrikula dhe hartoi tekste për nxënësit, që t’u lehtësoheshin studimet edhe në shkollat e larta jashtë shtetit etj…. Kur Princ Vidi erdhi në Durrës më 7 mars 1914, Dervish Hima dhe Hafiz Ali Korça mbajtën nga një fjalim në frëngjisht, dhe Princ Vidi iu kthye atyre në të njëjtën gjuhë. (https://sq.wikipedia.org/wiki/Haf%C3%ABz_Ali_Kor%C3%A7a). Është me vlera të cilësohet se për veprimtarinë e tij, përveç tjerash, Hafiz Ali Korçen e ndoqën rebelët e Musa Qazimit (1914….) të cilin e burgosën në Elbasan… (https://dritaislame.al/hafiz-ali-korca-1873-1957-drejtor…/). Me hymjen e Austro-Hungarezëve në Shkodër, fillon edhe një lëvizje e re kulturore në Shkodër: themelohet “Komisia Letrare Shqipe”, e cila vazhdoi që nga 1916 deri me 1918, ku morën pjesë shumë patriot përparimtarë e me kulturë të gjërë, siç ishin Luigj Gurakuqi, Sotir Peci, Aleksandër Xhuvani, Hilë Mosi, Hafiz Ali Korça, Dom Ndre Mjeda, Luigj Naraçi etj. , si dhe albanolog të huaj e vendas, siç qenë Profesor R. Nachtigal. Maksimilan Lambertz, Gjergj Pekmezi. Hamdi Bushati, Shkodra dhe Motet-traditë, ngjarje njerëz..vëllimi II, fq.128, shtëpia botuese “IDROMENO”, Shkodër 1999. Qellimi ishte të krijohej një standard letrar dhe drejtshkrim të standartizuar për përdorim zyrtar, sidomos për botimie të teksteve shkollore në gjuhen shqipe. Antarë të komisionit ishin: Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Maximilan Lambretz, Mati Logoreci, Ndre Mjeda, Hilë Mosi, Sotir Peci, Gjergj Pekmezi, Aleksandër Xhuvani. Pas disa diskutimesh Komisija vendosi që të përdorej dialekti qëndror i Elbasanit, si kompromis asnjënës për gjuhën letrare standard. Robert Elsie, Fjalori Historik i Shqipërisë, fq.319, sh.b. UEGEN 2011. Gjatë jetës së tij Hafiz Ali Korça bashkëpunoi me një varg figurash që luajtën rol të rëndësishëm në historinë e kohës së re të Shqipërisë, siç janë: Kristo Luarasi, Jusuf Turabi Kërçova, Pandeli Sotiri, Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Mati Logoreci, Sali Nivica etj. Hafiz Ali Korça zhvilloi një veprimtari intensive në disa drejtime dhe kryesisht në fushën e kulturës, të fesë dhe të publicistikës. Ai ka shkruar një varg veprash origjinale në prozë e poezi fetare dhe laike. Ndër to shquhen:

Mevludi (1900).

“303 fjalë të Imam Aliut” (Botuar në Korçë më 1910).

“Historia e shenjtë dhe të katër halifetë” (Botuar në Tiranë më 1931, fq.288).

“Jusufi me Zelihanë” (Botuar në Elbasan më 1923).

Më 1925 botoi në Tiranë pamfletin “Bolshevizma a çkatërrimi i njerëzimit”. “Gjylistani”, përkthim nga Sadiu, (1918).

“Shtatë Ëndrrat e Shqipërisë”, poezi, (Botuar në Tiranë më 1944).

“Tefsiri i Kur’anit”, (mbetur dorëshkrim, me një vëllim prej 2000 faqesh, R.Z.) punuar gjatë viteve 1920-1924.

“Rubaijjati Khajam”(Hajjam, përkthim nga Omer Khajami, 1930- Ribotim 1942 në Tiranë).

Një rëndësi të veçantë kanë gjithashtu edhe tekstet shkollore si :

“Abetare shqip” (1910).

“Fe Rrëfenjësi, morali” (1914).

“Gramatika, Syntaksa shqip—arabisht edhe fjalime”, (1916).

Hafiz Ali Korça, duke përkthyer kryeveprat si “Gjylistani”, “Rubairat” si dhe “Jusufi me Zelihane”, i bëri të flasin shqip poetët e mëdhenj si Saadiun, O.Kajamin etj.

Hafiz Ali Korça ka lënë edhe një numër të konsiderueshëm dorëshkrimesh e përkthimesh. (https://sq.wikipedia.org/wiki/Haf%C3%ABz_Ali_Kor%C3%A7a).

GJITHASHTU HAFIZ ALI KORÇA KA LËNË MJAFT FJALë TË URTA SI :

E nxë, harron; e shkruan, qëndron.

Të mos ish e uruara pendë, mësimi do t’ish fort i rëndë.

Vijat e pendës janë pikat (bebet) e syrit dhe bardhësia e zemrës.

Mendjet e njerëzve ndodhen në mes të dy çatajve të pendës.

S’ka më e lart se shkall’e diturisë, ajo të bën të parin e njerëzisë dhe t’afron pranë Perëndisë.

Kush është me Zotin e vërtetë, është i shumët edhe sikur të jetë vet.

Kush nuk është me Zotin, edhe i shumët të jetë, s’quhet fare gjë në jetë.

Të mirat e punëve janë të mesmet.

Trupi merr fuqi nga hamja e pimja, e mendja forcohet nga dituritë e filozofitë.

(https://urtesi.al/nga-hafiz-ali-korca/).

Me ardhjen në pushtet të komunizmit, kur edhe duhej të fillonte një vlersim për veprimtarinë patriotike e letrare, filloi persekutimi e dënimi i Hafiz Ali Korçës që në vitin 1945 e mbaroi kur ai vdiq me 1957 në Kavajë i internuar. Hafiz Ali Korçës do ti dënonin edhe dy djemtë e tij si armiq, njëri me vdekje, tjetri me burg e përndjekje…

Është interesant se si Hafiz Ali Korça në pak vargje përshkruan vuajtjet e persekutimin e tij (“Shtatë ëndrrat e Shqipërisë”):

Për Shqipërinë u përpoqa

rezikova jetën t’ime

Nuk rëfehet se sa hoqa

se shteti m’i njihte krime.

]https://www.standard.al/…/denuar-ne-45-si-u-survejua…/

E VERTET VONON POR NUK HARRON

Kjo sentencë popullore, megjithëse shumë vonë e pas vdekjes vertetohet edhe me Hafiz Ali Korçen:

Presidenti i Republikës Bujar Nishani me 15 shkurt 2017 e vlerësoi Hafiz Ali Korçën (pas vdekjes) me dekoratën më të lartë, “Nderi i Kombit” me motivacionin:

“Për rolin dhe kontributin e tij të rëndësishëm e vetëmohues në dobi të çështjes kombëtare: si martir i kombit e kulturës shqiptare, si klerik atdhetar i shquar e veprimtar i flaktë për çlirimin e vendit nga zgjedha e huaj, si figurë e papërsëritshme intelektuale, duke u shndërruar në një nga dijetarët më të ndritur të filozofisë islame në Shqipëri”.

Së fundi mendova ta mbyllë këtë shënim të vogël për këtë klerik të madh patriot, me fjalët që e fillova këtë shkrim vëmendje me rastin e 111 vjetorit të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë: Nëse ka një klerik patriot musliman shqiptar, veprimtaria e të cilit e bënë atë simbol të binomit Fe e Atdhe, është pa më të voglin dyshim Hafiz Ali Korça.

Nga Visar Zhiti/

111 vjet më parë Ismail Qemali ngriti Flamurin Kombëtar në Vlorë, atë që 580 vjet me parë e kishte ngritur Gjergj Kastrioti-Skënderbeu në Krujë. Të dy në njëjtën datë, në 28 Nëntorin e lavdishëm.

DOSJA E PAVARËSISË – është më e rëndësishme e një vendi, është kurora e arritjes më të madhe të një populli, kur mbyllet porta e një të kaluare dhe hapet ajo e ardhmërisë së tij… 

Dosja e Pavarësisë është bota e një shteti, është shteti dhe bota, gjuha, mbijetesa dhe kultura, gjak dhe frymë, vdekje dhe lindje dhe rilindje, luftë dhe punë dhe dije, panteon dhe dramë, përditshmëri dhe festë, etj, etj. 

Do të doja të shfletoja dosjen e pavarësisë së vendit tim, te themelimit të shtetit tonë modern, mbart brenda një shekull e një dekadë e një vit, pra jemi sivjet në 111 vjetorin e Pavarësisë, ngjarje e madhe, por dhe jubile i veçantë..

Më 28 Nëntor 1912 u shpall Pavarësia e Shqipërisë – duhet të jetë e shkruar me ar. Plaku i Bardhë Ismail Qemali ngriti atë ditë në Vlorën e tij Flamurin kuq e zi, me shqiponjën dy krenore në mes, kështu na thuhet nëpër shkolla. Ishte po ai Flamur që 5 shekuj para Ismail Qemalit, saktësisht para 469 vitesh, e kishte ngritur në Krujën-kryeqytet, në kështjellën e tij Gjergj Kastrioti- Skënderbeu. Pra është dhe 580 vjetori i asaj date të madhe që shenjoi të qenit shqiptar dhe identitetin. Që edhe pse ra nata 5 shekullore e pushtimit otoman, dhe Shqipëria “nga Europë u bë Azi”, prapë i mbijetuan. 

Skënderbeu bëri shtet shqiptar në luftë, shpata e tij për 25 vjet sa qe gjallë dhe 11 vjet pas vdekjes, pra 36 vjet rresht mbajti larg perandorinë otomane, supefuqin;e më të tmerrshme të kohës dhe u bë mburojë e Europës Perëndimore, ku sot në të gjitha kryeytetet kryesore ngrihen shtatore të tij e deri në Amerikë e Azi.

Në trojet arbërore, teksa kryqi i krishterë zëvendësohej gjithnjë e më tepër me gjysmëhënën e Islamit, ra nata e gjatë e pushtimit. Në të gjithë perandorinë vetëm gjuha shqipe ishte e ndaluar, por kryengetjet nuk pushuan asnjë herë. I filluam të parët dhe pavarësinë e arritëm të fundit. 12 vjet pasi kishte filluar shekulli XX.

Perandoria ra, por me shumë zore do të rimëkëmbëj Shqipëria. Shqipëria e copëtuar dhe copë-copë. 

Ismail bej Qemali iku nga kryeqyteti perandorak, Stambolli dhe mes shumë vështirësish erdhi në Shqipërinë e mbetur, pa kryeqytet, nxori nga sëndyqi metaforik Flamurin Kombëtar, e ngriti lart, të lirë, duke shpallur mëvetësinë e Shqipërisë dhe themeloi shtetin modern shqiptar. Varfëri dhe prapambetje shekullore. Vështirësi pa fund dhe intriga të jashtme dhe të brendshme. U ngritën sopatat primitive për ndarje prapë të Shqipërisë. Kosova dhe Çam:eria mbetën jashtë, etj. Luftërat Ballkanike dhe Lufta e Parë Botërore. Pastaj Kongresi i Lushnjës, pavarësia e dytë e Shqipërisë dhe SHBA del në mbrojtje, duke mos lejuar copëzim të ri, duke u bërë kështu aleati jetik i shqiptarëve. Shpallja e Mbretërisë së Shqiptarëve dhe Zogu I Mbret. Shqipëria rimerr rrugën e Perëndimit. Festohet me madhështi të vobektë 15-vjetori i Pavarsisë dhe 2 vjet më pas Shqipëria pushtohet nga Italia fashiste. Shpërthen Lufta e Dytë Botërore. Partizanët shqiptarë renditen krah fitimtarëve dhe më pas vendosin në vend diktaturën më të egër në të gjithë perandorinë komuniste, aq sa, edhe pse festohej, vërtet me madhështi, por të frikshme, Dita e Pavarësisë, prapë themeluesit e saj harroheshin, të mbeturit gjallë edhe përndiqeshin, u futën dhe burgjeve, madje dhe bijtë e themeltarit Ismail Qemalit, edhe u pushkatuan. Paradokset e regjimit të ri komunist. Rëndësi të bujshme po merrte një ditë më pas, 29 nëntori, çlirimi i Shqipërisë nga nazi-fashistët, por jo i shqiptarëve, që ranë nën pushtim më të rëndë, gjysmëshekullor, të komunistëvë, të vetes së tyre.  

Me rastin e 50 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë ngrihet në Vlorë një monument i madh i Realizmit Socialist, Flamurtari lart dhe grupi skulpturor me shtatoret të Ismail Qemalit dhe rilindësave naimjanë.  

Bie dhe perandoria komuniste, Shqipëria demokratike serish i kthehet Europës. Në vitin e fundit të shekullit XX, forcat serbe, pas zhbërjes së Jugosllavisë,  detyrohen të lënë Kosovën, gjysmën e Shqipërisë natyrale dhe në 10-vjeçarin e parë të shekullit të ri në mijëvjeçarin e ri, në vitin 2008, në 17 shkurt, Kosova shpallet shtet i pavarur.

100 vjetorin e shpalljes së Pavarësisë e festuan bashkë, me sublimitetin madhështor të dy shteteve të vegjël, Republika e Shqipërisë dhe Republika e Kosovës dhe në Tiranë u ngrit një memorial modern, me autor një skulptor shqiptar nga Kosova. I kushtohej firmëtarëve të Themelimit, madje monumenti është i Deklaratës dhe atyre firmave dhe i ngjan një dosjeje të hapur, prej ari.  

DEKLARATA

Dokumenti që s’është…

Nuk ka asnjë ornament a dafina anash, flatra shqiponjash a kolona panteonike me relief ari, etj, as vula të shtrenjta, madje as vula, një letër e thjeshtë, më se e zakonshme, me ca rreshta në krye, të drejtë, megjithëse fleta nuk duket me viza, të shkruara me dorë, shkrimi është i bukur, i shkëlqyer do të thoshte mësuesi i bukurshkrimit, shkronjat latine me alfabetin e Manastirit, fjalët shqipe të të dy dialekteve, megjithëse duken të dialektit toskë, te data sipër është “Vlonë” dhe fjala e fundit “e mosvarme”, nha me mesi ësht;e fjala “zâ”. Dora që i ka shkruar, duket e kultivuar. Nisi si process verbal i takimit dhe përfundoi si deklaratë e pavarësisë.

Nuk të besohet se ato pak rreshta do të ndërronin fatin e një vendi dhe të një populli me breza, deri në përjetësinë e tyre. Ja, teksti i plotë, origjinal i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë:

“Në Vlonë më 15/28 të Vjeshtës së Tretë 1328/1912

Pas fjalëvet që tha z. Kryetar Ismail Kemal beu, me të cilat tregoi rrezikun e math në të cilin ndodhet sot Shqipëria, të gjithë delegatët me një zâ venduan që Shqipëria më sot të bâhet në vehte, e lirë e e mosvarme“.

Ka dy data në krye se është përdorur dhe kalendari hixhra, besoj, siç janë hedhur dhe në turqisht po ato rreshta më sipër. Po fillonte kështu zyrtarisht diplomacia shqipare dhe marrëdhënit me botën jashtë. Së pari me Turqinë nga cila po shkëputeshim. Dhe më poshtë firmat me radhë, fillon me Dom Nikollë Kaçorrin, ca duken si rrënjë, si shtigje e shkurre, ka dhe të shigjetëta, të hapura, siç ka dhe elagante, poetike frashërisht, do te thosha, vallëzuese, komanduese, etj. Janë 40 firmëtarë dhe 83 delegatë nga të gjitha trevat e Shqipërisë. S’kanë firmosur të gjithë, se ndoshta një pjesë kishin mbërritur me vonesë nga larg, mes rreziqesh e të ftohtit, shirave dhe garnizoneve të pushtuesit apo të atyre që do të donin t’i zëvendësonin. Mbase një pjesë e pakët nuk ka firmosur, sepse mund të mos kishin firmosur kurrë.  

Gjithsesi letra të mallëngjen, me gjithë rëndomtësinë e saj. Shqipëria zyrtare dukej se po fillonte nga hiçi, asnjë institucion, as ushtri, as universitete e as burgje, përveç atyre të patriotizmit dhe afshit për të qenë të lirë, patriarkalisht.

Menjëherë pas shpalljes së pavarësisë, Asambleja e Vlorës formoi qeverinë e parë të Shqipërisë së Pavarur, të drejtuar nga Ismail Qemali, si dhe Pleqësinë.

Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, aq sa na bën krenarë siç do t’u thuhej nëpër shkolla aradhëve të nxënësve, po aq të habit paradoksi, ajo mënyrën aq parake e pabesueshme e shpalljes.  Dhe dosja e saj është pothuajse e zbrazët. 

Mungon pikërisht ajo deklaratë, që mund ta mbante në kuletë kushdo nga firmëtarët, askush s’kishte pse e vidhte dhe përse. Dhe pse pikërisht kjo mungon? 

Studieusit tanë e thonë si zbulim që ajo s’është, por ende nuk e kanë zbuluar pse s’është dhe ku është.

Patjetër që ka dhe botime serioze për Shpalljen e Pavarësisë, studime e monografi e albume, vepra letrare, poezi e drama e romane…

Nga hulumtimet e tyre kemi këtë pasqyrë të qyteteve dhe krahinave dhe delegatëve të tyre: 

Berati: Sami Bej Vrioni, Ilias Bej Vrioni, Taq Tutulani, Babë Dud Karbunara (Jorgji Karbunara).

Çamëria: Veli Gërra, Jakup Veseli, Rexhep Demi, Azis Tahir Ajdonati

Delvina: Avni Bej Delvina

Durrësi: Abaz Efendi Çelkupa, Mustafa Agë Hanxhiu, Jahja Ballhysa, Dom Nikollë Kaçorri

Dibra: Myfti Vehbi Dibra, Sherif Langu

Elbasani: Lef Nosi, Shefqet Dajiu, Qemal Karaosmani, Dervish bej Biçaku

Gramsh-Tomorricë: Ismail Qemali Gramshi

Gjirokastra: Elmaz Boçe, Veli Harxhi, Myfit Bej Libohova, Petro Poga, Jani Papadhopulli

Janina: Kristo Meksi, Aristidh Ruci

Kosova, Gjakova, Plava-Gucija: Rexhep Mitrovica, Bedri Pejani, Salih Gjuka, Mit’hat Bej Frashëri, Mehmet Pashë Deralla, Isa Boletini, Riza Bej Gjakova, Hajdin Bej Draga, Dervish Bej Ipeku, Zenel Bej Begolli, Qerim Begolli

Korça: Pandeli Cale, Thanas Floqi, Spiro Ilo

Kruja: Mustafa Merlika

Lushnja: Qemal Bej Mullai, Ferit Bej Vokopola, Nebi Efendi Sefa

Mati: Ahmet Bej Zogolli, Riza Bej Zogolli, Kurt Agë Kadiu

Ohri & Struga: Zyhdi Bej Ohri, Dr. H. Myrtezai, Nuri Sojlliu, Hamdi Bej Ohri, Mustafa Baruti, Dervish Hima

Peqini: Mahmud Efendi Kaziu

Përmeti: Veli Bej Këlcyra, Syrja Bej Vlora

Pogradeci: Hajdar Blloshmi

Tepelena: Feim Bej Mezhgorani

Tirana: Abdi Bej Toptani, Murat Bej Toptani, Ymer Sollaku

Skrapari: Xhelal Bej Koprencka, Hajredin Bej Cakrani

Shijak: Xhemal Deliallisi, Ymer Bej Deliallisi, Ibrahim Efendiu

Shkodra: Luigj Gurakuqi

Vlora: Ismail Qemali, Zihni Abaz Kanina, Aristidh Ruci, Qazim Kokoshi, Jani Minga, Eqrem Bej Vlora

Kolonia shqiptare Bukureshtit: Dhimitër Zografi, Dhimitër Mborja, Dhimitër Berati, Dhimitër Ilo.

Siç shihet, delegatët më të shumtë kishin ardhur nga Kosova: 11; nga Çamëria: 4; po kaq dhe nga Kolonia shqiptare e Bukureshtit; nga Vlora: 6; nga Shkodra: 1, nga Gjirokastra: 7; nga Ohri dhe Struga: 6 delegatë; nga Janina: 2.

Si u lajmëruan? A kishte telefona e shtylla telefonike maleve? Me lajmëtarë që rendnin sin ë balada… Me zë nga njëri breg në tjetrin, nga një anë e malit në tjetrën, kushtrim… eeeehheeeej… Vërtet një mrekulli. Dhe u nisën përfaqësuesit, i zgjodhi kush apo e vendosën vetë, ata më me fame, që kishin bërë trimërira, po edhe shkollë nëpër Europë, një nga një, vetëm, në grup, në këmbë, me kuaj, me makinat e rralla, vinin nga jashtë me anije, nga kryeqytete nga vende të humbura e kulla maleve, kalonin rreziqe, kufij, garnizone të turkut, mjegull, të serbit e grekut, erë dhe shi… e nga është rruga për në Vlonë?… për në të ardhmen? 

KARTELAT E 40 FIRMËTARËVE

Ata që firmosën, të shquar, me Ismail Qemalin në krye, që mbetën në histori, të tjerë, që dhanë pasuri e jetë, flori dhe gjak, të vrarë, një pjesë sakrifikuan dhe emrin, të goditur, të përndjekur, të harruar, të pa shpërblyer kurrë, të gjithë… 

Po sjell kartelat e tyre, duke nisur nga i pari, por duke i ndarë, ata që ndërruan jetë në vitet pas Shpalljes së Pavarësisë, pra pas 28 Nëntorit të madh e deri në mbarimin e Luftës II Botërore, e ata që vdiqën në atdhe, që i vdiq atdheu, pas 29 Nëntorit të kuq që sundimtarët e rinj do ta vendosnin si datë të çlirimit të vendit, si festën konkuruese dhe më të rëndësishmen për ata. 

Pas festës do të ishte masakra…  

   
1. ISMAIL QEMAL BEJ VLORA (1844-1919)

Nga Vlora. Familje patriotike, e larguar qellimisht në Selanik. Më 1858 shkoi në  gjimnazin e famshëm të Janinës “Zosimea”, ku pati shokë Sami Frashërin dhe Naim Frashërin. Më 1860 filloi punë si përkthyes i frëngjishtes në ministrinë e Punëve të Jashtme, në Stamboll, ku dhe u diplomua për drejtësi. Më 1868 u emërua kryesekretar i ministrisë së Punëve të Jashtme dhe dy vjet më vonë, deri më 1875, guvernator në Varnë në Bullgari dhe guvernator i Danubit të Poshtëm. 

Si kundërshtar i Portës së Lartë, e inernojnë në Qytahi, pranë Anadollit, vend ku qendroi deri më 1882. 

Në fillim të shek. XX, Ismail Qemali filloi t’i përkushtohej Shqipërisë. autonomisë së saj. U lidh me të gjitha kolonitë patriotike të shqiptarëve jashtë e vendit duke forcuar bashk:epunimin me Vlorën. 

Në nëntor 1908 hyri në parlamentin osman si deputet i sanxhakut të Beratit. Një vit më vonë u arratis nga Stambolli, shkoi nëpër Evropë, duke nisur kështu kalvarin e patriotit shqiptar. 

Afrohet me Luigj Gurakuqin, ndihmon “kryengritjent përgjithshme” të viteve 1910-1912. Është organizatoi kryesor i mbledhjes historike të 5 nëntorit 1912 në Bukuresht, ku u vendos se si duhej të ishte e ardhjma e Shqipërisë. 

Më 28 nëntor shpalli Pavarësinë e Shqipërisë nga Porta e Lartë, shtet më vete. Firmoi i pari dokumentin e pavarësisë kombëtare në Vlorë, “Ismail Kemal”. U zgjodh kryeministër i qeverisë shqiptare dhe ministër i Punëve të Jashtme. 

Do t’i linte detyrat shpejt, do të dorëhiqej e do ta shpërndante kabinetin e tij duke e dorëzuar pushtetin pranë Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit dhe do t;e largohej nga Shqipëria. Vdiq në Peruxhia të Italisë, në rrethana misterioze, I helmuar në hotelin ku kishte bujtur, fjalët e tij të fundit ishin: “Më hëngër në besë!”. Varri i tij është në Vlorë me shtatoren  me Flamur në dorë.

Familja, fëmijët e tij do të përndiqeshin nga regjimi komunist, do të burgoseshin e do të iknin…

2. DOM NIKOLL KAÇORRI (1862-1917)

Nga Bajraku i Lurës. Babai katolik, nëna myslimane. Më 1884 mbaroi studimet filozofiko – teologjike për meshtar dhe u shugurua në Shkodër. U  emërua famullitar në Durrës. Papa i asaj kohe e nderoi me “Kryqin e artë” për Kishë dhe Paqe”. Emërohet Ipeshkv. 

Gjatë viteve 1905-1907 drejtoi kryengritjen e armatosur kundër turqve në Kurbin. Më 1908 Kaçorri mori pjesë në Kongresin e Manastirit. Në nëntor të vitit 1912 si delegat i Durrësit mer pjesë në Kuvendin e Vlorës dhe firmosi Dokumentin e Pavarësisë: “Kaçorri”. U zgjodh nënkryetar i qeverisë shqiptare. 

Pas rënies së qeverisë, mërgoi jashtë atdheut, ku vazhdoi veprimtarinë politike e patriotike. Vdiq në Vjenë në maj 1917.

I harruar nga regjimi komunist…

3. VEHBI DIBRA AGOLLI (1867-1937)

Nga Dibra e Madhe. Biri i Myftiut atje, ku mori dhe mësimet e para. ndërsa studimet e larta i kreu në Stamboll. Kthehet në vendlindje si emëruar Myfti. 

Më 1909 mori pjesë në Kongresin e Dibrës. u zgjodh kryetar i Kongresit; më 1912. Firmosi Vendimin e Pavarësisë si përfaqësues I Dibrës me siglën në turqisht “Vehbi Dibra”. 

Haxhi Vehbi Dibra u zgjodh kryetar i Pleqësisë si dhe nënkryetar i qeverisë. Në vitin 1913, Qeveria e Përkohshme e Vlorës e ngarkon me detyrën e Myftiut të Përgjithshëm të Komunitetit Mysliman Shqiptar të mbarë Shqipnisë. Më do të jetë Kryetar i Gjyqit të Lartë të Sheriatit, i Kongresit të Parë të Myslimanëve Shqiptarë. Shkroi, përktheu dhe botoi kryesisht në revistën “Zani i Naltë” në Tiranë, ku dhe e mbylli jetën. 

I harruar nga regjimi komunist. 

4. JORGJI KARBUNARA – BABË DUDË KARBUNARA (1842 – 1917)

Nga Berati… Mësues i shqipes… bashkëpun:etor me Kostandin Kristoforidhin. Meshonte në shqip, por iu ndalua nga turqit, të cilët më 1895 i dogjën shtëpinë. Iu përkushtua Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në Korfuz. 

Kryen studimet e larta në Itali për italisht dhe në shekullin e ri u mor me hapjen e shkollave shqipe dhe mësimit të shqipes. 

Shkoi delegat i Beratit në Kuvendin e Vlorës, firmosi aktin e Shpalljes së Pavarësisë: “J. Karbunara”. U zgjodh anëtar i Pleqsisë. 

U konfliktua me ndjekësit e Esat pashë Toptanit, kurse ata të Haxhi Qamilit, kur hynë në Berat, e kapën dhe e tërhoqën zvarrë në qytet. Prej këtij dhunimi mbeti keq, me dëmtime derisa ndërroi jetë…

Ka një bust në vendlindje. 

5. ELMAS BOCE (1852-1925)

Nga Gjirokastra. Shok me Ismail Qemalin dhe me Naim e Sami Frashërin në gjimnazin e Janinës “Zosimea”. 

Mori pjesë në organizimin e degës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në qytetin e Gjirokastrës, themelues në klubin patriotik “Drita”, përkrahës i flaktë i shkollës shqipe të Gjirokastrës “Lirija”, etj. 

Ndërsa, në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Gjirokastrës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Dokumentin e Pavarësisë Kombëtare: “Elmas Boce”.

I harruar…

6. VELI HARÇI (1850-1914)

Nga Gjirokastra. Studimet i përfundoi në Stamboll si economist. ku u lidh me veprimtarë të çështjes shqiptare. kthehet në Shqipëri, i emëruar i Portës së Larë në nënprefekturën e Vlorës. Përfaqësoi Gjirokastrën në kuvendin e Vlorës dhe firmosi; “Veli Harçi”. 

I harruar…

7. DHIMITËR TUTULANI (1875-1937)

Nga Berati. Përfundoi gjimnazin “Zosimea” në Janinë e më tej vazhdoi studimet për jurist në Athinë. U kthye në Berat, ku filloi të punojë si avokat, ndërkohë bashkëpunëtor i veprimtarëve dhe idealeve kombëtare. Në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Beratit në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi aktin e pavarësisë kombëtare: “Dh. Tout.” 

Në dhjetor 1918 – delegat në Kongresin e Durrësit, në 1920 – delegat në Kongresin e Lushnjes. Përkrahës i politikës së Fan Nolit dhe më 1925 u zgjodh kryetar bashkie i Beratit. Mori pjesë edhe në formimin e kishës autoqefale shqiptare, që doli nga Kongresi i Beratit, më 1922. 

Në testament pasurinë e tij ia falte qytetit për shkolla, rrugë, etj.

Është gjyshi i Kristaq dhe Margarita Tutulanit,  të varur nga fashistët. 

8. ABDI TOPTANI (1864-1942)

Nga Tirana. Në vitin 1902 organizoi forcat kryengritëse kundër osmanëve në Shingjergj dhe Shupal. Në nëntor 1912 priti në Durrës Ismail Qemali dhe e shoqëroi atë deri në Vlorë, ku ngritën Flamurin… 

Në kuvendin e Vlorës, përfaqësoi Tiranën e Krujën dhe firmosi aktin e Pavarësisë:”Abdi”.U zgjodh ministër i Financave në qeverinë e parë shqiptare. 

Me ardhjen e Princ Vidit më 1914, caktohet ministër i Bujqësisë dhe Industrisë. 

Viti 1915 e gjen jashtë atdheut, në organizimet patriotike të shqiptarëve në Zvicër. 

Në Kongresin e Lushnjes u zgjodh antar i Këshillit të Lartë. Përkrahu kryengritjen e marsit 1922, të udhëhequr nga Bajram Curri…

I harruar…

9. ABAS DILAVER CELKUPA(1855-1926)

Nga Durrësi. Patriot dhe bashkëpunëtor në kryengritjet anti osmane. Priti në Durrës Ismail Qemalin, shkuan në Vlorë. Aktin e pavarësisë kombëtare e firmosi si delegat i Durrësit “Abas Dilaver”… 

I harruar…

10. XHELAL KOPRËNCKA (1876-1919)

Nga Skrapari. Veprimtar i luftës për çlirim kombëtar, pjesëtar i komitetit të fshehtë “Për lirin’ e Shqipërisë” në Korçë dhe Manastir. Përkujdesës për shkollën shqipe të Korçës, atë të vashave dhe djemve, etj. 

Si delegat i Skraparit, merr pjesë në shpalljen e Pavarësisë Kombëtare dhe firmosi Dokumentin: “elal Ko.” 

Merr pjesë në Kongresin e Durrësit si delegat nga Skrapari. I përndjekur, Koprëncka u vra pabesisht në vitin 1919 në Skrapar nga forcat greke.

 Djali i tij do të pushkatohej nga komunistët në 1979…

11. HAJREDIN CAKRANI (1860-1942)

Nga Fieri, i dinastisë së Cakranit. Shkollën e mesme e përfundoi në Janinë dhe u diplomua në Stamboll. Shërbeu si ushtarak në vilajete të ndryshme të perandorisë turke. Në vitin 1883 ai solli në zonën e Mallakastrës librat e para në shqip dhe hapi shkollën e parë shqipe në shtëpinë e tij.  

Veprimtar i lëvizjeve patriotike, shpërndarës i programeve kombëtare për emancipimin e vendit. 

Mori pjesë në Kuvendin e Vlorës, firmosi aktin: “Hajredin Cakrani”. Ai ka lënë një dëshmi të rëndësihme si askush, ditarët e tij mbi rrugëtimin e pavarësisë, ai ishte shoqëruesi kryesor i Ismail Qemalit nga Durrësi për në Vlorë. I besuan post ministror dhe kabineti i parë qeveritar i merrte pagat nga pasuria e tij. Dha ndihmesë të shquar në organizimin e ushtrisë së parë shqiptare, në pajisjen me armatime dhe stërvitje ushtarake. 

Mori pjesë si i mandatuar nga Mallakastra në Kongresin e Durrësit. Shkoi në Luftën e Vlorës, më 1920, komandoi me sukses disa njësi ushtarake 

Vdiq në vitin 1942, ndërsa teqeja, ku kishte varrin u hodh në erë gjatë regjimit komunist.

Familja e madhe e Cakranit, patriotike dhe veprimtare, do të përndiqej, me dënime të rënda, burgje, pushkatime e varje. 

12. ILJAZ VRIONI (1882-1932)

Nga Berati… Djali i Mehmet Ali Pashë Vrionit, patriotit të shquar, nënkryetarit të Lidhjes së Prizrenit, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë: “Iljas Vrijon” si delegat i Beratit.

Tre herë Kryeministër i Shqipërisë dhe disa herë si Ministër i Jashtëm dhe si Ministër i Plotfuqishëm i Shtetit Shqiptar (diplomat) në Paris e Londër. 

Deputet, i Parlamentit të Shqipërisë. Kryetari i delegacionit të Beratit në punimet e Kongresit të Lushnjës. Dekoruar nga Republika Franceze në vitet `20 me urdhërin e lartë “Grand Officier de la Légion d’Honneur”. Vdiq në Paris dhe u varros në Berat. Në vitin 1946, komunistët zhvarrosën eshtrat e tij dhe i hodhën ato në lumin Osum siç do të b;enin dhe me eshtrat e një deputeti tjetër, Poetit Kombëtar At’ Gjergj Fishta.

Iljaz Vrioni është babai i intelektualit të shquar Jusuf Vrioni, i burgosur politik dhe më pas përkthyes i parë I nivelit europian i Veprës së Kadares;e n;e frengjisht, ambasador në UNESCO, e dekoruar nga qeveria franceze…

13. SALI GJUKA (1876-1925)

Nga Peja… Mësimet e para i mori në vendlindje, ndërsa të mesmet në Shkup, ku familja e tij u shpërngul si shkak i përndjekjeve të pushtuesve osmanë. Ndoqi Fakultetin e Drejtësisë në Selanik dhe punoi në gjykatën e atij qyteti. Në vitin 1909 hapi shkollën shqipe në Pejë dhe një vit më pas do të jetë mësuesi i parë i shqipes në Normalen e Shkupit. 

Mori pjesë me armë në dorë në kryengritjen e përgjithshme të viteve 1910-1912. Me nismën e tij u formua në Selanik klubi shqiptar “Bashkimi”, 

Si përfaqësues nga Kosova dhe delegat i Pejës, Gjakovës, Plavës e Gucisë, mori pjesë në Shpalljes e Pavarësisë kombëtare dhe firmosi Aktin: “Salih Gjuka”. U zgjodh këshilltar i Pleqësisë (Senatit). 

Në janër 1913 filloi punën si drejtor i arsimit për qarkun e Beratit. Menjëherë hapi shkollën Normale të përkohëshme. Përkrahës i Kongresit të Lushnjes, mbështetës i Nolin, mori pjesë në lëvizjen e Qershorit 1924. 

U dënua me 10 vite burg për pjesëmarrje në vrasjen e Abdyl Ypit, akuzë që s’e pranoi kurrë. Bëri katër vite burg… 

Ka titullin “Mësues i Popullit”

14. MURAD TOPTANI (1867-1918)

Në internim lindi, në Aká (Turqi), ku kishin degdisur të atin e tij, Seremedin pashë Toptani për veprimtari patriotike shqiptare. 

Erdhi në Tiranë, kur po mbaronte shekulli XIX, kthehet në Stamboll, ku martohet me vajzën e Naim Frashërit, Asijen dhe sërish në Tiranë.  

Në një raport të shërbimit të fshehtë anglez të vitit 1916 shkruhet: “Murad beu: Nga familja e Toptanasve. kushëri ne Esatin, por në konflikt të vazhdueshëm me të; nga kjo shtrëngohet të jetojë jashtë shtetit. (…) Ka ndikim të madh në popullsinë e Shqipërisë së Mesme.”… 

Murad Toptani bashkëpunoi me shtypin e shqiptarëve jashtë atdheut. Mori pjesë në Kuvendin e Vlorës si delegat i Tiranës, firomosi Aktin: “Murad Toptani”. 

Pas rënies së qeverisë së Vlorës, Esat Pasha i dogji shtëpinë dhe një pjesë të madhe të pasurisë së tij që ndodhej brenda saj. Mërgon në Vjenë. Vjen për të vdekur në atdhe… 

Njihet si skulptori i parë shqiptar.

15. PANDELI CALE (1879 – 1923)

Nga Korça… Kreu liceun klasik francez të Aleksandrisë në Egjipt. Në vitet 1900-1904 punon në koloninë e Bukureshtit. 

Kthehet në Shqipëri. Bashkë me Themistokli Gërmenjin dhe Mid’hat Frashërin vuri bazat e Komitetit të Fshehtë Shqiptar në Selanik. Kryetar i shoqërisë “Banda e Lirisë”. Në 1909 sekretar i shoqërisë “Lidhja orthodhokse”. Në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1910-1912 drejtoi çetat e zonës së Korçës… 

Shoqëron kthimin e Ismail Qemalin në Shqipëri. Më 28 nëntor 1912 si delegat i Korçës, firmos Pavarësinë: “Pandeli Cale”. Emërohet Ministër i Bujqësisë, Industrisë dhe Tregëtisë. 

Vitet e Luftës së Parë Botërore i kalon në Zvicër, Ukrainë, Bullgari, Francë. 

Më 1919 kthehet në atdhe. Më 1920 hartues dhe firmëtar i Protokollit të Kapshticës. Më 1920 Prefekt i Korçës. Në shkurt 1921 deputet në të parin parlament shqiptar. Dhe vdes në një spital në Selanik.

16. LUIGJ GURAKUQI (1879-1925)

Shkodran… studenti i Kolegjit Saverian. Më pas në Kalabri, në liceun e Shën Adrianit, nënës i poetit Jeronim De Rada. 

Nga vitin 1906 takon Ismail Qemalin dhe nisi bashkëpunimin. U lidh me patriotin Bajo Topulli në organizimin e komitetit të fshehtë kombëtar. 

Në 1908 në Manastir, në Kongresin e Alfabetit, përfaqësues i Shkodrës, zgjidhet nënkryetar i Komisionit. Një vit më pas në Elbasan, themelohet shkolla Normale e mësuesve, drejtori i parë i saj.

Me armë në dorë në Kryengritjen e përgjithshme… takon sërish Ismail Qemalin nëpër kancelaritë e huaja në mbrojtje të Çështjes Shqiptare. Si përfaqësues i vetëm i Shkodrës merr pjesë në Kuvendin Kombëtar të Vlorës. Shkruan Deklaratën e Pavarësisë firmos aktin: “Luz Gurakuqi”. Ministër i Arsimit.

Më 1913 prapë nëpër Europë për të drejtat e Shqipërisë. Pret Princ Vidin. 

Themelues i “Komisisë letrare” të Shkodrës më 1916 dhe më vonë pjesëmarrës në Kongresin e Durrësit. Bashkëpunëtor me Nolin dhe Avni Rustemin. Ne qeverinë e Nolit emërohet ministër i Financave. 

Me triumfin e legalitetit, në dhjetor 1924, u largua përgjithmonë nga Shqipëria. E vrasin në Itali, në qytetin e Barit. Kushëriri i tij i dytë, Balton Stamollës, i bën atentat në rrugën që tani mban emrin e tij. poet dhe gazetar shkruhet në tabelë. A ishte dora e mbretit Zog, që urdhëroi të zbarazej ai revolver? Ka mbetur ende enigma….

17. DR. MYRTEZA ALI STRUGA (1876-1937)

Dibran që lindi në Strugë… Nuk dihet shumë për të, thonë historianët. Studioi për mjeksi dhe teologji dhe ishte Hafiz. 

Në Kuvendin e Vlorës, përfaqësoi Strugën dhe firmosii Aktin e Shpalljes së Pavarësisë: “Dr. H. Myrteza”. 

Shërbeu në Tiranë si mjek dhe farmacist, ku dhe vdiq vitin 1937 dy vjet para pushtimit…

  18. NURI SOJLIU (1870-1940)

Nga Struga. Veprimtar i lëvizjeve për çlirim kombëtar. pjesëtar i Klubit patriotik “Bashkimi”, që bëri të mundur çeljen e shkollës së parë shqipe të Strugës në vitin 1910. Mbështeti dy kongrese, atë Manastirit dhe atë të Elbasanit. 

Nuri Sojliu bashkë me babain e shenjtores Nënë Tereza, përgatitën një grup nxënësish nga Shkupi për t’i dërguar në Normalen e Elbasanit. 

Në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Strugës në Kuvendin e Vlorës, ku firmosi Aktin: “Nuri”. Mbështeti lëvizjet politico- demokratike të viteve `20. 

Në Strugë – rivarrimi i eshtrave të tij me ceremoni si firmëtar i Pavarësisë.

  19. YMER DELIALLISI (1873-1944)

Nga Shijaku. Mërgoi herët…

Bashkë me miqtë e tij Abdi e Murad Toptani, mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme dhe shkoi në Vlorë në Shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, ku firmosi: “Ymer”. Lajmëroi Shijakun që ta ngrinin Flamurin Kombëtar sa me parë dhe atje. 

Në Kongresin e Lushnjes ngarkohet me detyrën e kryetarit të bashkisë së Shijakut. U mpleks me kryengritjen e vitit 1922 dhe pas dështimit të saj, u largua jashtë vendit. Pas disa vitesh, i kthyer në atdhe, u arrestua dhe u burgos. 

Iu përkushtua luftës antifashiste. I dënuar nga nazistët, vdes në burg në Tiranë.

20. XHEMAL DELIALLISI (1880-1941)

Nga Shijaku. Veprimtar i lëvizjeve për çlirim kombëtar. Në nëntor 1912, delegat i Shijakut, merr pjesë në Spalljen e Pavarësisë. Firmosi Dokumentin në osmanisht “Xhemmalyyddin bej”. 

Gjatë viteve `20 përkrahu forcat e Bajram Currit dhe Elez Isufit. Më 1924 mbështeti kryengritjen e Fan Nolit. Pas dështimit të saj, u largua nga Shqipëria, për t’u rikthyer pas disa vitesh. U vendos në Tiranë, Vdes në Tiranën e pushtuar.

21. NEBI SEFA (1861-1942)

Nga Lushnja. Përkrahu Kongresin e Manastirit, shkrimin e shqipes me gërma latine dhe mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të viteve 1911- 1912. Në nëntor të atij viti u zgjodh delegat i Lushnjes për në Kuvendin e Vlorës. Nënshkroi Aktin e Pavarësisë: “Nebi Sefa Lushja”. 

Mori pjesë në organizimin e njësive të para ushtarake të qeverisë së Vlorës në zonën e Mallakastrës si i Ministrisë e Luftës, kreu i së cilës ishte Mehmet pashë Kalkandeleni Tetova (Dërralla). Në vitet `20 përkrahu kursin politik të ndjekur prej forcave fanoliane. Në vendlindje është busti i tij

22. ZYHDI OHRI (1872-1938)

Nga Ohëri. Studioi në Turqi dhe mori pjesë në lëvizjen kombëtare dhe luftën për çlirim nga osmanët. 

 I zgjedhur nga Ohri si delegate shkon në Kuvendin e Vlorës dhe firmoi Aktin e Pavarësisë: “Zuhdi Ohria”. 

U zgjodh në Senatit e dalë nga qeveria e Ismail Qemalit. Më pas, shkoi në Elbasan, ku bashkëpunoi me Aqif pashë Biçakçiun. Mbështeti qeverinë e Sulejman Delvinës, të dalë nga Kongresi i Lushnjes më 1920.

U SHUAN PAS ÇLIRIMIT:

23. QAZIM KOKOSHI (1882-1945)

Nga Vlora… Mësimet e para i mori në shkollën turke të qytetit të tij, Vlorës dhe më pas shkoi në Janinë, ku mbaroi gjimnazin “Zosimea”. 

Me t’u kthyer, u lidh me Klubin “Labëria”, iu përkushtua përhapjes së gjuhës shqipe në fshatrat e Labërisë. 

Mori pjesë në Kuvendin e Vlorës në nëntor 1912 si delegat i Vlorës. Firmosi Aktin e madh: “Qazim Kokoshi”. 

Në gusht 1913, Qeveria e përkohshme e Vlorës e caktoi me detyrën e nënprefektit të Lushnjes dhe më pas kryesekretar i Prefekturës së Vlorës…

 Pas rënies së Qeverisë së Vlorës pati takime si anëtar delegacion me Princ Vidin. U zgjodh deputet i Parlamentit të parë shqiptar. Pas tre vjetësh, në Lëvizjen e Qershorit të vitit 1924, u bashkua me grupin opozitar të Fan Nolit e Luigj Gurakuqit. Pas dështimit mërgoi në Itali e më pas në Austri. 

Pas amnistisë së mbretit, në 1928 u kthye në atdhe, por në vitin 1932 u arrestua me akuzën “Komplot kundër Zogut” dhe u burgos dhe lirohet në 1936. Pas vrasjes së dhëndrit të tij, dëshmorit Reshit Çollaku (i shoqi i së bijës), Kokoshi u arrestua nga GESTAPO dhe u internua në Bergamo. Kthehet në atdhe në 1945 dhe komunistët e arrestojnë menjëherë. 

Vdes nga torturrat në burgun e Vlorës.

24. JANI MINGA (1872-1947)

Nga fshati Shënpjetër i Fierit. U shkollua në Vlorë. U lidh me klubin patriotik “Labëria” që në vitin 1908. Duke qenë dhe mësues, mori pjesë në të gjitha kongreset arsimore, ndërkaq hartonte edhe tekstet shkollore: “Abetare kombëtare shqip përgatitore”, “Abetare shqip këndimore”, “Gramatikë e gjuhës shqipe” etj. 

Në korrik 1911 mori pjesë në kuvendin e Drashovicës, në mbështetje të Memorandumit të Gërçës. Në vitin 1912 fitoi në një konkurim në Janinë që të të jepte lëndën e historisë dhe gjeografisë dhe zgjidhet delegat i Vlorës për pavar:esinë dhe firmosi Deklaratën: “J. Minga” dhe, me t’u hapur shkolla e Vlorës, emërohet drejtor i saj. 

Do të jetë përkrahës i Nolit gjatë rebelimit të qershorit 1924 dhe mbajti fjalën e rastit kur u futën në Tiranë. 

Vite më vonë iu përkushtua arsimit. 

Në 1944 dy djemtë e tij, të përfshirë në luftën antifashiste, u mbyllën në kampet naziste të Mat’hauzenit. Kthehet vetëm njëri, që do të humbë jetën në “një aksident të çuditshëm”. Dhimbje pas dhimbjeje, Jani Minga. “Mësues i Popullit”

25. THANAS FLOQI (1884-1945)

Nga Korça… U laurua në Athinë në fakultetin e drejtësisë. Në vitin 1905 shpërngulet në qytetin Xhejmstaun. Merr pjesë në themelimin e shoqërisë “Malli i Mëmëdheut” më 1906. Shërben si kronikan i gazetës “Kombi” të Sotir Pecit. Kthehet në atdhe në korrik 1908, qëndron në Vlorë. Themelon mandolinatën “Labëria” dhe bëhet dirigjent i saj. 

Në Kongresin historik të Vlorës shkon si delegat i Korçës dhe më 28 nëntor 1912 firmoi Vendimin e Pavarësisë: “Thanas V. Floqi”. 

Caktohet gjyqtar në Elbasan. Ka përkthyer mjeshtërisht në shqip veprat “Tre muskëtjerët” e A. Dumasë, “Jeta Ushtarake” të E. de Amiçis, romanet “Ditët e prapme të Pompeit” të Lyttonit, “Arsen Lupeni kundra Sherlock Holmesit” të M. Leblanc; ka botuar dhe një fjalor italisht – shqip më 1939. Më 1910 botoi një gramatikë të gjuhës shqipe. 

Me të mbaruar Lufta II Botëore dhe vijnë në pushtet vdes në Elbasan.

 
26. ARISTIDH RUÇI (1875-1950)

Nga Sheperi i Zagorisë, fshati i Çajupit, shkoi në gjimnazin “Zosimea” në Janinë. 

Kthehet në Vlorë, i bashkohet klubit patriotik “Labëria” dhe nis dhënien e mësive të gjuhës shqipe te të vegjlit. Me armë në dorë merr pjesë në kryengritjen e përgjithshme më 1911. Si delegat i Vlorës shkon në Kuvendin që shpalli pavarësisë dhe firmosi Aktin: “A. Ruci”… dhe prapë në luftë, në atë të Vlorës të 1920. Anëtar i federatës “Atdheu” me kryetar Avni Rustemin. Zgjidhet në kryesinë e Bankës Kombëtare Shqiptare më 1937; frymëzoi krijimin e degës së Kryqit të Kuq në Vlorë. Pushtuesit fashistë e internuan në Itali… Vdes në Vlorë.

27. FERIT VOKOPOLA (1887-1969)

Nga Berati, lindur në Vokopolën e tij… Studioi në Stamboll, ku kishin mërguar. Kthehet në atdhe… 

Në nëntor 1912 – delegat i Lushnjes, shkon në Kuvendin e Vlorës. Aty firmosi Aktin e Pavarësisë Kombëtare: “M. Ferit Vokopola”. Ndërkaq babai i tij, Mustafa Vokopola, ishte prefekt i Vlorës. 

Iu përkushtua mësimeve fetare, përkthimit të Kur’anit. Më 1920 mori pjesë në organizimin e Kongresit të Lushnjës. Ishte ndër themeluesit e Medresesë së Tiranës dhe bashkëpunëtor i njohur i shtypit laik e fetar. 

Gjatë kohës së monarkisë do të jetë deputet i Beratit, ministër i Bujqësisë. Do të botojë veprën fetare “Gjëmimi i Tomorrit”, përmbledhjes me vjersha “Symbyllazi dhe ëndërrime”. La në dorëshkrim Kalendarin osman dhe Kur’anin. Mbylli sytë përgjithmonë në Durrës. I harruar…

28. SHEFQET DAJIU (1882-1946)

Nga Elbasan… Shkollën e lartë e përfundoi në Stamboll. U kthye në vendlindje, ku vazhdoi veprimtarinë patriotike, të nisur në kryeqendrën e Turqisë. 

Dhe ndihmesën e tij në organizimin e Kongresit të Elbasanit dhe hapjen e Normales. Kryengrita e përgjithshme e gjeti në Dibër, duke hapur shkolla shqipe e duke shpërndarë tekstet shqip. 

Në nëntor 1912 shkon në Vlorë si delegat i Elbasanit dhe firmosi aktin: “Shefqet Daji”. Iu përkushtua aktivitetit pedagogjik. Botoi një abetare për shkollat fillore. 

Në vitet `20 është deputet në Parlament shqiptar. Bashkëpunoi me Aleksandër Xhuvanin në shoqërinë kulturore “Kopshti letrar” dhe në revistën e këtij klubi me të njëjtin emër. 

Pas mbarimit të Luftë II Botërore fitimtarët e arrestojnë si bashkëpunëtor me pushtuesit për të vdekur në burg.

29. ZIHNI ABAS KANINA HAMZARAJ (1885-1957)

Nga Kanina e Vlorës, nga ishte dhe Ismail Qemali, por dhe bashkëshortja e Skënderbeut… 

Z. Kanina u dallua si politikan e diplomat. Që në vitin 1906 u emërua nënpunës i konsullatave turke në Greqi, Bejrut, Maltë, etj. U burgos prej autoriteteve turke, kur u kthye në Shqipëri dhe u aktivizua me grupet patriotike. Mori pjesë në kryengritjen e përgjithshme të vitit 1911. 

Në kuvendin e Vlorës si delegat i Vlorës, firmosi Dokumentin: “Zihni Abbas Kanina”. U zgjodh drejtor i përgjithshëm në ministrinë e Punëve të Jashtme. Do të ishte një nga themeluesit e shkollës tregtare të Vlorës, ku dha mësim gjuhën frënge. Iu përkushtua arsimdhënies. 

Me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, Kanina u bë pjesë e Ballit Kombëtar, përkrah mikut të tij të vjetër të idealit Mid’hat Frashërit. 

Fitimtarët e arrestojnë në vitin 1951, e burgosin. Duke e lënë në harresë dhe mosmirënjohje, vdes në burgun e Tiranës…

30. QEMAL KARAOSMANI ELBASANI (1875-1949)

Nga Elbasani. Studimet e larta i përfundoi në Stamboll për shkenca politike dhe administratë. Filloi punën në Janinë e më pas u shpërngul në Berat, ku bashkëpunoi për çlirim kombëtar me patriotët si Jorgji Karbunarën dhe Iljaz Vrionin duke nisur dhe me shpërndarjen e librave shqip, 

Punoi në organizimin e Kongresit të Elbasanit në vitin 1909. Kishte popullaritet…

Në nëntor 1912 u zgjodh delegat i Elbasanit në Kuvendin e Vlorës firmosi Dokumentin: “Qemal Elbasani”. 

Ajo penë me të cilën nënshkruan firmëtarët Aktin, shume vite më vonë do të gjendej në shtëpinë ë Karaosmanit dhe më 1962 iu dorëzua Arkivit të Shtetit.

Qemal Elbasani u bë pjesë e administratës civile në qeverinë e Vlorës.  Mbështeti qeverinë e Sulejman bej Delvinës, të dalë nga Kongresi i Lushnjes dhe për disa vite ishte asamblist. Ka qenë zgjedhur kryetar bashkie në Elbasan. 

Vitet e Luftës II Botërore i kaloi i mënjanuar. Pas çlirimit u harrua. Vdiq në Kavajë… Fëmijët e tij  do të përndiqeshin e persekutoheshin si klasë e pasur bejlerësh. 

31. DHIMITËR BERATTI (1888-1970)

Lindi në Korçë… Në Rumani përfundoi fakultetin e shkencave politike e atë juridik. Kthehet në Korçë, pas vitin 1905 punoi si mësues në shkollën e parë shqipe të Korçës. Anëtar i klubit patriotik “Dituria” që në themelim më 1908… sufler në shfaqjen e dramës “Besa” të Samiut… metafora e suflerit të besës në veprimtaritë patriotike… merr pjesë në Kongresin e Elbasanit. Në 1910 në Kongresi i dytë të Manastirit. 

Është me Ismail Qemalin në mbledhjen e Hotel “Kontinental”-it në Bukuresht. Zgjidhet delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit. Firmos Aktin historik të shpalljes së pavarësisë: “D. Beratti”. 

U emërua “drejtor i përgjithshëm” në gazetën e qeverisë së Vlorës “Përlindja e Shqipëniës” dhe u zgjodh anëtar i Pleqësisë (Senatit). 

Më 1913 sekretar i delegacionit shqiptar në Londër, në Paris dhe Romë, etj. Po këtë vit administrator i spitaleve të vendit. 

Në korrik 1914 emigron në Rumani, ku punoi për krijimin e kishës ortodokse shqiptare të Rumanisë. Beratti është delegat i shqiptarëve të Bukureshtit në Konferencën e Paqes më 1919. 

Më 1924 në Sofje me detyrën e kryekonsullit. Ne vitet 1926 – 1934 punon si sekretar në Ministrinë e Jashtme. Më 1935 ministër i ekonomisë kombëtare. Një vit më vonë ministër në Romë. Ë pas sekretar shteti i kulturës popullore në qeverinë e Mustafa Merlikës. Antar i Institutit të Studimeve Shqiptare në Tiranë. Pas rënies së qeverisë së Rexhep Mitrovicës, u largua nga Shqipëria përgjithmonë, u vendos në Itali, ku u mor me veprimtari të shumta patriotike.

Mbretëria rumune më 1932 e dekoroi me medaljen “Grand Officer De La Courron Roumania”. 

Ka botuar dy vëllime me titull “Shqipëria më 1937”, model për shkrimin e historisë së shtetit shqiptar. Dekoruar me urdhërin “Për veprimtatri patriotike” të klasit të parë. 

Shuhet pas një aksidenti automobilistik në Romë.

32. DHIMITËR MBORJA EMANOIL (1884-1945)

Nga Mborja… Anëtar i shoqërisë “Dituria” të Korçës më 1908. Kryetar i shoqërisë patriotike të shqiptarëve të Bukureshtit. Boton e shpërndan programin e komitetit të fshehtë “Për lirinë e Shqipërisë”. 

Më 5 nëntor 1912 merr pjesë në mbledhjen e Bukureshtit me Ismail Qemalin.. Më 28 nëntorit 1912, firmos Aktin e Pavarësisë në Vlorë: “Dh Emmanuel” në emër të kolonisë së Bukureshtit. I dha qeverisë së parë një shumë prej 1000 frangave si fond i krijimit të Ministrisë së Financave. 

Në shkurt 1915 zgjidhet këshilltar pranë shoqërisë së “Komunitetit Ortodoks Shqiptar të Bukureshtit”, në mbrojtje të shkollës shqipe. 

Rreth vitit 1920 dhuroi shtëpinë e tij në Korçë për ta bërë Liceun Kombëtar. Më 1924 mbështet qeverinë e Nolit. Largohet në Rumani për t’u rikthyer në atdhe vite më vonë. Por do të vdesë në Bukuresht.

33. DHIMITËR ZOGRAFI (1878 – 1947)

Nga Korça… Kishin mërguar në Rumani nga fundi i shekullit XIX. Më 1906 merr pjesë në themelimin e shoqërisë patriotike të shqiptarëve te Bukureshtit “Bashkimi-Unirea”. 

Është një nga organizatorët e mbledhjes së Bukureshtit në fillim të nëntorit 1912 dhe në fjalën q;e mbajti tha se patriotët “kanë besim të plotë në veprimin e Kombit shqiptar pas udhës që tregoi z. Ismail Qemal Beu e se kanë për të bërë sa mundet me gjithë shpirt e me të gjitha mënyrat për shpëtimin e Atdheut”. 

U zgjodh delegat i kolonisë shqiptare të Bukureshtit për të marrë pjesë në Shpalljen e Pavarësisë. Më 28 nëntor 1912 firmos Aktin: “Dimitri Zografi”. Anëtar i pleqësisë. 

Në dhjetor 1912 bashkë me Dhimitër Emanoilin shkojnë në Brindisi… Kundërshton vendimet e padrejta të Konferencës së Parisit në kurriz të popullit shqiptar dhe firmos protesta drejtuar kryesisë së saj në qershor 1919. 

Vdis në Bukuresht.

34. BEDRI PEJANI (1885- 1946)

Nga Peja… Shkollohet në “Robert Kolezh” dhe vazhdon studimet e larta për histori në Universitetin e Stambollit. 

Delegat në Kongresin e Dytë të Manastirit (1910), dhe sekretar i Komitetit të Kosovës” (1918-1924). 

Në nëntor 1912 u zgjodh përfaqësues i Plavës, Gucisë, Gjakovës dhe Pejës, mer pjesë në mbledhjen e Vlorës dhe firmosi Aktin e Pavarësisë: “Bedri Pejan”. Mbështetës i rebelimit të Fan Nolit dhe antar i KONARE-s. 

Iu përkushtua mbrojtjes së të drejtave të Kosovës dhe të Çamërisë. Ka bashkëpunuar edhe me aktorin e famshëm shqiptar Aleksandër Moisiu. Mori pjesë në Komintern dhe u fut në lëvizjen nacionalçlirimtare. Nga janari deri në mes të qershorit 1944 ishte kryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit. 

Më 1945 u arrestua në Shkodër nga Sigurimi i Shtetit dhe iu dorëzua autoriteteve jugosllave. Vdiq i helmuar në spitalin-burg të Prizrenit.

35. SPIRIDON ILO (1876 – 1950)

Nga Korça… Mësues në shkollën shqipe të vashave. Mërgoi në Bukuresht ku u lidh me koloninë shqiptare të atjeshme. Mori pjesë mbledhjen e Bukureshtit. Thuhej se Spiridon Ilo solli flamurin shqiptar që u ngrit në Vlorë. 

Në mbledhjen e 28 nëntorit, si përfaqësues i Korçës firmosi Aktin e Pavarësisë: “Spiro T. Ilo”. Në vitin 1913 u kthye në Rumani. Në vitin 1916 shkoi në New York, ku vazhdoi veprimtarinë patriotike. Në vitet `20 botoi e shpëndau kartolina me temë patriotike. Botoi komedinë “Vërtet ëndërr” dhe përmbledhjen me vjersha patriotike “Dëshirat e zemrës”. Është autori i këngës “Eja, mblidhuni, këtu, këtu”.

Themeloi shoqërinë e parë diskografike “Albanian Phonograf Records” në vitin 1923. Regjistroi për herë të parë Himnin tonë Kombëtar. Kallëpet e pllakave i solli në Shqipëri dhe (në 1946) Komitetit Ekzekutiv, meqënëse ishin prej bakri, i dha për t’i futur në bazamentet e antenës së Radio Korçës. 

Iu lidh një pension si Patriot i Rilindjes Kombëtare. Por në heshtje. Vdiq në Korçë.

36. QEMAL MULLAJ (1881-1966)

Nga Berati… Shkollën e lartë e përfundoi në Stamboll, për gjeografi. Pas daljes së kushtetutës xhonturke dhe faljes së lirisë, u kthye në Shqipëri, zgjodhi të banonte në afërsi të Lushnjes dhe nis nga veprimtaritë patriotike kundër osmanëve dhe predikoi pavarësinë e atdheut. 

Si delegat i Lushnjes mori pjesë në kuvendin historik të Vlorës të nëntorin 1912 dhe firmosi Aktin: “Qem. Mullaj”. Pas rënies së qeverisë së Vlorës dhe me nisjen e Luftës I Botërore, u largua nga Shqipëria. U kthye në atdhe rreth vitit 1920. Deputet në parlamentin e parë shqiptar. Pas varrimit të atentatorit Avni Rustemi në Vlorë, më 1 maj 1924, mbështet forcat e kryengritjes. Pas rrëzimit të kabinetit të Nolit, ikën sërisht jashtë atdheut. Mendohet se mund të ketë organizuar një atentat kundër Ahmet Zogut… 

Vitet e fundit të jetës i kaloi në Tiranë, në qetësi. Nderohet me urdhërin “Për veprimtari patriotike të klasit I”.

37. MUSTAFA MERLIKA KRUJA (1887-1958)

Nga Kruja e Skënderbeut… Fundi i dhjetëvjeçarit të parë të shek. XX e gjen në Stamboll, në Institutin Superior, Fakulteti i Shkencave Politike. Herë e përjashtonin nga shkolla për veprimtari patriotike, teksa shkruante artikuj në shtypin liberal në njohje të gjuhës shqipe.  Diplomohet 1910… 

Kthehet në atdhe dhe punon mësues në Durrës, drejtor i arsimit në Elbasan, etj, por dhe sekretar në çetat kryengritëse… 

 Dy vjet më vonë për në Vlorë si delegat i Krujës. Shkon me Ismail Qemalin që të shpallnin Pavarësinë. E firmosi aktin: “Mustafa Asim Kruja” dhe caktohet sekretar i parë i qeverisë së parë. Pastaj nënprefekt i Vlorës. . 

Në qeverinë e Princ Vidit do të jet;e këshilltar i Arsimit Publik. Burgoset nga Esat pashë Toptani, autoritetet italiane e internojnë në ishujt e Favignano-s. Nis Lufta I Botërore dhe ikën në Caserta, kthehet në Durrës në 1918. Merr pjesë në Kongresin e Durrësit dhe propozon Shkodrën si kryeqytet. Merr pjesë në Konferencën e Paqes në Paris, etj.

Gjatë kohës së Kongresit të Lushnjës organizon qëndres:en antiserbe në Dibër e Lumë. Mbron Tiranën me 200 krutanë kundër esadistëve. Bashkëfarkëtoi “Bashkimin e shenjtë”, etj, etj.

Përkrahu “Lëvijen e Qershorit” të1924 dhe emërohet prefekt i Shkodrës e më pas, me ardhjen e Legalitetit, shkoi në Itali. Vendoset në Zara, ku ra në kontakt me intelektualët Xhevat Korça, Ernest Koliqi, Kostantin Kotte. I përkushtohet gjuhësisë. Me miqtë e tij punoi që veprimtaritë e komunistëve rusë të mos kishin lidhje me Shqipërinë.  

Kur vendi pushtohet nga fashistët Italianë, ndodhej ne Gjenevë, ku ndiqte me vëmendje dhe ankth zhvillimet në Shqipëri. Kthehet…

Më 1940 ishte pjesë e Institutit të Studimeve Shqiptare, pararendës i Akademisë së Shkencave dhe nis punën për hartimin e një Fjalori të Përgjithshëm të Gjuhës Shqipe. 

1941-1942: Kryeministër i Shqipërisë. Një lëshim ky që Italia u bënte “ekstremistëve të nacionalizmit shqiptar”. Iu dha rëndësi e dorës s;e parë çështjes së Koosvës. Merlika kërkon heqjen e sopatave liktoriane nga Flamuri i Shqipërisë. 

Gjithashtu Kruja ngadalësoi procesin e fashistizimit dhe të italianizimit të vendit dhe u bëri kërkesë partizanëve për bashkëpunim, gjë q:e u hodh poshtë prej tyre.

Me vrasjen e Qazim Koculit dhe prefektit Lele Koçi në Vlorë, Merlika-Kruja dha dorëhqejen. 

Mbas kapitullimit të fashizmit, i bëjnë atentat… shkon në Vjenë, I vdes djali i vogël dhe s’kthehet më në Shqipëri. 

Në Itali me Ernest Koliqin rithemelojnë Bllokun Kombëtar Indipendent. Shkon në Egjipt, Francë, SHBA… 

Familja në Shqipëri do të përndiqej, e persekutohej pa ndërprerje.

Mustafa Kruja-Merlika la një vepër me rëndësi gjuhësore, didaktikë dhe histori, monografi, kujtime, përkthime dhe letërkëmbim të vyer.

Me botimin e tyre nuk u morën shteti me institucionet përkatëse, por nipi i tij, Eugjen Merlika, duke shpenzuar paratë e dëmshpërblimit të burgut dhe të internimeve të tij.   

TRE KARTELAT E FUNDIT, NJË SIMBOLIKË TRAGJIKE:

FRASHËRLLIU DHE KOSOVARI DHE I PUSHKATURI

NË ATDHE… 

38. MID’HAT FRASHËRI (1880-1949)

Shkrimtar, politikan dhe diplomat, përkthyes, publicist e albanalog, veprimtar, kryetar i Ballit Kombëtar dhe i Komitetit “Shqipëria e lirë”… 

Nga dera e frashërllinjve, biri i Abdyl Frashërit dhe nip i Naimit dhe Samiut… 

Lindi në Janinë. Shkoi në Stamboll, punoi  në administratën turke dhe më pas kaloi në Selanik. Në vitin 1908 filloi botimin e gazetës “Liria” në Selanik. Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, më 14 nëntor – 22 nëntor 1908 dhe u zgjodh kryetar i Kongresit duke qenë 28 vjeç. 

Vjen në Kuvendin e Vlorës për të shpallur Shqipërinë të pavarur si delegat i Elbasanit dhe firmosi: “Mid’hat Frashëri”. Në qeverinë e Ismail Qemalit zgjidhet ministër i punëve botore. Më 30 mars 1913 jep dorëheqjen nga kjo detyrë. Mirëpriti ardhjen e Princ Vidit në Shqipëri dhe u angazhua në Ministrinë e Punëve të Jashtme. 

Shkon në disa shtete të Evropës. Në vitin 1916 vendoset në Bukuresht, ku arrestohet nga policia dhe internohet në Moldavi. Në vitin 1918, me mbarimin e Luftës së Parë Botërore, lejohet të largohet dhe vendoset në Lozanë të Zvicrës. Më 1920 shkon në SHBA. Kthehet në Shqipëri në vitin 1922. Në janar 1923 fillon detyrën e Ministrit Fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë në Athinë, deri në dhjetor 1925. I zhgënjyer nga zhvillimet politike në Shqipëri dha dorëheqjen dhe deklaroi largimin e tij nga aktiviteti politik. Më 1927, fillon të botojë në Tiranë, revistën “Dituria” dhe themelon librarinë “Lumo Skëndo”, emri i tij letrar. 

Pas pushtimit të vendit nga Italia, vendos të rikthehet në politikë. Më 1941 është ideologu kryesor dhe një nga themeluesit e Organizatës “Balli Kombëtar”. Kundërshtar i komunistëve, u detyrua në nëntor 1944, të largohet nga Shqipëria dhe të vendoset në Itali. 

Gjatë një udhëtimi për në Nju Jork në tetor 1949, ‘në rrethana misterioze”, në dhomën e një hoteli vdes papritur. 69 vjeç. E helmuan? Policia sekrete sovjetike ishte e lidhur me Sigurimin shqiptar…  

Eshtart e tij kthehen në atdhe pas shumë vite më pas, pas rënies së komunizmit me një ceremony të lartë shtetërore.

Ndërkaq historiani Uran Butka, kryetar i Fondacionit që mban emrin e Mithat Frashërit, ka risjellë verën e tij shumë vëllimëshe, me një titull kuptimplotë “Gjeniu I Kombit”

39. REXHEP MITROVICA (1888-1960)

Nga Mitrovica, pinjoll i një familje atdhetare. Të ikur nga Shkodra. Mësimet e para dhe dije fetare i mori në gjuhën turke në Mitrovicë, pasatj n:e gjimnazin mbretëror të Selanikut dhe shkollën e lartë në Paris, por e ndërpet me vdekjen e të atit… 

Njëzetvjeçar, në 1908, u fut me shokë të tij në veprimtaritë për Kongresin e Manastirit. Dhe nuk u ndal më, shkoi në Kuvendin e Vlorës me Sali Gjukan dhe Bedri Pejanin si delegatë të Gjakovës, Pejës e Gucisë, ndërsa Kosova ishte e pushtuar nga serbët. 

Firmoi Aktin Kombëtar: “Rexhep”. 

Më 7 mars 1914, Mitrovica mori pjesë në pritjen që iu bë princ Vidit në në Durrës. Me fillimin e Luftës së Parë Botërore u largua në Austri. Më 1916 u vendos në Vjenë dhe studio në Universitet, katër vjet me radhë në shkencat pedagogjike, poliglot, me dije të gjera dhe do të bëhej ministër Arsimi në 1921 në atdhe. 

Menjëherë nisa nga puna per krijimin e një rrjeti arsimor dhe të një biblioteke kombëtare në Tiranë. Bashkëpunon me amerikan:et për shkollën profesionale Harry Fultz 

Mërgon sërish dhe kthehet sërish në fillim të viteve ’40. I përkushtohet aksionit të pajtimit të gjaqeve në Kosovë. Së bashku me Ago Agajn, Xhaferr Devën dhe Vehbi Frashërin ndihmuan hebrenjtë të mos kapeshin nga nazistët dhe te kalonin në Shqipëri. Goditi dhe ushtrinë italiane, që iu bë krah malazezëve kundër shqiptarëve dhe e arrestohet nga fashistët. Burgoset në Porto Romano… 

Zgjidhet kryetari i parë i Komitetit të Lidhjes II të Prizrenit dhe Kryeministër i Qeverisë së Regjencës nën pushtimin gjerman, mban dhe postin e Ministrit të Kulturës, gjithmonë në shërbim të kauzës së Shqipërisë. 

Në nëntorin e 1944, “grupi i kosovarëve”, pasi Rexhep Mitrovica dhe dorëheqjen, mori rrugën e mërgimit. Me fitoren e komunistëve në Shqipëri, Mitrovica shkon në Itali dhe më pas në Turqi… vdes në Ankara.

40. LEF NOSI (1873-1946)

Nga Elbasani… nga një familje e kamur ortodokse pranë Kalasë. Pasi kreu shkollën fillore në vendlindje, të e mesmen e përfundoi në Athinë dhe nis të lartën për farmaci. Zotëronte pesë gjuhë të huaja, krijoi bagazh të madh kulturor, etnograf, numizmat, filatelisti i parë, njohës dhe mbledhës i antikuareve, koleksionist i famshëm në Ballkan, arkeolog.

U lidh me lëvizjen antiosmane, u lidh me Faik Konicën në Londër dhe 1907 shtypën Programin Politik të tyre, Shqip:eria me 4 vilajete, shteti laik, etj. Në vazhdim të çështjes, shkon në SHBA, Filadelfia. Kthehet në Elbasan dhe zgjidhet kryetar i klubit “Vllaznia”. Merr pjesë në Kongresin e Manastrit, që do të donte të bëhej në Elbasan, mbështet alfabetet shkodrane të Mjedës dhe Fishtës, prandaj dhe më pas mbahet Kongresi Arsimor i Elbasanit. 

Më 1910 botoi në Elbasan gazetën “Tomorri”. Shoqata “Afërdita” që e drejtonte, krijon Bandën Muzikore të Elbasanit. Mbështet hapjen e “Normales” dhe jep mësimin e shqipes në shkollën e mbrëmjes. 

Shkëlqen si gazetar dhe përkthen artikuj europianë, të shtypit francez, austro hungarez, etj, që lidheshin me Shqipërinë, prandaj dhe xhonturqit e arrestojnë dhe e interrnojnë duke krijuar një alarm të madh në patriotët dhe simpatizantët e tij. E lirojnë pas 9 muajsh. I rikthehet gazettes së tij “Tomorri” me Ciklin e Kreshnikëve dhe albanalogji dhe përgatit një abetare të përgjithshme.    

Niset për në Kuvendin e Vlorës në 25 nëntor 1912 si delegat i Elbasanit, bashkohet me ata të Kosovës, takohen me Ismail Qemalin te “lundra e Petovës” në Fier. Telegrafojnë në qytetet nga vinin, që dhe ata të ngrinin Flamurin Kombëtar. E firmosi Aktin: “Lef Nosi”. 

 Më 5 dhjetor 1912 mori detyrën e ministrit të postë-telegraf-telefonit. Mbi pullat turke u vu vula shqiptare me shqiponjën e krenore, sipër së cilës shkruhej: Shqipënia. 

Nosi u zgjodh delegat i Elbasanit në Kongresin e Durrësit në dhjetor 1918. Një vit më vonë ishte pjesë e delegacionit shqiptar të Versajës. 

Ndërkaq drejtonte si bashkëpunëtor revistën “Kopështi letrar”, që dilte në Elbasan, etj, etj. 

 Me lëvizjen e 1924 caktohet kryetar bashkie i Elbasanit. Ishte mbështetës i Nolit dhe kur ai ikën, i dhuron Nosit violinën e At’ Gjergj Fishtës dhe qenin e tij, Capin. 

Me fitoren e Legalitetit, tërhiqet nga jeta politike, i përkushtohet histories, etnografisë, albanalogisë, shkencave shoqërore, etj. 

Më 1924 botoi serinë e vyer të revistës “Dokumenta Historike – për t’i shërbye historis s’onë kombëtare”. Ruajti Dokumentin origjinal të Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare dhe e botoi si fletëpalosje në jubileun e 25-të. Kështu ai dokument do të ishte i mbrojtur nga falsifikimet e mundëshme më pas. Gjë që ndodhi. Madje do të vidheshin dhe punë të Lef Nosit dhe arkivi i tij…

Antimonarkist, ruante bindjet demokratike dhe nuk pranoi kërkesën e Mbretit Zogu I për t’u bërë ministër. 

Fashistët Italianë, me ta pushtuar Shqipërinë, internojnë Lef Nosin. Ktheht në atdhe në 1942.  Një vit më vonë merr pjesë në Kuvendin Kombëtar që e shkëpuste Shqipërinë nga Italia dhe e rishpallte shtet të pavarur dhe neutral. 

Dëshmohet të ketë thënë, kur vjen në Tiranë dhe po banonte në hotel “Dajti” se po merrem me politikë në moshë të thyer se “Çunat janë të rinj dhe nuk e dine se serbi e ka me hile…”  

Zgidhet kryetar i Asamblesë Kushtetuese, anëtar i Këshillit të Regjencës, institucion i mbretit në mungësë. “Regjenca nuk ka patur lidhje me gjermanët, – do të deklaronte në gjyq Lef Nosi, – politika e Regjencës ishte ruajtja e pavarësisë së Shqipërisë dhe ikja e pushtuesve…” Në këtë kohë iu dha një ndihmë e madhe shpëtimit të hebrenjve. 

Por komunistët që kishin marrë pushtetin me grykën e pushkës, e arrestuan dhe gjyqi iu bë në Teatër, që kishte marë emrin “Kosova”. Letra në mbrojtje të tij erdhën nga jashtë, mikja e tij skoceze, albanalogia Margaret Hasluck i shkruajti dhe Enver Hoxhës, shkëlqesi i drejtohej… por si përgjigje shkëlqyen plumbat e skuadrës së pushkatimit  

 Qeni, që ia kishte dhuruar Noli, Capi, atë ditë angulliu, qau shumë, hapi një grope dhe thonj, u shtri atje dhe s’u ngri më…

Lef Nosi është ende pa varr. 

DOSJE QË S’MBYLLET…

Me rëndësi të përhershme, me vlera të patjetërsueshme, ekzistenciale, dramatike, e varfër nga grabitjet dhe pakujdesitë, me falsifikime, me mosmirënjohje dhe harrime të pafalshëm, gjithmonë e madhërishme deri në shenjtëri.

Po ku është Deklarata?    

Historianë zyrtarë e mendojnë të vështirë gjetjen e tij, aq sa duket, sipas tyre, sikur është më mirë të mos gjendet… 

Ndërkaq një albanalog me origjinë shqiptare, por që ka jetuar në Turqi, Alpan, autor i shumë librave studimorë, bën të njohur një dokument nga Arkivi Osmane që “Deklarata e Pavarësisë e 28 nëntorit 1912 i Shqipërisë ishte brenda pëlqimin Osman dhe miratimin e kabinetit…”.

Ndërkaq në Tiranë avokati Kujtim Cakrani, pasardhës i firmëtarit Hajredin Cakrani, të cilit i ka botuar kujtimet tepër të çmuara e Pavarësië, e kam shkruar, ka hedhur në gjyq institucione shtetërore, pra shtetin, që pse nuk është dhe nuk gjendet ku është Dokumenti autentik i Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912, 

Sipas avokat ai dokumet është si dokumenti i pronësisë së shtëpisë, ne e kemi shtëpinë e përbashkët, Shqipërinë, por nuk kemi dokumentin. Ku është? Pse fshihet? Pse nuk gjendet? Ai ka zbuluar se deri në 1944 ai dokument themeltar ka qenë, i ruajtur në Kasafortën e Bankës Kombëtare të Shqipërisë dhe kur çelsat i morën fitimtarët, ai dokument u zhduk dhe përdorej një i falsifikuar, ku qenë fshirë mjaft firma, hedhësit e së cilës ishin vrarë apo burgosur nga regjimi dhe ishin shtuar firma të atyre që nuk kanë qenë në shpalljen e Pavarësisë, si p.sh, xhaxhai i diktatorit Enver Hoxha. 

Avokati Kujtim Cakrani kërkon në emrin e gjithë shqiptarëve, për Shqipërinë…

Ne dhe shteti jemi të lirë dhe të të pavaruar aq sa është ky dokument vërtet brenda nesh. 

Duket sikur fatin e atyre firmave, të ngjashme me rrënjët, patën dhe vetë firmëtarët, me jetët si vdetëtima errësire. 

Ata mbeten personazhet e një drame të madhe të historisë. Të jashtazakonshëm, edhe kur janë trajtuar si të tillë, edhe kur janë goditur. Bronzi i fytyrave të tyre me ato plasaritje është bërë me heroik, duke marrë epicitetin tronditës të përjetësisë…

Duhet ndryshimi. Marrëdhënia e re, nderimi i thellë dhe lartësimi suprem i atyre 40 firmëtarëve dhe i 83 delagatëve që hodhën themelet e Shqipërisë së re, bënë shtetin e saj të parë modern. 

Një panteon për ata, me aq kolona sa ç’ishin, që do të mbanin qiellin që do të kishim mbi krye…

           Monumenti i Pavarësisë në Vlorë                          Memoriali i Pavarsisë në Tiranë