Albin Kurti/

Guximtar dhe trim, ndonëse në një moshë të re. Student e luftëtar: jeta e tij ishte e ndarë mes zjarrit të dijes dhe zjarrit të luftës. Luani i mbronte shokët, e mbronte atdheun e luftonte për liri.

Aksionet e tij guerile kundër policisë serbe kanë qenë të panumërta, sepse në mendje e zemër kishte atdheun e dashur dhe gëzimin e lirisë bashkë me të gjithë ne.

Luani u vra kur i kishte 23 vjeç teksa kalonte kufirin e ish-Jugosllavisë që ndante shqiptarët në Kosovë dhe Shqipëri, të cilin e përshkonte shpesh për shkak të studimeve por edhe rastit për të realizuar aksione kundër forcave serbe e bartur armatim për të furnizuar luftëtarët e UÇK-së. 6 maji i vitit 1997 është përvjetori i rënies së tij dhe shënimi i humbjes së një atdhetari e patrioti të kombit.

Lavdi veprës së Luan Haradinajt dhe të gjithë dëshmorëve të kombit!

Hazir MEHMETI, Vjenë/

Njeriu që dha shumë për vendin, ktheu thesarin shqiptar nga Roma në Tiranë, si shpërblim nga kriminelët komunist, mori burgun, dhunën, përbuzjen. Shkëlqimi i figurës së tij verbon sot grabitësit e thesarit nga atdheu i varfër për jetë në luks jashtë vendit kryeministra, ministra e lakenj ndyrësira kohe.

Vjena, kryeqyteti i Austrisë, luajti një rol me rëndësi në kulturën e shumë popujve që ishin në përbërjen e monarkisë Austro-Hungareze, por edhe të popujve të tjerë të kontinentit. Këtu hyjnë edhe shqiptarët. si popull i vogël me kulturë të lashtë. Shqiptarët dhe trojet e tyre në Gadishullin Ilirik, ishin pikë interesimi e shumë shkencëtarëve evropianë, ku dallohen në veçanti ata nga hapësira gjermano-folëse. Këto raporte të lidhura shekujve, shqiptarët i forcuan duke lënë gjurmë në fusha të ndryshme brenda hapësirave evropiane si në: art, kulturë, shkencë, artin luftarak, etj.

Ndjenja e miqësisë, e shprehur nga vendoret ndaj kulturës e historisë shqiptare, bëri që Vjena të jetë një qendër me peshë në historinë e kulturën tonë më të re. Këtu gjetën mundësinë e shkollimit dhe veprimit shumë nga intelektualët më zë e peshë në rrjedhat e progresit tonë kombëtar e shoqëror. Kjo lidhet detyrimisht me miqtë vendor që dhanë një ndihmesë të madhe në shumë fusha hulumtuese rreth gjuhës, kulturës dhe etnisë shqiptare.

Në dhjetëvjeçarët e parë të shekullit të kaluar, nga studentët e intelektualët atdhetarë të ardhur në Austri, u themeluan shoqëri të organizuara ku ushtronin aktivitetin e tyre në të mirën e kombit shqiptar.

Njëri nga ata shqiptarë intelektualë të fuqishëm dhe burrë kombi, pa dyshim, ishte edhe Dr. Sokrat Dodbiba. Ai pasi merr bakaloriatin në Robert Kolexhin Amerikan të Stambollit dërgohet në Vjenë për studimet të larta universitare. Ishte viti 1921 kur Sokrati arrin në Vjenë ku vepronin disa nga figurat e njohura të kulturës sonë si: Dr. Gjergj Pekmezi, Jani Basho, Xhevat Korça, Nush Bushati, Kolë Mirëdita- N. Helenau, Safet Butka, Fuad Asllani, Lasgush Poradeci, Regjep Mitrovica, Kristë Maloki Skënder Luarasi, Muharrem Villa e disa të tjerë, të bashkuar kryesisht rreth shoqatës studentore “Albania” e themeluar në vitin 1918.

Shoqëri kjo e cila nxori organin e saj, revistën “Dialeria” (1920) ku botuan shkrimet e tyre studiuesit shqiptarë, në mes tyre edhe Dr. Dodbiba.

Duke trashëguar një edukatë familje të arsimuar dhe arsimdashëse, ai u interesua për lëmin e arsimit e edukimit, si hallka më e rëndësishme për civilizim. Këtë ai e shprehu me shkrimin e tij të parë në numrin e revistës 20/22 gusht-shtator-tetor, 1922 dhe në numrin 24, viti 1924 ia kushton filologut e filozofit, Postalezi, i cili njihet si pedagogu më i madh në shekullin nëntëmbëdhjetë.

Ja një konstatim i tij faqe 13-të:“Sa më thellë me e studiua këtë njeri, aq më shumë bindemi se shkrimet e tij kanë vu themelet e arsimit të sotëm”. Më tutje në shkrim jepet mendimi shumë i përparuar i tij lidhur me arsimin. “…lyp një arsim të bollshëm për qytetarin dhe katundarin”. Përveç hapësirës nga profesioni prej një ekonomisti të shkëlqyer botoj shkrime analitike për rrjedhat aktuale në veçanti shkollimi si nevojë e ngutshme për kombin shqiptar të robëruar e i prapambetur.

Në shkrimin e tij më tutje, ai jep biografinë e shkurtër të Postalecit, të cilin si duket i kishte lënë përshtypje të veçantë. Intelektualit të përgatitur me njohuri të shumta, Dr. Dodbiba s’ka se si të mos i dhemb zemra për gjendjen e rëndë të kombit të tij në të gjitha fushat; ekonomi, shkencë, art, arsim e kulturë. Ai aktivitetin e tij prej veprimtari e ushtroi në shoqërinë shqiptare “Albania”, një vazhdim i veprave të intelektualëve shqiptarë që nga shoqëria paraprijëse “Dija” e themeluar nga Dr. Gjergj Pekmezi, Hilë Mosi, vit kur ishte themeluar edhe “Komiteti Shqiptar i Austrisë” me seli në Vjenë.

Dr. Sokrat Dodbiba, jo vetëm që ishte vetë aktiv, por ndikoi në rrethin e tij në ngritjen e aktiviteteve të shoqërisë studentore. Ata duke qenë për studime universitare në Austri kishin qëllim organizimin e veprimtarive patriotike, kulturore e arsimore. Krejt kjo të vihet në shërbim të zhvillim të kombit e shtetit shqiptar. Ai ishte shembulli më tipik i një intelektuale të gjithanshëm, me një përgatitje profesionale të lartë të kohës, si doktor i shkencave ekonomike. Duke qenë i vetëdijshëm për nevojat e mëdha që kishte atdheu vendosi që të kthehet në atdhe në vitin 1928 kur edhe i përfundon me sukses studimet, duke marr gradën më të lartë shkencore, doktor i Ekonomisë Politike në Universitetin e Vjenës. Shembulli i tij ishte shprehje e pjekurisë së tij, edukatës së tij patriotike për t’i shërbyer atdheut.

Në ndërgjegjen e tij ndjeu thellë detyrimet që kishte ndaj gjithë atyre bashkëkombëseve që e financuan shkollimin e tij duke ua shpërblyer me shërbimin e tij ndaj shtetit e kombin. I edukuar me pastërtinë shpirtërore e kombëtare, në vënien e interesit kombëtar mbi çdo gjë tjetër mbajti qëndrimin parimor e të pa luhatshëm deri në rrezikim të jetës në mbrojtje të thesarit kombëtar, kthimin e tij nga Roma në Tiranë e shumë shembuj të tjerë.

Nuk ishin të rralla vizitat e tij dhe të shoqërisë studentore, që i bëheshin përkrenares dhe shpatës së heroit kombëtar, Gjegj Kastrioti- Skënderbeu në Belvedere. Kjo ua zgjonte krenarinë kombëtare, u shtonte dëshirën e vullnetin për punë këmbëngulëse krahas shkencës edhe në çështjet kombëtare. E ndejshme kjo gjithkund në shkrimet e tij në revistat e kohës, si “Djalëria” e shoqërisë Studentore “Albania” e më vonë në shkrimet analitike në disa revista të kohës. “S.K.S.K.S –Sa kam shpirt, kam shpresë”. Ishte moto e fuqishme e grupit studentor të vyer, sot figura të ndritshme në antologjinë e formimit dhe zhvillimit kombëtar.

Aty ishte edhe Dr. Sokrat Dodbiba. Paraprijës ishte optimizmi, humanizmi njerëzor i vjelë nga leximet e rilindësve, i cili kishte zënë vend thellë në shpirtin e shumë veprimtarëve shqiptarë e shoqërisë studentore në Vjenë. Këtej kishte kaluar pesëdhjetëvjetësh më parë Naim Frashëri i Madh duke lënë poezinë, emblemë kushtuar përkrenares dhe shpatës së Krye heroit kombëtar, Gjergj Kastrioti-Skënderbeu. Kishte ardhur, më 1886, me ndihmën e disa miqve për të shëruar mushkëritë e copëtuara posi atdheu i robëruar në vend shërimi i njohur ku tani tradhtarët jetojnë në vila luksoze të paguara me lekë të vjedhur nga thesari i shtetit më të varfër në Evropë. Ata që e vranë Dr. Sokrat Dodbibën dhe familjen e tij, i cili mbrojti dhe ktheu thesarin kombëtar, tani vodhën dhe nxorën jashtë atdheut. Me gjuhën e “Strehëzave” miku i shqiptarëve, këtej, do zbulonte edhe një “ekstrem shqiptar” në historinë e tij. Dhe ndoshta ka të drejtë!

Një shkrim të rrallë e të drejtë rehabilitues për figurën madhore të Dr.Sokrat Dodbiba e hasim në gazetën “Bulevard” i shkruar nga Bashkim Kadiu, ku pos tjerash thuhet: “Vetëdija kombëtare ka sjellë si rezultat një lëvizje me përmasa madhore, ku njohja e realitetit shqiptar solli si produkt të saj një koncept të brumosur, të trashëguar nga rilindësit tanë.

Madhështia dhe personaliteti i këtyre burrave arriti të dallojë rrezikun që i kanosej kombit nga një ideal fantazmë komunist i importuar. Ky importim brutal duhej goditur, duhet të çirrte maskën e të nxirrte në shesh synime djallëzore. Kjo pjellë të shëmtuar duhej të ndalej nga burra mëmëdhetarë, të cilët shkuan gjer në flijim për nderin dhe çështjen kombëtare”.

Dr. Sokrat Dodbiba do të kujtohet në gjenerata si njeri që ktheu thesarin kombëtar dhe ruajtjen e tij. Do të kujtohet për pathyeshmërinë e tij para falangës komuniste, njeriu që vdiq urie në burg. “ të më sillni një pjatë gjellë” të cilën nuk e pa kurrë.

Padyshim, vepra e veprimtarëve intelektual të pastër siç ishte Dr. Sokrat Dodbiba nuk i le të harrohen edhe pse komunistët e shërbyesit e tyre akoma janë aktiv në jetën shqiptare. Të mbështjellë me petkun e dhelprës ata i ke gjithandej grabitës për pikë dite të thesarit kombëtar pa dhënë llogari askujt.

Figura e Dr. Sokrat Dodbibës e meriton rehabilitimin e plotë nga shteti e shoqëria shqiptare. Ai padyshim është shembulli i sakrificës në çjerrjen e maskës kuçedër komuniste e komunizmit. Intelektual, i cili mund ta bënte jetën e tij prej burrështetasi kudo në një vend normal, u martirizua bashkë me familjen e tij, pasurinë e tij për të vërtetën e progresin kombëtar. Një ditë mëngjesi në liri, do shndritë përmendorja e tij në hyrje të Thesarit Kombëtar, ku do gjejnë mallkimin në mote hajdutë e tradhtarë.

Dr.Sokrat DODBIBA (1889-1956). Lindi në Elbasan. Mbaroi shkollën e mesme amerikane “Robert Kollege” në Stamboll. Doktoroi në UN-e Vjenës në Ekonominë Politike (1928). Punoi në Ministrinë e Financave të Shqipërisë që nga viti 1928. Ishte Ministër i Financave. Dr. Dodbiba njihet me veprën e tij të guximshme e patriotike të kthimit të thesarit shqiptar nga Roma në Tiranë. Themeloi dhe udhëhoqi revistën shkencore “Ekonomisti Shqiptar”. U arrestua (1944) kurse u dënua me 30 vjet burgim nga komunistët. Vdiq në burgun e Burrelit, në vitin 1956.

Burimet:

Revista mujore “Dialeria” nr.20/22-1922; nr.24-1924, Vjenë

ASHSH: “Fjalor Enciklopedik Shqiptar” 1, Tiranë, 2008- f.499/500

H.M: Studiues austriakë e shqiptarë në Austri, Prishtinë, 2021 f.71/72

Dr.Uran Asllani:”Studentët Shqiptarë të Austrisë dhe veprimtaria e tyre”, Tiranë-2000, f.123/124/156/157

Gazeta Bulevard:Bashkim Kadiu: Ministri i financave, dr. Sokrat Dodbiba që vdiq burgjeve të regjimit komunist; DossierFriday, September 13th, 2013Short URL: http://bulevardionline.com/?p=59

Gazeta Shekulli: Bardha Nergjoni- Intervistë me familjarët Dodbiba.

Gjon F. Ivezaj /

Kisha dhe famullia jonë, “Zoja e Shkodrës”, u krijua si fryt i një bashkëpunimi të përkushtuar të meshtarëve dhe të parëve tanë, që emigruan në SHBA dhe u vendosën për të punuar dhe jetuar në shtetin e New York-ut. Të parët tanë ishin emigrant politik dhe ekonomik që erdhën nga Shqipëria, Kosova, Mali i Zi, Italia, Greqia etj., të cilët kishin ikur si pasojë e persekutimit të sistemit komunist ateist, për liri dhe demokraci, për kushte më të mira ekonomike dhe shoqërore. Ata kudo që u vendosën ruajtën me dashuri gjuhën e bukur shqipe, kulturën, traditat, zakonet, dhe mbi të gjitha fene e krishterë martire, që nder shekuj ka provuar salvime qysh nga koha e pushtimit dhe sundimit për 600 vjet me radhë nga Perandoria Islame Turke. Bashkëatdhetarët tanë pasi vendosen këtu, fillojnë të organizohen rreth meshtarëve të parë shqiptarë, bisedojnë dhe mbledhin fonde për të ndërtuar një Kishën e Parë Katolike Shqiptare në New York, që u bë vatra e atdheshurisë, ruajtjes dhe kultivimit të besimit të lashtë të krishterë. 

Kështu më 16 qershor 1962, me inisiativën e klerikut të nderuar Dr. Monsinjor Zef Oroshit (1912-1989), franceskanit Prof. At Andrew Nargaj O.F.M. dhe të një grupi aktivë të besimtarëve katolikë të ardhur nga trojet e ndryshme etnike shqiptare, u formua Lidhja Katolike Shqiptaro – Amerikane, dhe më vonë u themelua Qendra Katolike “Zoja e Keshillit të Mirë”. Lidhja Katolike ishte i përberë nga Keshilli prej 7 antarësh: Dr. Enrrik Gurashi – kryetar, Tonin Mirakaj – sekretar, Loro Stajka – arkëtar dhe antarët: Zef Cupi, Mark Bajraktari, Zef Pashko Deda dhe Zef Hasani.

Gjatë historisë së Kishës të lavdishme kujtojmë me shumë respekt vitet e kaluara dhe kontributin e madh që kanë dhënë klerikët katolikë dhe aktivistët e palodhur besimtarë shqiptaro-amerikanë. Sot gjejmë rastin të përkujtojmë edhe bashkëatdhetarin dhe aktivistin e shquar të komunitetit tonë, të ndjerin e paharruar, meshtarin e famullisë sonë Shkëlqesia e Tij Imzot Rrok Mirditën Arqipeshkv i Tiranë – Durrësit, i cili kohët e fundit kaloi në amshim dhe sot pushon në Paqe me Krishtin, në Lumnin e pasosun…. 

Zoja e Shkodrës apo Zoja e Këshillit të Mirë, është një ikonë e Shën Marisë, me Jezusin fëmijë. Kjo ikonë gjendet në kishën kushtuar Shën Marisë në Shkodër. Sipas dëshmive të ndryshme të asaj kohe, thuhet se ikona braktisi kishën rrëzë kalasë së Rozafës më 25 prill 1467, gjatë pushtimit të qytetit nga turqit, që kërcënonin shkaterrimin e kishës, dhe mori rrugën fluturimthi duke kaluar detin drejt Italisë, e mbajtur nga dy engjëj. Kjo ngjarje u përcjell nga dy shtegëtarë shqiptarë, Gjorgji dhe De Sclavisi. Në Itali, ikona e Zojës së Shkodrës u vendos në kishën e Gjenacanos, një kishë e ndërtuar që në shek. IX. 

Sipas dëshmive historike , fillimet e Krishtërimit ndër shqiptarë, janë të mbushur me shumë ngjarje të rëndësishme historike. Trojet iliro shqiptare, kane qenë një nga vendet e Europës, ku u përhap më herët Krishtërimi.Historiani i shquar i Mesjetës së Ballkanit albanolgu kroat Dr. Millan Shuflaj (1879-1931), në veprën: “Serbët dhe shqiptarët”, është shprehur se: “Fillimi i Krishtërimit ndër keto vise (Illiri) bën pjesë në historinë e shekullit të pare të këtij besimi.”, ku vërtetohet se i pari që predikoi Ungjillin në Shqipëri mund të ketë qenë vetë Shën Pali, i cili shprehet: “Nga Jeruzalemi e rrethinat deri ne Iliri plotësova predikimin e Ungjillit të Krishtit.” 

Historikisht edhe nga burimet kishtare është e qartë se themelet e para të Krishtërimit në Shqipëri, janë të hedhura nga vetë apostujt e Jezu Krishtit, si: Shën Pali, Shën Matia, Shën Titi dhe Shën Andrea. . Simbas studiuest Austriak Markuc. W. Peters, ku citon shumë burime të ndryshme antike biblike, shekullare dhe hagiografike, dhe nxjerr si konkluzion qe apostulli Pal mundtë ketë shkelur me te vërtete në territoret e sotme te Shqiperisë. 

Nga historiani Farlati shkruan për kishën e Durrësit se ajo është më e lashta në Shqipëri, dhe se u themelua prej apostullit Shën Pali, në vitin 59 të shekullit të parë,ku organizojë një bashkësi të krishterë që prej 75 familjëve, që moren fenë e parë krishterë në trojet ilire . Edhe për apostullin Matia, ka të dhëna që ka predikuar në trojet ilire. Një tezë në lidhje me ketë e paraqitur nga Jakobo Koleti (Jacobo Coleti) dhe Daniele Antiena,i thotë se në Illiri tek dardanët beni predikimet apostulli shën Matia, po ashtu edhe në Maqedoni tek fiset illire tribalet dhe bastarnët ka predikuar Ungjillin shejt . Edhe jezuiti polak dhe Ate Marcin Czerminski, shkruan se edhe Shën Titi, që ishte shoqërues i Shën Palit predikoi në trojet ilire, dhe duhet të ketë hyrë në territorin ilir në vitin 50-58 të shekullit I.

Simbas arkivave kishtare të Romes, Vatikanit,Venecis,Raguzës dëshmojnë se Illira, u bë që në fillim një nga trevat ma kryesore të përhapjes së fese së krishterë, për vete lashtësinë dhe shtrirjen e madhe të popullsisë së saj me zhvillimin e madh të qyteteve, me 5 seli ipeshkvnore të përhapura në të gjitha trojet ilirike si: Qyteti i Durrësis, Apolonia, Nikopoli, Tivari,e Shkodra etj. Këto qytete kishin një ransi shumë të madhe me pozitën e tyre gjeopolitike mjaft të favorshme, duke qenë një koridor natyral ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit, për t’i transmetuar vlerat morale të krishtërimit në Ballkan. 

Në këtë mënyrë, këto burime historike përputhen tërësish me dëshmite biblike, si, p.sh, dëshmia e shkrimtarit pagan Plinit të Ri 111-113 mbas Krishtit, dhe pas vijnë shkrimtarët e krishterë, si: Tortuliani, Auntini, Sibasti ,Kasami, 200-206, 209- 2021,223-228, mbas Kr. etj. Kësisoj kemi të bejmë edhe me kontributin e klerit e doktorinës teologjike, që kanë ndikuar shumë në historinë nocionale shqiptare. Ne rastin konkret e vertetojnë se  qytetrimi dhe feja krishtëre në shqiptari është një fragment, pjesë e spirales historike të qytetërimit botërore. 

Nga burimet e selisë shënjte kishtare të Vatikanit përshkruhet se , në listën e gjatë të 286 papave, që kanë udhëhequr Selinë e Shenjte deri në ditët tona. Këtu figurojnë edhe disa emra papësh dhe kardinalësh, dhe shejtën të martirizuar shqiptarë, që kanë drejtuar institucionin e shenjtë, që nga trojet ilire i dhanë Kishës Katolike Apostolike Romane katër papë me zanafill shqiptarë, qe jane ulur ne vendin e shën Palit, një kontribut që na bën të gjithëve neve me të drejtë të jemi të lumtue e krenar. Të tillë mund të permendim, si: Papa Shën Elutheri (175-189, mbas Krishtit), Papa Kajus (283-296, mbas Krishtit), Papa Gjoni IV (640-642 mbas Krishtit), Papa Klementi XI – Albani (1700-1721), i cili përkrah shërbimeve fetare dhe forcimit dhe unifikimit të Kishës së Romës, u kujdesua shumë edhe për Atdheun e të parëve të tij, Shqipërinë tonë.  

Ku e organizojë kuvendin Kombetar Shqiptar, i njohur si Kuvendi i Arbërit 1703, i nxitur prej Atit të Shenjtë, u bë pikënisje e një lëvizje të pandërprerë të shqiptarizmit, të funksioneve dhe kuadrove kishtare, si një fuqi mbështëtëse e rizgjimit tonë kombëtar shqiptar. Simbas dëshmive historike vertetohet se ,kultura e pasur dhe pozitive e krishterë është pervetsuar me dashuri nga shqiptaret ndër shekuj në trojet e veta.Ata nxoren njerëz të shquar ne historine e lavdishme të krishterizmit.Gjate kohes se periudhes se krishtërimit, kanë dalë. Shën Flori, Shën Lauri, Shën Asti dhe Shën Niketa. Shën Joronimi nga trojet e Ilirisë,enciklopedistin e famshem qe bëri përkthimin e parë të Biblës latinisht “La Vulgata”, duke i dhënë botës për herë të parë librin e shenjte, në mesin e shek. IV. 

Nga të dhënat kishtare e historike shënohen ekzistenca e krishtërizmit në Ballkan, dhe posaçerisht në Ilirik e Dardani, me praninë e peshkopëve të këtyne aneve , historikisht eshtë shumë e randësishme të permëndet,Edikti i

Milanos,dhe Koncilin e Nikës, të vitit 325, të cilin e thirri Perandori Konstandini i Madh. Në Këshillin Ekumenik të Nikes, nga 318 peshkopë të përfaqsuar nga e gjithë Perandoria Romake, 13 ishin nga shtetet Ballkanike, ndër të cilët dy peshkopë ishin nga trojet shqiptare, peshkopi Dausi ose Daus Dardaniae nga Kosovës, dhe peshkopi Budius i Stobit, të Shkupit të sotëm në Maqedoni, dhe nga Iliriku ishte peshkopi i Korcyres. 

Ky visar i paçmueshëm në trojet shqiptare u ruajt nga klerikët katolik me edukim perëndimor: Kurteti, Buzuku, Bardhi, Bogdani, që mbetën si katër apostujt e shqipes së shkruar, kanë dalë nga gjiri i shqiptarëve katolik, ku kleri katolik që më Formulen e Pagëzimit me vjetin 1462 nxori në dritë shkrimin shqip, e mbajti të gjallë dhe e kultivoi gjuhën shqipe deri në ditët e Pavarësisë në vitin 1912. 

Duhet rikujtuar me respekt për dy figura më të shquara të historisë sonë: Heroi Kombëtar Gjergj Kastrioti apo sikurse njihet si “Kalorësi i Krishtërimit Perëndimor”, dhe e Lumja Nënë Terza, si mishërimi i idealeve të krishtera, e cila ia kushtoi jetën e Saj ndihmes, për skamoret e të varfërit e mbarë botës. Ajo më 4 shtator 2016,  bëhet e Shënjtë në lumninë e qiellit, nga Papa Francesku në Selinë e Shenjtë në Vatikan. 

Ditët më të vështira do të vijnë për tokat e Arbërisë në vitin 1479, kur Perandoria Mizore OtomaneTurke, pushtoi dhe me barbarizma shkaterroi, dhunoi, vrau dhe preu mbarë trojet e Shqipërisë. Fillon kështu islamizimi i dhunshëm i tokave të Arberisë, sikurse në kohën kur Islami përhapet për herë të parë në Lindjen e Mesme. Duhet theksuer historikish, se në atë kohë katolikët shqiptarë etnik,duke qenë gjithmonë të presekutuar nga perandoria islame Anadollake e kishin te ndaluar rreptësisht që të banonin ne qytetet e veta, ku deshmohet simbas dokumentave arkivore.Qytetet e krahinat shqiptare ishin kolonizuar nga ardhacake të huejë, apo sikurse quhen kolone me familje muslimane, nga Turqia, Tuniziz, Siria, Iraku, Libani, Egjypti etj 

Gjendja fetare në Shqipëri, gjatë pushtimit dhe sundit osman ishte bërë e padurueshme për shqiptarët e krishterë autoktonë, shqipetarët e krishtëre priten me shekuj. Kështu u desh ardhja dhe shpallja e pavaresisë së shqiperisë  prej zgjedhjes shumë shekullore turke me 28 nëntor 1912,Pikërisht në vitin 1917, në kulmin e Luftës së Parë Botërore, filluan punimet. Më 23 deri më 26 prill të vitit 1917, u kremtua me madhështi 450-vjetori i shpërnguljes prej Shkodre i Fugures Shenjte. Në atë rasë morën pjesë në kremtim Argjipeshkvi i Shkodrës, Imzot Jak Serreqi, Argjipeshkvi i Durrësit, Imzot Prend Bjanku, Ipeshkvinjtë e Lezhës dhe Zadrimës, Imzot Luigj Bumçi e Imzot Gjergj Koleci. Ishin të pranishëm, përveç autoriteteve vendase, Kryekomandanti i Koorparmatës XIX Austro – Hungareze, Gjenerali Ignatius Trollmann, Konsulli i Përgjithshëm August Ritter von Kral, i cili gjatë Luftës së Parë Botërore ishte me detyrën e Komisarit Civil në Shqipëri , dhe Konsulli Austro- Hungarez në Shkodër Karl Halla.

Më 1944 erdhën kohë të zymta e te errta, për Kishën dhe kombin shqiptar. Shteti komunist, marksist-leninist e ateist, u sul me egërsi e urretje kundër gjithçka pozitive, që përfaqësonte ndër shekuj katoliçizmi në Shqipëri. U shkatrruan institucionet fetare, shkollat, plaçkitë bibliotekat, muzetë dhe të gjitha veprat kulturore që ishin zhvilluar prej Kishës, e cila ishte mbrojtsja e flaktë dhe me dinjitet të plotë të kulturës qysh para Mesjetës. U nxorën me forcë eshtrat e Argjipeshkvit të Shkodrës, Imzot Jak Serreqit, që ishte varrosur brenda kishës, dhe i tretën në lumin Kir, sikurse vepruan edhe me eshtrat e Poetit tonë Kombëtar, At Gjergj Fishën O.F.M. 

Me shembjen e regjimit komunist dhe vendosjen e demokracisë, filloi një punë e vijueshme për të rindërtuar gjithçka mund të shpëtohej, rilindi edhe Shejtnorja e Zojës së Shkodrës. Ati i Shenjtë Gjon Pali II, në prag të vizitës historike në Shqipëri (më 25 Prill 1993),u rimekamb hierakia e kishës katolike,u naltesue në poziten e princit të kishës i shumëvuejtuni Mikel kardinal Koliqi, tue lanë vendin për nji kardinal te ri shqiptarë, u plotesua procesi i kanonizmit të keterdhetë matirve te vramë egërsisht nga regjimi i terorit komunist. ,Ati i Shenjtë Gjon Pali II , u lute për popullin shqiptarë, të vuejtur e të përvuejtun, në shekuj e ndër shekuj. Bekoj në Shkodër gurin e parë për rindërtimin e dytë të Shejtnores Zoja e Shkodrës. 

Vëllezer dhe motra, le të kuptohet me statistiken e pastër historike mbi te dhënunat e kontributin e randsishem të klerit e të kishës katolike , që ndër shekuj kontribuen me shumë vuejtje e sakrefica për të mirën e popullit shqiptarë për të mbrojtun kombë fe e atedhe, Ashtu qe kleri Katolik Shqiptarë, janë përpjekur ndër shekuj për të sjellë në Shqipëri frymën civilizuese të Europës.Mendjet e ndritura të kontinentit, arritjet e pakrahasueshme në fushën e mendimit njerëzor, krijimtarinë letrare artistike, shkencen e teknologjisë, organizimin politik të shtetit modern, që siguron zhvillimin e perparimin e njeriut të lirë, ku vlera më të rëndsishme, që kemi trashëguar ne shqiparët është gjuha shqipe, një nocion i ndarë politikisht, gjeografikisht, i cili ka ruajtur të paprekur pasurinë e përbashkët të gjuhës shqipe. 

Duke ju përshendetur të gjithëve ju, që keni ardhur në këtë festë të madhe të përkujtimit të Zojës së Shkodrës, fjalë të ngrohta zemre, po i përcjellim edhe meshtarit të shquar, udheheqësit tonë shpirtëror dhe atdhetar Të Përndershmin Dom Pjetër Popaj, dhe ndihmësin e tij të palodhur , diakonin Orsim Turmalaj për kontributin e madh, që ata po japin cdo ditë për të mirën e komunitetit tonë. Ashtu me fjale zembre përshëndes edhe këshillin e kishës tonë . 

Për kontributin, vlerat, e ndihmën e tyre gjithmonë të pa lollshem.Meriton te ceki disa personalitete të cilët në 5 dekadat e fundit ngritën dhe u kujdesuen në mirëmbajtjen e kishës sonë. Zoja e Shkoders. Veteran të sajë zoteri, Tonin Mirakaj, Mark Shkreli, Marjan Cubi, Lek Vataj, Leonardo Berishaj, dhe femra e parë kryetare e këshillit të

kishës, e emirënjohura, me plotë nderime, Margarita Gazivoda Kocaj, poashtu nga zembra pershëndes, edhe kryetarin aktual të këshillit të kishës, zotin, Ndrekë Tonaj .Po ashtu edhe kryetarin e salles,,Nana Teresa’’ zotin Mark Berishaj, së bashku me organizatorët e tjerë të këshillit të kishës sonë .  

Është meritë e klerikut të shquar të komunitetit tonë Dom Pjetër Popaj, për kontributin e tij që jep çdo ditë për shqiptarët e gjithë shqiptarizmit , i cili na bashkon në një familje të madhe , duke nxitur ruajtjen e fesë së të parëve tanë të krishterë, kulturën amtare, gjuhës e bukur shqipe, zakoneve dhe traditave të bukura shqiptare Kjo kishë sot është kthyer në një vatër të madhe dhe të ngrohtë të ushqimit shpirtëror fetar dhe kombëtar ,duke ruajtur si gjithmonë frymën e humanizmit, dhe mbledhur gjithnjë ndihma për vendlindjen e njerëzit në nevoj pa dallim krahine dhe feje.Kosovë,Shqipëri e në Malin a Zi . Duke festuar dhe kremtuar festat e krishtërizmit e ato  kombëtare, si edhe shumë shoqata,organizata,dhe supoziume të ndryshme. Këtu janë pritur dhe përcjellë shumë figura dhe personalitete më të shquara të trojeve etnike shqiptarë, që kanë vizituar Kishën tonë. 

Dom Pjetër Popaj, në kopanjelin e Kishës Zoja e Shkodrës, në prani të një numëri të madh besimtarësh pa dallim feje dhe krahine çdo vit ngrihet Flamuri Kombëtar i Gjergj Kastriotit më 28 Nentor, përkujtohet çdo vit Kryengritja e Malësisë së Madhe, etj. Me të githë këto të mira të komunitetit tonë ,nderimi dhe meritë e madhe këtu i dedikohen pikësëpari meshtarit tonë të nderuar dom Pjetër Popaj, i cili po runë traditën e pararëndesve klerikut katolikë , dhe për kontributin e madh që jep çdo ditë për të mirën e komunitetit tonë. 

Pikërisht dom Pjeter Popaj, udhëheqesit tonë të shquar, që po mbushën 40 vjetë me rallë,që dita ditës tye kontribue gjithëmonë i pa lodhshëm për kishën e famullisë tonë , e për të gjithë komunitetin shqiptar, është dhe mbeti në zemrat e të gjithë shqiptarve, cilësohet kleriku më i madhi , meshtar e indelektuali i rrallë , dhe shquet edhe si nji nga polemistët ma të mprehit të kohës, e prijes i idealeve me të larta kombëtare e fetare, si mishërimi idealeve të krishtëra . 

I përdereshmi dom Pjetër Popaj eshtë dhe do të mbetet apostull e shqipes së shkruar, model i kesaj bote të qytetruar , është dhe mbeti figura e veçant ma e madhe e shqiptarizmit, përsonaliteti me vlera më të larta kombëtare e fetare , njeriu ma i famshemi i të gjithë shqiptarëve në enciklopedinë e komunitetit Shqiptaro Amerikan.

Evarist Beqiri sjell librin e ri në anglisht për Ismail Qemal Vlorën

Pas vlerësimit të librit “Themeluesi – Lidershipi i Ismail Qemalit”, dhe pas katër ribotimeve të tij të përditësuara në shqip, Evarist Beqiri sjell për lexuesin ndërkombëtar në anglisht një libër mbi themeluesin e shtetit shqiptar. Ky botim shënon një ngjarje të rëndësishme për kulturën shqiptare. Libri vjen si rezultat i një pune të gjatë kërkimore Ai sjell një këndvështrim origjinal, duke riformuluar narrativën rreth lidershipit të tij në kontekstin e sfidave të kohës. Autori sjell një qasje të re metodologjike, e cila nuk është përdorur asnjëherë më parë në Shqipëri për asnjë figurë historike.

Ismail Qemal Vlora vjen në një dimension të ri në librin “The Founder-Ismail Qemal Vlora on Leadership”, botuar nga Filara, në gjuhën angleze. Autori e analizon figurën e Ismail Qemalit nën prizmin e koncepteve të lidershipit, siç janë karakteri, vizioni, komunikimi, menaxhimi i krizave dhe trashëgimia. Ai ofron një perspektivë të freskët dhe të bazuar në burime të reja. Libri i ri nuk është një përkthim: ai është një rishkrim i plotë, i pasuruar me fakte të reja historike.

Përveç titujve të krerëve kryesor, e gjithë përmbajtja e librit është rishkruar. Autori është mbështetur në një bibliografi të gjerë dhe burime nga arkivat ndërkombëtare, libra e gazeta të vjetra, si edhe dëshmi të panjohura më parë. Vepra ka një dimension aktual. Ajo e lidh trashëgiminë e Ismail Qemalit me debatet e sotme për lidershipin dhe identitetin kombëtar.

Për lexuesit ndërkombëtarë, ky botim në anglisht është një dritare drejt historisë shqiptare, duke nxjerrë në pah rolin e Ismail Qemal Vlorës, si një figurë jo vetëm rajonale, por edhe me ndikim në skenën evropiane të fillim shekullit XX. Për shqiptarët, libri është një mundësi për t’u rikthyer tek rrënjët e tyre dhe për të nxjerrë mësime nga vizioni i tij për bashkim e përparim. Përmes një analize të thelluar të jetës dhe veprës së tij, autori zbulon aspekte të panjohura më parë të lidershipit të Ismail Qemalit. Ai nxjerr në pah aftësitë e tij të jashtëzakonshme për të bashkuar njerëz të ndryshëm, për të komunikuar në mënyrë efektive dhe për të marrë vendime të guximshme në kohë krize. Ai tregon se si një lider i vërtetë mund të ndryshojë rrjedhën e historisë me vizionin, guximin dhe vendosmërinë e tij.

Autori e përshkruan Ismail Qemalin si një lider vizionar, i cili kishte aftësinë që ta parashikonte ndryshimin dhe ta përballonte me sukses atë. “Qysh kur shërbeu si guvernator i provincave të Perandorisë Osmane, ai u përpoq gjithmonë të pajtonte interesat dhe sjelljet e grupeve të ndryshme etnike. Zotësia e tij si negociator dhe diplomat i zoti do të shfaqej në zbutjen e kundërshtive fetare që turbullonin Jerusalemin, si dhe në paqtimin e druzëve dhe etnive të tjera të keqtrajtuara në Siri dhe Liban, ku ai shërbeu si guvernator i përgjithshëm. Ismail Qemali i mbështeti hebrenjtë dhe armenët, atëherë kur Evropa iu kishte kthyer shpinën,” – shkruan Evarist Beqiri.

Botimi i këtij libri në gjuhën angleze është një kontribut i rëndësishëm për njohjen ndërkombëtare të figurës së Ismail Qemalit. Ai i ofron lexuesve nga e gjithë bota mundësinë për të zbuluar një lider të jashtëzakonshëm, i cili luajti një rol vendimtar në krijimin e shtetit shqiptar. Në faqet e librit, analizohet me kujdes personaliteti dhe lidershipi historik i Ismail Qemal Vlorës. Libri është strukturuar rreth pesë krerëve kryesor, që pasqyrojnë dimensionet e lidershipit të Ismail Qemal Vlorës: Karakteri, Vizioni, Komunikimi, Menaxhimi i Krizave dhe Trashëgimia.

Autori shkon përtej narrativave tradicionale historike dhe ofron një portret autentik dhe bashkëkohor të Ismail Qemal Vlorës si lider: një njeri me kurajë morale, qartësi strategjike, dhe një aftësi të jashtëzakonshme për të ndërtuar konsensus, në kohë të turbullta për kombin shqiptar. Ky botim në gjuhën angleze është një kontribut i çmuar për lidershipin historik dhe diplomacinë kulturore shqiptare. Ai e vendos figurën e Ismail Qemalit në piedestalin që meriton brenda diskursit global për lidershipin, historinë dhe shtetndërtimin.

Libri është një ftesë për reflektim mbi një krizë të thellë që ka prekur shoqërinë tonë: krizën e udhëheqjes dhe të karakterit. Autori synon që të hap anembanë Shqipërisë, një diskutim të ndershëm mbi trashëgiminë e Ismail Qemal Vlorës dhe mbi përgjegjësinë tonë personale dhe kolektive për të ardhmen e kombit. Themeluesi (The Founder) nuk është qëllimi në vetvete — është mjeti për të ndezur biseda të domosdoshme:

Çfarë vlerash na udhëheqin sot?

Çfarë modeli udhëheqjeje mbështesim?

Çfarë Shqipërie po ndërtojmë për brezat që do të vijnë?

“The Founder – Ismail Qemal Vlora on Leadership” është më shumë se një biografi; është një udhëtim në mendjen dhe shpirtin e një lideri, i cili me guxim dhe mençuri vuri themelet e shtetit shqiptar. Libri është i disponueshëm në libraritë kryesore në vend dhe pritet që të promovojë më tej vlerat dhe historinë shqiptare në rrafshin ndërkombëtar.

Dr. Entela KOMNINO/

“Lajmi i shikuar- një histori më vete”

Rrethet mediatike elitare, duke u rrokur të arsyetojnë mbi masën dhe mënyrën e ndikimit në publik, kanë “cmitifikuar” eksperimentin e Pavllovit mbi reflekset e qenit, duke bërë humor mbi pretendimin e qenit tashmë, se, nuk është Pavllovi ai që e mësoi qenin të hajë kur ndizet drita, por ky i fundit që mësoi Pavllovin ta ushqejë, pasi ndez dritën. 

Televizioni shqiptar hyri pak më shumë se 65 vjet me parë, në marrëdhënien e gatshme media- publik të sistemit të ekonomisë së planifikuar, që kishte gjithashtu pyetjen e përhershme, se kush e ndez “dritën” ose kush i bën lajmet. Në këtë të ngjarë, “Mediatizimi i historisë dhe historia e mediave”, përkon më së miri me përpjekjet për të kuptuar realitetin historik të lajmit televiziv në jetën e Shqipërisë së pasluftës, Luftës dhe Post- Luftës së Ftohtë përmes raportit ushqyes që ka publiku me median. Dhe pikërisht;

1. Pikënisjet dhe ecuritë teknologjike
2. Tipologjitë e zhvillimit 

Faktet e transmetimit, por dhe kapaciteteve shpërndarëse të këtij transmetimi janë një mënyrë e të treguarit të lajmit të shikuar. Përzgjedhja e fakteve sipas marrëdhënies jetike “transmetim- përcjellje” në funksion të shpjegimit të tyre, shkon natyrshëm më tej në funksion të një tregimi dhe shpjegimi alternativ të lajmit të shikuar. 

1. Pikenisjet dhe ecuritë teknologjike 
2. Datat kalendarike të lajmeve sipas datave të televizionit
   1. Fillimi eksperimental

Takimi i televizionit me publikun shqipar ka qenë që në kohën e transmetimit të parë në botë; Revista “Minerva” e 15 qershorit 1933 me foto shpjegon në legjendë se c’do të thoshte një figurë e riprodhuar që lëvizte. Si realitet, televizioni vjen në Shqipëri 30 vjet më pas, i njoftuar nga “Zëri i popullit”, 1 maj 1960. Radiodifuzioni, një sinjal televiziv me fuqi 20 vat që shpërndan figurë vetëm në Tiranë, i transmetuar vetëm në tre ditët e fundit të javës, ndonëse i dhuruar, me kosto 2 milionë rubla, iu bashkëngjit radios duke u parë si vazhdim i gazetarisë dhe jo i teknologjisë. Një redaksi që ka përgatitur “emisione muzikore, letrare, dialogje etj… mund të filloje të japë dhe lajme”. 

Për sa më lart, lajmet nuk kanë filluar me nisjen e transmetimeve televizive, por nuk kemi ndeshur asgjë zyrtare që ta njoftojë. Redaktorë në vite dëshmonin në mënyra të ndryshme programe që afronin me lajmet përgjatë ‘60-’71-shit, pa data të sakta, megjithatë me të përbashkëtën, që, lajmet e para lexoheshin njoftime në studio, për t’u kombinuar gradualisht me ilustrime, po në studio, psh nga prodhimet e një uzine për të cilën flitej në lajm, ose marrja e kronikave filmike nga Kinostudio. Realizimin e kronikës së parë jashtë studios për lajmet televizive e dëshmon Alfons Gurashi(1967) për disa ndërtime në Tiranë. “Duhet të kemi parasysh dhe që në atë kohë kërkohej të xhirohej që në kombinatin “Mao Ce Dun” u realizua plani dhe duheshin vetëm ca pamje nga kombinati, të mjaftueshme për atë strukturë teksti dhe që plotësonte kërkesën e publikut”, kujton ai. Në vitin 1968 dëshmohet një redaksi e quajtur e aktualitetit, ndërsa vetëm në vitin 1969 dëshmohet kronika e parë televizive, që vjen bashkë me shtimin e ditëve të transmetimit, 4 në javë. 

Në të njëjtin vit Radiodifuzioni quhet Radiotelevizion, shkëputet nga Ministria e Arsimit dhe hyn në varësinë e fuqishme të Këshillit të Ministrave. Në strukturë, ”Lajmet kryesore” i ngjiten mesatarisht pesë emisioneve për secilën nga katër ditët e transmetimit në javë.

1. Lajme periodike (1971-1991)

Transmetimi i rregullt i përditshëm zyrtar, nga një godinë e re (ku ndodhet dhe sot) dhe me aparatura të plotësuara mbahet në ditën e nisjes së Kongresit të radhës së Partisë, 1 nëntor 1971. Gazetaria televizive u vendos në mënyrë të sofistikuar në të njëjtin terren të gazetarisë në vend me theksin që “Në informacion (në televizion) më tepër se në cdo formë tjetër të propagandës shfaqet karakteri klasor, pozita politike e ideologjike. 

Në gjykimet e sotme, ajo që na jep natyrën e lajmit të transmetuar, është analiza tematike e lajmeve, të ruajtura, shumë pak me zë, ndërsa kronikat pa zë nuk kanë tekstet. Në këto kushte, në vitprerjet 1975 dhe 1985, është kërkuar të krijohet një “mostër” analize mbi titujt me të cilat është ruajtur kronika. 

VITI	Materiale të ruajtura në minuta	Materiale të ruajtura në njësi	Gjatësi mesatare e lajmit	Mesatare e materialeve të ruajtura për edicion	Mesatare e materialeve të ruajtura për edicion në njësi
1975	3135’	2814	1’11’’	9’35’’	8
1985	4450’	3491	1’27’’	13’11’’	9-10

Tematika e lajmeve të ruajtura në njësi e përqindje;

VITI1975	Bujqësi	Industri e ndërtim	Sociale	Ekonomi	Kulturë	Arsim e shkencë	Politikë	Shëndetësi	Sport
njësi	1030	602	417	377	180	104	61	30	13
përqindje	36.6%	21.3%	14.8%	13.3%	6.3%	3.6%	2.1%	1%	0.4%

Nje minutazh mesatar ditor i ruajtur (9’35”), më shumë se një e treta e edicionit të lajmeve, lejon të karakterizohet natyra e lajmeve ku duket zotërimi i tematikës bujqësore, 36.6%, në kronika-rubrika “Realizimi i planit-detyrë e të gjithëve” ose “Cështjet e ditës në bujqësi”, e shoqëruar me një homogjenitet e rutinë sezonale të tipit të lajmërimit. Sistematika, por pa relevancë kombëtare, ekspozon dhe tematikën industriale, 21.3%. Apeli i lajmit realizohet përmes arritjeve të një ndërmarrjeje duke synuar popullin për realizimin e planit; “Në Elbasan, në Kombinatin Metalurgjik, aksionistët dhe ndërtuesit janë përfshirë në një valë entuziazmi dhe mobilizimi” ose “Vit sulmi për punonjësit e bazës mekanike të kombinatit “Mao Ce Dun” në Berat”, ose dhe thjeshtë “gjendje” shembulli si “Kolektivi pararojë i bazës mekanike të ndërmarrjes së montim industriale në Tiranë”.

Në mes të viteve ’70, informacioni zë 24% të programit, 8 orë e 35 minuta në javë, me: edicione lajmesh, rubrika sportive, emisione aktualiteti nga vendi dhe bota. Mbulimi i vendit me sinjal është rreth 60% dhe një minutë televizive e llogaritur me shpenzimet efektive sipas kontabilitetit ishte 115 lekë në një raport harxhimi filmi 1:3.

Ne 1983 ende nuk ka përfunduar transmetimi i plotë me ngjyra (rreth 70%). Publiku përballë ishte një aparat televizori “në cdo 15 banorë”. 15 vjet pas fillimit të transmetimeve të rregullta në vend, tematika e ruajtur na jep këtë pasqyrë:

VITI1985	Bujqësi	Sociale	Ekonomi	Kulturë	Politikë	Arsim e shkencë	Shëndetësi	Sport	Të vecanta
njësi	1203	677	590	307	259	212	56	27	160
përqindje	34.4%	19.3%	16.9%	8.7%	7.4%	6%	1.8%	0.7%	4.5%

Në raportet e analizës flasin edhe për “kronika të cilat jo vetëm nuk kanë dhënë eksperiencën e mirë, por kanë bërë te telespektatorët efektin e kundërt.” Një specialist është ankuar se, sipas kronikës, procesi i vaditjes nuk është treguar i saktë”.

1.1.2.1 Lajmet nga bota 

“Kanë qenë që në fillim, të thata, refleks redaksional i buletinit të ATSH-se, gradualisht me pak ilustrime”, dëshmon Virgjil Kule. “Lajmi zgjaste normalisht 30”. Struktura ishte 6-8 minuta, ngjarje nga bota që përbënin 1/3, ¼ e edicionit. Shërbimi me film 16mm realizohej nga agjensia Visnews që vinte rregullisht deri nga vitet ‘82-‘83. Përdorej dhe Raiuno dhe Raidue, nganjëherë dhe Beogradi për figurë”, thotë Afërdita Sokoli, për vitet kur lajmet nga bota u stabilizuan si strukturë. “Në lajm jepeshin në përgjithësi të dy palët e konfliktit; fronti i luftës nacionalclirimtare dhe diktatorët në përgjithësi. Personalitete të botës së ndaluar politike ishin të ndaluar dhe në ekran deri nga vitet ‘83-‘84-‘85. Papa, p.sh., hyri shkallë- shkallë me idenë për ta goditur. Lajmi për takimet e super të mëdhenjve jepej dhe shoqërohej me koment që atë natë për atë që ndodhi”. “Ministria e jashtme njoftonte aktivitete për Shqipërine jashtë atdheut. Zyra e përhershme e shtypit dhe informacionit në KQ jepte gjithashtu material të seleksionuar të shtypit m-l të cilat renditeshin sipas një radhe protokoll; fillonte me Aktivitete për Shqipërine jashtë atdheut dhe në vend të gjashtë ishte Kosova me ngjarjet – lajm i ditës me qëndrim të gatshëm dhe shtypi për ngjarjet në Kosovë.”

1.1.3. Pas viteve ‘90

Vitprerja 1991

	Buj-qësi	Sociale	Industrindërtimtransport	Ekono-mi	Kulturearsimshkencë	Politikë	Feta-re	Shënde-tësi	Ndih-ma	Legjislacion	Të ndry-shme
Lajme	10	88	17	75	71	621	22	11	33	68	18
Minu-tazh	42’	306’	53’	332’	253’	2762’	61’	11’	116’	421’	45’
Gjatësimesatare	4.2’	3.4’	3.1’	4.4’	3.5’	4.4’	2.7’	3.1’	3.5’	6.1’	2.5’

Kronika “kthesë”, bashkëshoqëruese e kthesës politike në vend konsiderohet “Rënia e bustit të Enver Hoxhës”. Kronikat e ngjarjeve të dhjetorit 1990 e deri në shkurt, kishin patur presionin shoqëror për t’u pasqyruar, bashkë me direktivat e partisë në pushtet që të vazhdonte të kontrollonte dhe ndryshimin. Njerëzit në Tiranë, që kishin qenë pjesëmarrës ose kishin mësuar ngjarjen, prisnin transmetimin si sinjal të momentit politik, por sidomos të vazhdimit. Mbi këtë kthesë, ne kemi ndarë “mostrën” tjetër të analizës tematike. Në raport me transmetimin 30’, ruajtja është rreth gjysma, 49.8%, ndërkohë që gjatësia mesatare e njësisë televizive informative ka shkuar në 5’27”. 

1991 i ka dhënë ekskluzivisht vendin politikës. Po ashtu shfaqen tematika të reja, sic janë ajo e ndihmave dhe fetare. Nga spontaniteti i përzgjedhjes, vërehet një përftim pasiv i situatës si rrjedhojë dhe e zhvillimeve shumë të mëdha. 

Vitprerja 2010 

Njezetë vjet pas kthesës, Politika ka mbetur ekskluzivitet i zënies së kohës së lajmeve. Në statistikën zyrtare të tematikës së transmetuar ajo është shpërndarë në 5 nënzëra; politikë, veprimtaria e Presidentit, e qeverisë, e parlamentit dhe e qeverisë vendore, duke përbërë në TVSH 48.63%, ndërsa në dy televizionet e tjera kombëtare, Klan 42.25%, Top Chanel 33.28%. Ndërkohë, Televizioni shqiptar, i ligjëruar që nga viti 2000 si publik, ka angazhimin më të madh tematik social, 22.09% krahasuar me 18.02% e 15.62% të lajmeve që kanë dy televizionet e tjera kombëtare. Ekonomia është në kufijtë e 5-6% në të tre televizionet e tematikat e tjera japin një shpërndarje relativisht pa domethënie për profilin, me përjashtim të Top Channel që vlerëson me diferencë në minutazh transmetimi lajmet nga Kosova/Rajoni dhe ato ndërkombëtare. 

2. Tipologjitë e zhvillimit të televizionit shqiptar

“Zhvillimi tekniko-shkencor i shoqërisë dhe grada e organizueshmërisë së interesave ka ndikim vendimtar mbi prodhimin e lajmeve”, thotë Paetzold.

Televizioni shqiptar ka marrë formulat teknologjike të zgjidhura për të gjithë për të komunikuar brenda realitetit shqiptar, sa dhe është impostuar për të realizuar atë që konstaton Altschul: “Detyrë e medias në shoqërinë…e planifikuar është formimi i mendimit dhe ndryshimi i opinioneve”.

Referuar sa më lart, karakterizimi qendror lajmeve lidhet me atë se;

2.1. Sa dhe si është dhënë ajo që ka ndodhur 

Sllogani tipik rutinor “Ju flet Tirana!”, i trashëguar nga fillimet e radios para luftës, është domethënës edhe për hyrjen; “Po japim lajmet!” dhe kjo jo për shkak të natyrës së gjuhës shqipe, por të asaj që ne sot e shohim si përbërësin më të qartë të qëllimit të lajmeve.

Lajmet i janë dhënë një publiku, të cilit një aparat televizori i kushtonte tetë rroga mujore, kur i jepej dhe autorizim për ta blerë. Fillimi pa datë zyrtare bëhet dhe më paradoksal në faktin që kronika e parë e ruajtur është e 1969-s, ndërsa telekronistët, madje rrethesh, ka patur që në ’68-n. Skema mbi të cilën hyjnë lajmet periodike në transmetim është e intensifikuar deri në ideologjizimin e faktit teknologjik; “Në radhë të parë figura është pasqyrimi i një synimi të caktuar politik”. Duke e parë formimin si shkak të parë në binomin e estetikës së kohës “Formim-informim”, me zbatimin e tij në lajmin e shikuar mund të përkufizohet një nga terrenet tipike të manipulimit të këtij prodhimi. Pra fakti që, informimi vjen nga- dhe pas formimit, madje është dhe e kundërta e tij, e shkurajon thelbin e informimit që është dhe funksioni kryesor tekstual i lajmit. Artikulimi “jap lajmet” shfaq më se qartë mospërputhjen reale, por njëkohësisht “zyrtarizimin” e relevancës së dalë nga realiteti në Shqipëri me modelin e krijuar të lajmit pas veprimit të asaj që Schuman e quan fshehja e pozitës së vërtetë të interesave, duke bërë fjalë për përdorimin ideologjik të gjuhës. Lajmet “jepen” jo sepse kanë ndodhur, sic është funksioni rëndom normal i paraqitjes së tyre në botë, por sepse dhënia është “një dëshmi e domosdoshme për të fshehur pozitën e vërtetë të interesave”. Në këtë pikë vjen në diskutim objektiviteti për të cilin Paetzold përfundon se “nuk është ende lajm nëse përmend persona, vende e modalitete të një veprimi, ngjarjeje ose procesi politik…objektiviteti lidhet me arsyen se përse dicka e shpallur në media është relevante dhe kjo më tej me atë që ka interesa për ta shpallur këtë”. Kjo është pyetja që mund të zbërthente lajmin televiziv të kohës të tipit “Kinemaja Tefik Lapani tejkalon detyrat e planit” ose” Katër kolektiva punonjëse e presin me entuziazëm fitoren e popullit kamboxhian”, por dhe në ditët tona duke iu referuar medias elektronike, sidomos në kushtet e alternativës së medias së rrjeteve sociale. Relevanca dhe shpallja e interesave për ta transmetuar “një të ngjarë” tregojnë impostimin e vërtetë të medias si stacion, ose si nivel kombëtar a global.

2.2. Rutina normative dhe e jashtëzakonshmja e “Heroit të punës socialiste” mbi skeleton e “është e vërtetë sepse është transmetuar”

Modeli është intensifikuar deri në krijimin e “heroit” që ishte “i punës socialiste” e që punonte përtej viteve 2000. Ky prodhim propagandistik, i dalë nga skema ekonomike e planit të realizuar, vjen mbi një terren lajmesh ku mungon sensacioni, po kurioziteti ose tejkalimi i normales merret si i vërtetë, mirëqenë, i parakuptueshëm, sepse është arritje. Marrja pa diskutim e absurdit ka lejuar atë që Shmitz e njeh si premisë ekstreme relativiteti, që të con tek një jetësim i tillë morali informimi; “ndodh si në mite e enigma, informacionet dhe përvoja që vijnë pranë tyre kanë të bëjnë me dijen, por ka përgjigje për të cilat nuk është e mundur asnjë pyetje. Kjo ka ndodhur në tërësi në sistemin e lajmit dhe të komunikimit në Shqipëri, kur fakti shoqëror ka ardhur i përfunduar në media. Heronjtë që jetonin realitetin e më shumë se 20 viteve të ardhshëm, ishin objekt i fantastikes në filma, kurse në lajmin e shikuar në Shqipëri, modeli agjitativ-propagandistik e sjell rutinë, në vend të informimit dhe si realitet pa pyetje, duke prekur me skemën e transmetimit të propagandës deri në kufijtë e të ndodhshmes; është e vërtetë sepse është transmetuar. Në këto raste gjykon Schmitz “forma e lajmit” është “përshpejtimi i historisë”, dalë si “rezultat semiotik”. Realiteti i shifrave të sistemit ekonomik ka përcaktuar mbi emulacionin heroin pa asnjë bazë reale me të mundshmen, madje edhe të atyre shifrave, duke bërë që koha si cilësi e realizimit të shifrave të përshpejtohet vetë, dhe të “arrijë të jetohet” nga individë që nuk ishin aq vjec sa tregonte realizimi i planit. Mundësia që ky model të funksiononte, lidhet me atë që Neumann e sheh si “masë me të cilën janë vulosur në disa pika nga masmedia konsonanca, akumulimi për të ndikuar në formimin e opinionit publik. Ky i fundit vjen i përfundueshëm në situatë gati laboratorike, kur konsonanca është tepër e matshme”. Ekrani në “laboratorin” shqiptar i ka kontribuar inventarit të kontrollit sepse realiteti “99.99%” i votës e ka maksimizuar konsonancën në cakun më të lartë të ndikimit mbi opinionin publik, duke penguar ose shuar perceptimet selektive. Dhe, sipas Neumann, sa më shumë të ndodhë kjo, aq më shumë mund të ndikohet një kolektiv. 

2.3 Cilësia e funksionit të lajmit në pluralizëm politik e mediatik

Hickethier thotë se fazat e asgjësojnë njëra-tjetrën në atë masë që zëvendësojnë cilësinë e funksionit. 

Cilësia e funksionit e lajmit të shikuar, 20 vjet pas ndryshimeve të premisës shoqërore e politike, ka reflektuar sipas meje dy prirje orientuese; fillimisht imitimin e sistemit global të informimit me burim perëndimin duke “dhënë” thuajse cdo gjë per lajm dhe vitet e fundit ka ardhur duke përforcuar prirjen kundrejt seleksionit të brendshëm të lajmit. Stabilizimi i jetës politike në vend dhe rivlerësimi i aseteve jetike po brenda vendit kanë kthyer referencen orientuese për lajmin që shfaqet si relevancë. Nga ana tjetër globalizimi përmes teknologjisë ka vazhduar të ushtrojë presion mbi performimin e informacionit sa dhe shfaqjet e informimit në rrjetet sociale, që po përmbysin “perandorinë” e rutinës kohore të edicioneve të lajmeve. Duke kaluar nga “përgjigjet pa pyetje” tek bashkëveprimi teknologjik-shoqëror për drejtim të globalizuar të lajmeve, me rënien ndjeshëm të situatës me pyetjen thuajse zhargon; “E ka dhënë Tirana?” mbetet sërish pyetja tjetër; “Kush ka interes të fokusojë relevancën e lajmit përmes editorialit të transmetimit?”

Për nga origjina e saj, por dhe perspektiva e planifikuar, kjo është një pyetje që e kalon 100 vjetorin e Shqipërisë moderne, duke lënë të hapur si praktikën ashtu dhe shqyrtimin e lajmit të shikuar.

3. Përfundime 

Në pesëdhjetë vjet të transmetimit të tyre lajmet televizive kanë reflektuar shoqërinë shqiptare në të gjithë përmasën e lejuar. Për rreth 30 vjet, ky lejim ishte ngurtësisht i sforcuar sipas detyrim-përcaktimit monopartiak duke shuar ose penguar perceptimet e ndryshme të publikut. 

Lajmi i shikuar ka pasqyruar ngjarjet e mëdha të vendit. Kjo ka ndodhur edhe në kushtet e diktaturës së autarkisë totalitare dhe atë të ndryshimeve të mëdha politike, përkatësisht me diktatin e modelit e më pas me përvetësimin gradual të lirisë së shprehjes.

Në vitet e lirisë së shpallur të shprehjes, lajmi i shikuar ka ndjekur lëvizjen fillimisht kaotike e gradualisht në stabilizim të shoqërisë e politikës, ndërsa më pak atë të ekonomisë së tregut. 

Interesi i lajmit të shikuar, i shprehur në tematikën e tij ka lëvizur nga ai bujqësor tek ai politik. Shkak kryesor për këtë ka qenë ndryshimi i shoqërisë shqiptare me ndryshimin e regjimit politik. 

Vitet e shënuara për lajmin e shikuar janë rreth gjysma e atyre të shtetit shqiptar modern, por si moshë teknologjike e fenomenit, jo shumë larg zhvillimeve europiane e perëndimore. Edhe për këtë arsye, por dhe për shkak të ecurisë më të shpejtë që duket se pëson publiku shqiptar, lajmi i shikuar gjendet përballë sfidës së ecjes marramendëse të teknologjisë që bashkë me faktorë të tjerë po ndikojnë pashmangshëm një pjesë publiku, duke e bërë këtë të fundit pararendës përkundrejt cilësisë aktuale të funksionit të lajmit të shikuar. 

Bibliografi

Altchul, J.H. Agenten der Macht. Die Welt der Nachrichtenmedien, eine kritische Studie. Konstanz, 1989. 

Arkivi i shtetit

Arkivi i RTSH 

Hickethier, K. “Phasenbildung in der Fernsehgeshichte”, Ein Diskussionsvorschlag. Tek Helmut 

Kreuzer/Helmut Schanze (Hrsg.): “Fernsehen in der Bundesrepublik Deutschland: Perioden, 

Zäsuren, Epochen. Heidelberg: Winter 1991, fq.11-37. 

Hoxha, E, “Vepra 26”, Tiranë, “8 Nëntori

Komnino, E, “30 minutat e darkës 20.00”, Tiranë, Eurorilindja, 1997 

KKRT, Raport mbi transmetimin e lajmeve, 2010

Stillo. K, “Tribuna e gazetarit” 1975/6

Neumann, E-N, Kumulation, Konsonanz und Oeffentlichkeitseffekt, tek “Publizistik” 1973/18,

Paetzold, U, Nachrichten, von wem, fuer wen? Beispiel: ARD – Tagesschau, Tek Politische Orientierung durch Fernsehnachrichten. Tutzing 1973,

Schuman, H.G, “Ideologische Problemen der Nachrichtensprache” tek “Nachrichten, Entwicklungen, Analysen-Erfahrungen”, Muenchen, 1975 

Schmitz, Postmoderne Concierge. Die Tagesschau. Vorwelt und Weltbild der Fernsehnachrichten. Opladen, 1989,