Histori – Page 197 – Dielli

OLYMPE- QYTETI I ZEUSIT

November 9, 2021 by s p

Besnik Imeri/

Shikojmë disa të dhëna interesante për fortifikimin pellazgjik të Olympes, i cili ndodhet në fshatin Mavrovë të rrethit të Vlorës. Qytetin e Olympes, pa e identifikuar me këtë emër, e ka përmendur edhe Ugolini, gjatë kohës që ndodhej në një vështrim të shpejtë të rrënojave të Amantias pranë fshatit Plloçë. Ai tregon:

“Të bollshme janë mbetjet arkeologjike që gjenden në perëndim të fshatit Ploçë, në një largësi më së shumti dy orë (bëhet fjalë për ecje më këmbë ose me kalë). Në qytet (që vendasit e quajnë “gjutet”), lokalitet që gjëndet rreth një orë rrugë në perëndim të Plloçës, gjenden të shpërndara aty-këtu nëpër tokë blloqe kuadratikë, të të njëjtit tip me të cilat janë ndërtuar muret e Plloçës. Sipas gjithë gjasave, ato i përkisnin murit mbrojtës ose ndërtesave të mëdha të këtij “qyteti”. Ka blloqe të tjera të të njëjtit tip, të shpërndara nëpër tokë në qafë të Bosit (mund të jetë qafa e Buallarit), që gjendet pranë po këtij vendi…”

Nga ky përshkrim i Ugolinit nënkuptohet që mund të bëhet fjalë për fortifikimin antik që ndodhet në fshatin Mavrovë, e identifikuar nga arkeologu Burhan Dautaj me Olympen e lashtë, në perëndim të fshatit Plloçë dhe të fortifikimit antik të Amanties. Mbetja e toponimit “qytet” tek vendasit brez pas breezi, ashtu siç e pranon edhe Ugolini, tregon për një qytet të lashtë.

Burhan Dautaj, arkeologu që ka zhvilluar tre ekspedita aty: në vitin 1961, 1974 dhe 1979, si dhe zbuluesi i identitetit të Olimpes, thotë se se ajo fillesat e banimit të saj i ka në periudhën e bronzit. Ndjekim disa nga pohimet e tij:

“…Kodra e kalasë, mbi të cilën shtrihet qyteti antik ilir i Mavrovës ka formën e një trapezi të çrregullt me zgjatje nga perëndimi e jug-perëndimi në një varg taracash të sheshta, që sot zihet nga lagja Çakallovoj. Në vazhdim të platformës nga verilindja ngrihet një kaki e quajtur nga vendasit “Maja e Zanit”, e cila në antikitet me sa duket ka luajtur rolin e akropolit…Sipërfaqja e kalasë brenda mureve rrethuese arrin rreth 15 ha…Në fazën e hershme të ngritjes së këtij vendbanimi të fortifikuar, ai kapte majën e Rrethunit (kuota 284 m), ndërsa me zhvillimin e qytetit sipërfaqja e tij gati dyfishohet…

Mure të fuqishme me gjatësi rreth 1300 m mbronin pothuajse nga të gjitha anët qytetin, veçanërisht nga ana perëndimore, që janë dhe faqet më të buta të kodrës…Në skajin jug-lindor të tij aty ku ndërpritet rënia shkëmbore…nga ky trakt duken vetëm dy rradhë gurësh (lartësi 1.20 m dhe gjatësi 3 m) me blloqe gëlqeror të punuara me forma katërkëndore të gufuara nga faqja e dukshme e tyre…Një trakt muri në pjesën veri-perëndimore të kalasë 21 m i gjatë, 3.25 i lartë dhe 2.80 m i gjërë…ka blloqe guri trapezoidale dhe katërkëndore (1.80 m x 0.60 m). Në rreshtin e tretë nga fundi, shfaqen gurëlidhësat tërthorë, që lëvizin nga 2.85 deri në 3 m. Themeli i ngritur nga gurë të papunuar, ku duken qartë gjurmët e nxjerrjes së tyre është lënë si thëmbratë (xokolaturë)…”

Përsa i përket kronologjisë së këtij fortifikimi arkeologu Burhan Dautaj dallon dy periudha ndërtimi, ku e para, përfaqësohet nga muri i brendshëm rrethues me blloqe trapezoidalë dhe faqe të papunuara e të fryra. Kjo periudhë ndërtimi ka të bëjë me fazën më të hershme të këtij vendbanimi të fortifikuar.

Burhan Dautaj, nisur nga objektet arkeologjike të gjendura brenda mureve të rrethimit të kalasë, është i mendimit se ajo nuk e kalon shek. VI p.e.s: “Brenda mureve të kalasë gjurmët e jetës sot për sot (vitet 70-të të shekullit të kaluar) nuk shkojnë përtej shek.VI p.e.s. Këtë e vërteton qeramika arkaike, disa fragmente skyfosash korintik si dhe disa fragmente enës të pikturuara të tipit devollit. Kjo etapë lidhet me karakterin para e protourban të këtij vendbanimi…”

Por ekzistenca e blloqeve të gurëve gjigandë (ciklopikë) deri në 3 m gjatësi në muret e këtij fortifikimi, flasin për një periudhë shumë më të hershme të këtij vendbanimi të fortifikuar. Ndërsa gjetja e një shpate bronzi, e cila njihet si e shek, XI-X p.e.s, e përforcon këtë hershmëri:

“Objekti më i hershëm që ka të bëjë me periudhën paraurbane të banimit të kësaj zone është një shpatë bronzi e gjatë 0.67 m. Ajo është gjetur pas prishjes së një tume në vendin e quajtur “sirokëmbë” në perëndim të fshatit Mavrovë dhe jo shumë larg tij, buzë lumit Shushicë. Si tip shpate është…e njohur gjërësisht në tërë Europën që nga veriu i saj deri në Mesdhe dhe si kohë kap fundin e bronzit dhe fillimin e hekurit, shek. XI-X p.e.s. Ngjashmërinë më të madhe kjo shpatë e ka me shpatën e Matit, të Pazhokut dhe sidomos me atë të Vajzës…”

Prandaj, Burhan Dautaj është i detyruar të pranojë një hershmëri më të madhe të jetës në zonën pranë kalasë, të paktën deri në pesë shekuj më parë, kur pohon:

“Fillimet e jetës në zonën përreth kalasë së Mavrovës, duhen kërkuar qysh në fundin e epokës së bronzit, të dokumentuar me shpatën e gjetur në tumën e sirokëmbës.”

Por, ne këtu kemi të drejtë të dyshojmë se kjo shpatë ka qënë e një komandanti apo drejtuesi të trupave mbrojtëse të kalasë së Olympes, se përndryshe, nuk do të varrosej me gjithë shpatën. Vetë ekzistenca e tumës pranë këtij fortifikimi, nuk bën gjë tjetër veçse vërteton në mënyrë të njëkohshme edhe ekzistencën e tij. Prandaj, mund të pohojmë pa frikë, se fortifikimi i Olympes i ka fillimet e tij në periudhën e bronzit. Në ndihmë të këtij pohimi na vijnë edhe blloqet gjigandë (ciklopikë) të gurëve të murit në pjesën juglindore, jugperëndimore dhe perëndimore të këtij fortifikimi, të cilat dallojnë me gjatësinë e tyre deri në 3 m.

Trakt muri pellazgjik. Olimpe në Mavrovë të Vlorës. Foto.B.Dautaj.

Për identifikimin e fortifikimit të Mavrovës me Olympen antike, Burhan Dautaj jep fakte të pakundërshtueshme:

“…Përmendja e qytetit ilir Olympe në burimet e shkruara dhe veçanërisht prerja dhe hedhja në qarkullim e monedhave autonome prej bronzi me emrin e qytetit: OΛΥΜΠAΣΤAN, e verifikojnë këtë vendbanim të fortifikuar…8 monedhat e Olympes janë jo vetëm të rralla në llojin e tyre, por paraqesin një interesa të veçantë për historinë e lashtë të vendit tonë, sepse ndihmojnë për të rënë në gjurmët e mbeturinave antike të qytetit ilir të Olympes të kumtuar nga Stefan Bizantini. Në këto monedha, në përgjithësi të ruajtura mirë, lexohet në shpinë legjenda: OΛΥΜΠA – ΣΤAN (OLYMPA – STAN)…Ndeshja e monedhave të Olympes në një numër relativisht të konsiderueshëm në kalanë e Mavrovës, që ndodhet brenda trekëndëshit Apolloni-Orik-Amantia, jo vetëm përforcon mendimin e mësipërm, por ajo çka është më e rëndësishme, na jep mundësinë e identifikimit të rënojave antike të kalasë së Mavrovës në rrethin e Vlorës, me qytetin ilir të Olympes…Për lokalizimin e qytetit Olympe në kalanë e Mavrovës kemi dhe një të dhënë tjetër arkeologjike me shumë vlerë, vulën prej balte të pjekur që mban emrin OΛΥΜΠAΣ (OLYMPAS)…”

Pra, Olimpe, nisur nga fillesat e ndërtimit të saj, në periudhën e bronzit, periudhë e luzmimit të pellazgëve; ashtu siç tregohet edhe në fotot e mësipërme, por edhe nga këto përmasa të gurëve, mund të themi se, muret e saj janë ndërtuar nga pellazgët vendas. Gjithashtu, nga fotot e mësipërme vemë re se teknikat e punimit të mureve të Olympes janë të ndryshme, nëqoftëse disa trakte muresh janë të ngjashme me ato të Amanties dhe Matohasanajt, me mure poligonalë me kllapa dhe me “dhëmbë”, disa të tjerë janë të ngjashëm me ato të Foinikes, me gurë të mëdhenj, kuadratikë, kënddrejtë dhe me rreshta.

Trakt muri poligonalë. Olimpe në Mavrovë të Vlorës.

Description: Description: Image result for kalaja e cerjes

Trakt muri pellazgjik. Olimpe në Mavrovë të Vlorës.

Trakt muri pellazgjik. Olimpe në Mavrovë të Vlorës. Foto.B.Dautaj.

Për emrin e këtij qyteti janë shfaqur mendime të ndryshme: Disa e lidhin me emrin e Olimpes, nënën së Aleksandrit, të tjerë, përfshirë dhe zbuluesin e saj arkeologun B.Dautaj, e lidhin me vajzën e Pirros së Epirit, Olympen. Por, vetë B.Dautaj, kur analizon mbishkrimin e gjetur në Olympe është i mendimit se emri i saj vjen prej adhurimit të Zeusit. Ky supozim është më i qëndrueshëm, pasi në Amantia dhe Olympe adhurimi i Zeusit ka qënë shumë më i dukshëm se sa në qytetet e tjera të Epirit dhe Ilirisë, gjë që shfaqet qartë tek monedhat që këto dy qytete kanë prerë. Por adhurimi i Zeusit lidhet ngushtë edhe me Olimpin, vendqëndrimin e kryeperëndisë dhe perëndivetë tjera pellazge, prandaj dhe vetë qyteti ka marrë emrin Olympe.

Por në Olympe, siç e kemi thënë më lart, ashtu si dhe në Amantie, adhuroheshin të gjitha perënditë e panteonit pellazg të Olimpit. Këtë e tregon edhe një gjetje e arkeologut Burhan Dautaj në nekropolin e këtij qyteti:

“…një Pelike prej balte ngjyrë okër rozë, me figura në reliev…trupi i pelikes ka trajtë konike…pllaka e vendosur në të dy faqet ballore të pelikes paraqet figurën e Hermesit lakuriq, me pelerinë krahëve. Me dorën e djathtë ai mban një kerykeion…Hermesi paraqitet i ulur në një terren shkëmbor…Qëndrimi i qetë i Hermesit në këtë pllakë është diçka e rrallë për këtë hyjni, i cili zakonisht paraqitet gjithnjë në lëvizje dhe aktivitet…Në të dyja pllakat kemi të njëjtën paraqitje të një çifti të rinjsh, ndoshta Afërdita me Adonisin. Që të dy janë në këmbë të zënë për dore. Femra mban një rrobë të gjatë deri në fund të këmbëve dhe të lidhur me një rrip në mes…djaloshi është paraqitur krejt lakuriq…”

Por edhe adhurimi i veçantë i kryeperëndisë pellazge, Zeusit, në Olympe dhe Amantie pranohet njëzëri nga mjaft arkeologë me emër, shqiptarë dhe të huaj:

“… K.Paçit si mbështetje për lokalizimin e Amantisë në Plloçë, i shërbeu edhe kulti i përhapur i Zeusit të Dodonës, të vrejtur tek monedhat…”

Ndërsa Skënder Anamali pohon: “Në ballë të perëndive të nderuara në Amaniti është Hyu, Zeusi. Në Amanti, Zeusi del në përgjithësi me tiparet e hyut dodonas…Zeusi i monedhave të amantëve…Hyu dodonas është parë edhe në një kokë prej guri gëlqeror të gjetur në Ploçë…Mbi flokë ai mban kurorë gjethesh dushku. Hyu është paraqitur me një pamje të qetë dhe njëkohësisht madhështore…” Koka e Zeusit me kurorë dushku është symbol i patjetërsueshëm i Zeusit të Dodonës.

Kurse arkeologu Burhan Dautaj pohon: “Që Zeusi ka qënë hyjnia më e adhuruar e Olympes e tregojnë edhe monedhat autonome prej bronzi me legjendën OΛΥΜΠA-ΣΤAN të prera e të hedhura në qarkullim nga qyteti. Tipi kryesor i këtyre monedhave mban në faqet kryet e Zeusit dhe në shpinë atributin e tij, rrufenë, të rrethuar me kurorë dushku…”

Burhan Dautaj, pas zbulimit të Olimpes pranë fshatit Mavrovë të Vlorës në vitin 1961, gjatë ekspeditës të vitit 1979, midis të tjerave zbuloi edhe 36 monedha; 13 të Lidhjes Epirote, 6 të Apollonisë, 6 të Amanties, 3 të Orikut, si dhe 8 monedha të vetë Olympes. Gjithashtu janë gjetur edhe 5 monedha të tjera të Olympes në vende të tjera, nga të cilat 3 në Amantie, duke e çuar në 13 numrin e monedhave të gjetura të Olimpes. Në këto monedha ndodhen fytyrat e perëndive pellazge apo simbolika pellazge.

Monedha të Amanties:

1) Kryet Zeusit me kurorë dushku, në shpinë Rrufe AMAN – TΩN; 2) Krenët e Zeusit dhe të Dionës, në shpinë gjarpër i rrotulluar (kutullaç), AMAN – TΩN, kurorë dushku; 3) Busti i Artemisës me stefane, në shpinë Flakëse AM-AN-TΩN, kurorë dafinash…

Monedha të Olympes:

-Tip Zeus-Rrufe, tre monedha; Faqe: Kryet e Zeusit me kurorë dushku; Shpinë: Rrufe, OΛΥΜΠA- ΣΤAN, kurorë dushku.

-Tipi Athina-Gjarpër, dy monedha; Faqe: Kryet e Athinasë me përkrenare korintike; Shpinë: Gjarpër i përdredhur rreth një shkopi, OΛΥΜΠA- ΣΤAN, kurorë dafine.

-Tipi Apollon-Obelisk, tre monedha; Faqe: Kryet e Apollonit me kurorë dafine: Shpinë: Obelisk, OΛΥΜΠA- ΣΤAN, kurorë dafine.

Adhurimi i Zeusit në Olimpe, përveç monedhave, identifikohet edhe në një mbishkrim të zbuluar rastësisht në vitin 1982 brenda rrethimit të akropolit, i shkruar në greqisht:

“Zeusit të Madh ia kushton politarhu Aiskinas, i biri i Simias dhe synarkontët Ksenuli i biri i Damarmemenit, Prauli i biri i Strabiut, Zoiri i biri i Antanorit, Arkelau i biri i Aleksandrit, si dhe gramateusi, Nikandri i biri i Adulit…

I kushtohet Hyjit më të preferuar që adhuronin olimpasit. Dhe kjo është e kuptueshme prej vetë emrit që gëzonte qyteti, banorët e të cilit, sipas traditës antike, e lidhin prejardhjen e tyre ndoshta prej këtij hyji…Që Zeusi ka qënë hyjnia më e adhuruar e Olympes e tregojnë edhe monedhat autonome prej bronzi me legjendën “OΛΥΜΠA- ΣΤAN” të prera dhe hedhur në qarkullim nga qyteti. Tipi kryesor i këtyre monedhave mban në faqe kryet e Zeusit dhe në shpinë atributet e tij, rrufenë, të rrethuar me kurorë dushku…Zbulimi i këtij mbishkrimi brenda mureve rrethuese të qytetit, më saktë në zonën e akropolit, lejon që të mendojmë që në të ardhmen, të biem edhe në gjurmët e ndonjë tempulli të ngritur nga Olympasit për nder të Zeusit.”

Pra, olympasit, adhurimin e veçantë ndaj Zeusit, të cilin e quajnë të Madh, e shprehin jo vetëm në monedha, por edhe në këtë mbishkrim në gur, dhe, ajo që thotë Burhan Dautaj, se ata e lidhin origjinën e tyre me këtë kryeperëndi, nuk është pa gjë.

Trakt muri pellazgjik. Olympe në Mavrovë të Vlorës. (Foto.Shtator-2021)

Në vërtetim të kësaj vjen një fakt interesant, mënyra e veçantë dhe forma e veçantë e qeverisjes së Olympes, madje ndryshe dhe nga Amantia dhjetë km larg saj, ashtu siç thotë edhe Burhan Dautaj, ndryshe nga qytetet e tjera në Iliri dhe Epir. Ndjekim B.Dautaj:

“Shfaqja e Politarhut në Olympe është një emërtim i ri që ndeshet për të parën herë në magistraturat e Ilirisë dhe të Epirit. Nga mbishkrime greqisht të zbuluara në vendin tonë për Dyrrahun, Apoloninë, Amantian, Bylisin, qytetin e Klosit (Nikaja) dhe Dimalen njihet Pritani si magistrat eponim, ndërsa për Buthrotin (koinimi i Prasaibëve) funksionari më i lartë cilësohet strategu. Përveç politarhut, gjithmonë për herë të parë, me emërtimin synarkonte, jepen edhe anëtarët e këshillit, emërtim ky që nuk e ndeshim në asnjë mbishkrim greqisht të botuar për qytetet tona antike ilire.”

Ndërsa Pier Kabane për këtë mbishkrim shprehet, se ai është nga të rrallët e gjetur në këtë vendbanim (Olympe), emri i të cilit është konfirmuar nga gjetja e tetë monedhave bronzi, prania e katër synarhontëve dhe një sekretar pranë politarhut tregon se qyteti ka ditur të ngrejë një organizim institucional të mirë strukturuar.

Por mjaft interesant është edhe emërtimi i këtij qyteti tek monedhat “Olympa – Stan”, ku prapashtesa “stan” do të thotë “vend”, pra vendi i Olympes. Sot e kësaj dite, kjo prapashtesë përdoret për të treguar vendet matanë detit Kaspik, Uzbeki-Stan, Kazaki-Stan, Kirgiz-Stan, Afgani-Stan, Paki-Stan, prapashtesë e cila mund të jetë e njëjtë me fjalën ‘vend’, pra, vendi i uzbekëve, vendi i kazakëve, vendi i kirgizëve, vendi i afganëve. Si rrjedhojë edhe emërtimi “Olympa-Stan” duhet të thotë vendi i Olympasve. Fjala ‘stan’ mund të jetë me të njëjtin kuptim si fjala ‘land’, landinë, lëndinë. Se çfarë lidhje ka kjo prapashtesë dhe këto vende me pellazgët e Kaukazit nuk e dimë? Por dimë gjithashtu, që në shqip “stan” do të thotë një vendbanim i barinjve, pra i një populli blegtor. Prandaj mund të hamendësojmë se edhe në këto vende, të përmendura më lart, në lashtësi kanë qënë shumë të përshtatshme për zhvillimin e blegtorisë, gjë që mendoj se nuk e kanë humbur edhe në kohën e sotme. E tillë ka qënë edhe Olympia në prehistori një fortifikim i barinjve. Por një fortifikim që mbronte stanet e Zeusit në Kaoni, pasi dihet që Kaonia, dhe në veçanti lugina e lumit që e përshkon atë fund e krye, janë një vend ideal për zhvillimin e blegtorisë. Që në këtë luginë të mrekullueshme, të lakmuar shumë sot nga të huajt, mund të ketë pasur kullotat dhe stanet Zeusi e tregon adhurimi spektakolar i tij tek olympasit e lashtë.

Por në një këndvështrim tjetër dhe për të krijuar një bindje më të plotë, emri Olympe i këtij fortifikimi pellazgjik mendoj se tregon, që kjo kala, së bashku me Amantien, kanë qënë fortifikimet fundore në mbrojtje të luginës kaone me një zhvillim të madh të blegtorisë (gjë që ka ardhur deri në ditët e sotme), e cila, hamendësojmë se ishte pronë e perëndive të Olimpit me në krye Zeusin, ku ata kishin edhe stanet e tyre. Vetë emri i Olympes: OΛΥΜΠA- ΣΤAN, fjalë për fjalë e vërteton këtë të dhënë, Stani i Olimpit. Prandaj, emri Olympe i këtij fortifikimi pellazgjik mendoj se tregon, që kjo kala ka qënë fortifikimi fundor në mbrojtje të kësaj lugine që ishte pronë e perëndive të Olimpit me në krye Zeusin.

Në këtë kuptim, duke kujtuar edhe adhurimin e jashtëzakonshëm të Zeusit në Olympe, të përshkruar nga ana jonë më lart, gjë që e shtyn B.Dautaj të mendojë se në akropolin e saj Zeusi mund të ketë pasur edhe një tempull; ndërsa në Amantie adhurimi i tij i dëshmuar në një basorelief guri, si dhe në monedhat e qytetit; mund të hamendësojmë se këto dy fortifikime mbronin stanet e Zeusit në këtë luginë të Kaonisë.

Hamendësojmë se kalaja e Olympes sëbashku me atë të Amanties janë dy fortifikime të kohës së lashtë të pellazgëve, të cilat mbyllnin dhe mbronin pjesën fundore të luginës së lumit, që sot njihet me emrin Shushicë, të banuar nga fisi luftarak i kaonëve. Po t’i shikosh sot nga pikëpamja strategjike: Olympe ndodhet në rrëzë të lumit Shushicë, në krah të djathtë të rrjedhjes së tij, ku përkundruar ka vargamalin që fillon në Kaninë të Vlorës dhe vazhdon deri në fshatin Kallarat e më tej, me dy maja të larta mbi 2000 m, atë të Qorres dhe atë të Çikës; Ndërsa Amantia ndodhet në rrëzë të malit të Kudhësit me një lartësi mbi 2000 metra. Pra në krah të këtyre dy qyteteve ka male të lartë me borë që shkrin vetëm në verë dhe të pakalueshëm nga reparte luftarake sulmuese; ndërsa midis tyre, në një distancë ajrore 10-12 km ka kodrina, pllaja të vogla dhe lugina. Një mësymje nga veriu, pjesa e poshtëme e luginës, i vendos kundërshtarët midis dy kalave si ‘sanduiç’. Kësaj po t’i shtojmë edhe kalatë e Kaninës, që ndodhet në veriperëndim të Olympes; atë të Hadërajt që ndodhet në veri, dhe atë të Amonicës që ndodhet në veriperëndim të Amanties, të cilat sëbashku krijojnë një kurorë mbrojtëse, atëhere hyrja në luginë bëhet mjaft e rrezikshme.

Besnik Imeri (marë nga libri “Epiri Pellazgjik”)

Takim me martirët: i Lumi at Çiprijan Nikaj, ofm, martir

November 9, 2021 by s p

Ditën e 11 marsit të vitit 1948, në moshën 47 vjeçare, at Çiprijan Nikaj i doli përpara vdekjes si të ishte duke shkuar për të kremtuar Meshën e shenjtë.

R.SH. – Vatikan

Vazhdojmë me ciklin radiofonik tё redaksisë shqipe të Radio Vatikanit – Vatican News “Takim me martirët”. Sot nё pjesën e dytё 26-tё dom Gjovani Kemal Kokona, na njeh nga afër me figurën, shembullin, porosinë dhe lutjen e tё Lumit Atë Çiprijan Nikaj, ofm.

I Lumi Atë Çiprijan Nikaj ishte një françeskan shumë i devotshëm, i përvuajtur, korrekt dhe i heshtur. Admirohej përshpirtëria e tij e ndër fretër ishte shembullor në zbatimin e të gjitha rregullave të jetës françeskane. Sistemi i ri ateist që u imponua duhej ta “çlironte” shoqërinë prej ndikimit të Kishës, si rrjedhojë edhe nga një frat shembullor e njeri i Hyjit si Atë Çiprijani.

Më 15 nëntor 1946 u arrestua në Shkodër, akuzat e sajuara ishin nga më të ndryshmet e që këto të pranoheshin nga i arrestuari shoqëroheshin me lloj torturash çnjerëzore. Vuajtja sigurisht nuk është e këndshme, por fisnikëron fitoren e arritur”. E drejt kësaj fitoreje u bë gati të shkojë Padër Çipriani kur dëgjoi vendimin e Gjykatës: me pushkatim. Ishte data 28 dhjetor 1947, ditë e diel, klimë Krishtlindje. Po më tepër ta dëgjojmë dom Gjovanin Kemal Kokona:

Që në fillim mund të themi se ‘ëmbëlsia e shpirtit’ e karakterizoi gjithë jetën e martirit Atë Çiprijan Nikaj e sigurisht kjo dukuri zë fill prej familjes së tij shumë mikpritëse dhe të urtë. Ai ishte djali i vetëm mashkull i çiftit Mhill Nikaj e Prenda Ali Marashi. Lindi në Shosh më 17 shtator 1900 e tre më ditë më pas u pagëzua me emrin Dedë. Kur ishte vetëm 5 vjeç bashku me të motrën Luçen, mbetën jetim nga i ati. Që në moshë të vogël mësoi t’u binte veglave muzikore e veçanërisht flautit, aq sa muzikanti i famshëm françeskani Atë Martin Gjoka do ta angazhojë në bandën e tij muzikore.

Është pikërisht në këtë periudhë që ai njihet me fretërit e kuvendit të Gjuhadolit në Shkodër, ndërsa zemra e tij po i hapej dhuratës së thirrjes që Zoti po i bënte. Qartësia e kësaj thirrje do ti bindë etërit françeskanë që ta dërgojnë, kur ishte 16 vjeç, në kuvendin në Maria Lankowitz të Austrisë për periudhën e noviciatit, në përfundim të të cilit do të marrë kushtet e para duke u bërë kështu pjesë e Provincës së Zojës Nunciatë të fretërve minorë të Shqipërisë. Studimet bazë do ti kryejë po në Austri, në Graz. Pas një periudhe qëndrimi në Shqipëri do të largohet përsëri, këtë herë për në Itali, ku do të përfundojë studimet teologjike, në Romë fillimisht e më pas në Pescia afër Pistojës. Pas bërjes së kushteve të përjetshme rregulltare, do të shugurohet meshtar në Romë më 25 korrik 1924. Me kthimin në Shqipëri do të vendoset në Gjuhadol nga ku do të largohet vetëm për të çuar deri në fund kalvarin e tij heroik.

Veprimtaria e tij kryesore që mësimdhënëia, krahas saj do ti besohen edhe shumë detyra të tjera ndër të cilat edhe ajo e zgjedhjes si Ministër Provincial i Fretërve duke hyrë kështu në historinë e deriatëhershme të provincës si ministri provincial më I ri në moshë. Detyra e tij si provincial përkoi me kohën e pushtimit të Shqipërisë nga Italia e Atë Çiprijani do të tregojë zell meshtarak duke iu kundërvënë me forcë ndërhyrjeve politike brenda drejtimit dhe jetës së fretërve e të Provincës. Kjo edhe do të bëjë që ai të shihet me sy jo të mirë nga autoritet fashiste italiane të cilët kërkojnë largimin e tij nga Shqipëria e nga drejtimi i provincës dhe, ironi e fatit, autoritet komuniste shqiptare më vonë një nga akuzat që do t’i bëjnë është pikërisht për bashkëpunim me fashistët. Por Atë Çiprijani ishte i fokusuar në mbarështimin e ungjillit e jo të lojërave politike.

Siç dëshmojnë të gjithë ata që e kanë njohur: ishte shenjt i vërtetë. Me një trup mesatar, lëvizje të shkathëta, ishte një frat shumë i devotshëm, i përvuajtur, korrekt dhe i heshtur. Admirohej përshpirtëria e tij e ndër fretër ishte shembullor në zbatimin e të gjitha rregullave të jetës françeskane. Një nga ato vajza që e pati mësues besimi e rrëfystar, Antoneta Lacaj, thotë se: “[kishte] sy të qeshur. Ishte i dashur…, i bukur. Njeri i shenjtë. Nuk e ngrinte kurrë zërin. Figura e tij morale ishte shumë e lartë”. Ndërsa Prof. Sami Repishti, shok i tij i burgut, thotë: “Ishte një njeri që kishte aftësinë të buzëqeshte edhe në tortura”. Bashkëvëllai i tij, Atë Ambroz Martini, që për një periudhë e pati si Guardian (Epror) në Gjuhadol, dëshmon: “[Atë Çiprijani] Kishte një natyrë të butë dhe ndërgjegje shumë delikate … [por] në çështje të rëndësishme nuk bënte lëshime … Dinte t’i afronte shumë të rinjtë, i mirëpriste, bisedonte dhe qeshej me ta … Për mua, Atë Çiprijani, që atëherë ishte shenjt”. Kur hipën komunistët në pushtet ai ishte me detyrën e guardianit në Gjuhadol. Sistemi i ri ateist që u imponua duhej ta “çlironte” shoqërinë prej ndikimit të Kishës, si rrjedhojë edhe nga një frat shembullor e njeri i Hyjit si Atë Çiprijani.

E më 15 nëntor 1946 u arrestua në Shkodër dhe e mbyllën në seksionin e Sigurimit e më vonë po në kuvendin e Gjuhadolit kthyer ndërkohë në burg. Akuzat e sajuara ishin nga më të ndryshmet e që këto të pranoheshin nga i arrestuari shoqëroheshin me lloj torturash çnjerëzore. Por siç dëshmon bashkëvuajtësi i Atë Çiprijanit, Prof. Repishti, “ai, i cili ishte i torturuar më shumë se unë, përpiqej të më jepte kurajo”. Gjithashtu prof. Repishti tregon: “Kur e kthenin nga torturat (zakonisht pas mesnatës), nuk ishte në gjendje të ecte, e sillnin dy policë të cilët e përplasnin në dhomë ku shpeshherë ishte pa ndjenja. Ishte i lidhur duarsh e këmbësh”, si dhe: “Në atë kohë unë isha i ri e Kisha frikë, por Atë Çipriani më jepte shpresë dhe thoshte: «Edhe kjo do të kalojë». Kjo gjë më jepte forcë të madhe shpirtërore”. Për forcën e madhe shpirtërore të Atë Çiprianit dëshmon edhe bashkëvuejtësja tjetër, Terezina Zorba. Ja si thotë ajo: “e prune të masakruem … çorapet dhe këmisha nuk i shkëputeshin prej trupit për shkak të plagëve, porse kurajon e kishte nelt. Një ditë më thotë: «mos u ban marak se kishat e kompanjelat kan me i prish tana, por nuk ka rëndësi se ato janë gurit e tullash, por duhet të rujm rininë mos të prishet nga vlerat morale e fetare se kishat i bajmë ma t’bukra»”.

Eshtë për tu theksuar se këtë kalvar Atë Çipriani nuk e jetonte si një rastësi, ai jetonte realitetin historik të kohës së tij. Në fakt kohë përpara arrestimit ja si e përcjell këshillën e tij Antoneta Lacaj: “Një herë është shprehur: «Duhet ta mbani fenë, sepse ne shpejt do të na vrasin». Ne e pyetëm: «Pse do t’ju vrasin?». Ai na përgjigji: «Komunistët këtu do të bëjnë siç bënë në Spanjë, do të vrasin të gjithë njerëzit që besojnë në Zot, duke menduar se në këtë mënyrë do ta zhdukin fenë, por feja nuk do të zhduket». E na thoshte: «Aftësia Juaj për ta kuptuar fenë nuk vjen as nga ju as nga unë që jua shpjegoj, por nga Shpirti Shenjt» – dhe vazhdonte – «Ju vajzat e sotme do të jeni nënat e nesërme; kur të jenë vrarë të gjithë meshtarët, ju duhet ta mbani gjallë fenë në Zotin në zemrat e familjarëve tuaj. Komunizmi është i përkohshëm, ndërsa feja është e përjetshme». Akoma më shumë e nxjerr në pah përjetimin nga ana e Atë Çiprianit të kalvarit të burgut si mision, dëshmia e prof. Remishtit. “Padër – i thoja – [ata] janë maskarenj dhe të vrasin”. “Ke të drejtë biri im – m’u përgjigj – ashtu është, por në këtë situatë kam një mision më shumë se të tjerët: duhet të ndez dritën kudo që ajo rrezikon të shuhet.

Vuajtja sigurisht nuk është e këndshme, por fisnikëron fitoren e arritur”. E drejt kësaj fitoreje u bë gati të shkojë Padër Çipriani kur dëgjoi vendimin e Gjykatës: me pushkatim. Ishte data 28 dhjetor 1947, ditë e diel, klimë Krishtlindje. Siç thotë prof. Repishti, që në kohën e atyre ngjarjeve ishte pak më i madh se 20 vjeç, “[Atë Çipriani] mundimet dhe torturat i konsideronte dhuratë prej Zotit. madje përdori zinxhirët si Pali apostull. Kur kthehej prej torturave dhe kalonte para ndonjë të burgosuri thoshte në latinisht: «Si es catholicus, ego te absolvo a peccatis tuis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti».

Ditën e 11 marsit të vitit 1948, në moshën 47 vjeçare, i doli përpara vdekjes si të ishte duke shkuar për të kremtuar Meshën e shenjtë dhe, rrugës, përgatitej për “flijimin”. Ishte së bashku me të Lumët Franon Gjinin e Mati Prendushin, me Dom Nikoll Dedën dhe me 12 besimtarë të tjerë katolikë e jo-katolikë. Ashtu së bashku shkuan drejt ekzekutimit duke lutur rruzaren me zë të lartë e duke e përfunduar me himnin e falënderimit të Kishës Te Deum laudamus.

Në momentin e ekzekutimit fjalët e tij të fundit qenë: “Rroftë Krishti Mbret, i falim armiqtë tanë. Shqipëria nuk vdes me ne”. Në lidhje me këto çaste të fundit të patër Çiprijanit, prof. Repishti thotë: Jam i bindur se u pushkatua duke buzëqeshur”. Një vit më vonë, patër Andrea Narkaj nga kolegji i Grotaferratës, e përmbledh më së miri bindjen e të gjithëve në lumninë që gëzojnë patër Çiprijani me shokët martirë, në letrën dërguar Ministrit gjeneral të Urdhërit, me fjalë që pa dyshim mund ti bëjmë tonat edhe ne sot: “Për ne këta janë martirë që jetojnë para Hyjit dhe luten për ne. Ata do të mbeten në shpirtin tonë si fare ndriçuese që do të na prijnë gjatë udhës sonë të ripërtëritjes që do të synojë gjithmonë drejt majave dhe arritjeve më të larta”.

Lutja për Kanonizimin si dhe për të kërkuar hire të nevojshme

Trini e Shenjtë,

Atë e Bir e Shpirt Shenjt,

Ty të qofshin lavdi, ndera e bekimi,

që ia ke dhuruar Kishës së shenjtë

të Lumin Çiprijan Nikaj,

meshtar rregulltar i Urdhrit të Fretërve Minorë,

si model besnikërie ndaj Krishtit

dhe dashurie të pakushtëzuar ndaj vëllezërve.

Të lutemi me përvujtëri:

ashtu si u denjove ta lumnosh në Qiell,

denjohu ta lavdërosh edhe këtu mbi tokë

duke na dhënë hirin që aq shumë e dëshirojmë

e që, me ndërmjetësinë e tij, me besim të kërkojmë

(në këtë moment shprehet kërkesa).

Besojmë në Ty, o Zot. Ardhtë Mbretëria jote! Amen.

Ati ynë. Të falemi Mari. Lavdi Atit …

142 VJETORI I LINDJES SË DR.MILAN SHUFLAJ, ALBANOLOGUT DHE HISTORIANIT TË MARTIRIZUAR PËR HISTORINË E SHQIPTARËVE

November 9, 2021 by s p

(Në foto Milan Shuflaj)

Nga Ndue BACAJ/

Me 9 nëntor 1879 në Lepogllav të Kroacisë , në një familje me zanafillë gjermane e ardhur në Dalmaci në vitin 1567, lindi Dr.Milan Shuflaj, albanologu dhe historiani që u martirizuar për historinë e shqiptarëve. Dr.Milan Shuflaj në vitin 1897 kryen gjimnazin klasik të Zagrebit, per te vijuar me perfundimin e fakultetit Filozofik (të Zagrebit) me 1901. Po këtë vit Shuflaj mbrojti doktoraturen nga bizantologjia : “Kroacia dhe dëshirat e fundit të perandorisë lindore nën skeptrin e Komnenëve (1075-1180)..”. Pas mbrojtjes së doktoraturës dhe përurimit të saj një vit më vonë Milan Shuflaj fillon të shfletoj e pershkruaj me mijëra dokumente të ndryshme në Zagreb , Split , Trogir , Shibenik dhe Hvar për Codex diplomaticus (Kodet Diplomatike)… Veprat më të rendesishme të Milan Shuflaj-t i kushtohen historisë të banoreve më të hershem të trojeve të Ballkanit e më gjerë, kryesisht Ilireve dhe pasardhesve të tyre Arbenorë e Shqiptarë. Disa nga veprat studimore më të rendesishme të Doktor Shuflajt janë :

l.Akte dhe diploma që ilustrojnë historinë mesjetare të Shqipërisë, vllimi I, që përfshinë periudhën e viteve 344-1344, botuar në Vjenë në vitin 1913.
2.Akte dhe diploma që ilustrojnë historinë mesjetare të Shqipërisë,vllimi II, botuar në Vjenë, 1918, që përfshinë periudhën deri në vitin 1451. Keto dy vepra janë të realizuara edhe në bashkëpunim me Talocin dhe Jeriçekun. (Në këto dy vëllime përveç akteve dhe dokumenteve të shumta dëshmuese, ka edhe komentet dhe konkluzionet e pamohueshme që ka dhënë Shufflay për secilin document).
3. Rrethanat kishtare të Shqipërisë paraturke, Budapest, 1916.
4. Konstatin Balshaj (1392-1401)– roman historik, në tri pjesë, Zagreb 1920 me nenshkrimin Alba Limi.
5. Qytetet dhe kështjellat e Shqipërisë, Kryesisht në Mesjetë, Vjenë 1924.
6. Historia e Shqiptarëve të Veriut, botuar në Beograd 1924.

7. Romanin e parë fantastiko-shkencor (me katër libra), në vitin 1924, me titull “Në Pacifik 2255 “ me pseudonimin Eamnom L’Leigh.

8. Serbët dhe Shqiptarët- simbioza e tyre në Mesjetë, Beograd 1925.

9. Historia e Shqiptarëve të Veriut – studim sociologjik, Beograd, 1925.

Si dhe ”Mjegullat kombëtare të fiseve të Shqiperisë e Malit Zi”. e tjera vepra që u njohen e vlersuan që nga Akademia e shkencave te Vjenes e më gjërë. Akademia e Shkencave e Austrisë, duke ditur se vetëm Shuflaj kishte aftësinë ta kryejë atë detyrë, e kishte ftuar në Vjenë (1929) dhe kishte kërkuar prej tij ta vazhdonte punën në hartimin e vëllimit të tretë të “Codex Albanicus”, që do kapte periudhën kohore deri në vitin 1571. Shuflaj e kishte pranuar me kënaqësi këtë detyrë. Ndersa në dy vëllimet e para kishin përfshirë periudhën 344 deri më 1451. Dr.Milan Shuflaj kishte materiale të mbledhura më herët edhe për botimin e tretë, por i duhej hulumtuar akoma nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme në Itali e gjetkë dhe të vizitonte qytetet, kalatë, kishat dhe muzetë në Shqipëri. (Milan Shuflaj ishte edhe një poliglot i madh, gjë që e ndihmonte nëstudimet e tij. Ai njihte gjuhët ; gjermanishtë , hungarishtë , latinishtë , greqishtë (të vjeter e të re) , frangjishtë , hebraishtë , gjuhet sllave , si dhe gjuhen shqipe etj.). Veprimtaria studimore , historike e shkencore kryesisht albanologjike , do të zgjonte “smirën” e ardhacakëve të vonë serbo-sllav në Ballkan , të cilet do ta kercenonin , arrestonin (1920) dhe dënonin me burg në vitin 1921.. Ndersa në vitin 1926 me anën e historianit dhe politikanit serb Jovan Radoniq, Shuflaj-t do ti “grabisnin në mirbesim” mjaft matriale shkencore që i kishte siguruar nga arkivi i Milanos dhe Barcelones për nevojat e paraqitjes së mardhënieve ndërmjet Skenderbeut dhe Mehmetit II… Këto matriale nuk ju kthyen kurr më… Megjithë keto presione , dënime, “grabitje” e paralajmrime Milan Shuflaj vijoj punen dhe vepren e tij shkencore… Për këtë veprimtari historiko-shkencore në favor të albanologjisë dhe historisë së autoktonisë të shqiptarëve, Ahmet Zogu, e kishte ftuar Shuflain ta vizitonte Shqipërinë për të vazhduar me hulumtimet e për të botuar të kompletuar historinë e Shqipërisë. Mirëpo, Shufflay ishte i padëshirueshëm për pushtetin e monarkisë serbe dhe e kishte të ndaluar daljen jashtë shtetit. Po falë edhe angazhimit dhe ndërhyrjes së qeverisë shqiptare, gati pas dy vjetëve iu lejua dalja jashtë vendit dhe iu dha pasaporta për të vizituar Shqipërinë, por jo edhe Italinë, ku do të shkonte për të “vjelë” dokumente historike. Mbas lejës së siguruar për daljen nga Jugosllavia, në dhjetor te vitit 1930 mbreti Zog I e fton (persëri) ketë shkencetar të madh të Albanologjisë të vizitoi Shqiperinë… Ai e pranoi ftesen dhe vizitoi Shqiperinë për tetë ditë rrjesht, ku u prit dhe u vlersua nga Mbreti i shqiptareve dhe dhe personalitete të tjera . Gjithashtu Dr. Milan Shuflaj mbajti një fjalë brilant në parlamentin shqiptar me 16 janar 1931, duke folur shqip , ku per këtë kronikat e kohes tregojnë se u duartrokit dyfish… Në këtë fjalë u theksua edhe projekti i rëndesishëm për historinë e plotë të Shqiperisë , ku do të zinte vend edhe Biologjia e Fisit shqiptar…si dhe u projektua një fond financiar per botimin e plotë të veprave të Dr.Shuflaj-t… Milan Shuflaj ishte një njohës i mirë edhe i Malesisë Madhe “Etnike” , ku veprat e tij pershkruajnë në mënyrë shkencore rrugën historike shumëshekullore të ketyre trojeve. Nga veprat e Shuflaj-t mesojmë per vendbanime fshatare e qytetare në Malesi të Madhe , mesojmë per kështjella , kala, qytete, qyteza , kisha , manastire dhe ndertime të tjera që tregojnë një shkallë të lartë qytetrimi e zhvillimi që nga mesjeta e hershme e deri te ajo e vona.. Madje nga ky albanolog mesojmë edhe per organizimet fisnore, krahinore. shoqërore e ushtarake të Hotit , Kelmendit etjerë që në shekullin e XIV, si dhe për traditat e mrekullueshme e fisnike të racës iliro-arbenore të ruajtur edhe në shekullin e XX.. Veprat e Shuflajt provojnë shkencerisht se Serbo-sllavet ishin jabanxhi të zbritur si hallexhi së voni nga stepat e Uraleve në Ballkan e më gjërë, ndersa ne Iliro-Shqiptarët ishim autoktonët e këtyre trojeve… Këto studime shkencore të Albanologut Milan Shuflaj kishin pergënjeshtruar dokumentarisht e shkencërisht pretendimet e “autoktonisë” të jabanxhive shoven serbo-sllav në Ballkan etjerë, të cilet të udhehequar nga Karagjeorgjeviçet e viçet e tjer Dr.Milan Shuflaj-n , perveçse e kishin burgosur, anatemuar e persekutuar , do ti bënin një atentat kriminal duke e sulmuar e goditur për vdekje në një rrugicë të Zagrebit me 18 shkurt 1931. Nga ky sulm kriminal i kriminelëve serb me 19 shkurt (1931) gjenë vdekjen i martirizuar në Zagreb (Kroaci), Dr. Milan Shuflaj , albanologu , historiani dhe studiuesi më i madh i historisë së shqiptareve. Vdekja e parakohshme e Dr.Shuflaj-t ishte një humbje e madhe për albanologjin dhe historinë e saj në veçanti, por edhe për historinë e ballkanologjisë e më gjërë në përgjithësi. Kriminelet serb nuk kishin vepruar vetëm në ketë krim, por kishin bashkëpunuar me policinë sekrete të Serbisë në shenjë hakmarrje per punen e tij historiko-shkencore… Sipas dokumenteve të asaj kohe mesohet se atentati që i mori jeten Dr. Shuflaj-t ishte planifikuar në mesnaten e 11 -12 shkurtit (1931) në banesen e komandantit të Zagrebit , gjeneralit Belimarkoviq, ku në ketë planifikim kriminal kishin marrë pjesë antarët e organizates “Mlada Jugoslavija”, si Bërkiq , Bellosheviç , Zwergel , etjer.. E megjithë keto të dhëna që i dinte policia e Zagrebit (që ishte nën tutelen e Serbisë), deklaronte të nesermen e atentatit (me 19 shkurt 1931 kur edhe do të vdiste Shuflaj), se ai që kishte kryer këtë atentat është i panjohur… Bota demokratike e kohes, duke perfshirë edhe mbreterinë shqiptare e denoi këtë akt kriminal të Serbëve.. Reaguan edhe mediet e shkruara të kohes ; “Tribuna”- Romë ,“Nev York Times” ,”Frankfurter Zeitung “, “Chicago Herald”, “Berliner Tagblatt” etjerë , por edhe personalitet e shkences e letrave europiane e botërore: Albert Ainshtajn , Heinrih Man , Josip Milkoviq e tjerë. Ndersa nga mediet e shkruara shqiptare dallojnë , “Vullneti i Popullit “ , “Albania” -Tiranë etjerë, si dhe “zërat” e fuqishëm të intelektualëve të shquar të letrave shqipe: Lumo Skendo (Mit’hat Frashri ), Gjergj Fishta, Faik Konica etjerë… Milan Shuflaj vdiq i martirizuar për historinë e vertet të shqiptareve , ndaj ja kemi borxh ta perkujtojmë e nderojmë në perjetsi…pasi e perjetshme është edhe vepra shkencore që na ka lënë trashigimi ky albanolog , shkencëtar dhe historian i madh…

Malësi e Madhe me 9 nëntor 2021

RIPUSHTIMI JUGOSLLAV I KOSOVËS DHE REZISTENCA KOMBËTARE

November 9, 2021 by s p

Rishqyrtime historiografike (2)

JUSUF BUXHOVI

Me futjen e brigadave partizane nga Shqipëria në Kosovë, iu hap rruga brigadave partizane jugosllave për ripushtimin e saj. Kjo u kundërshtua nga lëvizja e Rezistencës Kombëtare Shqiptare. – Gjatë shtatorit dhe tetorit, brigadave partizane iu bë rezistencë e fortë nga Ushtria Shqiptare si dhe forcat e tjera patriotike, të cilat vazhduan luftimet edhe pas largimit të Qeverisë së Xhafer Devës nga vendi, më 26 tetor 1944. – Regjimenti IV i Kosovës nga Prishtina nën komandën e kolonel Fuat Dibrës për një muaj iu kundërvu par-tizanëve serbë dhe bullgarë në pjesën lindore. – Njësive të shkëputura të Ushtrisë Shqiptare filluan t’u bashkohen vullnetarët nga radhët e patriotëve të shumtë kundër ripushtimit serb me ç’rast në pjesën e Anamoravës u themelua Komiteti për Shpëtimin Kombëtar. – Rezistenca Kombëtare Shqiptare kualifikohet “lëvizje e armatosur e reaksionit” dhe “kundërrevolucion”).Jusuf BUXHOVINë Kosovë, në vitet e kthesave të mëdha 1943-1944, krahas realitetit antifashist dhe të shtrirjes së organizimit të tij në vend me anën e Këshillave Nacionalçlirimtare, i cili, pa ndonjë ndikim dhe herë-herë i pavërejtur fare shtrihej jashtë sferave urbane dhe të shumtën ishte i natyrës ilegale, ekzistonte pushteti real i Shtetit Shqiptar. Në planin institucional ai përfshinte jetën shoqërore, administrative, ushtarak dhe politike të vendit në formën e një mekanizmi të përbashkët. Ishte vendosur nga shtatori i vitit 1943, i dalë nga Asambleja Kombëtare, në të cilën pasi ishte shpallur ndarja e Shqipërisë nga Italia, ishte caktuar Këshilli i Lartë i Regjencës me Mehdi Frashërin në krye, që më 5 nëntor kishte emëruar edhe qeverinë shqiptare me kryetar Rexhep Mitrovicën. Në spektrin politik të vendit përfshiheshin forca të ndryshme, të shfaqura gjatë kohës së regjimit të qeverisë së Mustafa Krujës, por aktiviteti i tyre ishte intensifikuar në prag të kapitullimit fashist, në verën e vitit 1943, ku më i fuqishmi shfaqej “Balli Kombëtar”, i ndjekur edhe nga “Legaliteti”. Meqë ballistët si forca më e përhapur dhe më e konsoliduar politike në Kosovë dhe pjesët e Maqedonisë që luftonin për një Shqipëri Etnike, ishin futur në qeverinë e Rexhep Mitrovicës, ishte e natyrshme që ata, si forcë kryesore politike që kishte qeverisur vendin për më shumë se një vit, ta merrnin përgjegjësinë kryesore të mbrojtjes së vendit. Mund të thuhet se në kuadër të kësaj përgjegjësie Ballistët, të cilët ishin forca kryesore në xhandarmëri, bashkë me njësitë e tjera mbrojtëse që i drejtonte Lidhja II e Prizrenit (numri i të cilave vlerësohej se kalonte dhjetë mijë dhe nga pikëpamja e organizimit ushtarak dhe pajisjes mbikëqyreshin nga Vermahti), nga fillimi ishin vënë në ballë të detyrës, në mbrojtje të kufijve veriorë të vendit (në drejtim të Saxhakut dhe në lindje, në drejtim të Serbisë), duke u ndeshur me forcat çetnike të Drazha Mihajloviqit, i cili synonte që të depërtonte në pjesët veriore të Kosovës. Ngjashëm kishin vepruar edhe në Maqedoninë Perëndimore, kur, pak më vonë, pas kapitullimit të forcave bullgare kishin pushtuar hapësirën që ata mbanin (në Shkup dhe Dibër), duke zgjeruar kështu hapësirën e shtetit shqiptar në ato pjesë për të cilat pretendonin edhe partizanët jugosllavë dhe ata shqiptarë, me të cilët ata do të zhvillojnë luftime të ashpra gjatë gjithë kohës. Luftimet e para me çetnikët serbë u bënë nga fundi i nëntorit të vitit 1943 me rastin e sulmit që ata ua bënë disa katundeve të Pejës dhe tutje Rugovës. Luftimet, që shkuan deri në Kollashin, zgjatën mbi tri javë, që ndonëse me humbje të shumta për të dy palët, përfunduan me disfatën e çetnikëve. Në janar të vitit 1944 çeta e Pavle Gjurishiqit bëri një sulm të papritur në Morinë të Malit të Zi dhe në Çakorr, por u zmbraps me humbje të ndjeshme nga forcat e Lidhjes. Po në atë kohë, pati sulme çetnike dhe në Shekullarë, ku forcat shqiptare kaluan në kundërsulm dhe pushtuan Shekullarën. Sulmet çetnike do të shpërthejnë edhe në anën e Tutinit dhe të Pazarit të Ri. Ato u thyen nga mbrojtësit nën drejtimin e Aqif Blytës, të cilit i erdhën në ndihmë vullnetarët e Ukë Gjurgjevikut, i vëllai i të cilit, Sadiku, me forcat e tij mbronte kufirin në drejtim të Kollashinit. Forcat e Lidhjes së Dytë të Prizrenit, edhe pse nuk kishin shumë kohë për t’u konsoliduar ushtarakisht, kishin përgjegjësinë e mbrojtjes së kufirit në verilindje në një gjatësi nga Sanxhaku e deri në Karadak, fillimisht kundër forcave çetnike e më vonë kundër atyre partizane, të cilat u intensifikuan në verën dhe vjeshtën e vitit 1944 pasi që ushtria sovjetike të ketë depërtuar në Bullgari dhe po bëhej gati të kalonte edhe në pjesën e Jugosllavisë. Ndërkohë edhe ushtria gjermane “F” kishte filluar tërheqjen nga jugu (nga Greqia, Shqipëria dhe Serbia) drejt veriut, në mënyrë që të shpërthente linjën e frontin të aleatëve, që kishte filluar të vendosej në Srem për ta penguar grupimin e tyre në hapësirën Danub-Elbë, prej nga Gjermanët planifikonin “stabilizimin dhe rikthimin” në luftë kundër Sovjetikëve dhe forcave aleate në pjesën qendrore të Europës dhe hapësirën gjermane. Në përputhje me këto zhvillime, edhe forcat kryesore të ushtrisë shqiptare, ato të regjimentit IV të Prishtinës të komanduara nga kolonel Fuat Dibra (Fuat Xhaferraj), ishin përqendruar në pjesën e kufirit nga Mitrovica deri te Gjilani dhe Karadaku, të cilat do të ndeshen me brigadat partizane jugosllave nga fundi i verës së vitit 1944 dhe gjatë vjeshtës dhe dimrit të atij viti. Në fillim të shtatorit forcat shqiptare të Regjimentit IV të Prishtinës, patën një përleshje të ashpër në pjesët e skajshme të Podujevës me partizanët jugosllavë dhe disa njësi bullgare, të cilat përpiqeshin të depërtonin në Podujevë. Me këtë rast u shkatërruan tri divizione bullgare të motorizuara, që tashmë udhëhiqeshin nga komunistët. Në këto luftime mori pjesë edhe batalioni i të rinjve nga Vuçitërna “Hasan Prishtina”, i cili pati humbje të mëdha. Forcat mbrojtëse të Lidhjes bashkë me ato të tjerat patriotike (të shumtën vullnetarë), gjatë gjithë muajit shtator, përkundër humbjeve të mëdha, ndalën depërtimin e aradheve partizaneve jugosllave, të cilat ia kishin mësyrë Kosovës nga verilindja dhe jugu. Por ato nuk ishin në gjendje t’u bënin ballë sulmeve të tyre të vazhdueshme më gjatë, meqë ishin më të paktë, të papërgatitur si duhet ushtarakisht, dhe ç’ishte edhe më keq, pas fillimit të tërheqjes së forcave gjermane drejt veriut, me anatemën e “bashkëpunëtorëve fashistë” dhe të “kuislingëve,” në Kosovë dhe Shqipëri, forca nacionaliste dhe patriotike, kishin mbetur pa furnizim dhe të vetmuara. Në këtë rrethana, të përballuara me formacione të rregullta ushtarake jugosllave, të cilat ndihmoheshin nga partizanët sovjetikë, forcat e shkapërderdhura patriotike, humbjen e përbashkët e kishin të pashmangshme. Edhe si të tilla, pra të shkëputura dhe në atë gjendje, forcat nacionaliste dhe patriotike, në luftë kundër pushtuesve sllavo-komunistë, ushqeheshin nga një nacionalizëm i sinqertë burimor-popullor, që lidhej me mbrojtjen e pragut të shtëpisë dhe të vatanit. Te disa grupe dhe formacione të shkapërderdhura ushtarake (të Ballit, Legalitetit, Lidhjes e të tjera) mbretëronte shpresa se rezis-tenca edhe si e tillë ja vlente të vazhdohej deri në pikën e fundit. Meqë një ditë, si e tillë, do të përfillej nga aleatët anglo-amerikanë, të cilët përkundër marrëveshje që kishin me Sovjetikët rreth ndarjeve të sferave të interesit Lindje-Perëndim, rezistencën shqiptare mund ta shfrytëzonin në dobi të zgjerimit të sferës së tyre. Si do të shihet, ky iluzion do ta mbajë të gjallë rezistencën e disa grupeve të shkëputur edhe për dy vitet e ardhshme, me të cilin ata edhe do të largohen për në Greqi me shpresën se një ditë do të kthehen në atdheun e tyre të lirë.Por, me fillimin e fundit të Gjermanëve në Shqipëri, do të vijë edhe fundi i Qeverisë Shqiptare, e cila para një viti pati edhe miratimin e Vermahtit gjerman dhe madje edhe të vetë Hitlerit, i cili në Berlin priti Xhafer Devën, në cilësinë e Kryetarit të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, me ç’rast u morën vesh edhe për “aftësimin ushtarak të Kosovës për t’u vetëmbrojtur”, gjë që në të edhe filloi të punohet. Por, ishte koha tepër e shkurtë si dhe fatet e luftës që po shkonin në dëm të Fuqive të Boshtit, që pas pak atë do ta ballafaqojnë me disfatën, që e pamundësuan të ngrihet në nivel të përgjegjësisë së duhur. Në këto rrethana, ishte e natyrshme që edhe qeveria e Rexhep Mitrovicës dhe së fundit ajo e Xhafer Devës, me hapësirë të kufizuar veprimit dhe të varur nga raportet e luftës botërore, të përjetonin fatin e mbështetësve të tyre kryesorë. Kjo do të shihet çastet që Gjermanët do të përgatiten të largohen nga Shqipëria, nuk iu mbetej tjetër pos që më 26 tetor, të shpallnin botërisht se i jepnin fund çdo veprimtarie të tyre qeveritare dhe, me ndihmën e Gjermanëve, nga ana e detit, do të largohen në drejtim të Vjenës dhe Berlinit. Largimi i qeverisë së Xhafer Devës si dhe udhëheqjes së ngushtë të saj në drejtim të Perëndimit i hapi rrugën triumfit partizan si dhe vendosjes së pushtetit të tyre. Në Kosovë, vendosja e pushtetit partizan njëherësh do të thoshte ripushtim i Kosovës nga sllavo-komunistët, që për uverturë pati futjen e njësive partizane nga Shqipëria (Brigada V dhe III), të cilat pas pak atë do t’ua dorëzojnë partizanëve jugosllavë. Brigadat e tyre (të shumtën çetnikë të konvertuar në partizanë), me mbi 30 mijë forca të organizuara ushtarake, depërtuan nga drejtimi i Podujevës, Shkupit dhe pas pak edhe nga Çakorri, në drejtim të Pejës, duke ripushtuar pëllëmbë për pëllëmbë hapësirën e saj. Sidoqoftë, edhe në atë gjendje të rëndë të okupimit të Kosovës nga ana e forcave partizane jugosllave, që ua kishin hapur rrugën partizanët e Shqipërisë, do të fillojë të funksionojë betimi i mbrojtjes së vatanit në formën e shprehjes së rezistencës së armatosur, e cila ndonëse nuk do të ketë një koncept gjithë-përfshirës dhe as një qendër të përbashkët veprimi, megjithatë riaktivizoi gjuhën e mospajtimit me pushtimin sllavo-komunist, e cila u pasqyrua me shfaqjen e rezistencës së armatosur ndaj një gjenocid tashmë të paralajmëruar që vendit po i përgatitej nga komunistët. Ai bëhej edhe më ogurzi kur lidhej me programet e kahershme hegjemoniste të Beogradit ndaj Shqiptarëve dhe hapësirës së tyre jetësore, të cilave rrethanat e reja ua krijonin këtë mundësi. Edhe pse propaganda jugosllave menjëherë rezistencën e forcave të shkapërderdhura balliste dhe të grupimeve të tjera nacionaliste dhe patriotike kundër ripushtimit sllavo-komunsit të Kosovës (fillimisht në Ferizaj dhe pastaj në Gjilan, e cila do të jetë më e theksuar nga fillimi i dhjetorit), ku në shumë prej tyre edhe më tutje kishte flakëruar shpresa e zbarkimit të premtuar anglo-amerikan, do ta cilësojë “fillim i kundërrevolucionit shqiptar të përmasave të mëdha”, që udhëhiqej drejtpërdrejt nga “shtabi i fshehur i Xhafer Devës” e të ngjashme – ajo nuk kishte qenë e tillë dhe as që kishte pasur mundësi të ishte e tillë. Meqë në Kosovë nuk kishte ngadhënjyer kurrfarë revolucioni, siç quhej, por kishte ndodhur ripushtimi i saj nga aradhet partizane jugosllave, të cilat kishin rrënuar një pushtet legjitim shqiptar, të shpallur në tetorin e vitit 1943 nga përfaqësuesit e vet legjitim, të zgjedhur në mënyrë demokratike. Fakti se shteti i pavarur shqiptar kishte lindur në rrethanat e pushtimit gjerman që kishte zëvendësuar atë italian dhe si i tillë ishte pranuar prej tij madje duke iu garantuar edhe neutraliteti dhe se forcat nacionaliste shqiptare në Kosovë dhe gjetiu ishin vënë në mbrojtje të tij dhe kundër ripushtimit jugosllav, ata nuk mund t’i kthente në “kuislingë” dhe “shërbëtorë të okupatorit” me të cilët duhej qëruar hesapet me mjete revolucionare pasi që të jenë shpallur “kundërrevolucionarë”, por në viktima të një terrori të ri shtetëror-ideologjik, që po vendosej për të lansuar një diktaturë të re komuniste. Andaj, nga kjo pikëpamje, rezistenca e armatosur shqiptare në Kosovë kundër ripushtimit të saj nga partizanët jugosllavë dhe aleatët e tyre shqiptarë, njëherësh paraqiste rezistencën e parë të armatosur antikomuniste në Europë në vigjilje të fitores së komunizmit në lindje të saj dhe të lansimit të socializmit si model shtetëror në përputhje me ideologjinë e bolshevizmit sovjetik. Lëvizja antikomuniste shqiptare, e fokusuar të shumtën në Kosovë dhe në Maqedoninë Perëndimore, mbeti “e shkëputur” dhe e pa përkrahur dhe me anatemën “e kundërrevolucionit” që ia vunë jugosllavët, ngaqë, si u pa në Konferencën e Jaltës, Anglo-Amerikanët nuk ishin në gjendje për një konfrontim me Sovjetikët – aleatin e tyre të fuqishëm kundër fashizmit.Në këto rrethana, alarmi i shpërthimit të “kundërrevolucionit”, i shpallur me të gjitha kambanat, jugosllavëve do t’u konvenojë që atë ta shfrytëzojnë shumanshëm për t’i realizuar qëllimet sa më parë, dhe kjo ishte në përputhje me qortimet dhe kërcënimet që i vinin Kosovës që nga Konferenca e Bujanit, sipas të cilave hyrja në Kosovë e njësive partizane jugosllave duhej të sillte: a) rrënimin e strukturave të pushtetit vendor, të dala nga Konferenca Nacionalçlirimtare e Bujanit b) rrënimin e strukturave ushtarake të Shqiptarëve si dhe shkrirjen e mbetjeve të tyre në përbërje të ushtrisë jugosllave c) anulimin e vendimeve të Bujanit rreth vetëvendosjes së Shqiptarëve për t’u bashkuar me Shqipërinë si të drejtë që u takonte në përputhje me Kartën e Atlantikut dhe krahas kësaj të krijohen rrethanat për një “deklarim tjetër vullnetar” të bashkimit të Kosovës me Serbinë nga i njëjti forum si dhed) qërimin e hesapeve me nacionalistët dhe patriotët shqiptarë, në emër të “bashkëpunëtorëve të fashizmit”, me çka mund të hiqej qafe secili shqiptar që nuk i përkiste lëvizjes nacionalçlirimtare të udhëhequr nga komunistët.Kështu, pa dimensionin e “kundërrevolucionit” dhe alarmin e tij, Jugosllavët nuk do të mund të shpallnin vendosjen e gjendjes ushtarake, siç do të veprohet më 8 shkurt 1945, dhe pa këtë “alarm”, nuk do të mund të krijonin rrethanat për ripushtimin faktik të Kosovës dhe aneksimin e saj nga Serbia, duke përfshirë këtu Kuvendin e Prizrenit mbajtur nga 8-10 korrik1945, edhe pse për këtë ata kishin miratimin e Konferencës së Jaltës.(Shkëputje nga “Kosova 1912-1945”, faqe 336-341)

“Banda Kombëtare “Vatra” në penën e akademik Vasil Tole në këndvështrimin historiko-ushtarak

November 7, 2021 by s p

(Nga diskutimi në sallën “Aleks Buda” të Akademisë së Shkencave, të premte 5 nëntor 2021, në promovimin e librit të akademik Vaso Tole “Banda Kombëtare “Vatra”, ku kumtuan: Prof. Dr. Zana Shuteriqi, Prof. Asoc. Dr. Zaho Golemi, Kapiten Altin Babameto, Kristaq Balli dhe familjarë të Thoma Nasit nëpërmjet videoconferencës).

Prof. Asoc. Dr. Zaho Golemi

Msc Alma Golemi

Libri i akademik Vaso Tole “Banda Kombëtare “Vatra”, një histori unike shqiptaro-amerikane”, është një gur i gdhendur me merak, një copëz e historisë shqiptare të gjysmës së parë të shekullit të XX-të.

Libri është një dimension i ri kulture, historie dhe identiteti. Një punë cilësore për një formacion të jashtëzakonshëm muzikor, që u themelua dhe u drejtua nga Thoma Nasi më 17.12.1916. Banda që themeloi ishte një dritare e re muzikore e botës shqiptare, e konceptit të edukimit muzikor, e botimeve muzikore, që u pasua me krijimin e Bandës presidenciale, Bandës mbretërore e më tej Bandës së Ushtrisë e 45 orkestra frymore dhe fanfara e deri tek Orkestra Frymore e Forcave të Armatosura dhe bandat muzikore të bashkive sot.

Qëllimi i krijimit të saj ishte thellësisht atdhetar e patriot: “për t’i shërbyer çështjes kombëtare me dashuri vëllazërore” dhe nëse do shpërndahej, Banda nuk mund të shpërndahej në Amerikë por vetëm në Shqipëri”.

“Armët” e tyre ishin veglat muzikore që u blenë nga më të mirat, sepse edhe stërgjyshërit dhe gjyshërit e tyre ashtu i blenin armët për mbrojtjen e trojeve shqiptare.

Sot nuk bëjmë vetëm një promovim libri, por edhe homazh për themeluesin e Bandës Kombëtare “Vatra” Thoma Nasi, për familjen Nasi, muzikantin Albert Thoma Nasi që u rreshtua në ushtrinë amerikane sikurse bënë edhe 3441 shqiptarë të tjerë në Amerikë. Biri i muzikantit të madh Thoma Nasi, Alberti ishte pjesë e denjë e ushtarave amerikanë që erdhi me armatat antifashiste amerikane, por ngeli përjetësisht dëshmor për çlirimin e Europës në Francë.

Libri është vlerë e spikatur që ndriçon, hedh dritë në kuptimin e jetës muzikore, në një ndër periudhat kur në truallin shqiptar mungonte shteti dhe liria, por kuptimi dhe përmbushja e jetës me dimensionin e mençurisë njerëzore, bëri që Banda “Vatra” të ishte bashkë me vatrën shqiptare, me hallet e kohës. Ajo nuk ishte një bandë muzikore e armatosur me pushkë e fishek, por me aspirata që qarta, me këngët e popullit, me ëndërra e shpresa për lirinë. Stili i thjeshtë dhe referencat e shumta e bëjnë librin solid, të formimit akademik e shkencor, një amanet brezash muzikorë që vjen tek lexuesi nga dora e një ustai akademik për librat.

Latinët shprehen: “Habent sua fata libelli/Librat kanë fatin e tyre”, sikurse arkivat, dokumentet, dijet. Librat kanë mijëra fjalë, zgjojnë ide, ndriçojnë studime dhe kanë destinacion të sigurtë. Intelektualizmi shqiptar i fushës muzokore dhe jo vetëm gjithmonë do të ketë uri dhe dëshirë që të lexojë të vërtetat e fillimshekullit të kaluar si dhe përpjekjet shqiptare në luftë, në diplomaci, në pavarësi, kongrese, luftra kombëtare e lokale, do të flasë e tregojë për bandën “Vatra”, që erdhi në zjarrin e luftës për liri dhe ngeli frymëzuese brezash.

Tingujt e bandës “Vatra”, frymëzuan dhe mobilizuan luftëtarët në beteja, me tingujt e saj ranë 175 dëshmorë dhe 422 të plagosur në llogoret për lirinë e vendit, me tingujt e Vatrës u ringritën dhe gjetën forcë e shpresë deri kur atdheu u bë i lirë dhe i përbashkuar. Historia e botës është para së gjithash histori e luftrave dhe anëtarët e bandës “Vatra”, u rikthyen në Shqipëri si misionarë lirie, të thithnin erën e barotit, të jepnin shpirt frymëzimi në beteja, të merrnin erën e lirisë dhe çlirimin e vendit nga pushtuesit në Luftën e Vlorës. Prandaj edhe banda Vatra shkonte në front 2-3 herë në ditë për të rritur moralin e luftëtarëve.

Nuk ka betejë të historisë ku janë përdorur instrumentet muzikore dhe mendimi ushtarak të mos e ketë marrë në analizë përdorimin e instrumentave si një prej elementëve të fitores. Me të drejtë autori i referohet Sederholm-it (pjesëtar i grupit të Lidhjes së Kombeve që monitoronte kufirin jugor të Shqipërisë në vitet ’20-të): “… një komb që arrinte të krijonte të tilla grupe si Banda “Vatra”, dhe të donte muzikën aq sa njerëzit e shprehin këtë me vërshimin nëpër koncerte, natyrisht që meritonte lirinë e tij”. 1920-ta, në Shqipëri, kishte evenimente madhore: kongresin e Lushnjës dhe tre luftra në Vlorë, Dibër e Koplik. Në këndvështrimin historiko-ushtarak armët, luftëtarët, trimat kishin nevojë për moral të lartë dhe elementë besimi e fuqie, kishin nevojë për vargjet kushtrim e prush luftarak të birit të fshatit Vajzë Ali Asllanit. Vargjet e tij u muzikuan në Drashovicë pranë shtabit luftarak i luftës, nga shqiptaro-amerikani i madh Thoma Nasi, dirigjenti i Bandës Kombëtare “Vatra”, pjesëmarrës i drejtpërdrejtë në atë luftë.

Njё nga çastet historike të veprimtarisë së “Vatrës” në frontin luftarak, më 1920 ishte kur pas largimit të italianëve, gjithë shqiptarët që kishin marrë pjesë në luftë u futën në Vlorë me bandën në krye duke kënduar “Vlora, Vlora, bjeri më të lumtë dora!”.

Fakt është se kjo këngë pas një shekulli u rijetëzua, përmes ri-harmonizimit, ri-orkestrimit për orkestër simfonike dhe ri-këndimit të saj nga këngëtari Josif Gjipali dhe kompozitori Klodian Qafoku. Tradita luftarake shqiptare e luftrave u pasurua më 1920-tën me ndjenjën e hovin moral, me të cilën Banda “Vatra” dhe “Afërdita” zgjonte hove trimërie në shpirtrat e luftëtarëve shqiptarë, që me tingujt e “Vatrës”, u ndeshën përgjakshëm dhe ranë për atdhe trima që të merrnin gjak në vetull. Ata ranë “ku i zinte balta”, me shpresën për ta parë Atdheun të lirë. Uniformat ushtarake dhe simbolet kuq e zi shkruanin në fakt misionine tyre dhe amanetin e shqiptarëve të Amerikës për mëmëdheun: “Liri a vdekje”, ndërkohë që në ballë ishte flamuri i Skënderbeut.

Autori Vasil Tole, e ka çveshur materialin burimor në libër nga tepërimet e klishetë, nuk i ka vënë librit gjethe dafine, por vërtetësi. Përmes një profesionizmi të spikatur autori ka depërtuar në ngjarjet e para një shekulli dhe përshkruan me realizëm e seriozitet ngjarjet e Vatrës dhe bandës së saj muzikore, rrugëtimin 18 ditor në oqane e dete, pjesëmarrjen në luftë dhe veprimtarinë e pasluftës. “Banda Kombëtare “Vatra”, nuk është vepër kolektive, por një qëmtim plot sqimë e merak sa një institucion, që për nga shtrirja e gjerësia e studimit ka sjellë një aparat shkencor të referueshme edhe nga brezat që do ristudjojnë këtë vepër plot vlera. Emra, fotografi, bibliografi, referenca, kërkime arkivore, pasion, diku i kursyer në fjalë, diku i shtrirë në gjerësi e gjatësi gjeografikisht, por të përcaktuar dhe renditur qartë.

Me Luftën e Vlorës kishte ardhur “ora e Motit të Madh”, ishin ringjallur shpresat dhe misionarët e shqiptarizmës kishin dalë në plan të parë. Pionierët e artit muzikor nuk ngelën mbrapa në këtë ndërmarrje që i përkiste kombit. Djemtë e kulturës muzikore shqiptare në mungesë të institucioneve e kishin dhënë kontributin e tyre jashtë hapësirës administrative të katër vilajeteve. Jeta dhe muzika, formacionet muzikore, bandat lokale e deri tek bandat muzikore kombëtare kishin lindur dhe rilindur, duke përqafuar modelet perëndimore. Fushën muzikologjike shqiptare me sy nga perëndimi, për instrumenta, formacione e bandave muzikore nën uniformë. Bandat muzikore fillimisht kishin lindur si frymëzuese e inkurajuese të ushtrive për fitore dhe më tej edhe për ngritjen e moralit të luftëtarëve në luftë dhe argëtim.

“Banda Kombëtare “Vatra”, një histori unike shqiptaro-amerikane i akademik Vaso Tole me 427 faqe, 11 kapituj, 209 të dhëna bibliografike, qindra referenca, dokumente arkivore e fotografi është një memorial kujtesë për formacionin muzikor atdhetar të shoqatës “Vatra”, një copëz e miqësisë shqiptaro-amerikane, një trup plot ndjenjë e prush atdhetarie. Ky libër vjen tek lexuesi edhe me një CD, me 11 këngë e himne.

Banda Kombëtare “Vatra” ishte një copëz Shqipërie në pentagram kur atdheu kishte nevojë, në kohë rreziku. Vlera eqëndron në misionin atdhetar në kohën e duhur kur “Vatra” dhe “vatranët” nuk ishin vetëm me zemër, me ndjenjë, me përkrahje morale për mëmëdheun, por edhe me prezencë fizike me 120 luftëtarë (të stërvitur ushtarakisht në Boston), në betejat për liri e pavarësi sikurse erdhën djemtë shqiptarë të Amerikës në luftën kombëtare të Vlorës, në Dibër, në Koplik dhe kudo ku gjëmonte krisma e pushkëve për liri. Ajo që i madhi Fan Noli thoshte: “Mbahu nënë mos ki frikë, se ke djemtë në Amerikë”, u konkretizua faktikisht dy herë përgjatë një shekulli më 1920-tën dhe më 1999-tën, kur Nëna Shqipëri këtej e matanë kufirit lëshoi thirrjen-kushtrim, për liri, pavarësi dhe identitet. Federata “Vatra” si rrallë organizime të tjera shqiptare jashtë vendit dërgoi luftëtarë, bandën muzikore “Vatra” dhe mbështetëse financiare për luftën për Pavarësinë e Dytë Shqiptare të 1920-ës.

Rrugëtimi historik i Bandës “Vatra” vjen në detaje Durrës-Tiranë-Shkodër-Tiranë-Elbasan-Berat-Këlcyrë-Gjirokastër-Tepelenë-Përmet-Kolonjë-Korçë (27 maj 1920)-Dardhë – Vlorë, që kulmon me festimet e 3 shtatorit 1920.

Dashurisë për Atdheun nuk ikën kurrë moda, si më 1920-tën ashtu edhe aktualisht pas një shekulli. “Banda Kombëtare “Vatra” u shkrua në histori dhe është prezent në çdo apel kur kombi e thërret. Diaspora shqiptare jashtë trungut mëmë, në çdo situatë dhe pas një shekulli, është e gatshme kur atdheu e kërkon. Vatra dhe vatranët e Amerikës e bënë të mundur dhe shkruan historinë me fjalën atdhetare, me kohën e duhur dhe me rastin fatlum për shqiptarët që me luftë rifituan pavarësisë së dytë të tyre më 1920-tën.

Libri ka dokumentuar një copëz të historisë, ka ndriçuar me mençuri, një faqe të ndritur të shqiptarizmës të ardhur nga përtej Atlantikut, të shqiptarëve që jo vetëm me pushkë, me penë, me mjete financiare, por edhe me një bandë muzikore që zbriti deri në llogoret e përgjakshme dhe shkroi histori përtej imagjinatës njerëzore.

Urime autorit akademik Vaso Tole, për këtë libër-buqetë me dije, që nuk do mbushë vetëm bibliotekat por edhe boshllëkun real që ekzistonte deri më sot në mjedisin intelektual shqiptar e më gjerë!

-&-