Histori – Page 339 – Dielli

Të pathëna për Marubin

September 9, 2017 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia*/

Ata sollën përherë të parë një përfaqësim pamor në historinë tonë të fotografisë. Një imazh i dukshëm, një përshkrim i gjallë apo realist i jetës,traditës,zakonit ,feve,quhej Marubbi Pietro dhe më tej dinastia e krijuar ruajti këtë emër si mbiemër të tyre ndër brezni: Marubi.Ata ishin : Rapsodët e dritës.Ashtu si poetët e fjalës,si piktorët me penelë,ata u bënë :Rapsodët e dritës. Ata zotëruan mirë dhe bukur një fushë të shkencës ,artin dhe praktiken e krijimit të imazheve , siç thoshin grekët “vizatim me dritë”.Ata ishin realisht dhe mbetën deri në fund, poetët e imazhit.
1.
Shqipëria nuk është e njohur për kontributin e saj në historinë e artit të fotografisë, shkruante në 1 shtator 2011, Agjencia Media Art në Paris, përzierjen në kulturën evropiane me ndikimet orientale,të fotografisë shqiptare filloi me Pietro Marubin, emigrant italian, ikur nga represioni politik i vendi të tij.
Ai hapi studion e parë fotografike në Shqipëri, në vitin 1858. Tre breza në familjen Marubi, do të ndjekin hapat e tij. Për rreth një shekulli, familja Marubi ka grumbulluar më shumë se 120,000 negative. Disa dhjetëra fotografi gjithashtu ka punuar në Shqipëri, gjatë fundit të shekujve 19 dhe 20. Përzgjedhja e fotografive zbulon diversitetin politik, social, kulturor dhe fetar të vendit.
Shqipëria, një nga regjimet më të vështira totalitare për gati gjysmë shekulli, është edhe “shtëpia historik” ku enden tregimtarët me kujtime të pashtershme nga origjina e të cilëve shkon prapa në kohët e Homerit. Pasardhësit e denjë të këtyre poetëve, shqiptarë fotografë, rapsodët e dritës,të cilët përdornin foto për të treguar historinë e një bote ku historia shtyhej deri në legjendë.
2.Silvia Trani ka redaktuar duke publikuar rreth 8 vite më parë regjistrimin e burimeve të ruajtura në arkivat publike dhe private të Romës nga viti 1939-45 ,këto të dhëna tregojnë kohën e pushtimit të Shqipërisë nga fashizmi. Ndërmjet të tjera materiale të mbledhura të dhënat flasin edhe për arkivin e realizuar me fotografi si dhe bëjnë fjalë edhe për dinastinë Marubi duke shenjëzuar, shkurtazi historinë e saj.
“Ka ekzistuar një fond i pasur fotografish,ato i përkasin pikërisht kësaj periudhe kohore ,janë mbledhur rreth (rreth 9000)fotografi dhe kartolina (1.800) përbën bërthamën e saj kryesore. Është përbërë nga koleksionet :Muzeu italian Etnografik dhe imazheve që shoqërojnë të destinuar për etnografinë italiane të vitit 1911 si dhe Fondi Ugo Blasi (1,600 pozitiv), Fondi Emma Calderoni (popullor në veshje),Marubi dhe disa koleksione dhe fotografitë e objekteve magjike-devocionale,të arkitekturës rurale dhe tableta kushtimore.
3.Fondi Marubi, printime dhe diapozitiv 103 (Koha nga fundi i shekullit XIX.).Dinastia Marubi thuhet aty ,ka ndikuar në historinë e fotografisë ë Shqipëri nga vitet 1858 në 1950. Ajo paraqet lidhjet speciale me vendin tonë. Në fakt, anëtari i parë i familjes
i cili iu përkushtua fotografisë,ishte Pjetër Marubi, (Marubbi Pietro), një italian
nga Piacenza ikur në vitin 1850 për shkak të veprimtarisë së tij patriotike kundër Perandorisë Austro-Hungareze. Ka gjetur azil në Shkodër,ku hapi studion e tij të parë të fotografisë në vend .Ai ndryshoi emrin e tij. Fotografët që e pasuan atë në studim, Kel dhe Gege Marubi,ishin shqiptarë që, në homazh të zotit të tyre, ata e braktisën mbiemrin origjinal,Kodheli dhe duke miratuar atë të Marubit. Në vitin 1972 Gege Marubi në Shqipëri kishte një arkiv fotografike,që ruhet sot, pothuajse në të gjitha, nivelet në muzeun fotografik të Shkodrës.(Sot Muzeu Historik dhe “Fototeka Marubi “Shkodër).
4.
Erminio M. Ferrucci te një “pasion Ballkanik kushtuar seksionit të fondit Baldaci në
Archiginnasio, Biblioteka e Bolonjës shkruan:Një seksion interesante është formuar nga mbledhja e materialit fotografik: 1,566 fotografi, nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë deri në 1950. Shumica janë marrë nga i njëjti Baldacci në rrjedhën e udhëtimeve të tij në Mal të Zi dhe Shqipëri, (në mes të viteve 1900 dhe 1902), dhe Italia jugore (në vitin 1906), të tjerët janë blerë në vend. Materiali i mbledhur dëshmon për interesin etnografike dhe antropologjike të kërkimeve.
36 prej këtyre fotografive u janë atribuar një prej studimeve më të rëndësishme fotografike të Ballkanit, e themeluar nga italiani Pietro Marubi në Shkodër (Shqipëri). Fondi i Baldacci është, pra, jo vetëm grup i studimeve të rëndësishme në botanikë, gjeografia, antropologjia, ekonomi, por edhe të historisë në lidhje me territoret që kishin në ato vite kur ishte në prag shpërbërja e Perandorisë Osmane, dhe lindja e një realiteti të ri territorial, përhapja e interesave ekonomike dhe koloniale italiane atje ishte prezent .
*Studiues

PROF. NIKOLL DAKAJ-VIKTIMË E “REVOLUCIONIT KULTUROR”

September 7, 2017 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI/ Melbourne/Australi/

1 Nikoll-Daka-

Prof. Nikoll Dakaj (1920? – 1988)/

1967 – Një Shqipni aq e vogel me aq shumë trazime, gati e pabesueshme! Frenat e shtetit gjithmonë nder duertë e vrasësve injorantë. Po Europa, shka thotë?

– Shkoni në Shqipni e shikoni modelin e “harmonisë fetare”, si aty askund tjeter!

Hapja e Dosjes së Prof. Nikollë Dakës, asht një tregues i saktë i atij “Revolucioni” që ende sot nuk e njeh jo vetem Europa, po perveç Kinës, vështirë se din kush shka u ba?

Në Dosjen e Tij shumë shkodranë do të gjejnë “shumë sekrete” që nuk i mendojnë!!

Perpara arrestimit të dytë kur po zhvillohej “Revolucioni Kultural i 1967” edhe unë e kam njohë Profesor Nikollen, vetem per paraqitje. Një Burrë i heshtun, me një paraqitje të kujdesëshme dhe gjithmonë i gatshem me të pershndetë me perzemersi. Fliste me za të lehtë dhe t’ jepte pershtypjen se nuk e flet një fjalë pa e mendue mirë perpara…

Atë ditë kur asht hapë fjala per arrestimin e Tij, jam kthye me i tregue atë lajm edhe Prof. Gasper Ugashit, i cili u mpij dhe ju mbushen sytë me lot… Nuk e dijshe se janë njoh në Normalen e Elbasanit, ku e kishte drejtue Prof. Karlo Gurakuqi, porsa asht kthye nga Italia dhe e rekomandonte Prof. Gasprin me e ndihmue se asht një “djalë i ri, po me një

përgatitje të admirueshme në fushen e Gjuhësisë dhe si perkthyes nga italishtja…”

Prof. Gaspri filloi me dyshue per ndonjë “informacion” të dhanun per perkthimet e Tij dhe, per disa punime që kishte fillue qyshë i rij në Elbasan, po, që ishin të ruejtuna nga Prof. Nikoll Dakaj teper sekret, mbasi nuk perputheshin me zhvillimet e kohës. Ishte në dijeni edhe per konsideraten e Prof. Joklit, kur Prof. Nikolla, ishte 21 apo 22 vjeç i rij…

Nga Profesorët Guljelm Deda, Arshi Pipa dhe Gasper Pali dinte prirjen e Prof. Nikollës në folklor, histori dhe dramaturg me prirje shumë moderne. Shkruente po thuej në të gjitha revistat e kohës me disa pseudonime: Melibeu, Basho Jona, NI, N.D., etj., se
landa që botonte ishte e shumtë dhe e njëkohëshme mbrenda Atdheut. Autorë të mëdhaj të letërsisë antike greko e latine dhe asaj italiane prej Homerit, Virgjilit, Horaci, Dante, Petrarka, Leopardi, Karduçi, Manzoni, të gjithë i gjenë në përkthimin mjeshtror të Prof. Nikoll Dakaj, me një gjuhë të pastër e të gjallë e me atë tingullin akustik të Maleve që kanë në origjinal, ku ruhet struktura e vargut, rrima dhe figuracioni i pasun.

***

Poema “Koineja e gjuhës shqipe”, u shkrue me një frymë Burrash, me çiltërsi, me vrullin e një shperthimi të mbrendshem, kur “kazma dhe pushka” i rrenonin thëmelet…

Nuk ecën para gjuha me ligje e dekrete,

as me vendime gjuhëtarësh gjysmakë,

që vetë të zbehtë fjalën e kanë të pakë

e s’u shkon as proza, as vargu nuk u vete.
Mjeshtria e fjalës, zotësi më vete,

thithet në vogëli nga gjyshja plakë,

merr turr e rritet, digjet zjarr e flakë

e n’gojë të poetit buron si mjaltë blete.

Fatkeqsisht disa nga veprat e Prof. Dakaj janë zhdukë. Barbari Ramiz Alia, kur po i vente kazmen kulturës Veriut, ngarkoi skilen Jup Kastrati me detyren e njohun tashma: “Kryetar i Komisionit Përzgjedhjes Leteratyrës Fetare Kishtare”, mbasi ia kishte marrë doren asaj punë që në vitet 1950, me shkenctarin At Justin Rrota…

Prof. Nikolla asht e vertetë se studjoi në shkollat e Klerit Katolik, po Prift nuk ishte…

Atëherë pse u arrestue? – Ishte e mjaftueshme kenja Katolik. Kaq i duhej drejtuesit të “Revolucionit” Ramiz Alia në Shkoder, mandej Xhemal Dinat e Musa Krajat plotsonin dokumentacionin dhe zhdukej ajka e kulturës së Veriut perjetsisht. Ndonse, Profesor Nikolla, plotsonte edhe një kusht ma shumë “me kenjen nxanës i At Gjergj Fishtës”!

At Gjergj Fishta, mbasi kishte lexue poezinë “5 Maj” të A. Manzonit të përkthyeme nga nxanësi i vet i apasionuem tek artet e bukura, në mencë gjatë ngranjes së mëngjezit i asht drejtue para të gjithëve i entuziazmuem: “O Nikollë, ma ke kalue!”

Po, Prof. Nikoll Dakaj i këndon Dedë Gjo’ Lulit dhe, asnjëherë nuk harroi At Fishten:
– Sa Osja bashkë e Marash Ucit t’kndohen –

Gjithmon Atmes do t’i rrijë parzmore,

Gjithmotin FISHTËN gjallë e ruen ndër ne,

Valët e Drinit sa t’dynden rrotullore.
Prof. Nikoll Dakaj asht Burri i Hotit, që mbeti deri diten e fundit të jetës Atdhetar!

Madhështia e Tij qendron në paften e bronxit që Trimit i ngjeshej per parzem…

Histori- Vajzat e Korçës frekuentuan edhe shkollën amerikane

September 7, 2017 by dgreca

Histori- Vajzat e Korçës frekuentuan edhe shkollën amerikane

Nga Vepror Hasani/ Vajzat myslimane të qytetit të Korçës frekuentuan shkollën amerikane të vashave që nga dita e parë e çeljes së saj në Korçë, më 23 tetor 1891. E vlerësonin arsimin; me shkollën ishin të familjarizuara prej shekujsh. Korça pati medrese për vajza dhe djem që nga viti 1496. Shkollimi ishte falas; dhuratë e themeluesit të qytetit të Korçës Iljaz bej Mirahori. Nuk nguruan të përfitonin as nga mësimdhënia amerikane. Në shkollën amerikane të vashave mësohej gjuha shqipe: shkronjëtorja, (alfabeti) këndimi, të shkruarit (bukurshkrimi), truptregonja e njeriut (anatomia), botëshkronja (histori e botës), dheshkronja (gjeografia), kafshëshkronja, (zoologja), bimëshkronja (biologjia) histori e shenjtëruar, (histori e feve), këndimi i ungjillit, fjalëlidhja, punëdore (qepje, qëndisje, thurje me shtizaj), vjersha, këngë, valle, dialogje etj. Provimet jepeshin në fund të qershorit, ku merrnin pjesë qeveritarë dhe prindër. Fillimisht shkolla u vendos në një shtëpi të vogël, të zotit Grigor Eliadhe Frashëri, afër Shën Gjergjit. Në muajt e parë pati vetëm tri nxënëse. Më pas, në shtator të vitit 1892, shkolla u vendos në shtëpinë e blerë prej zonjës Dako (Sevasti Qiriazi), pranë vendit të quajtur “Çezmat e Arave”. Ndërtesa ishte dy katëshe, e bukur, me gjashtë dritare, plot dritë, me oborr të gjerë dhe sallon të madh në katin e dytë. Gjatë vitit shkollor 1897-1898 u mendua edhe për një konvikt për vajzat që mund të vinin nga fshatrat, që do të thotë se edhe vajzat e fshatit nuk pengoheshin për shkollimin e tyre. Medreseja e Iljaz bej Mirahorit kishte ndriçuar mendjet e njerëzve të këtij rajoni. Konvikti u çel në vitin 1900-1901.

II- Në shkollën amerikane mësohej edhe gjuha angleze. Prindërit e vajzave e shihnin me interes mësimin e kësaj gjuhe; nuk kishin asnjë droje nga gjuhët e huaja, përveç gjuhëve që kishin për qëllim zëvëndësimin e gjuhës shqipe. Banorët e Korçës kërkuan që të mësohej edhe gjuha gjermane, në shenjë nderimi për studiuesin e gjuhës shqipe Johann George von Hahn. Në shtypin e kohës shkruhej: “Mësojmë se te shkolla shqipe në Korçë do të kllasin (do të vënë) mësimin e gjuhës gjermane. Kjo e re na gëzon fort sepse, sa kjo gjuhë s’ka më të nevojshme për ne Shqiptarët. Si fare mirë e dini, më e bukura dhe më e vjetra bibël për shqiptarët, “Albanesische Studien”, është shkruar në këtë gjuhë (gjermanisht). Hahni, i pari shkaktor i ngjalljes së gjuhës, literaturës dhe kombit tonë, ndenji tridhjetë vjet në Shqipëri. Ishte konsull i Oshtrisë (Austrisë) në Janinë; po aq i pëlqente Shqipëria, sa kur deshën ta ndërrojnë, hoqi dorë nga puna e tij. Vate më të katër anët e Shqipërisë, dhe tërë dialektet tona i fliste me një të math qërim (pastërti). Përveç Hahnit, albanologët Ksilhandër, Franc Bopp, Pott, dhe shumë të tjerë, si Dieffenbach, Harff, Otto Blau, Miklosich kanë shkruar kryepunërat e tyre në gjuhën gjermane. Sot për sot, kemi të madhin Gustav Meyer, profesor të Universitetit të Gracit (n’Oshtri), të cilat bibla (të tij) kanë hedhur një dritë aq të shkëlqyer në errësirat e gjuhës shqipe; z. Jan Urban Jarnik, profesor i Universitetit të Pragës (Oshtri), që njeh aq mirë gegnishten; z. Pisko, një prej konsujve të Oshtrisë në Shqipëri, cili punon fort bukur gjuhën shqipe. Të gjithë këta zotërinj kanë shkruar punërat e tyre në gjuhën gjermane, si dhe Z. Pedersen, një i ri albanolog…”. (Gazeta “Albania”, v.1897, nr. 6, f. 91)

III- Shkolla amerikane e vashave ishte mësonjëtore e gjuhës shqipe, ndaj të gjithë e dinin që ajo do të pengohej me të gjitha mënyrat. Agjentët “përhapën fjalë nëpër qytet se prindërit myslimanë që do të dërgonin fëmijët në këtë shkollë do të internoheshin menjëherë nga autoritetet qeveritare”. (Hysni Myzuri, “Shkollat e para kombëtare shqipe”, Tiranë 1973, f 101).

Kjo thashethemnajë la gjurmët e veta, por nuk pati efektin e pritshëm; gjithkush e dinte që leja për çeljen e mësonjëtores së vashave ishte dhënë nga vetë sulltani; mbyllja e saj prej qeveritarëve lokalë apo të vilajetit të Manastirit, nuk do të ishte e mundur; arsye për internimin e myslimanëve nuk kishte. Vajzat myslimane vijuan frekuentimin e shkollës ashtu si më parë. Numri i tyre përgjithësisht ishte më i madh se i vajzave ortodokse. Në një prej artikujve të shtypit të kohës thuhet: “Dyzet e pesë vasha ka ndë shkollë, edhe kjo shkollë mbahet nga një Shoqëri amerikane që quhet “American Board”, e cila shoqëri ka shumë shkolla të tjera ndë Turqi, edhe e cila çdo kombi i hap shkolla më gjuhë të tij. Në këtë shkollë zunë venë të bijat e shtëpive më të mbëdha të Korçës, e më shumë ndër shqiptarët myslimanë. Drejtoresha e shkollës është Zonjëza Sevastie D. Qirias; mësonjëtoria e dytë është Zonjëza Fanke Efthim; mësonjëtoria e tretë Zonjëza Poliksena Tespoti”. (Gazeta “Albania” viti 1900, nr. 3, f. 68).

IV-Mësonjësja që çeli shkollën amerikane të vashave ishte Sevasti Qiriazi nga fshati Peras i Kolonjës, e cila kishte emigruar bashkë me familjen kur ishte 4-5 vjeçe; fillimisht në Tërnovë e më pas në Manastir, ku studioi në shkollën plotore amerikane dhe më pas në kolegjin amerikan të vajzave në Stamboll. Shkollimin e përfundoi në qershor të vitit 1891. Naim Frashëri, atë kohë punonjës në Ministrinë e Arsimit, ndërsa regjistroi diplomën saj, uroi zonjn Sevasti me keto fjalë: “ Ju uroj për diplomën që keni marrë. Keni dalë faqe-bardhe e si shqiptare na keni nderuar. Por jeta e juaj fillon sod. Shkoni në Shqipëni e atje n’atë vend të dashtur e të bekuar, përhapni rrezet e Arsimit, të kulturës e dashurisë ndaj Atdheut.” (Foleja kombëtare, v.1931, f. 48, fjala e mbajtur nga Lazër Çetta)

Shkolla u regjistrua në emër të Gjerasim Qiriazit, (vëllai i Sevastisë), përfaqësues i “Shoqërisë Biblike” britanike në Stamboll për Maqedoninë dhe Shqipërinë. (Gjerasimi nuk e pati jetën të gjatë, pasi më 4 janar 1894, kur ishte 32 vjeç, u helmua nga njerëzit e kishës). Shkolla amerikane e vashave ndiqej edhe nga vajzat ortodokse, por dhespotët nuk e dëshironin këtë shkollë ku mësohej shqip, nën pretekstin se ishte shkollë protestante dhe kish për qëllim prishjen e fesë ortodokse: “U fol shumë se gjoja shkolla e re synonte t’u prishte fenë ortodokse shqiptarëve, se, duke frekuentuar atë shkollë, vajzat do të bëheshin protestante, se rruga e shkollës shqipe dhe gjuha e përdorur në të ishte në kundërshtim me parimet fetare dhe me mësimet e Krishtit etj, etj. (Hysni Myzuri, “Shkollat e para kombëtare shqipe”, Tiranë 1973, f 101).

V-Mëmëdhetarët u përpoqën të sqaronin njerëzit se shkolla amerikane nuk kishte për qëllim prishjen e fesë ortodokse: “Si e di gjithë bota, Korça ka një shkollë protestante shqipe për çupat. Qëllimi i kësaj shkolle nuk është të përhapë protestantimin, po dritën e dijes dhe të lëvrimit. Provën e kësaj e kemi në këtë, që edhe muhamedanë, edhe orthodhoksë kanë dërguar bijat e tyre të mësojnë në këtë shkollë. Nga tjatër anë, vetëm drejtoresha e shkollës, zonjëza Sevastie Qiriasi, një nga më të mentshmet e më të diturat shqiptare, është protestante; të tjerat,- mjeshtëresha shkolle – janë të gjitha, besoj, orthodhokse. …Tani, mësojmë se kleri i grekut përpiqet të ndalojë edhe çupat orthodhokse, jo me mjete të drejta “by fair means” si thonë Englezët) – se atëherë do t’i jepnim klerit grek arsye, duke qenë që cilido duhet të jetë i lirë të mprojë ato që i duken atij të vërteta – po me mjete të paudha, me mënyra që u kanë hije më tepër hajdutëve se njerëzve që lipset të kenë për armë vetëm lutjen edhe fjalën e Perëndisë. …Dhespoti bashkë me këshillonjësit e tij kanë dërguar letra ndëpër Shqiptarët që kanë fëmijë (çupa) ndë shkollë shqip që ndodhet në Korçë, duke shkruar se lipset t’i nxjerrin, se po të mos i nxjerrin do ta pësojnë. Në të tjera fjalë, kanë për të dërguar edhe ndë Korçë andarët. …Po me forcë s’ mundin ta mbyllin këtë shkollë, se atëhërë kanë të bëjnë me Englinë… Këtu Shqiptarët janë ndezur shumë nga kjo e ngjare dhe po të mbaj dhespoti këtë udhë që ka marrë, nuk di ndë do të shpëtojë i shëndoshë” (Gazeta “Albania”, viti 1905, nr. 9, f. 179)

Ja një prej letrave kërcënuese për shkishërim, që u përmendën me lart:

I ndershëm z, Pandel V. Durmish

Në Bukuresht

Me qenë se i tërë komuniteti ynë si dhe e shenjta Mitropoli dëshiron t’i heqë ato disa të paka vajza të cilat venë në shkollën Protestante të këtushme, e cila dihet prej çdokujt, ka qëllim të keq të tërheqë vajzat e vogla dhe të pafaj prej orthdodhoksisë, domethënë fenë e atërve dhe paraatërve t’onë edhe t’i kllasë në tjetër fe, prandaj ne si edhe gjithë qytetarët e këtushëmë, muarrëm vendimin që të çkishërojmë ç’do familje e cila dërgon fëmijët e saj në shkollën Protestante. Lavdi perëndisë, familjet të cilat dërgonin fëmijët në këtë shkollë, duk’e bashkëndjehur fajin e tyre të math e duke kuptuar se me të vërtetë do të gjendeshin në rrezik të math po të vazhdonin të mësojnë fëmijët e tyre në të këtilla shkolla, nisnë njëra pas tjetrës edhe i hoqnë, ashtu që në pak kohë me perëndinë, do të jemi në gjendjen e kënaqshme të mos mbetet asnjë; për këtë shkak i hoqnë fëmijët e tyre nga shkolla Protestante edhe i suallë këto në shkollat t’ona.

Me qenë se edhe kunati i juaj z. Mihal S. Mele nuk e pat hequr bijën e tija më të madhe edhe mbesën t’uaj Aleksandrën, andaj e gjetëm me udhë të ju shkruajmë edhe të ju lutemi që t’a heqë të bijën nga shkolla Protestante, sepse do tëjetë e shtrënguar e shenjta Mitropoli t’a çkishërojë familjen e të kunatit t’uaj, punë që nuk na pëlqen, e këto përfundojmë

Kryetari

O.Koritsas Fotios

V.i.V

(Fjalë përqark vulës: Dhimogjerondia orthodhoksu eliniqis qinotitos Koritsas)

Dhimogjerondia

(Vazhdojnë nënshkrimet e Dhimogjerondëve).

(Foleja kombëtare v.1931, f. 52-53, fjala e mbajtur nga Asdreni)

VI- “Këtu Shqiptarët janë ndezur shumë nga kjo e ngjare dhe po të mbaj dhespoti këtë udhë që ka marrë, nuk di ndë do të shpëtojë i shëndoshë”, thuhet në artikullin që përmendëm më sipër. Shqiptarët ndiheshin të lodhur nga mohimi i gjuhës së tyre. Shpërthimi i revoltës së tyre kish dhënë shenja që 25 vjet më parë. Nuk do të tolerohej më si më parë. Më mirë se gjithçka tjetër këtë gjë e tregon një ngjarje e Devollit:

“Në Devoll flitet, përveç gjuhës shqip, edhe një bullgarishte e përzier. Por nja 25 vjet më parë, bullgarishtja mbretëronte në ato vise: në shtëpi, në rrugë, a në treg, njerëzia përdoronin më shumë sllavishten se shqipen. Andaj, nja 50 fshatra u mbluadhë një dlitë dhe bënë be (u betuan), që atëherë e tutje t’u mësonin djemëve vetëm gjuhën e mëmëdheut. Zunë edhe vetë të mos sjellin kurrë mbi buzë fjalë shqehnisht, (bullgarisht), edhe botën të mos e lëshojnë (lejojnë) të mërgonjë (harrojë) shipen. U ndodh një ditë një lopçar, i cili, duke shkuar në mëngjes përpara shtëpive për të mbledhur lopët, briti (thirri) bullgarisht: “Kravite, kravite!”, domethenë: “Lopët, lopët!” Atë hop u-rrethua thua prej trimash të lidhur, të cilët e benë me jataganë thela-thela trupin e lopçarit…” (Gazeta “Albania”, 1898, nr. 2, f. 29)
Për mësimin e gjuhës shqipe nuk kishte më kthim prapa.

Numri i nxënëseve në shkollën e vashave sipas viteve, për 22 vjet me radhë 1891-1913 ishte:

Gjithsej studiuanë 1.107 vajza myslimane e të krishtera.

1891-92 – 27 nxënëse

1892-93 – 50

1893-94 – 36

1894-95 – 35

1895-96 – 39

1896-97 – 42

1897-98 – 51

1898-99 – 44

1899-1900 – 46

1900-1901 – 47

1901-1902 – 49

1902-1903 – 33

1903-1904 – 42

1904-1905 – 19

1905-1906 – 87

1906-1907 – 61

1907-1908 – 32

1908-1909 – 81

1909-1910 – 51

1910-1911 – 54

1911-1912 – 52

1912-1913 – 50 nxënëse

Internati i kësaj shkolle u çel për të parën herë në Korçë më 1900 tue pas 5 nxnënëse, të cilat paguanin 6 lira turku për vitin shkollor

(Foleja Kombetare, v 1931, f. 94)

ME KEPUCE TE GRISURA NE FINLANDE DHE….LETRAT ANONIME

September 7, 2017 by dgreca

CIPI- Sapo isha grumbulluar në atë pranverë me kombëtaren, kur nga qyteti i Vlorës drejt KQ, kishin vërshuar qindra letra anonime. Përse të vejë në kombëtare djali i kulakut?/

Dosjer nga sporti nga Gezim LLojdia*/

Në vitet ’80,në qytetin detar emri i skuadrës së “Flamurtarit” të Vlorës ka qënë më i përmenduri.Kristalizohen dy arsye.Suksesi që kjo skuadër shqiptare arriti në skenat e futbollit europianë.E dyta:pabesia me të cilën rregjimtarët goditën pjestarët e saj.Është një qytet dëshmitarë.Dhe ende i pazbuluar qëllimi.Në horizontin e skuadrave të Europës,Barcelona edhe sot është një ndër ekipet potenciale të sportit europianë..Me yje të njohur,por të shuar përpara,një ekipi të panjohur të një qyteti bregdetar në arenat e sportit europianë.20 vite më vonë protagondistët e saj,mbeten në librin e kohës me kujtime të thyera nga vitet.Ftohtësia e akullt si e Antrakditës e rregjimit karshi sportistëve të një ekipi fukarenjësh,që rrëzoi në gjumë, ekipin e miliarderëve të Barcelonës.Kreshnik Cipi ,sportisti që dhimbshën e lanë të presi,nga realiteti i robëruar i kohës,sjell ca faktë vërtete tronditëse aty nga viti 2000.

LIBËR I HAPUR
Stoperi i “Flamurtarit” dhe i kombëtares shqiptare nga vitet ‘75-80, Kreshnik Çipi, ka lindur në 15 shkurt 1958. Ai është rritur në lagjen me traditë të Vlorës, Muradije. Në këtë lagje, – tregon Çipi, – një pasion i dehte fëmijët. Ky ishte futbolli. Muradija e bë e njohur kur nga shtëpitë e saj të vogla dolën dhjetra talente, që kapën majat e sportit. Aty në Muradije e mësoi artin e futbollit V. Ruçi, edhe portieri Musta aty mësoi të fshehtat e portës.
Lagjia e panjohur e sportisteve.

ZBULIMI

Nëpër Muradije me një biçikletë kalonte vazhdimisht një njeri i madh i sportit. Ishte Feredun Bejkosala, mësues fiskulture. Ngado që shkonte ai kthehej aty në Muradije dhe vrojtonte djemte e lagjes. Një ditë kur pushuan shirat e stinës F. Bejkosala ndaloi biçikletën dhe më tha: Do vish në futboll. Këtu dëgjova ofertën e parë. Zemra ngriu. Ai i patundur në fjalët e tij, vijoi të nesërmen duke thënë se duhej të veja, se ky lloj sporti është art më vete. Nuk është i thjesht ti biesh fushës cep më cep. Ka bukurinë, shëmtinë, madhështinë, rënien e tij. Pranova duke u futur ëmbëlsisht kësaj magjije, përfundimisht në një lloj spartakiade midis qyteteve të vendit. Me shpirtin të lodhur atëherë mundem Dinamon, Korçën, Fierin. Po fituam vetëm një kupë qelqi, që s’kishte asgjë për zili. Aty për herë të parë bëmë edhe refrenin e një këngë, që e futi Skënder Ibrahimi: Ne jemi më të fortë, ne do të fitojmë.

PEMA E FAMILJES CIPI
.Askush nuk do të mendonte se Çipajt do të fomonin një traditë në sportin vlonjat. Dy dajo, i pari Xhevat Llupa, dhe Luan Llupa, pë ka bërë burg politik bënë emër. Me një këmbëngulje vëllai i madh Vilson Çipi, matematicien, ka luajtur në volejboll me Vlorën. Bashkëshortja, Natasha Çipi është regjistruar si sportistja e Vlorës dhe e kombëtares në volejboll. Në vitin ’92, në moshën 32 vjeç, unë ja dorëzova fanelën, nipit, djalit të Vilsonit, Geri Çipit, që ka luajtur me “Gent” të Belgjikës dhe në Gjermani me disa ekipe,mbrojtësi më i fortë i kombëtares. Çipi ishte mbrojtësi rebel, që “bllokoi” Oliver Bierhovin në Bay Arena të Leverkusenit. Arnold Çipi është nipi tjetër, djali i Vilsonit i vogli, lojtar. Pema e familjes zbret me një radhë sprotishtësh. Janë degë të shpërthyera nga trungu bazë.Endrra nën qerpikë.

VITET E PARA
Kur F. Bejkosala dhe S. Elmazi kërkuan një mbrojtës në krahun e majtë me ekipin e të rinjëve, ndonëse isha 15 vjeç, nuk do ti fshija dot lotët. Një sezon e gjysëm do ta mbyllja me këtë ekip. Në mes të dimrit, janari i vitit 1975 kalova në ekipin e madh të “Flamurtarit”. Ishte ky ekip me një mbrojtje shtatlartësh. Kur shkova në pozicionin e ëndërruar të jetës time, që nuk m’u nda për 15 vjet vrejta se shtatëlartësia e saj krijonte një kordon lastresh. Ekipi i viteve ’75 kjo ëndërr e largët aso kohe përbëhej nga V. Radhima, B. Nelaj, K. Shakaj, N. Saraçi, A. Ahmeti, G. Troqe, M. Zeqiri. Sulimi ishte kanonës. Mexhit Haxhiu, Sh. Zilja, S. Curri. Hyra në ekip me P. Rucin. Vendi i “Flamurtarit” megjithë vëmendjen nga kreu i tabelës, përfundonte aty nga vendi 5-6. Rreth e rrotull këtyre vendeve vërtitej “Flamurtari” për vite të tëra. Maje tifozëria e qtytetit nga tribuna C thërrisnin: Bëje fole, atje ku je se të erdhi “ujku”. D.m.th., qëndro aty tek vendi, 5-6 se vinte “ujku” Tirana, Dinamo. Ndeshja e parë me Dinamon. Ishte vjeshtë, 2 ose 3 tetor ’75. Ky ekip i fort ishte me një sulm arrogante me Pernaskën, Zërin, Ballgjinin. Ky i fundit ishte “preja” ime.Libër i kohës.

PËRTBALL SHUSTERIT,BUTRAGENJOS,BONJEKUT
Aty rreth viteve ’80, “Dinamo” gjëndej ngushtë për një mbrojtje të fortë, kundër “Ajaks”. Sulmues të saj ishin Tahamata, Anderse, Lerbi. Kur shkuan në Hollandë në stadiumin e saj gjetëm Krojfin e madh, që qeveriste Vanbasten, Bosman, Rajkard. Me ekipin kombëtar në Austri përballë kisha Prohaskën. Ishte mospërfillës, shtatëlartë. Ishte lojtar që gjente “gjuhën” me Shaknerin, Pecei, Konsilja , Robertsaren. Si e kam mbajtur më kanë pyetur, me mundim. Në ’86 me kombëtaren kisha për karshi “hipnozën” Bonjek. Ishte frikë të ruaja me forcë sulmuesin e Juventusit. Ai ishte energjik dhe çorientues i madh. Sulmin e mbështeste te pabesia. Në ’92 në Spanjë përballë kisha “magjistarin” të brishtin, e flokëkuqin, Butragenjo. Me Micell, Sanciz, Guardiola, Butragenjo ishte fluturues. Ishte dinak, ngase tiparet e tij shprehinin fshehtësinë e hijes së tij. Mbrojtësit nganjëherë i linte kushedi sa metra larg. Kurse me Barcelonën e madhe, ekipin e Evropës, mateshin të barabartë. Linekeri i kombëtares angleze dhe Hjuxhi i ishullit ishin të vështirë për t’i ruajtur. Në ’86 Barcelona erdhi me Shusterin e tmerrshëm, që kishte hedhur tej portierët e Evropës.Ora e qartësisë.

NJË FITORE 8 USD,BARCELONA 15000.

Sapo kishte rënë muzgu në stadiumin e Beogradit. Katanec një lojtar, sot trajner i Sllovenisë e pamë me sy të trishtuar duke qarë. Përkthyesit i thanë ngushëllime, fundja kjo ndeshje ishte. Por ai na tha, është i dëshpëruar se humbi 8000 USD. Në Barcelonë, mësuam një kuriozitet. Dikush aty na tha, ju luftoni për një mëngjez, aq vlen 8 USD. Kurse barcelonasit për çdo ndeshje shpërbleheshin me 15000 USD. Qyteti i Barcelonës në terr, ndriçohej nga drit.at Qemë duke u kthyer nga aeroporti në hotel. Rrapo Taho e “Provokon” komisarin, që na shoqëronte në çdo ndeshje jashtë vendit. Ku i gjejnë gjithë këto drita o shoku komisar. Lëri Rrapo janë reklama. Taho ja kthente: “E o shoku komisar reklama janë, fshati që duket nuk do kallauz. Komisarët e partisë që na shoqëronin jashtë shtetit, para se të largoheshin na mbysinin me porosi. Mos merrni këtë, as këtë, as atë. Kurse vet nuk harronin të merrnin lugët dhe pirujntë e avionit.Rrugëtim ne vise me fjorde të magjishëm.

NË FINLANDË ME KËPUCË TË GRISURA.

Finlanda ky vend i fjordeve te magjishem, për ne shqiptarët, që vinim nga një vend i varfër ishte një parajsë. Në qytetin Helsinki kemi çaste të hidhura. Përfaqësuesi i kombëtares shqitare ishte me këpucë të grisura. Për të mos e mësuar arbitri jam vonuar në dhomat e zhveshjesh. Por në vitin 1980, me austriakët ishte krejt ndryshe. Ata nuk e tresnin dot regjimin tonë. Duke e dalluar që larg vafërinë tonë gazetat e këtij vendi shkruanin: “Erdhën shqiptarët me trastat në duar”.Mengjeze fundvjeshte.
MË NDIHMOI DJALI I KADRI HAZBIUT,AGRONI

Unë dhe motra gjimnazin e mbyllëm me 10-ta. Për arsye biografike nuk na dhanë arsimin e lartë. Shkaqet ishin, gjyshi Nusreti dhe dy dajat të dënuara me burg politik. Ndjehesha po aq i dëshpëruar, 18 vjeç lojtar i kombëtares. Bëja çdo vit lutje me shpresë, megjithëse çdo javë fitoja anketën e gazetarëve dhe trajnerëve. Isha në rrugën e dyzimit, mes dëshirës së thellë dhe rrugës pa kthim. Imiri, Agron Dauti, futbollist i “Dinamos”, që ishte vlonjat, më rregulloi letrat të shkoja me “Dinamon” më pas me kombëtaren. Në ’76 nuk u thirra asnjëherë në “Shpresa”, isha fitues çdo javë. Në ’82 më largojnë nga kombëtarja. Nuk më dhanë as shkollën. Shkova tek kryetari i degës Llambi Peçini. Kush janë arsyet, që më përplasin andej këndej, siç zhvillohej lufta e klasave. Ti nuk e di kush je, tha, dajat e t’u janë armiq të partisë.

LETRAT ANONIME
Psherëtinin buzë. Ndërkohë vajtjet dhe largimet e mia në kombëtaren kanë përshkruar një amplitudë të atillë, kur dobësohej lufta e klasave, më thërrisnin, kur ashpërsohej më largonin, por ajo asnjëherë nuk u shua për mua. Sapo isha grumbulluar në atë pranverë me kombëtaren, kur nga qyteti i Vlorës drejt KQ, kishin vërshuar qindra letra anonime. Përse të vejë në kombëtare djali i kulakut? 22 vjeç kam marrë shiritin e kapitenit. Kur thërrisnin shokët në kombëtare, ndihesha në vështirësi.Rreziku:Kur u kthyem nga Polonia u derdh vreri mbi ne. Agjentët e sigurimit pikasën ca orë të padeklaruara dhe përjashtuan nga ekipi 50% të skuadrës. V. Rucin, Taho, P. Ruci, V. Daullja, A. Ziai.Vijëzim në altarin e shpirtërave.

“MERRNI SHEMBULL NGA NOVOSELA PËR RENDIMENTIN E GRURIT”

Na kanë thirrur në komitet sepse kishin humbur ca ndeshje. Merrni shembull nga Novosela dhe Kuçi, na thanë, që ka rritur rendimentin e grurit dhe të misrit 10 herë. Ç’punë kishim ne me grurin dhe misrin, kjo s’ merrej vesh. Ata rritësit e rendimentit jetonin 10 muaj me bukë misri.
Kohë e çuditshme: Kur shkuam në Barcelonë, P. Ruci doli tek shkallët e autobuzit dhe bënte formacionin. Trajneri: Ramiz Alia, portier: L. Çuko, qëndrëmbrojtës: Pali Miska. Një futbollist beratas na tha: siç flisni ju të fusni në burg.

SHIFRAT NGA NDESHJET E “FLAMURTARIT”.

Post scriptum.’80, mbërriti kupa ballkanike me Aek, Athinë, 3:2 dhe 2:1, me gola të Sh. Ziles dhe S. Currit. 1982, nën kampion, ’85 fitues i kupës në Republikë në Elabasan, ’86 finalistë të kupës, nën kampion, ’87 fitues të kupës, 2:1 me “Partizanin” në Shkodër. Kujtime të brengosura: Komiteti i futbollit sot federata, ruante një parim: “kupa të mos dilte nga Tirana”. Në takimet me Tiranën, ndeshja luhej në Tiranë, ekipi i Ministrisë së Brendshme në Gjirokastër. Kupa kishte shkuar qysh në mëngjes në Gjirokastër pa e ditur si do të dilinin ndeshjet. Rasti i tretë: Aty pabesia shfaqet hapur. Federata na zuri pritë. Fituam me Vllazninë 5 – 3 në Shkodër. Në këto rrethana pyetëm federatën, du do të zhvillohej ndeshja finale me “Partizanin” . Ne u nisëm dhe në qytetin tonë mbërritëm rreth orës 4 të mëngjesit të hënën. Në mëngjes federata na lajmëron se duhej të shkonim prapë në Shkodër, nga ku qemë kthyer sepse aty do të luhej finalja. U kthyem sërish, u nisëm me një autobuz që e bënte 10 orë rrugën. Të mërkurën ishte finalja. Fituam, megjithëse udhëtuam 2 ditë. Por kupa ngeci. U vonua dhënia e kupës sepse federata i kishte shkruar diplomat me emrin e futbollistëve të “Partizanit”. Na dhanë vetëm pupën, kurse diplomat e kësaj fitoreje asnjëherë nuk u morëm. ’88 – ’89 finalistë të kupës. Gjatë këtyre viteve kemi dalë disa herë nënkampionë. ’90 – ’91. Era e ndryshimeve e kishte bërë të paqëndrueshme federatën, që u detyrua të siglonte emrin e “Flamurtarit” si kampion.

“Flamurtari është ekipi i parë shqiptar që doli nga qerthulli i skuadrave shqiptare, që nga kupat e evropës ktheheshin të gjunjëzuar. ’85 Kupa e Kupave, humbëm me Helsinkin. ’86 kupa “Uefa” me Barcelonën 1 – 1 dhe 0 – 0. ’87 eleminojmë “Partizanin” e Beogradit 2 –0 dhe 2 – 1, fitojmë me Vismut Aue, eleminohemi nga Barcelona në takimin e katërt. ’88 me Lots, ishte fshirja e brengosjes, nga që humbëm, sopata preu gjysmën e ekipit.

*Studiues

Shugurohet Imzot Gjergj Meta, ipeshkvi i ri i Rrëshenit

September 3, 2017 by dgreca

Që nga e Shtuna e 2 Shtatorit 2017, imzot Gjergj Meta është ipeshkvi i ri i Rrëshenit, në një dioqezë, që i ka dhënë shumë Kishës martire në Shqipëri. Mjafton të kujtojmë të lumët don Jak Bushati, don Mark Gjani, Marie Tuci, Anton Zogaj dhe veçanërisht imzot Frano Gjini, që ka shërbyer si ipeshkëv në Orosh. Meshën e djeshme të shugurimit e kryesoi kryeipeshkvi metropolit i Tiranë-Durrësit, imzot George Frendo, në praninë e gjithë ipeshkvijve nga trevat shqiptare, të meshtarëve e të krejt klerit katolik, në katedralen e Rrëshenit mbushur plot e përplot me besimtarë. Prekëse çastet, që karakterizojnë shugurimin ipeshkvnor: shtrirja e ipeshkvit para altarit, vendosja e duarve mbi krye, dorëzimi i Ungjillit, vajimi, dorëzimi i unazës, i mitrës dhe i shkopit baritor. Të rëndësishme, fjalët e përshëndetjes së tij, nga e cila po veçojmë vetëm një pjesë: “Dioqeza jonë është e varfër ndaj i mirëpresim të gjithë ata që na ndihmojnë. Por, nuk kemi nevojë dhe nuk do t’i pranojmë kurrë paratë e atyre, që janë pasuruar duke shfrytëzuar gratë dhe vajzat apo duke grabitur, duke u marrë me korrupsion”.

Imzot Gjergj Meta, ipeshkvi i ri i Rrëshenit, mori në dorëzim dioqezën, pas shugurimit të tij ipeshkvnor në katedralen e qytetit mirditor. I shoqëruar nga lutjet e bashkësisë së besimtarëve, të cilët një javë më parë kishin përcjellë e falenderuar ipeshkvin e mëparshëm, imzot Cristoforo Palmieri e pastaj, ishin mbledhur më 30 gusht për një vigjilje lutjeje, imzot Gjergj Meta filloi sot shërbesën e tij baritore. Mesha e shugurimit, në orën 10.00, u kryesua nga kryeipeshkvi metropolit i Tiranë-Durrësit, imzot George Frendo, me afërsinë e të cilit, don Gjergji i një dite më parë ka kryer një sërë detyrash: nga famullitari i thjeshtë tek vikari i përgjithshëm dioqezan e tek përgjegjësi i mediave në Konferencën Ipeshkvnore të Shqipërisë.

Në homelinë e rastit, imzot Frendo përshkoi leximet liturgjike, zgjedhur nga vetë ipeshkvi i ri i Rrëshenit për këtë ditë të shënuar të jetës së tij, nga Isaia profet, tek shën Pali apostull e tek Ungjilli sipas Gjonit. Nga ai “nuk jam i denjë” i Isaisë profet, tek fraza e shën Palit, që shpjegon se nuk janë traditat, që na bëjnë katolikë të vërtetë, pavarësisht nga rëndësia e njohja e tyre, por “feja, që vepron me dashuri”. Kjo është edhe motoja, e cila që sot, do të shihet qartë në stemën e imzot Gjergj Metës, sepse atë ka zgjedhur ta ketë gjithnjë parasysh. “Kujtoji gjithashtu fjalët, që kemi dëgjuar gjithnjë në Leximin e Dytë – i tha imzot Frendo – “Krishti na liroi që të mbeteshim vërtet të lirë”. Të lirë për të bërë atë, që është e drejtë. Pa kompromis me persona të korruptuar, me persona që kërkojnë më shumë të shërbehen nga Zoti dhe nga Kisha, se sa t’i shërbejnë Zotit dhe Kishës. S’kemi nevojë për privilegje. Duam vetëm të shërbejmë me ‘fe që vepron me dashuri’”.

Duke iu drejtuar si vëllau-vëllait, kryeipeshkvi metropolit i Tiranë-Durrësit, gjatë homelisë, kujtoi edhe figurën e shën Pjetrit e komentoi Ungjillin sipas Gjonit, që e paraqet Pjetrin si të zgjedhurin për të ndërtuar Kishën. “Ti je shkëmb” i thotë Krishti, duke i besuar misionin fisnik: “Kulloti qengjat e mij! Kulloti delet e mia!”. Por e gjithë kjo duhet bërë më dashuri, nënvizoi imzot Frendo, pasi vetëm dashuria jep guximin për të kërkuar delen e humbur e “pasi ta kemi gjetur, nuk e rrahim, as e qortojmë me fjalë dënimi, por e përqafojmë, duke e çuar në vathë dhe duke e mbrojtur nga ujku”.

E në homelinë e imzot George Frendos nuk mund të mos kujtoheshin, martirët e Kishës Katolike në Shqipëri. Ai përmendi sidomos ata nga Mirdita: “të lumët don Jak Bushati, don Mark Gjani, Marie Tuci, Anton Zogaj dhe veçanërisht imzot Frano Gjini, që ka shërbyer si ipeshkëv në Orosh. Për ta mbrojtur popullin, që po torturohej nga komunistët, ai i ka shkruar dy herë letër Enver Hoxhës, edhe duke rrezikuar jetën e vet. Në fakt, si përgjigje të vetme mori arrestimin dhe torturat më çnjerëzore. Para se ta pushkatonin tha këto fjalë të fundit: ‘Rrnoftë Krishti mbret, rrnoftë Shqipnia edhe pa ne’”.

Të ndjekë shembullin e tyre ishte këshilla e imzot Frendos për imzot Gjergj Metën, ndërsa duke përshkruar afërsinë e tij me ipeshkvin e ri, e përfundoi homelinë me fjalët: “Çdo sukses në jetën tënde le të jetë rast për t’iu drejtuar Zotit duke i thënë: ‘Faleminderit, o Zot, sepse më ke përdorur për ta zbatuar planin tënd’. Gjithashtu, çdo zhgënjim le të jetë për ty rast për të mësuar dhe përjetuar përvujtëri, dhe atëherë, nguliti sytë tek Krishti i kryqëzuar e falenderoje, sepse të ka dhënë rast për t’u rritur në shenjtëri. Gëzohu sepse Krishti të zgjodhi për të bashkëpunuar me të në mënyrë më të ngushtë. Qoftë Ai gjithmonë modeli yt dhe forca jote në kryerjen e misionit tënd fisnik”.