”Nuk ka ves më të ndyrë se sa mosmirënjohja”/

Nga Petro Luarasi/*

Historia e popullit shqiptar përmban me shumicë visare që rrethanat tragjike ia kanë groposur e lënë në harresë dhe kjo begati na serviret e skamur, e prangosur dhe e sakatosur, në shtratin e Prokrustit. Por po shtohen edhe përpjekjet për ta çliruar nga vargonjtë, njohur dhe vlerësuar si e meriton. 
Një pjesëz e kësaj pasurie kombëtare është edhe familja Qiriazi, me veprimtarët e saj të shquar që ‘’u groposën’’ dhe ‘’u ringjallën’’, u çliruan nga prangat e prokrustëve dhe po njihen e nderohen gjithnjë e më tepër, në tempullin e vlerave shqiptare. 
Paraqet interes të njihen e të vlerësohen edhe faktorët dhe rrethanat penguese, edhe përpjekjet dhe rezultatet e studjuesve të familjes Qiriazi, në përballje me akuzat politike, me interesat klanore, apo edhe keqinformimit publik me shpikje e shpifje. *) (Ky shkrim publikohet me kërkesën e Institutit të Studimeve Shqiptare e Protestante që po jep një kontribut të vyer në botimin e veprave dhe propagandimin e vlerave të familjes Qiriazi. Ai synon të njohë dhe vlerësojë përpjekjen e studjuesve, mes tyre edhe Skënder Petro Luarasi, për të shpallur të vërtetën historike përkundër ‘’mosdijes’’, harresës, nënvlerësimit dhe tjetërsimit, që hasen në disa shkrime, libra dhe dokumentarë edhe në ditët e sotme.)

Bashkëpunimi i familjeve Qiriazi e Luarasi
Familjet Qiriazi dhe Luarasi i përbashkoi origjina dhe tradita kolonjare (nga Perasi dhe Luarasi), sakrifica dhe ndihma e ndërsjelltë për të realizuar idealin e përbashkët atdhetar: hapjen e shkollave, botimin dhe përhapjen e librave në gjuhën shqipe, përdorimin e shqipes në institucionet fetare, çlirimin e trojeve shqiptare, edukimin dhe civilizimin e popullit shqiptar. Qiriazër (Dhimitri me pasardhësit: Gjerasimi, Gjergji, Sevasti e Parashqevia, etj) dhe Luarasët (Petro Nini me pasardhësit Thomaidha, Dhimitri, Skënderi e Shega, etj) iu gjendën njëri-tjetrit kudo, në trojet shqiptare dhe në SHBA.
‘’Gjatë rilindjes sonë kombëtare shtëpia e Dhimitri dhe Maria Qiriazit u bë vatër kombëtare për të gjithë shqiptarët patriotë si Kostandin Kristoforidhi e Koto Hoxhi, Petro Nini Luarasi dhe Pandeli Sotiri, Halit Vreto Bërzhezhta dhe Orhan Pojani, Nuçi Naçi dhe Thanas Sina Postenani, të gjithë priteshin e përcilleshin situr t’ishin vëllezër prej një barku. Të gjithë anëtarët e kësaj familje, burra e gra, në vendlindje e në mërgim, kudo që i përplasën dallgët e jetës, kush më shumë e kush më pak, ia kushtuan jetën e veprën e tyre Shqipërisë duke lënë gjurmët e tyre të pashlyeshme në historinë e rilindjes sonë kombëtare… Në këtë shtëpi u njohën në vitin 1884, Gjerasim Qiriazi dhe Petro Nini Luarasi duke u lidhur me një miqësi të përjetshme. (1. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.12, 27)
Në artikuj, libra, emisione radiofonike dhe dokumentarë dëshmohen fakte të këtij bashkëpunimi të gjerë: mbi korespondencën e Gjerasimit me Petron, si i pari lajmëron me gëzim çeljen e shkollave shqipe në Kolonjë e Vakëfe nga Petro N. Luarasi. Në një letër dërguar Nikolla Naços , 27 prill 1893, ai përshkruan punën e vyer dhe vështirësitë që has Petros, për mbajtjen e shkollave shqipe: ‘’Zoti Petro është me zemër të përvëluar dhe me shpirt e me mish përpiqet për të mirën e skolive…’’ (2. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.40, 42, 44) 
Në kushtet kur armiqtë i përdornin institucionet fetare për qëllime shoviniste dhe për të përçarë popullin, patriotët u drejtuan për ndihmë nga shtete, forca e besime fetare dashamirëse. ‘’Një fakt domethënës është bashkëpunimi i P.N.Luarasit me protestantët e përfaqësuar nga Gjerasim Qiriazi dhe çifti amerikan Kenedi ëVioleta (Violett) dhe Fines (Phineas)ç për përhapjen e shkollave e librave shqip, pa u përzier në çështjet e interpretimeve fetare. ‘’
(3.Petro S.Luarasi. Kontribute shekullore. Familja Luarasi për marrëdhëniet shqiptaro-anglo-amerikane, “55”, 19-20-21-22 korrik, 2003) 
Përkundër mallkimit të dhespotërve grekë dhe trillimeve të tyre , kinse Petro Nini Luarasi qe kthyer në protestant, ai si besimtar i devotshëm ortodoks deklaronte: “Sa herë hasem me protestantë, flas me ta dhe bisedonj, siç e meriton me njerëz të kungajkës dhe të bashkërisë dhe të qytetërimit, me ndryshim që ata janë protestantë, dhe unë orthodhoksë. “
(4. Petro N. Luarasi, Mallkimi i shkronjave shqipe, Manastir, 1911, f.21)
Përmendim edhe faktin interesant se në Mësonjëtoren e Korçës mësonin djem e vajza , së bashku , po mbasi më 1891 e çeli shkollë shqipe për vajzat Gjerasim Qiriazi me të motrat, ato vanë në atë shkollë. 
Një nga nxënëset që mësoi në shkollën e vashave të Qiriazëve qe edhe vajza e madhe e P.N.Luarasit, Thomaidha. I biri i tij Skënderi kujton: ‘’‘’Të parën herë e pashë Parashqevi Qiriazin në Korçë më 1909. Në pranverë të atij viti im atë më mori edhe mua në shkollën shqipe të djemve. Një mesditë u nisa për në shkollën e vashave të piqesha me time motër që mësonte atje. Në fund të rrugës pashë pesë-gjashtë rrugaçë me gurë në dorë që qëllonin vajzat korçare që do të shkonin nga shkolla në shtëpi. Po qëndroja në anën e sipërme të rrugës kur prej portës së shkollës doli Parashqevia dhe pas saj një tog vajzash që do t’i përcillte në shtëpi. Me të parë mësuesen e shkollës shqipe, si ua mbathën këmbëve rrugaçët! Ç’personalitet të fortë kishte kjo grua shqiptare! Në Shtetet e Bashkuara e takoja më shpesh. Ne shkollarët shqiptarë , kur themeluam ‘’Lidhjen e Studentëve Shqiptarë‘’ në Springfield Mass. e ftuam Parashqevi Qiriazin e cila mbajti një fjalim interesant. Parrullën ‘’Jeta pa libra është vdekje’’ që e botova në kapakun e revistës sonë ‘’Studenti’’ na e propozoi Parashqevia.’’ ‘’
Kur kleri shovinist grek me veglat e tij helmuan mësuesin e shqipes Petro Nini Luarasi, dy motrat Qiriazi u përkujdesën për fëmijët e të ndjerit, Skënderin dhe Shegën dhe, përmes ndihmës së çiftit Kenedi, u dhanë bursë të studjonin në Robert Kolezh-Stamboll. 
 Dhimitri P. Nini-Luarasi, i cili ka jetuar mbi gjashtë dekada në ShBA, ka patur marrëdhënie të ngushta me motrat Qiriazi kur ato qenë atje, por dhe si drejtues i rëndësishëm i ‘’Vatrës’’ dhe më pas i ‘’Shqipërisë së Lirë‘’, ka ndihmuar për propagandimin e vlerave të tyre ndër shqiptarët e SHBA. Edhe Shega Luarasi-Uçi me të birin Alfredin, kanë dhënë kontributin përkatës në ruajtjen e kësaj miqësie tradicionale.

Kontributi i Skënder Luarasit 
Skënderi P. Luarasi, dëshmitar i shumë ngjarjeve të familjes Qiriazi dhe studiues i përgjegjshëm i historisë dhe letërsisë së popullit shqiptar, ka dhënë një ndihmesë thelbësore për ‘’ringjalljen’’, njohjen dhe vlerësimin e merituar të personaliteteve të shquara të familjes Qiriazi: Gjerasimit, Sevastisë dhe Parashqevisë.
Prof. Xhevat Lloshi ka theksuar: “Është meritë e Skënder Luarasit, publicistit dhe përkthyesit, që dy motrat Qiriazi u risollën në kujtesën e shqiptarëve. Ato kishin mbetur të harruara, në gjendje të mjeruar, të shpërfillura, sepse disa njerëz nga rrethi i tyre familjar ishin goditur nga lufta e klasave…. Ai e ngriti zërin me pasionin që e shquante dhe kërkoi vëmendje për të dy motrat, të cilat më pas u dekoruan me ‘’Urdhrin e Lirisë’’ e u njohën si ‘’Mësuese të Popullit’’. (5. Xhevat Lloshi, Yjet e mëngjesit shqiptar. Parashqevi Qiriazi, veprimtarja e shquar e kombit, Almakos, 21. 03. 2012)
Ndër historitë që qarkullonin vesh më vesh në mjedisin intelektual (por dhe vuloseshin në dosjet e përndjekjes) se si e sfidonte Skënder Luarasi ‘’shtratin e Prokrustit’’, citoj përshtypjen e arkitektit Petraq Kolevica, ‘’në një kujtim të paharuara që i ka mbetur i gjallë nga viti 1981. Besoj të ketë qenë muaji shtator. Si anëtar i grupit projektues të Muzeut Historik Kombëtar kryeja punimet e ekspozimit. Një ditë shoh profesor Skënder Luarasin, që diçka po fliste me dy punëtorë, iu afrova, e përshëndeta dhe hyra në bisedë:
– Kam ardhur, tha, sepse dëgjova që këtu në muze qenka bërë edhe një sallë për kohën e Rilindjes dhe desha ta shikonja.
Profesori, siç e dini të gjithë, ishte impulsiv dhe dinte të gjente motivin për të bërë një bisedë të këndëshme. Afër sallës së Rilindjes, qëlloi një historian i kësaj periudhe. Profesori qëndroi në ballë të sallës dhe po shihte me vëmendje disa fotografi. lu kthye historianit duke i treguar një fotografi me përmasa 25X25 cm.
– Kush është kjo? / -Po, profesor, ju e dini.. ./ -Kush ështëkjo? pyeti profesori me zë më të fortë e duke e parë në sy me rreptësi/ -Sevasti Qiriazi është/-Kjo, Sevasti Qiriazi? /-Po,profesor/- Po Greqia, ka Sevasti? klithi profesori. Po Serbia, Bullgaria…ka Sevasti?/Jo,profesor,belbezoi historiani/- Epo, kur tërë këto vende nuk kanë Sevasti, kaq e vogël u vendoska fotografia e saj në muze, sa një postalkë/-Po sa të madhe t’a vëmë? pyeti historiani/-Sa të madhe? Sa unë në kembë!Jo, jo, sa ti, se je më i gjatë!’’ (6. Myslim Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit. Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar, f.385-386)
Këto rrethana e detyronin Skënder Luarasin, të kryente ‘’akte skandaloze’’ – të ngrinte zërin me klithma: ‘’Bota nga balta bën heronj, ne heronjtë tanë i bëjmë baltë!’’
Ai, nuk mund të qëndronte indiferent ndaj padrejtësive që u bëheshin, jetës dhe veprës së personaliteteve të shquara të familjes Qiriazi.. 
 Që kur u kthye në Shqipëri, në qershor të vitit 1945, mbasi vuajti si antifashist kampet e përqëndrimit në Francë, u përpoq mesa mundi për të ndihmuar familjen Qiriazi-Dako, e cila akuzohej ‘’borgjeze’’ dhe ‘’e lidhur me shërbimet anglo-amerikane’’. Ai i ndihmonte me sa mundej ekonomikisht, i vlerësonte publikisht, debatonte që të përfshiheshin në tekstet mësimore, botimet e ndryshme, në emisione radiofonike, dokumentarë e filma. Dhe kur iu lejua, botoi edhe artikuj e libra për jetën dhe veprën e tyre. Në vitin 1945, si deputet i popullit të Kolonjës, pas çlirimit, foli para ‘’Lapidarit të Rilindjes’’- vepër e skulptorit të mirënjohur Odhise Paskali, vendosur në mes të Ersekës, ‘’dhe me plot pathos numëronte figurat e shquara, të krishterë e myslimanë…Dhe vazhdoi tu numëronte të mëdhenjtë: Faik Konicën, Fan Nolin…Sevasti e Parashqevi, Gjergj e Gjerasim Qiriazin’’ 
Si anëtar i komisionit të përgatitjes së teksteve mësimore në vitin 1946 shkroi ‘’…mbi dhjetë faqe vërejtje e sugjerime për maketin e historisë së Shqipërisë’’ duke theksuar se: ‘’…Hartonjësit bëjnë një drejtësi të madhe historike kur rehabilitojnë Gjerasim Qiriazin me të motrat , Sevastinë e Parashqevinë. Po nga ana tjetër ata kanë harruar të përmendin patriotët si Haxhi Zeka, Isa Boletini, Tajar Tetova, Izet Zavalani etj…’’ (7. Myslim Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit. Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar, f. 324-325, 369)
Në këtë përpjekje ai u përball me interesa lokaliste dhe politike të fuqishme. Për shembull një zyrtar, pasardhës i Kostandin Kristoforidhit, për interesa të verbëra, bënte gjithçka për të groposur Gjerasim Qiriazin. 
 ‘’’’Në Institutin e Lartë Pedagogjik herë pas herë mbrëmave bënim mbledhje, në të cilat bisedonim rreth çështjeve të ndryshme ku flisja mbi qëndrimin që duhej që mbahej ndaj jetës e veprës së Migjenit, familjes Qiriazi, Ismail Qemalit, Isa Boletinit etj.
Një mbrëmje u thirrëm të bisedonim rreth disa propozimeve që pati bërë me shkrim profesori i letërsisë Mark Gurakuqi i cili shprehej mbi mënyrën shablone me të cilën jepeshin leksionet e për diferencimet që duhej të bënim midis autorëve dhe temave që ata shtjellonin. Ai foli mbi nevojën e thellimit të leksioneve.
Drejtori (Dekani) Prof. Dh. Sh. tha se kjo qe një punë e vështirë dhe se tani për tani duhej të kënaqeshim me kaq pasi nuk qemë të zotët për më shumë. 
Prof. Eqerem Çabejt, i cili e quajti të paarsyeshme këtë pohim, ai iu përgjegj në mënyrë arrogante duke i thënë se vetë ai, Eqerem Çabej, përçmonte albanologët shqiptarë duke paraqitur Profesor Joklin si të vetmin autoritet mbi gjuhën shqipe. Pasi të gjithë dhanë mendimet e tyre se kush pyeti se ç’kisha për të thënë edhe unë. Thashë se propozimi i Prof. Gurakuqit është me vend dhe secili të mundohet të thellohet në leksionet sa më shumë që të mundet. ‘’Unë jam i mendimit që puna jonë duhet të zgjerohet dhe t’i shtohen programit edhe shkrimtarë që kanë vlerën e tyre, si për shembull Gjerasim Qiriazi…’’
Unë s’pata përmendur shkrimtarin e dytë dhe ca më pak të tjerët, kur Dekani, Prof.Dh. Sh. nervos në kulm, bërtiti: ”E di unë se ku e ka hallin Skënder Luarasi. Ai do që të shtiem në programin tonë edhe babanë e tij. Ç’farë shkrimtar është Petro Nini… A, po, paska qenë patriot. Po mirë, le të flasin ata të historisë për këtë. Sa për Gjerasim Qiriazin – pa nuk do të shtiem në programet e shkollës sonë atë spiun të anglezëvet!”
-Përse e quan spiun të të huajve Gjerasim Qiriazin?
-Përse e quan spiun të të huajve, ti, Kristoforidhin!’
-Ti do të më përgjigjesh në Ministri të Arsimit për këtë sharje që i bëre sonte Gjerasim Qiriazit dhe për këtë shpifje që më bëre mua, i thashë.
Dekani, si një i marrosur, doli nga mbledhja e asaj mbrëmjeje të ftohtë janari pa marrë kapellën dhe pallton e na la vetëm në zyrën e tij. Pas tij ikëm edhe ne të ftuarit.
Të nesërmen, kur do të jepja dy leksione njërin pas tjetrit mbi rilindjen europiane, pas pushimit të shkurtër, sa fillova të dytin, u hap dera dhe dekani më bërtiti: ”S’ka nevojë të vazhdosh! Je pushuar!” 
Unë vetëm sa e kqyra si do ta kishte kqyrur çdo njeri me dinjitet personal dhe vazhdova leksionin. 
Sipas lutjes që pata bërë më parë, të pasnesërmen na thirri në zyrë ministri, Manush Myftiu. Ai i tha Dh. Sh, dekanit, se unë pata kërkuar që ai të më provonte se kujt, ku dhe kur i pata thënë unë se Kristoforidhi paskish qenë spiun i englezëve dhe ndë ai kishte fakte që të provonte se Gjerasim Qiriazi ishte spiun i englezëvet.
”Shoku Ministër”, filloi të flasë drejtori i Institutit të Lartë Pedagogjik dhe tregoi sa e rëndë paskish qenë detyra e tij në atë zyrë.
Ndërhyra: ”Shoku Ministër, kur kërkova këtë ballafaqim mendova se nuk do t’ju humbisnim veç se nja pesë minuta prej kohës suaj të shtrenjtë…”
‘’Vërtet ti Dhimitri…?’’ e pyeti ministri.
Dhe ai pohoi se Skënder Luarasi nuk i shprehu këto fjalë sheshit por kur tha se Gjerasim Qiriazi qe i atillë mendoi se Skënder Luarasi do të përgjigjej po me ato fjalë për Kristoforidhin.
”Shoku ministër”, ndërhyra unë, ”lutem të na thotë Prof. Dh.Sh. ndë është i zoti të përcaktojë se ç’mendoni ju për mua dhe për atë, dhe unë për ju dhe për atë.”
Shoku Manush brofi dhe i tha: ”Ti Dhimitri…’’ Jo vetëm nga fjalët që i tha por edhe mënyra si ia tha e kuptova qëndrimin e ministrit.
”Kaq desha të di” thashë dhe dola me përçmim për atë që ma kishin bërë dekan në Institutin e Lartë Pedagogjik. Ndërkaq vazhdova të jap leksione atje.’’’’ 
(8. S.Luarasi, Ç’kam parë e ç’kam dëgjuar’’, Kujtime të pabotuara, IV, 1945-1960. )
Studjuesi Xhon Kuanrud shkruan: ’’ Vetëm nga fundi i viteve ’50 u vu re një ndryshim në qëndrimin ndaj familjes Qiriazi. “Shkak për këtë ndryshim u bë intelektuali i dëgjuar shqiptar, Skënder Luarasi, biri i mikut dhe kolegut të ngushtë të Gjerasimit, Petro Nini Luarasit…kishte një adhurim të thellë për familjen Qiriazi dhe ndihmesën e saj në shërbim të popullit shqiptar. Në vitin 1962 Luarasi botoi një biografi të shkurtër me titull ‘’Gjerasim Qiriazi, Jeta dhe Vepra’’…Libri pati sukses të madh…Që nga kjo kohë Gjerasim Qiriazi dhe familja e tij filluan të zënë vendin që u takonte në historinë shqiptare. Botimi i Luarasit përbën bazën e studimeve të mëvonshme rreth Qiriazit.’’ (9. Xhon Kuanrud, Jeta e Gjerasim Qiriazit, f.19-20)

Mbas shumë përpjekjesh, në janar të vitit 1959, Skënder Luarasit iu mundësua botimi i artikullit të parë për Gjerasim Qiriazin, ku ndër të tjera shkroi: 
‘’ Gjerasim Qiriazi vlerësohet si përfaq ësuesi më i shquar i atdhetarëve shqiptarë të kolonisë së Manastirit. Ai lindi në Tërnov ë por prejardhja e familjes s ë tij qe nga fshati Peras i Kolonj ës. Mbasi mbaroi shkollën fillore ndoqi nj ë kolegj fetar dhe më pas bashk ëpunoi me lëvizjen protestante. Ai i dha nj ë ndihm ë t ë madhe çështjes komb ëtare duke botuar e shp ërndarë libra mësimore në shqip , ku nd ër më të rënd ësishmet përmendet ‘’Kristomacia” në dy pjesë. Ai ndihmoi në çeljen e shkollës shqipe për vajza, s ë bashku me motrat e tij Sevasti e Parashqevi. I përndjekur nga pushtuesi otoman dhe kleri shovinist grek ai u sëmur nga pleviti dhe u nda nga jeta në mosh ën 32-vjeçare duke lënë pas një em ër t ë nderuar.’’ (10. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Bashkimi.- Nr.15, 18 janar, 1959, f.2 Ky artikull u përfshi në përmbledhjen publicistike ‘’Fjala Shqipe’’, 1960) 
Në vitin 1962, me rastin e 50-vjetorit të pavarësisë, Skënder Luarasit iu lejua të botonte librat ‘’Gjerasim Qiriazi’’ dhe ‘’Motrat Qiriazi’’ (anglisht e frengjisht) ndërsa libri ‘’Sevasti Qiriazi u ndalua në shtypshkronjë.
Në librin ‘’Gjerasim Qiriazi’’ S.Luarasi shpalli publikisht : ‘’Gjerasim Qiriazi ka qenë patriot i rilindjes, që, besoj, më shumë nga kushdo tjetër, është mbuluar me pluhurin e harresës. Një profesor me moshë të kaluar më tha një ditë tek i lexoja shkrimet e këtij rilindasi të shquar: ‘’E kam kënduar ‘’Hristomathinë’’ që kur isha i ri, jam ushqyer me të; po nuk e kam ditur nga kush qe shkruar ky libër. Krah për krah me veprat e Naimit, më ka influencuar që në foshnjëri të nxë shqipen’’. Dhe shumë nga ne, duke dëgjuar radion, kënaqemi kur dëgjojmë, sidomos nga kori i pleqve të Korçës, këngën ‘’Lule e bukur posi djellë‘’, po nuk e dimë që jo vetëm kënga është shkruar prej këtij poeti delikat e gojëëmbël, po edhe melodia e saj e thjeshtë e mallëngjenjëse është kompozuar prej tij…Ka disa fakte që e venë Gjerasim Qiriazin në dritë të së vërtetës dhe fakti më me rëndësi është vepra e tij.’’ (11. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.50)
Në këtë libër, me aq sa iu lejua nga censura, u shpallën mjaft fakte të rëndësishme: mbi origjinën e familjes Qiriazi nga fshati Peras i Kolonjës, mbi primarin e tyre ‘’gjysh Mëhillin’’ e pasardhësit, rrethin shoqëror, veprimtarinë me karakter atdhetar e fetar, dhe vepra e çmuar.
Një tjetër artikull interesant për Gjerasim Qiriazin do të shkruante në vitin 1982 (Drita.- Nr. 3, 1 janar, 1982, f.12) ku jep të dhëna mbi origjinën, përbërjen familjare dhe veprimtarinë. Thekson se të tre vëllezërit e tjerë Konstandini, Gjergji, Kristoja dhe dy motrat Sevastia dhe Parashqevia kanë dhënë ndihmesën e tyre për çështjen kombëtare. Përmend se me motrat organizoi edhe shoqërinë ‘’Vllaznia’’ e cila ndihmoi në edukimin e femrave korçare me punë shoqërore. Ndonëse u sëmur nga pleviti ai nuk e ndali veprimtarinë atdhetare deri në fund të jetës, në luftë të pandërprerë kundër atyre që donin ta mbanin Shqipërinë në errësirë e tirani. 
Skënder Luarasi arriti t’i shpallte (ndonëse mjaft i kufizuar nga censura) edhe jetën, aktivitetin dhe vlerat e motrave Qiriazi në librin ‘’Motrat Qiriazi’’(anglisht, frengjisht) dhe disa artikuj që iu lejuan të botohen: 
Në artikullin Sevasti Qiriazi- Dako (1870-1949) shkruan: ‘’Jam Shqiptare! Ky është fakti më i rëndësishëm i jetës sime, më i rëndësishëm se vetë familja, sepse vetëdija e këtij fakti më tregon udhën që duhet të ndjek, e më cakton qëllimin e jetës; ky fakt më përkufizon kuadrin si gjeografik, si historik, dhe më jep burimin kryesor të idealit tim që nga fëminija ime për të arsyer popullin tim me dashuri për kulturë e pavarësi… Këtë përgjërim të Sevasti Qiriazite e nxjerrim nga fjala e saj në festën e maturantëve të Kolezhit të Vajzave në Arnautqoj, Sramboll, ku u diplomua.Në mbarim të festës, Naim Frashëri e përgëzoi vajzën 20-vjeçare dhe i tha:
’’ Motra ime e vogël, nuk do të bëje gjë më të mirë e më të vyer për Shqipërinë nga ç’ke vendosur të bësh për arsimin e grave të vendit tonë‘’. Pastaj i kërkoi diplomën që t’ia regjistronte në Seksion të Arsimit dhe i siguroi Irade (lejë) për të çelur shkollën e parë shqipe për vajzat (më 15 tetor 1891) …Dhe është për t’u përmendur se ajo së bashku me motrën Parashqevi, me ndihmën e të vëllezërve Gjergji e Kristo dhe pionierëve që çelën shkolla shqipe dhe themeluan shtetin shqiptar, e mbajti lart e me nder Flamurin e Skënderbeut për 60 vjet me radhë, jo vetëm në klasë por në të gjitha përpjekjet e Rilindjes Shqiptare: arsimore, sociale, politike. Ndaj u quajt atëherë Zhan d’Arkë shqiptare. Për t’u vënë re është fakti që gjatë sundimit otoman shkolla shqipe e djemve u hap e u mbyll sa e sa herë, por drejtoresha e shkollës së vashave u qëndroi burrërisht rebesheve të armiqve të çështjes shqiptare.’’
Këtë artikull autori e përmbyll me fjalët ‘’Sevasti Qiriazi…Për të parën herë në jetën e saj e lodhur, mbylli sytë më 30 gusht 1949.’’ (12.S.Luarasi, Sevasti Qiriazi-Dako, Drita, 15 tetor 1981, f.8) 
Këto rradhë në gazetë, që i kushtuan më pas redaktorit të gazetës, shprehin qartë kritikën e S.Luarasit për persekutimin ndaj saj. 
Në artikullin Parashqevi Qiriazi (1880- 1970) shkruan: ”Parashqevi Qiriazi me të motrën , njëra pas tjetrës, pa asnjë ditë ndërprerje e drejtuan shkollën e Vashave në Korçë për 22 vjet rresht gjer më 1913 kur hordhitë e shovinistëve grekë zaptuan Korçën. Parashqevia më 1904 kreu studimet e larta në Umens Kolezh dhe më 1905 zëvendësoi Sevastinë kur ajo shkoi për studime të mëtejshme në universitetin e Çikagos.Më 1915 shkoi në Sh.B.A. ku themeloi të përkohshmen ‘’Ylli i Mëngjezit’’. Gjatë trevjetëve të botimit të saj me ‘’Fletët e Ditarit’’ përfshinin mbi 1100 faqe. Partia Politike Kombëtare e shqiptarëve në Sh.B.A, në janar 1919, dërgoi Parashqevinë si përfaqësuese në konferencën e Paqes në Paris. Ishte e vetmja grua delegate ndër të pranishmit në konferencë, që fliste 8 gjuhë të huaja dhe e diplomuar në dy fakultete, bijë e denjë e një populli që ishte paditur si barbar…
Në fillim të viteve ’20 Motrat Qiriazi u kthyen në Atdhe dhe më 1922 riçelën shkollën për vashat , kësaj radhe në Tiranë me emrin Instituti Qiriazi, nën drejtimin e Parashqevisë.”… Ndonëse të moshuara (Sevasti Qiriazi- Dako 73 vjeç dhe Parashqevi Qiriazi 63 vjeç) për veprimtarinë e tyre patriotike dhe antifashiste u denoncuan tek gestapoja gjermane. Më 1943 tok me pjesëtarë të tjerë të familjes u arrestuan nga gjermanët dhe u dërguan në kampin e përqëndrimit ‘’Anhaltlager- Banjica’’të Beogradit, Jugosllavisë.’’ (13. S.Luarasi, Parashqevi Qiriazi, Drita, 14 dhjetor 1980, f.12) 
Në librin Gjerasim Qiriazi (f.49) S.Luarasi përmend se ka përgatitur për botim edhe një libër për Sevasti Qiriazin. Rrethanat si e përse u ndalua botimi i këtij librit janë bërë objekt diskutimi publik Shkrimtarja Donika Omari kujton rrethanat se si e ka pësuar nga censura. Sipas saj:
“Ka qenë një rast kur u çua për shtypje një libër për Sevasti Qiriazin. Isha redaktore e librit. Autori i librit ishte Skënder Luarasi. Aty përmendej si patriot H. Mborja, i cili kishte qenë luftëtar për pavarësi kundër sulmeve greke, por më vonë ishte lidhur me Zogun. E pra, nuk duhej të përmendej në libër. Libri shkoi në shtypshkronjë dhe dikush e vuri re dhe u bë problem. Si rezultat mora dënim me vërejtje të rëndë me shënim në biografi, që e ruaj edhe sot… Skënder Luarasi erdhi dhe më tha se nuk ke faj se je e re dhe nuk mundet qe ta njihnje këtë emër, duhej të isha unë më i kujdesshëm.” 
(14. “Panorama” , suplementi “Unë gruaja”, Donika Omari, Si i përjetuam arrestimet në shtëpinë botuese “Naim Frashëri, 19.10.2014)http://www.panorama.com.al/perkthyesja-donika-omari-si-i-p…/
Këtë version e kundërshtoi pasardhësi Ilir Mborja që deklaron se ndalimi i librit ‘’Sevasti Qiriazi’’në vitin 1962 nuk u krye për shkakun se ‘’patrioti Haki Mborja ishte i lidhur me Zogun’’ (përkundrazi ai qe kundërshtar i vendosur i tij) por se ky atdhetar i shquar dikur qe dënuar me vdekje nga Haxhi Qamili, të cilin Enver Hoxha dëshironte ta publikonte si ‘’Pugaçovin shqiptar’’. Ai thekson se këtë Skënder Luarasi ‘’e dinte shumë mirë por nuk mund t’ia shpjegonte kujtdo’’ (Donika Omarit, bashkëshorte e Luan Bahri Omarit)… ‘’Ish redaktorja D. Omari, duke përmendur gjithë shkujdesje në intervistën e saj këtë rast, na ka ndihmuar të mësojmë një të vërtetë të hidhur: Paska qenë vënë dikush në shtypshkronjë që të kontrollonte librat (sidomos ato të Skënder Luarasit) dhe të fshinte emrin e dr.Haki Mborjes…Skënder Luarasi është i njëjti intelektual trim dhe parimor që nuk u përkul asnjëherë, por i qëndroi përballë Enver Hoxhës dhe “akademikëve” të tij servilë në historinë “e revolucionit fshatar” të Haxhi Qamilit… Edhe kjo është një arsye e vërtetë pse i dhanë “vërejtje të rëndë me shënim në biografi” redaktores. Edhe këtë nuk e dinte, si e re që ishte, zonja D.Omari.’’ 
 (15. Ilir Mborja, komente , “Panorama” , suplementi “Unë gruaja”, Si i përjetuam arrestimet në shtëpinë botuese “Naim Frashëri, 19.10.2014,http://arrestimet1.rssing.com/chan-33338949/all_p1.html…
Për ndalimin e librit ‘’Sevasti Qiriazi’’ në shtypshkronjë ndikoi edhe ‘’fati i keq’’.
Në vitin 1959 Enver Hoxha kishte servirur variantin fillestar të historisë ‘’mbi lëvizjen fshatare të Haxhi Qamilit’’ , të cilin e zhvilloi më tej dhe e raportoi në mbledhjen e Byrosë Politike të KQ të Partisë më 31 janar 1962, ku u shqyrtua maketi i Historisë së Shqipërisë.
‘’Ky ‘’studim’’ 47 faqesh që u kthye në tabu nga mjaft kalemxhinj të historisë e letërsisë, të detyruar për ta himnizuar Haxhi Qamilin si ’’ Pugaçovin shqiptar’’ dhe lëvizjen fshatare ‘’si pararendëse të Revolucionit të Tetorit’’ nuk mund të pranohej nga Profesor Luarasi, koshient për shtrembërimet dhe poshtërimin që iu bë historisë. Atij iu desh të konfrontohej direkt me Enver Hoxhën… Në faqen 144, udhëheqësi u drejtohej historianëve S. L e Q. (Skënder Luarasi e Qamii Çela -MI.): ”..Këta zotërinj “të zgjuar” dhe “të mësuar” mohojnë luftërat dhe kryengritjet e fshatarëve tanë‘’… Këta ‘’historianë borgezë, sipas “normave” të vendosura, sipas logjikës së “pa gabueshme” dhe “të ndritura” të S.L. e të ndonjë tjetri që vendosin “norma” false, jo historike, me të vërtetë antishqiptare. Por ajo që ka mbetur në mendjen e shume bashkëkohësve të prof.Luarasit është qëndrimi i tij mospërfillës ndaj kercënimeve dhe epiteteve të shumta që i vishte diktatori .’’
(16. Myslim Islami Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar f.384- 385) 
 Kuptohet që në këto rrethana S.Luarasi , i cilësuar nga kreu i parties: ‘’arrivist’’ dhe ‘’historian borgjez’’, nuk mund të lejohej të botonte libra, aq më tepër ku të përmendte atdhetarë të mirënjohur (Haki Mborjen) të dënuar me vdekje nga ‘’prijësi i vegjëlisë‘’ Haxhi Qamili. Prandaj edhe redaktorja e librit Donika Omari, edhe përgjigjësi icensurës, apo ata të shtypshkronjës, shpëtuan paq nga dënimi i rëndë që do t’u jepejpo të botohej ky libër, që për atë moment mund të konsiderohej ‘’sfidë’’ ndaj direktivave të udhëheqësit të partisë. 
Skënder Luarasi mundi të botojë edhe një studim interesant mbi publicistikën dhe pedagogjinë e motrave Qiriazi ku paraqet teza që janë tepër aktuale edhe në ditët e sotme kur institucionet arsimore e kulturore përballen me mungesa dhe presione të shumta. Ndër të tjera thekson se Familja Qiriazi: Gjerasimi, Gjergji dhe dy motrat Sevastia dhe Parashqevia u shkolluan dhe bashkëpunouan ngushtë me protestantët amerikanë për të përhapur librat shqip dhe për të hapur shkollat shqipe në Korçë. Kontributi i tyre është veçanërisht i shquar në çeljen e shkollave shqipe për vajzat dhe emancipimin e tyre. 
S.Luarasi shkroi edhe për Kristo Dakon, të shoqin e Sevastisë (për të cilin në atë kohë mbahej një qëndrim i ftohtë nga ana politike). Përshkruhen ambjenti familjar, rrethanat e lindjes, arsimimi dhe veprimtaria e gjerë atdhetare, politike, arsimore, fetare e publicistike në bashkëpunim me personalitetet më të shquara shqiptare brenda e jashtë Shqipërisë. Ai pati lidhje të rëndësishme me politikanë e biznesmenë amerikanë që ndikuan pranë qeverive të SHBA për të ndihmuar vendin tonë të vogël e të varfër. Theksohet nga autori se një nga kulmet e veprimtarisë së Kristo Dakos qe edhe përfaqësimi i Kosovës dhe Çamërisë dhe firmosja në emër të tyre të ‘’Deklaratës së qëllimeve të përbashkëta të kombësive të robëruara’’ në qytetin Filadelfia, SHBA. Ai së bashku me të shoqen dhe kunatën, Sevastinë e Parashqevinë, themeluan dhe ngritën në një nivel të lartë arsimor Institutin “Qiriazi” në Kamëz. (17. S.Luarasi , Publicist dhe patriot i shquar. (Kristo Dako) , Tribuna e gazetarit, Nr.5, 1973, f.38-39)
Skënder Luarasi ka kontribuar edhe në realizimin e emisioneve radiofonike, bërjen e stendave në ekspozita, në filma dokumentarë dhe ka ndihmuar znj. Natasha Lako në skenarin e filmit ‘’Mësonjëtorja’’ ( për këtë film ka këmbëngulur që të publikohet se i dedikohet motrave Qiriazi)
Shkrimtari Naum Prifti kujton se në biseda Skënder Luarasi theksonte që motrat Qiriazi ‘’qenë dallëndyshet e para të lëvizjes së femrave shqiptare, që duhet të zinin vendin që meritonin në shoqëri, në një kohë kur sundonin paragjykimet dhe kur roli i femrës ndrydhej brenda mureve të shtëpisë. Skënder Luarasi përsëriste shpesh thënien e Gëtes se pa nëna të edukuara, nuk mund të kemi fëmijë të edukuar.’’ Nga bisedat me të ai përfitoi subjektin e dramës “Plumbat e shkronjave” ku flitej për Gjerasim Qiriazin që u vu në skenë nga dy trupa, teatri i Fierit dhe ai i Korçës në maj-qershor të vitit 1979. Në dramë theksohej e vërteta se shkollën shqipe e penguan tre faktorë: kleri shovinist grek greke, administrata turke dhe injoranca e shqiptarëve. ‘’Mirëpo kjo ide e re, se edhe injoranca jonë kishte pjesën e saj, e mishëruar te kapedan Nure Bataku, karakteri më i spikatur në atë dramë, nuk u pranua, madje ngjalli zemërim dhe si pasojë “Plumbat e shkronjave” u emetua vetëm njëherë nga TVSH, pastaj u arshivua dhe videokasetat u zhdukën.’ Për fat të mirë vepra u botua edhe si libër më vete në kolanën e dramave.’’
(18.Naum Prifti, I paepuri profesor Skënder Luarasi) http://www.voal-online.ch/index.php…
Nga disa përflitet që Skënder Luarasi e paskish ndihmuar familjen Qiriazi vetëm ‘’në fillim të viteve 60-të‘’, se ai u interesua dhe botoi sipas ‘’direktivave’’, ‘’sipas konjukturave politike’’, apo për t’iu kundërvënë ‘’ interesave të fqinjëve’’ etj. Për të sqaruar rrethanat dhe mbrojtur kontributin dhe nderin e Skënder Luarasit, detyrohemi që të publikojmë disa fakte që normalisht do të duhej të rezervoheshin.
‘’ I vetmi mik i familjes së tyre , studjuesi, historiani, përkthyesi, demokrati Skënder Luarasi, që njihte nga afër veprimtarinë e gjithanshme të tyre në shërbim të kombit shqiptar, dha një kontribut të ndjeshëm për rivlerësimin e figurave të motrave Qiriazi. (19. Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.192)
Periudha e viteve 1945-1949 ishte tepër e rëndë për familjen Qiriazi, që vuante persekutimin e egër politik. Burrit të Sevastisë, Kristo Dakos, ia prishën varrin, dy djemtë Aleksandrin dhe Gjergjin ia burgosën, i dyti vdiq në burg më 1949. (Disa muaj më pas vdiq edhe Sevastia, nga hidhërimi për humbjen e tė birit.) 
 Por kjo periudhë qe e vështirë edhe për Skënder Luarasi, i cili ndonëse u zgjodh deputet i Kolonjës për një mandat, survejohej dhe qe në rrezik të arrestohej. Në Konferencën e Tretë e përjashtuan edhe nga Lidhja e Shkrimtarëve. Megjithëse në këto situate ndihmoi me sa mundi.
Ai iu gjend familjes së Sevastisë dhe Parashqevisë dhe ia zbuti mesa mundi edhe mjerimin ekonomik. Bëjmë me dije, përkundër modestisë së mirënjohur të Skënder Luarasit , se zotërojmë një faturë ku dëshmohet se ai pagoi edhe shpenzimet e varrimit për Sevastinë (3) Dokument –Faturë
Kujdestaria e kishavet orthothokse ‘’Shën Evangjelizmos dhe Shën Prokop’’ të Tiranës
Faturë nr.129/z. Familjes Kristo Dakos. /Për sa shënohet më poshtë. /Për varrimin e së ndjerës Sevasti/Kisha, qirit e personeli Lek 500./3 llambadhe në shtëpi X40 lek 120/ 1 llambadhë 40 lek/shuma 660 lek. /Pagoi Skënder Luarasi /(Firma)
Skënder Luarasi në kujtimet e tij shënon: ‘’Pas ndarjes nga jeta të Sevastisë, me interesimin e disa dashamirëve, ndaj Parashqevisë filloi të tregohej interesim e përkujdesje por edhe ajo nuk i kurseu forcat për të dhënë kontributin e saj. Më 8 mars 1950, duke folur në mbledhjen e organizuar me rastin e Ditës Ndërkombëtare të gruas tha ndër të tjera: ‘’Sa e gëzuar jam të qëndroj midis jush në këtë sallë…Sot gruaja shkundi zinxhirët e skllavërisë dhe cila zemër shqiptare nuk gëzohet për këtë ditë të shenjtë që nuk e kishim shijuar për shumë shekuj’’
Në fakt ‘’i interesuari dashamirës kryesor’’ qe Skënder Luarasi, i cili përdori edhe prestigjin e mësuesit tek ish-nxënësit e tij të Shkollës Tregëtare të Vlorës, pushtetarët Hysni Kapo dhe Manush Myftiu, i vuri në sedër që të ndikonin tek bashkëshortet, Vito dhe Nefo me shoqe, të cilat kishin patur për mësuese motrat Qiriazi. Ai ndikoi që ato, si gra, e nxënëse të caktonin një doktor për të parë shëndetin e mësueseve të tyre të shquara dhe t’i sistemonin në banesa me kondita të mira. Parashqevisë iu dha pension special. Parashqevi Qiriazit u nda nga jeta në moshën 90-vjeçare, më 17 dhjetor 1970. Ndryshe nga motra e saj ajo u përcoll në banesën e fundit me dashurinë e popullit dhe nderim shtetëror.
‘’Populli i kryeqytetit i dha lamtumirën e fundit punëtores së shquar të arsimit shqiptar, drejtueses së talentuar të shkollës shqipe, veprimtares dhe organizatores së shoqërisë së parë të grave në Shqipëri, hartueses së abetares së parë me alfabetin e miratuar nga Kongresi i Manastirit, kryeredaktores së parë, diplomats së vendosur për mbrojtjen e të drejtave të kombit shqiptar në forumet ndërkombëtare.’’ (16)
(20. Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.194)
Po përmendim edhe një tjetër ndihmesë të çmuar, në fund të viteve70-të, sesi u përball me një pushtetar deri në instance të larta për t’u kthyer shtëpinë Qiriazëve në Tiranë. Në kujtimet e tij Skënder Luarasi ka shkruar: ”Dergjesha në shtrat nga dhimbjet e veshkave dhe poliartriti kur ime shoqe më lajmoi se kishte ardhur të më takonte Ing. Aleksandër Dako, djali i madh i Sevastisë. Një zyrtar i Kinostudios, me makinacione, i kishte rrëmbeu shtëpinë private (rruga Halim Xhelo, Nr.28, Tiranë) të birit të Sevastisë. (Në një anë të saj jetonte edhe vajza e tij, Diana Qiriazi-Hoxha, ish-studente e Luarasit në degën e anglishtes.) 
Mbas peripecish e këmbënguljes së Skënder Luarasit në instancat përkatëse, zyrtari u detyrua ta lirojë banesën. Drejtesia u vu ne vend dhe Aleksandër Dako me të bijat e mbylli jetën në vatrën e të parëve duke kujtuar me respekt mirësinë e mikut të vyer në ditët e zeza. 
 Por ky zyrtar kishte përgjegjësi edhe për një tjetër akt të rëndë
‘’Natasha Lako, bashkëpunëtore në Kinostudio, më kishte kërkuar dhe unë i dhashë ndihmën time për gatitjen e filmit ‘’Mësonjëtorja’’ me skenar rreth shkollës së parë shqipe për vajzat në Korçë, e themeluar më 1891 nga Sevasti e Parashqevi Qiriazi dhe gjithashtu ndihmova që të nderohen motrat Qiriazi me rastin e 35- vjetorit të çlirimit. Kur u interesova për mbarëvajtjen e xhirimeve të Kinostudios më thanë se dikush kishte ndikuar që emrat e dy motrave të zëvendësoheshin me pseudonime. Kësaj i thonë të falsifikosh historinë.’’(21. Petro Luarasi, Familja atdhetare Qiriazi dhe ‘’Mjeshtri i madh’’ i turpit) http://archive.is/o1CPs#selection-397.0-397.70)
Ndër vite personalitetet e shquara të familjes Qiriazi janë njohur, vlerësuar dhe nderuar gjithnjë e më tepër nga populli dhe shteti shqiptar dhe për këtë sukses meriton të kujtohet edhe kontributi i Skënder Luarasit.

Petro Luarasi
*(Ky shkrim mbrohet nga e drejta e autorit. Kushdo që përdor këtë material detyrohet të citojë burimin. E dergoi per Diellin, autori )

Referenca 
1. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.12, 27
2. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.40, 42, 44 
3.Petro S.Luarasi. Kontribute shekullore. Familja Luarasi për marrëdhëniet shqiptaro-anglo-amerikane, “55”, 19-20-21-22 korrik, 2003 
4. Petro N. Luarasi, Mallkimi i shkronjave shqipe, Manastir, 1911, f.21
5. Xhevat Lloshi, Yjet e mëngjesit shqiptar. Parashqevi Qiriazi, veprimtarja e shquar e kombit, Almakos, 21. 03. 2012
6. Myslim Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit. Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar, f.385-386
7. Myslim Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit. Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar, f. 324-325, 369)
8. S.Luarasi, ç’kam parë e ç’kam dëgjuar’’, Kujtime të pabotuara, IV, 1945-1960. 
9. Xhon Kuanrud, Jeta e Gjerasim Qiriazit, f.19-20 
10. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Bashkimi.- Nr.15, 18 janar, 1959, f.2 
Ky artikull u përfshi në përmbledhjen publicistike ‘’Fjala Shqipe’’, 1960
11. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.50
12.S.Luarasi, Sevasti Qiriazi-Dako, Drita, 15 tetor 1981, f.8) (13.S.Luarasi, Parashqevi Qiriazi, Drita, 14 dhjetor 1980, f.12 
13. S.Luarasi, Parashqevi Qiriazi, Drita, 14 dhjetor 1980, f.12
14. “Panorama” , suplementi “Unë gruaja”, Donika Omari, Si i përjetuam arrestimet në shtëpinë botuese “Naim Frashëri, 19.10.2014)http://www.panorama.com.al/perkthyesja-donika-omari-si-i-p…/

15. Ilir Mborja, komente , “Panorama” , suplementi “Unë gruaja”, Si i përjetuam arrestimet në shtëpinë botuese “Naim Frashëri, 19.10.2014,http://arrestimet1.rssing.com/chan-33338949/all_p1.html…
16. Myslim Islami Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar f.384- 385) 
 17. S.Luarasi , Publicist dhe patriot i shquar. (Kristo Dako) , Tribuna e gazetarit, Nr.5, 1973, f.38-39)
(18.Naum Prifti, I paepuri profesor Skënder Luarasi) http://www.voal-online.ch/index.php…
19. Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.192
20. Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.194
21. Petro Luarasi, Familja atdhetare Qiriazi dhe ‘’Mjeshtri i madh’’ i turpit http://archive.is/o1CPs#selection-397.0-397.70

Publikime të Skënder Luarasit për familjen Qiriazi: Gjerasi, Sevasti, Parashqevi dhe Kristo Dakon

Skënder Luarasi, Gjerasim Qiriazi : Jeta dhe vepra, Tiranë, 1962, 197 f.
Skënder Luarasi, Les soeuers Qiriasi , Tirana, 1962, 36f.
Skënder Luarasi , The Kyrias sisters ,Tirana, 1962, f.32
Skënder Luarasi , Gjerasim Qiriazi, Bashkimi, 18 janar 1959, f.2
Skënder Luarasi, Fjala Shqipe, Gjerasim Qiriazi, 1960, f.103-104
Skënder Luarasi , Publicistika e motrave Qirjazi, Tribuna e gazetarit, Nr.6, 1972, f.35-37
Skënder Luarasi , Publicist dhe patriot i shquar. (Kristo Dako), Tribuna e gazetarit, Nr.5, 1973, f.38-39
Skënder Luarasi , Parashqevi Qiriazi, Drita, 14 dhjetor, 1980, f.12.