Ja si u interesua Qeveria Shqiptare në vitet ’30 për kosovarët

December 6, 2016 by dgreca

Nga Leonora Laçi/

-Këto dy relacione na tregojnë që qeveria shqiptare, ndiqte me interes shpernguljen e shqiptarëve të Kosovës drejt Turqisë dhe jep të dhëna sesi po zbatohej program i kolonizimit në terren në vitet ’20-’30.

-Sipas dokumentave arkivore te Arkivit te Ministrise se Puneve te Jashtme 1935, Dosja 185, fleta 173-177, i dergohet Zotit Rauf Fico Minister Fuqiplote i Shqiperise -Beograd. Nr II\31

unnamed-2 unnamed-1 unnamed-3 unnamed

Teper rezervate\

Shkurtimi: Mbi emigrimin e kosovarëve\

Zoti Minister\

Kam nderin ti sjell në dijeni Shkelqesis s Uaj se simbas informatave që marrim nga burime të ndryshme dhe të besueshme, me datë 20 vazhdues, një Komision i përbërë nga Kolonel Milan Branavaçki , Drejtor i Reformës Agrare, me ndenje në Shkup, nga një nëpunës i naltë i Drejtoris Agrare të Belegradit dhe nga dy nëpunësa të Banovines Vardarit të shoqeruar nga N\ Prefekti i Gjillanit Bogdanoviç, nga Kryetari i Komunës Vitimes dhe qark-komandanti i gjandarmeris, kanë vajtur në katundin Derna Glava të Gjilanit, ku kanë mbledhur shqiptaret e atij katundit dhe të Korbilivit dhe u kanë deklarue se, simbas urdhërit që sjellin nga Belgradi. Ata që deshirojnë me shkue si emigrantë në Turqi, tokën mos t’ia shesin kurrkujt por t’ia lëshojnë qeverisë, e cila ka me u nxjerrë gratis dhe pa paguar asnjë taksë pasaportat dhe ka me i dergue me shpenzimet e saja deri në Edrene të Turqisë, me anën e Bullgarisë; gjith’ashtu dhe at që e kanë shit token dhe pergatiten me emigrue në Turqi, qeveria jugosllave ka me i qit në kufinin e Turqis duke pague vetem gjysmat e shpenzimevet t’udhetimit. Njekohesisht i keshilluan që të mos vijne në kontakt me komisionaret e ndryshme, masi qeveria merr persiper gjithë çka duhet për vajtjen e tyre në Turqi.

Në pyetjen e disa katundarevet, midis të cileve i quajturi Rexhep Deli Muslli, se ata deshirojnë me shkue në Shqiperi, dy prej nëpunsavet në fjalë u janë përgjegj se ” në Shqiperi keni me vdek per buke” dhe se:” pasaporta per Shqiperi nuk po ju leshojme.” Te nesermen, komisioni në fjalë eshte kthyer në Shkup, por N/prefekti i Gjillanit qysh prej dates 24 deri me 27 të ketij muaji, ka shetitur katundet e qarkut te quajtur Desivoica, Leaçiç e Belogla dhe ka perseritur deklaratat e komisionit, duke bere propagande në ketë sens qe katundaret, sa me pare të emigrojnë per Turqi.

Informaten e masiperme e kemi marr nga disa shqiptar te katundit Derna Clava, te cilet kane degjuar deklaratat e komisionit dhe tue marre parasysh rendesine e saj, rezultati i se ciles eshte se kjo i pershtatet plotesisht se vertetes. Siç shifet nga kopjet e letrave qe paraqisim, ngjitazi, te marruna nga besniket t’one ne Gjillan si dhe nga perkthimi i nje letre te shkruar ne gjuhen e vjeter turqishte, derguar dashamiresit t’one te ditur z.Hoxhe Sait Idriz nga nje iman t’atyne katundeve.

Vetem besniku i jone ne Gjillan z.Aqif Ismail pretendon se Koloneli s’ka qene me ta, por gjithe informatoret e tjere insistojne se ka qene dhe nje Kolonel ( Pukovnik ) i Shkupit i cili s ‘mund te jete tjeter se Milan Branavaçki i Reformes Agrare.

Gjithashtu Post -komantanti i Gjandarmeris te katundit Desivoica te Gjillanit i quajtur Dragutin Ustoliç qysh prej disa muaj por sidomos ne kohen e fundit eshte tue bere nje propogande te forte per te shtrenguar kosovaret e atij qarku me emigrue ne Turqi.

Ky njeri eshte me origjin nga Kosova dhe flet mire gjuhen shqipe dhe gjendet n’ate post qysh prej 12 vjeteve . Natyrisht masi qendron atje nje kohe te gjate njeh mire vendin dhe me cilesite e tjera te tij, eshte personi ma i pershtatshem per kete propagande.

Midis argumentave qe perdor i nalt permensuni eshte dhe ky :” Toka jote -i thote njerit sot – ka njr fare vlefte bie fjala 2000 dinare ne qofte se nuk e shet tash kjo toke neser nuk do te ket ma teper se 200 dinare. Juve sido qe te jete keni me ik prej kendej per me ia leshu vendin malazezevet prandaj nje or e ma pare behuni gati dhe shkoni ne Turqi duke profituar nga lehtesinat qe qeveria jugosllave eshte tue u bere perkatesisht me udhetimin t’uaj deri atje”.

Ne ditet e fundit post komandanti ne fjale eshte tue shetit edhe neper katundet Terstene, Desivoica,Laiçiç, Beloglava,Sedllan dhe Vruçeç te Gjillanit me kete duke bere po kete propagande. Na kane siguruar shume kosovare qe atyne qe i kundershtojne fjalevet te tij u pergjigjet me brutalitet dhe me shamje.

Propaganda e emigrimit per Turqi e bame ne kete menyre prej nepunesvat jugosllave ne nje krahine me nje popullsi thjesht shqiptare ku mikrobi i emigracionit eshte dèja i perhapur ne menyre remarquable siç kemi parashtrue me shkresat t’ona te ndryshme si dhe me argumentat qe perdorim rreth lehtesimit te shpernguljes se tyre dhe t’udhetimit deri ne Turqi, kuptohet lehtazi prej Shkelqesis s’Uaj se çfare konsekuenca katastrofale do te kete per çeshtjen e shenjte kombetare qe jemi tue ndjekur, ne qoftese nuk reaksionojme me kohe per te nautralizuar efektet çkaterruese te saj.

Kemi vrejtur me deshperim te madh se ne ditet e fundit grupe te dendura kosovare nga krahina e Gjillanit te hutuar nga kjo propagande dhe tue mos dite se si te bejne, jane tue ardh ne kete Kryekonsullate Mbreterore per te kerkuar keshilla se qysh te veprojne perpara kesaj gjendje qe eshte krijuar.

Nga ana jone mundohemi me gjithe fuqinat modeste t’ona, t’ u çdukim pershtypjen e keqe te kesaj propagande, i ankurazhojme duke i kallzuar interesimin e gjalle te Shqiperise se lire per ta, dhe ne konformit me progrsmin e ndjekur perkatesisht me kete çeshtje, u japim keshillat e duhura. Duke ju parashtruar sa me siper ia lë ne pelqimin e Shkelqesise s’Uaj çdo demarsh qe kini me pa t’arsyeshme ku duhet per me i pre hovin kesaj propagande çkaterruese.

Pranoni ju lutem, Zoti Minister, sigurimet e konsideratavet te mia ma te larta.

Gjerenti

Sofo Çomora (d.v)

Vertetohet se eshte nje me origjinalin

Shkup, me 29 korrik 1935

Dokument i Arkivit te Ministrise se Puneve te Jashtme, Viti 1935, Dosja 185, faqe 140-142

Nr II\ XXII (Rezervat)

Shkurtimi: Mbi sasine e kosovareve t’emigruar ne Turqi.

Zoti Minister

Ne pergjigje te shkreses rezervate t’Asaj P.T.Ministrie Mbretnore Nr.B.III.14/50 date 20 qershuer k.v kam nderin t’i bej te ditur se, masi ketu kerkush nuk ka dijeni te plote mbi sasine e kosovareve qe kane emigruar ne Turqi, u mejtuam se, e vetmja menyre per te marre vesh sasine e sakte te tyre ka qene Kryekonsullata greke e ketushme, ne regjistrat e se ciles figurojne emnat e te gjithe emigranteve kosovare meqe keta kane kalue transit ndermjet Selanikut per ne Turqi.

Per kete qellim i’u drejtuam titullarit te Kryekonsullates greke, me te cilin me shume sakrifica kemi mundur te sigurojme relata miqesore dhe Z. E tij ne menyre teper konfidenciale dhe pa dijenin e personelit te tij, masi çeshtja paraqiste pergjegjesi te rende per të, na vuri ne dispozicion gjithe regjistrat e Zyres Konsullore.

Keshu, zoti Sofo Çomora, Sekretar i kesaj Perfaqesie Mbretnore duke shkuar dhjete dite me radhe ne Kryekonsullaten e Greqise, ne kohe nate dhe kur personeli i saj s’ka qene atje, ka kontrolluar imtesisht 21 cope regjistra te vizave konsullore te akordueme qysh prej vitit 1921 deri me sot, dhe ka mundur me shume mundime te njxerr numrin ekzakt te pasaportave qe kane marre vize gjate atyre 15 vjeteve.

Nga kontrollimi ne fjale qe bani z.Sekretari rezulton se qysh prej vitit 1921 gjer me sot jane vizuar 30.000 pasaporta transit per ne Selanik te cilat tue llogarit per çdo pasaporte aproksimativisht nga 3 persona, perfaqesojne nje numer nga afro 100.000 veta.

Duke marr parasysh se nje pjese e madhe te ketyne pasaportave kane qene nga viset ku flitet gjuha turiqshte si; Palanke, Istip, Koçan, Doiran, Qyprili dhe shume boshnjake si dhe nje pjese tjeter jane kthyer prap ne Jugosllavi, rrjedh se nga elementi thjesht shqiptar i Kosoves, kane emigruar ne Turqi gjate 15 vjeteve afro 30 mije fryme. Kurenti me i madh i emigrimit eshte çfaqur mbrenda vjeteve 1925 dhe 1928.

Ne baze po te ketij kontrollimit eshte vrejtur se emigrimi i Gjillanasvet eshte realizuar mbrenda dy vjeteve te fundit dhe se deri ne muajin Maj 1925 jane vizuar 700 pasaporta te Gjillanasvet te cilat simbas llogaris s’one dhe nga informata te tjera qe kemi siguruar perfaqesojne 2.000 fryme.

Me kete rast e shof per detyre te theksoj sherbimin e madh qe na ka bere kryekonsulli grek ketu, me vuemjen ne dispozicion te regjistrave te vizave konsullore nfa ana tjeter çfaq kenaqesin t’eme ma te madhe per z.Sekretarin e kesaj Kryekonsullate i cili, pa u shmangur asnje mundimi ne kohe nate, ka mundur te mbaroj kete veprim te rendesishem duke kontrolluar 21 cope regjistra brenda nje kohe proporcionalisht te shkurter.

Pranoni Ju lutem,Z.Minister, sigurimet e konsideratavet te mia me te larta

Kryekonsulli

MËSIMBESIMI NË SISTEMIN ARSIMOR KOMBËTAR SHQIPTAR 1941-1944

December 6, 2016 by dgreca

Me rastin e 75-vjetorin e hapjeve të shkollave shqipe në Tokat e Liruara/

Nga Avzi MUSTAFA/Rilindja kombëtare shqiptare të gjitha forcat e veta i orientoi në ngritjen e vetëdijes kombëtare dhe me moton: “se pa emancipim kulturor nuk ka as emancipim politik”. Prandaj shqiptarëve nuk u mbetej asgjë tjetër, përveç që nëpërmjet të shkollës në gjuhën amtare të mund të ngritnin vetëdijen kombëtare shqiptare pa dallim feje e krahine.

Ata së pari kërkonin bashkimin e të gjithë kombit dhe nën flamurin kuq e zi të luftonin krahas pushkës edhe me pendë për shpëtimin e Atdheut. Rilindja kombëtare, e sidomos Lidhja Shqiptare e Prizrenit, shqiptarët i nxori në arenën botërore si popull i veçantë, që nuk kishte lidhje as me turqit e as me të tjerët. Dhe me tërbim pyetnim Fuqitë e Mëdha kush janë këta, çka kërkojmë dhe sa janë? Edhe pse romantiku shqiptar Jeronim De Rada disa herë qe drejtuar Evropës se e ka borxh ta ruajë këtë popullsi, dhe se të vetmit shqiptarët u bënë ballë të gjitha stuhive e rrebesheve okupuese gjatë shekujve, por ata nuk i zhdukën nga faqja e dheut, prapëseprapë ajo (Evropa) mbeti e shurdhët.(1).

Lidhja Shqiptare e Prizrenit i bëri realitet qëllimet shqiptare para botës si komb i veçantë dhe kërkonte bashkimin e të gjitha tokave shqiptare. Por edhe për kundër kryengritjeve të përgjakura, Fuqitë e mëdha si dhe shtetet sllave të Ballkanit e copëtuan Shqipërinë që sa më lehtë t’i realizojnë aspiratat e tyre. Një mospërfillje të këtillë ndaj shqiptarëve u shfaq jo vetëm me vendimet grabitqare të Kongresit të Berlinit, por edhe më 1913. Dhe kështu mbi trojet shqiptare u vërsulën një lukuni ujqish me qëllim secili për hesap të vet të gllabërojnë copa sa më të mëdha nga trungu shqiptar. Populli shqiptar u copëtua në banovina e krahina sllave e greke. Erdhi viti 1939, gjegjësisht 1941 kur në këto troje erdhi një pushtues i ri, ai Italian.

Lufta e Dytë Botërore solli edhe disa pamje të reja për shumicën e shqiptarëve të Maqedonisë Perëndimore, Kosovës dhe Malit të Zi. Kjo ndodhi 17 ditë pas kapitullimit të Mbretërisë Jugosllave. Shqiptarët të bashkuar, por pa kushte për ndonjë konsolidim, ishin të detyruar që të kërkojnë ndihmë nga shtetet fqinje dhe të huaja. Duke u mbështetur në ndihmën e të huajve, vendet shqiptare, që kishin qenë nën okupim të Mbretërisë Jugosllave, u ndanë në zona. Zona më e madhe që përfshinte shqiptarët de fakto i takonte Italisë, ndërsa tjetra i takonte Gjermanisë dhe Bullgarisë. Zona që i takonte Italisë de jure ishte zona ku qeverisin shqiptarët dhe quhej Mbretëria Shqiptare. Shqiptarët, të përkrahur nga pushteti italian, për një kohë shumë të shkurtër ngritën administratën e pushtetit të tyre. Për të pasur sa më shumë sukses, ata i përdorën të gjitha mjetet materiale dhe shpirtërore që sa më tepër të ngjallin admirim ndaj tyre, duke dhënë të drejta që shqiptarët e këtyre viseve kurrë nuk i kishin gëzuar. Si detyrë parësore ishte sa më shpejt të ngrihet arsimi. Ata menjëherë i hapën shkollat laike dhe sollën mësuesit më të ditur dhe më të ngritur, si në aspektin didaktik, ashtu edhe në aspektin moral dhe profesional. Ata zhvilluan një rrjet shumë të gjerë shkollash dhe arritën që të grumbullojnë një numër të madh nxënësish shqiptarë në këto shkolla.

Shqiptarët e Maqedonisë e të Kosovës jo pa arsye e quajtën çlirim se për herë të parë e bashkuan pjesën më të madhe të trojeve shqiptare me shtetin amë. Ky bashkim u solli shqiptarëve për herë të parë të dëgjohet e të shkruhet edhe fjala shqipe që aq fort e deshën rilindësit tonë, si dhe u hapën shkolla me mësues e administratë shqipe.

Me rastin e fillimit të vitit shkollor, Ministri i Arsimit të Mbretërisë Shqiptare, Ernest Koliqi lëshon një qarkore me 25. 10. 1941, në të cilën thuhet: “Për herë të parë themelohet shkolla jashtë kufijve të vjetër shtetëror, të cilat në kuptimin e plotë janë me vlerë historike, të cilat premtojnë se do ta çrrënjosin prapambeturinë dhe do t’i shërojë plagët e robërimit dhe se shkolla shqipe do të jetë në shërbim të popullit”.(2).

Edhe pse gjendja e shqiptarëve kudo e sidomos në këto treva ishte tepër e mjeruar në çdo fushë, nuk u kursyen as mjetet e as vullneti që shqiptarët e këtyre anëve të arsimohen në gjuhën amtare. Një angazhim të tillë e të pamohueshëm e dha Mbretëria Shqiptare me në krye Ministrin e Arsimit, zotin Koliqin. E këtë angazhim në mënyrë ilustrative na përshkruan shkrimtari i njohur Martin Camaj kur flet për meritat e Ernest Koliqit në parathënien e librit të novelave të tij ku shkruan: “Në kohë të vështira si ishte Lufta e Dytë Botërore, la gjurmë të pashlyeshme në arsimin kombëtar, në organizimin e shkollave dhe në pajisjen e tyre me tekste, për të parën herë trajtuar me kritere moderne, ndërsa qysh tash historia ia njeh se Koliqi mori guximin me përgjegjësi personale të themelojë shkollat shqipe në Kosovë (këtu hynë edhe trevat ku janë të banuara me shqiptarë etnik nga pjesët e Maqedonisë – A. M.); si Ministër i Arsimit më 1941-1942 dërgoi në Kosovë nga Shqipëria mbi 200 mësues shqiptarë, të cilët pas mbarimit të luftës i vunë themelet e forta të arsimit në gjuhën shqipe”.(3).

Ishte tepër vështirë të organizosh një sistem edukativo-arsimor në trevat ku pushtuesi kishte punuar natë e ditë që të ndryshojë realitetin historik me dhunë dhe me propagandë për të harruar identitetin e vet. Objektivat kryesore të pushtuesve ishin pasoja të drejtpërdrejta të gjenocidit të ushtruar mbi to, që të bëhej shpërngulja e shqiptarëve nga vatrat stërgjyshore.

Shqiptarët kurrë nuk e përfillën fashizmin si ideologji, por vetëm si simbol bashkimi, sepse periudhat e vuajtjeve të shqiptarëve në të kaluarën kishin lënë gjurma të pashlyeshme në vetëdije. Në një dokument të asaj kohe thuhet: “le të vijë edhe dreqi i mallkuar, vetëm serbi e të na hiqet qafe”.(4).

Kjo ishte një periudhë shumë e rëndësishme, sepse për herë të parë u vunë themelet e arsimit në gjuhën shqipe. Dhe tani punohej në shumë fronte, jo vetëm me nxënës të rregullt, por edhe me kursistë, seminaristë dhe me tjerë që dëshironin të arsimoheshin në gjuhën amtare, duke përfshirë edhe ata që kishin mbarur shkolla të ndryshme serbe apo fetare. Një pjesë e tyre dërgoheshin në kurse kualifikuese në Shkollën Normale “Sami Frashëri”, në Prishtinë, e një pjesë dërgoheshin në kurset verore në Shqipëri dhe kështu kualifikoheshin edhe mësues nga këto treva.(5).

Problem më të madh paraqiste pajisja e nxënësve me mjete shkollore, gjegjësisht me tekste shkollore. Edhe pse kuadri i caktuar që vinte në këto treva kishte traste plotë me libra, kjo përsëri nuk mjaftonte, kështu që ndodhte që në ndonjë shkollë të punohej vetëm me një abetare. Përveç abetareve në këtë periudhë u përdorën edhe libra leximi për klasë të ndryshme.

Mbretëria Shqiptare si dhe pishtarët që merreshin me organizimin e hapjeve të shkollave në këto treva ishin shumë të vetëdijshëm se ndjenjat fetare në Viset e Liruara që përfshinte Kosovën, Tetovën, Strugën dhe Dibrën ishin një faktor vendimtar në përfshirjen e nxënësve dhe hapjen e shkollave. Në baze të Qarkores së Ministrisë së Arsimit në Tiranë dërguar Inspektorisë së Arsimit në Kosovë e Dibër lëshohet udhëzimi mbi zhvillimin e lëndëve mësimore dhe bashkangjitur me te edhe Plani dhe programi i shkollës fillore pesëklasëshe, ku mësimbesimi parashihej si lëndë fakultative dhe ajo të zhvillohej në mejtepet që funksiononin edhe gjatë okupimit serb në këto troje.(6). Kjo ndodhi kështu sepse shkolla kombëtare ishte laike dhe se në planet dhe programet mësimbesimi nuk ekzistonte si lëndë.

Mirëpo, Komiteti Mysliman Shqiptar me shkresën dërguar më 29 shator 1941 i drejtohet kabinetit të Kryeministrisë midis atij edhe Komitetit të Ministrisë së Arsimit që kërkohej që mësimbesimi të figurojë si lëndë mësimore dhe të vlerësohej me notë. Por, në bazë të shkresës me nr. 436/125 të datës 04. 01. 1941-XIX dhe të shkresës nga ana e Ministrisë së Arsimit me nr. 198 të datës 04. 01.1941-XIX ku e njoftojnë Komitetin Mysliman se së shpejti pritet të sillet ligji i ri e deri sa nuk sillet ky ligj, aplikimi i notave nuk mund vihet në veprim.(7).

Shkolla shqipe në shumë fshatra nuk vijohej me rregullsi e sidomos problem ishte me gjininë femërore, sidomos nëpër fshatra, meqë ato nuk vijonin shkollimin, edhe pse në listat zyrtare ishin te evidentuara. Një problem tjetër ishte se nxënësit shqiptarë së pari ndiqnin kurset fetare e pastaj shkollën e rregullt. Ky mësim thuhej se i lodhte shumë dhe se vëmendja në procesin mësimor ishte i dekoncentruar, prandaj u pa e nevojshme që sa më parë të sillet Ligji dhe të zgjidhet kuadri për mësimbesimin , koha e ndjekjes së kësaj lëndeje si dhe numri i orëve.

Që nga shkurt-marsi i vitit 1942, Ministria e Arsimit njofton Prefekturat dhe Nënprefekturat për dhënien e lejes që edhe mësimbesimi të jetë pjesë përbërëse e plan-programeve mësimore në shkollat kombëtare shqipe me nga dy orë në javë dhe me pagesë. Në vitin shkollor 1942/43, mësimbesimi hyri në plan-programet mësimore, por si mësim moral e qytetar.(8).

Komiteti Islam në Tiranë, në krye me Kryetarin Behxhet Shapati dhe me Kryetarin e Ylemave, Sherif Langun, u ngarkuan që sa më parë të përgatisin elaboratin mbi futjen e mësimbesimit në shkollat shtetërore. Në bazë të një qarkoreje, që mban nr. 447, Kryesia e Këshillit t’Ylemave të Komitetit Mysliman njofton Kryemyftinjtë, Myftinjtë e Nënmyftinjtë, Kryesinë e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare në Shqipëri që me dekret të posaçëm të ngarkojë Kryetarin dhe Këshillit e Ylemave të Komitetit Mysliman në gjithë Shqipërinë për projektimin e një Statuti të ri për Komitetin e gjithë Myslimanëve”. Në Statutin e ri një prej detyrave ishte edhe futja me dekret e mësimit fetar për të gjitha shkollat shtetërore. Njerëzit që do të angazhoheshin për mësim feje duhet të ishin së pari shqiptar dhe të kishin kryer ndonjë shkollë fetare, ndërsa si detyrë parësore parashihej që të gjitha ata që do të angazhoheshin, të kenë për qëllim “rrënjosjen e ndjenjave fetare, bashkimit e dashtunimit vllaznuer fetarë e kombëtarë shqiptar”.(9).

Të interesuarit së pari duhej të drejtoheshin me lutje Kryesive, sipas konfesioneve të tyre, e këto pastaj i drejtojnë në Ministrinë e Drejtësisë dhe pas marrjes së lejes dërgoheshin në Ministrinë e Arsimit, e cila i njoftonte Inspektoratet pranë Prefekturave dhe nënprefekturave në Tokat e Liruara.

Pas aprovimit të Statutit të ri dhe marrjes së lejes për mbajtjen e mësimit të fesë, caktimi i mësueseve të mësimbesimit bëhej me përgjegjësinë e udhëheqësve të shkollave dhe të Inspektoratit për Arsim. Kryetari i Ylemave i pranonte të gjitha lutjet dhe propozonte se cili mund të ishte mësues feje. Përparësi kishin ata të cilët shiheshin se u janë zgjuar ndjenjat kombëtare nacionaliste. Kështu, sipas dokumentit nr. 19 të datës 3. XIII/41 së pari lajmërohet shkolla e Ulqinit me propozim që mësues mësimbesimi në këtë qytet të emërohet Izet Zejnuni, i cili njëherazi ishte edhe imam zyrtar për myslimanet dhe njeri i dëshmuar i çështjeve shqiptare, kurse për besimin katolik, Dom Nikol Tusha, i cili pa ashtu kryente detyrën e famullitarit të kishës në Ulqin, ndërsa për ortodoksët thuhet në dokument se nuk mund të gjejnë njeri të përshtatshëm “se asnjë nga popat nuk zotërojnë gjuhën shqipe”. Por, që të mos ketë padrejtësi ndaj komuniteti ortodoks, për mësimbesim angazhohet mësuesi i shkollës, Mina Nikolla Grega. (10).

Prej vitit shkollor 1942, gjegjësisht prej fillimit të vitit shkollor, varësisht nga personi dhe rregullimi i dokumentacionit, fillohet me dekret të emërohen mësues të mësimbesimit në të gjitha vendet e Mbretërisë Shqiptare, përfshirë edhe Maqedoninë, Kosovën dhe Malin e Zi. Sipas dokumenteve arkivore, mësues të mësimbesimit emërohen sipas përkatësive fetare të shqiptareve. Kështu, sipas dokumentit të arkivit që gjendet një listë e personave që propozohen të emërohen mësues besimi në Kosovë dhe në Maqedoni, si: Ahmet Haxhi Vehabi mësues besimi në Tetovë, Rexhep Ferati në Tetovë, Sali Abdyrahmani në Prishtinë, Et-hem Tahir Pishnjari në Reçiçë të Tetovës, Zulfi Naziri po ashtu në Reçicë, Hafiz Nexhat Veseli në Xhepshitë të Tetovës, Hafiz Shaban Halili në Zhelinë të Tetovës, Jahja Baftir (Baftjar) Mënjaku në Shipkovicë të Tetovës, Shefki Ademi në Gajre të Tetovës, Iljaz Idrizi në Pallçishtë të Tetovës, Ramadan Osmani në Gradec të Gostivarit, Nixhmi Abdullahu në Zhelinë, Haki Selmoni në Reçicë, Ajet Kamberi në Strimnicë të Tetovës dhe Zeqir Teufik Lazami në Kamjan të Tetovës.(11).

Kryetari i Komunitetit Mysliman, Dr. Bexhet Shapati, me shkresën nr. 851/1 i drejtohet Ministrisë së Drejtësisë, duke kërkuar leje që të emërohen të gjithë ata që kanë shprehur dëshirë dhe që i plotësojnë kushtet. Në shkresën nr. 50 të datës 19.02.1942 thuhet se në viset e Lirume si kandidatë për mësues besimi kanë shprehur dëshirë: Emshi Ismail Rexhepi për shkollën e katundit në Dobërdoll të Gostivarit e Hafiz Ymer Spahija në një shkollë të qytetit të Prizrenit. Për Shkollat e Pejës, Myftinija e Pejës propozon që për mësues të mësimbesimit, sipas cilësive të duhura, të jetë Hafiz Sulejman Pajaziti dhe z. Beqir Mulla Zeqa, pasi këta të dy e “dinë mirë shqipen në të folme e ne të shkruar dhe se është (janë) të aftë për mësim”.

Në Dibër për këtë kurs të mësimbesimit emërohet Devish Jahja, i cili ngarkohet me 7 orë në shkollën fillore “Skënderbej” dhe me nga dy orë në shkollën fillore “Lirija” të Dibrës për klasat e dyta dhe të treta. Meqenëse numri i shkollave edhe i nxënësve po shtohej, Kryesia e Komitetit Mysliman e ndjek me vëmendje këtë gjendje, duke kërkuar nga Ministria e Drejtësisë që të angazhojë mësues të fesë edhe në vendet me më pak nxënës, me shpresë se numri do të rritet. Kështu, në Pallçishtë të Tetovës, për shkak të numrit të madh të nxënësve, Kryesia e Komitetit Mysliman detyrohet ta pranojë Sherif Sherifin nga i njëjti katund, kurse Abdyl Qerimin në fshatin në Ladorishtë të Strugës.

Në bazë të dokumentacionit që disponojmë, shihet se disa mësues të mësimbesimit janë shumë të ngarkuar, si për shembull Ali Hamidi nga Qarku i Prishtinës, i cili është i ngarkuar me 17 orë në javë dhe mban mësim në tri shkolla të qytetit të Prishtinës. Edhe mësuesit e fesë, si Rexhep Ferhati nga Tetova, jep mësim në klasën I, II dhe III; kurse Ahmet Vehapi në klasën IV dhe V në Tetovë. Abdyl B. Mehmeti mbante katër ore në javë në Kamjan, kurse Ahmet Hasani që nga viti 1932 punonte si mësues besimi në nënprefekturën e Kërçovës. Ai mbante pesë orë në javë në të pesë klasat në fshatin Sërbicë (Kastriot) të Kërçovës, ku u mbante mësime 138 nxënësve. Detyrën e mësuesit e kishte marrë më 9 mars 1941 me një pagesë prej 60 frangave shqiptare. Po ashtu kemi edhe pasqyrën e të ngarkuarve me mësime në kursin e besimit në Prizren, si: Pjetër Berisha me 9 orë për elementin e besimit katolik, Sami Xhemaili me 26 orë në shkollën “Bajram Curri” dhe “Adyl Frashëri”, Maksut Spahiu me 22 orë në javë në shkollat: “Stjefan Gjeçovi” dhe “Haxhi Ymeri” në Prizren, ndërsa Ali Hamiti i punësuar në shkollën nr. 1 në Prishtinë me 14 orë dhe Islam Emini në shkollën femërore nr. 2, po në Prishtinë me 12 orë në javë, ku shërbimi pagesor kapte shumën prej 84 frangash shqiptare.

Nga dokumentet mësojmë se për shkak të vonesës së pagesës, disa nga mësuesit e mësimbesimit në disa vende të Shqipërisë janë larguar nga detyra, kurse nga vendet e Lirueme asnjë nuk e kishte vënë këtë çështje në diskutim. Përkundrazi, në Vendet e Lirueme kemi kërkesa për angazhim. Kështu, në bazë të një dokumenti shohin se Baftjar Fazliu nga Prishtina njoftohet se dokumentet e tij ende nuk kanë arritur në Inspektorinë e Arsimit që të mund të angazhohej për mbajtjen e mësimbesimit.

Është mjaft interesante që të përmendet se në këtë kohë kemi edhe kërkesa nga ana e femrave, si p. sh. Lutfije Zejnullahu dhe Xhevrije Ali Hysejni nga Prishtina. Mirëpo, të dyja zonjat nuk pranohen, “sepse nuk ka nevojë” thuhet në dokument për shtesë të personelit. Ata të cilët kishin biografi të mirë, njohje të mirë të gjuhës shqipe dhe dëshmonin patriotizëm, nuk i largonin, por i angazhonin në kurse të ndryshme, si p.sh mësuesin Baftjar Fazliu, i cili kishte konkurruar për lëndën e mësimbesimit dhe i plotësonte kushtet që ta ushtrojë këtë detyrë.

Dëshira për lëndën e mësimbesimit nga ana e prindërve dhe e nxënësve ishte e madhe. Në bazë të letrës protokolluar me nr. 668 , të lëshuar nga Dibra, drejtuar Ministrisë së Arsimit, vërehen ankime të shumta pse në shumë shkolla fëmijët nuk marrin mësim feje dhe pse nuk angazhojnë mësues të fesë se “popullsija e këtyre vendeve janë tepër të dhanun mas fejet një trashëgim në ketë pikë sjell një mos kënaqësi në popull dhe len vend thash e themeve të shumta”.(12).

Ndërkohë të gjithë mësuesit e mësimbesimit gjatë vitit 1942 ishin në sprovë. Ata ndiqeshin nga Inspektori i Arsimit dhe nga përgjegjësit e shkollave. Qëllimi kryesor i përgjegjësve ishte të ndjekin te të gjithë se si e flasin dhe shkruajnë gjuhën shqipe dhe sa e lidhin fenë me traditat e vendit tonë. Në një Raport të lëshuar nga Drejtoria e shkollës fillore “Skenderbeg” të Tetovës jepen sqarime për punën e A. Vahipin, R. Feratin dhe Abdylbaki Memetin. Nga shkresa nr. 153/16 e datës 3.3.1942 shihet se për Abdylbaki Memetin kërkojnë që të pushohet nga puna, sepse ai shumë pak e njeh gjuhën shqipe ose të dërgohet në “katundet Pirok, Çolopek apo Kamjan ku nxënësit janë të gjithë shqiptarë qe nuk dinë me fol tjetër gjuhë veç asaj shqipe. Atje Bakiu do të shtërgoheshte me mësue mirë shqipen”.

Nga dokumentacioni i shumtë shohin se ka shumë kërkesa nga hafëzë, hoxhallarë e myderrizë për t’u inkuadruar në mbajtjen e mësimbesimit. Kështu, nga deponimi i dokumentacionit me biografitë dhe ixhazetnametë e tyre, të përkthyera në gjuhën shqipe, dalin në shesh të dhënat për lëvizjet e punës së tyre, kurse atyre që u mungonin ixhazetnametë merrnin dëshmi nëpërmjet njerëzve të firmosur para kompetentëve, si imamëve njerëzve të bashkisë dhe të gjykatës.

Nga biografitë e tyre shihet edhe shkalla e kualifikimit dhe e punësimit të tyre. Kështu, Ali Hamiti, myderriz nga Prishtina, thuhet se ka dhënë mësim në gjimnazin turk në Prishtinë në vitin 1911. Punën e këtij myderrizi e dëshmojnë Mahmut Rexhepi, imam në xhaminë e Prishtinës dhe Mehmet Shabani, polic në Bashkinë e Prishtinës, vërtetuar nga Kryetari i Bashkisë së Prishtinës, Salatin Kelemendi. Por, Inspektorati i Arsimit kërkon sqarime për kandidatin se sa e njeh gjuhën shqipe dhe se a ka nevojë për mësues të fesë në këtë qytet. Sipas shkresës nr. 153/82 të 16.5.1942, ky mësues feje ngarkohet me detyrë në tri shkolla me 17 orë mësimi në javë me një rrogë prej 80 frangash shqiptare. Ka edhe të tillë të cilët nuk pranohen, sepse nuk e njohin gjuhën e folur dhe të shkruar shqipe. Kështu ndodh me Abaz Selam Kabashin, të cilin e drejtojnë dhe e udhëzojnë “që të mësojë mirë gjuhën shqipe në të shkruem e në të folur dhe rishtazi të bëjë kërkesë”.

Po kështu kemi edhe kërkesën e Azem Dalipit nga fshati Tuhin i Kërçovës, i cili dëshiron të mbajë mësimbesimin në shkollën e Tuhinit dhe të Jagoll-Dolencës. Në biografinë e tij shkruan: Azem Dalipi i lindur në katundin Tuhin të Nën/prefeturës së Kërçovës. Në vitin 1902 ka mbarur Ruzhdijen në Kostur të Greqisë. Pastaj ka ndjekur mësimet në gjuhën arabe në medresenë e Kërçovës. Pas mbarimit të mësimeve 6-vjeçare vazhdon shkollën Normale në Manastir ku edhe është diplomuar. Emërohet mësues në fshatin Veleshtë të Strugës. Me ardhjen e fuqisë Jugosllave është detyruar që ta lëshojë punën dhe merr rrugën për në Turqi. Atje emërohet mësues praktike pranë shkollës Normale të Kostamanit. Pas 6 vjetësh shërbimi ai emërohet Drejtor i shkollës fillore në Bolli dhe në këtë post qëndron deri në vitin 1923 ku thotë se u ktheva në Atdheun tim dhe punova si mësues feje dhe detyrën e mbajta deri në shembjen e regjimit barbar Jugosllav. Gjithashtu thotë se “dinë mirë me shkrua e me këndue gjuhën amtare (Shqipen). “Tash që lumnisht që vendi im u bashkue me Nënën Shqipni, dëshiroj të emnohem mësues besimi në shkollën e Tuinit e Dolencit….Me nderime Azem Dalipi”. Lutja biografike si duket është shkruar nga mësuesi i mirënjohur Petref Therrepela, mësues nga Shqipëria, ngase me ndihmën dhe rekomandimin e tij ai emërohet mësues feje në Tuhin dhe Dolencë.

Nevoja për mësimbesim ishte e madhe tek elementi ortodoks. Në bazë të një shkrese kuptojmë se si Kryesia e Ylemave i drejtohet Sinodit të Shenjtë për emërimin e mësuesve të mësimbesimit ortodoks. Kërkesat më të mëdha ishin në Tetove, Dibër e, sidomos, në fshatrat e Rekës së Epërme dhe në prefekturën e Prizrenit. Edhe pse pagesa ishte 150 franga shqiptare, përsëri kuadër nuk mund të gjendej. Në Tetovë emërohet Dimitri Risto nga ky qytet, i cili thuhet se e “zotëron gjuhën shqipe”. (13)

Mësimbesimi në shkollat shqipe në këtë periudhë ishte në funksion të gjuhës shqipe dhe të formimit moral e qytetar të nxënësve.

Referencat:

1.Avzi Mustafa, Figura mesuesish shqiptar 1, BKSH, Tetove,1995, f..3-4.

Këtë dokument e ka ruajtur pishtari i arsimit shqip Vlash Gjelaj i ardhur nga Obodi i Shkodrës që punoi në Maqedoni dhe Kosovë.

3..Shih: Ernest Koliqi, Tregtar flamujsh, botoi Ndërmarrja botuese, “Gjon Buzuku”, Prishtinë, 1991, f, 5.

Abdullah Vokrri,Shkolla dhe arsimi në anën e Llapit (1878-1944), f. 92.
.Mehmedali Hoxha dhe Isen Kaloshi i pari ishte nxënës në Normalen e Prishtinës, kurse i dyti mësues në këto shkolla.

6.Abdylazis Veseli, Shkollat dhe arsimi shqip në Maqedoni gjatë periudhës 1941-1944, Tetovë,2000,f. 95.

7.Tokat e Liruara 1941-1944, përmbledhje dokumentesh, përmbledhur nga Qerim Lita, botoi Logos_A, Shkup, 2016.f. 149 (dok. nr. 662).

Shiko dëftesat shkollore që kjo lëndë radhitet pas sjelljes.

AQSH, Qarkore, që mban nr. 447, Kryesia e Këshillit t’Ylemave të Komitetit Mysliman.

10 .AQSH, F. 814, D. 14 .Fl. 7. Dok. 195/942.

AQSH f. 195 v. 1942 d. 263, n. 8

AQSH, F.dok. 668 të datës 28. 07. 1942.

AQSH. F. 195: V. 1942. D. 296. FL: 29111.

THIRRJA E JUAN PEDRO ALADRO KASTRIOTIT

December 6, 2016 by dgreca

31 JANAR 1902 : THIRRJA E JUAN PEDRO ALADRO KASTRIOTIT NDAJ PATRIOTËVE SHQIPTARË/Nga Aurenc Bebja*, Francë – 6 Dhjetor 2016/

Revista Pariziene « l’Echo des Jeunes », në numrin e saj të 238-të, të 1 tetorit 1903, përshkruan Juan Pedro Aladro Kastriotin (1845 – 1914) si një njeri me një zgjuarsi dhe një energji të jashtëzakonshme, fisnik dhe dijetar që fliste rrjedhshëm tetë apo nëntë gjuhë : frengjisht, spanjisht, gjermanisht, anglisht, italisht, holandisht, rumanisht, pa llogaritur dhe dy dialektet shqiptare. Revista shton se ai kishte një kujtesë fenomenale dhe një dituri mbresëlënëse.

Juan Pedro (lindur në Jerez të Spanjës) u arsimua në Universitetin e Seviljes ; Fillon karrierën si avokat, duke vijuar më pas (1867) si diplomat në ambasadën spanjolle në Vjenë, Paris, Hagë etj. Pas karrierës diplomatike, ai bëhet deputet dhe meqë mbreti i Spanjës, Alfonsi i XII-të, e vlerësonte atë, e dërgon si përfaqësuesin e tij në kurorëzimin e mbretit të Rumanisë.

Pas vdekjes së Alfonsit të XII-të, ai shkëputet nga karriera politike dhe shkon të jetojë në Paris. Në qetësinë e sheshit Lamartine, ku jetonte në mesin e librave të tij, Princi, i ndihmuar nga sekretarët e tij, mbante lidhje aktive me Shqipërinë dhe të gjithë ata që interesoheshin për fatin e këtij kombi të lashtë.

Sipas revistës, prejardhja e tij shqiptare shpjegohet nëpërmjet stërgjyshit të tij, i cili ishte martuar me princeshën Kastriota, trashgimtaren e patriotit të madh Skënderbe.

Ëndrra e Juan Pedros ishte « Shqipëria e lirë » dhe për këtë arsye u drejtohet asokohe patritotëve shqiptarë me këto fjalë :

« Vëllezër Shqiptarë,

Emri Kastrioti, të cilin e mbaj lart dhe me nder, më ngarkon me detyrime të mëdha dhe të shenjta. Ky emër përmbledh të gjithë historinë e lavdisë shqiptare ; ky emër kujton gjithashtu pesë shkekuj zije (vajtimi).

Unë kuptoj se sa serioze janë këto detyrime para jush dhe botës së qytetëruar, por me ndihmën e Zotit dhe tuajën, unë marr përsipër gjithçka.

Shërbëtor i përulur i Shqipërisë, i lindur në një tokë të huaj si rezultat i peripecive që detyruan të mërgonin paraardhësin tim mbretëror, Gjon Kastriotin, djalin e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, nuk kam ditë e natë, pasion tjetër apo mendim tjetër vetëm se shpëtimin tuaj. Dhimbja juaj është e imja, aspirata juaj është i imja.

Diplomacia evropiane të mos frikësohet, vepra jonë është një vepër paqeje. Pretendimet tona nuk janë të padrejta, ne nuk kërkojmë pronën e të tjerëve, ne duam vetëm atë që kanë edhe popujt e tjerë në botë : një Atdhe.

Thirrja jonë është : Zoti qoftë me ne ! Emri i lavdishëm i Skënderbeut është flamuri ynë. Me këtë britmë dhe në hijen e këtij flamuri, të bashkohemi të gjithë, myslimanë, ortodoksë dhe katolikë ! Unë, shërbëtor i përulur i atdheut shqiptar, ju kërkoj të luftoj përkrah jush në luftërat e shenjta të çlirimit….O trima, o Shqiptarë. »(Marre nga Aurenc Bebja, Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania )

PO KUR TË MARROHEN BURRAT ?!

December 4, 2016 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI/

Ishte viti 1913, kur Mark Kakarriqi ishte ambassador në Vjenë, dhe Shkodra vazhdonte me kenë e rrethueme nga Mali i Zi… Një gazetar e pyeti Markun: “Po kur të marojnë Burrat, shka keni nder mend me ba? – “Kur të mbarojnë burrat, luftën do ta vazhdojnë gratë”, ju pergjegj Mark Kakarriqi… E fjala e Tij besa, vazhdoi edhe në okupacionin e 1944…/

Edhe një Marije tjeter mbas Maria Shllakut rroku armët…/

70 vjetori i VRASJES…/

ISHTE MARIA ZOJZI (DEDA) ME BURRIN E SAJ PJETER DEDEN…, në Sheldi.

Me 5 dhjetor 1946 në Shkoder festohej Nata e Shën’ Kollit. Një mbramje jo e zakonshme në këtë qytet të lashtë, që gjithmonë ka përcjellë brez mbas brezit doket e zakonet e të parëvet të vet. Edhe pse shumë qytetarë janë largue ndër krahina të ndryshme të vendit ose edhe jashta Atdheut, zakonet i ruejnë, ashtusi atë ditë që festohën në Shkodër.

Atë natë të duket sikur qyteti asht prush ose ma mirë me thanë, sikur toka asht ndezë flakë prej dritave që depërtojnë jashtë dritarëve e kafazlijeve karakteristike të qytetit. Rrugët janë paqtue mjaft herët mbasi sejcili e ka mendue dishka para se me ra muzgu. Një gjel asht flijue edhe ndër shtëpitë e Pazarit të vjetër ndër kodrat rreth Kalasë, sëpse festa ka kohë që ka shkapërcye muret e nalta, të veshuna me shermashek e lulevile të shtëpive katolike.

Festa e Shën Kollit kremtohet në të gjitha anët ë qytetit. Dugajtë janë mbyllë njëherësh tue urue njeni-tjetrin: “Për shumë mot festën, pritshi të mirë mot!”

Në çdo votër asht vue buzmi, sigurisht jo, ma i madhi, mbasi ai ruhet për natën e madhe të Këshnellave, por sejcili oxhak nxjerr tym simbas forcës se asaj mbramje përzie me erën e gjellëve, që amvisat përgatisin me mjeshtrinë ma të madhe të grave të njohuna në këtë natë feste. Ajo që e ban ma të veçantë këtë natë asht qiri që ndezet në çdo shtëpi. Qiri i Shën’ Kollit asht i pikturuem me lajle e lule shumëngjyrshe që vëndoset në krye të vendit dhe ndezet nga i zoti i shtëpisë e, festa fillon!

Fëmijët janë ma të gëzuemit në sofren e vet dhe me sytë e tyne vezullues kontrollojnë çdo qoshë pa u rrëshqitë asgja. Aty kanë vargjët e fiqëve të thatë, arrat e lejthijat që aq shumë ua kande, molla e fruta të stinës, dikund shihet edhe ndonjë ftu e portogal.

Gjyshet e moshueme, prej kohësh ndër kanavetat e tyne me dryj kanë ruejt për këtë natë të mbështjellun në letra xhami, qyfterin e derdhun ndër format e bukura të peshkut.

Vena nuk i mungon as ma fukarasë. Ulen ndër sofrat e shtrueme me sofrabezat e kuq, fillon urata prej ma të moshuemve dhe mbas sajë në kupë të qiellit kanga e Shën’Kollit: “Vjen Shën’Kolli prej Misirit…” Vazhdon zani ma i bukur i shoqnuem prej korit të pjestarëve të familjes. Naltohet zani me u ndigjue edhe prej komshijve, mbasi asht kënaqësi kur të nesërmen bisedohet prej grave se kujt i asht ndigjue zani ma larg.

Prej sofrës së fëmijve vjen lajmi se kur, do të vijnë në sofrën e tyne bukfikja e pitegjarpni i bamë me arra e rrush të thatë Selaniku. Mbas sofrës, fëmijët e gzuem e të marrakotun nga gzimi vazhdonin laradashat në dhomën e fjetjes ndër dyshekët e shtruem përtokë. Gaz’ e hare në atë dhomë fëmijësh, ndërsa në dhomën tjetër nder të gjitha sofrat bisedohej: “Ku e merr me pasë mendjën e tyne!”…

Ma plaku rrëmon zjarmin e në plasat e trungut të lisit me mashë kërkon me ba xhixha e shkëndia që çohen përpjetë. Krizmat e tyne i kujtojnë fishekzjarret që zbërthenin dikur në naltësi. Mendja i fluturon tek Kisha e Madhe… Sigurisht shenjë nervoziteti… Gratë i heqin vërejtje: “Boll ma, mos e luej se bukuri tèk asht!” Lodhja e ditës e shoqnueme me atë të pijes bajnë punën e vet e, kështu, ngadalë në Shkoder fillon e bie qetësia…

***

NATA SHËN KOLLIT…, dukej, sikur u mbyll pa krisma armësh partizane…

Atëherë, kur ndër sofra shkrepën gotat e vëndosuna mbi sofrabezat e bukur që sonte kanë sipër gjithë të mirat, ndër mjaft shtëpi asht i treti Shën’Kollë që gratë kanë hapë arkat e baulat e nusisë dhe kanë hjedhë mbrendë, ndoshta, përgjithmonë fustanet e bukura me lloj-lloj ngjyrash, se ato janë zëvendsue me futat e zeza dhe degërmitë e bardha ashtusi në shtëpijat e Dedejakupëve, Kazazëve e të sa e sa të tjerëve, burrat e të cilave janë pushkatue. Janë mjaft në Seksionin e mbrendshëm tue u torturue e kushedisa ndër birucat e qelitë e këtij qyteti, ku çdo ditë djelmët e sa nanave hidheshin si thasë prej dritaresh me u thye kokat dhe me u hapë rrashtat ndër kalldramët e oborreve, ku ndihej vetëm era e shfarosjes së qytetnimit shkodran e atij kombtar europian, nën parullën e njohun të komunistëve: “Borgjezëve e reaksionarëve, plumbin ballit!”

Mbas mesnatës ndigjohen vetëm gjurmët e randa të këpucëve me thumba të agjentave, patrullave, zhurmat e xhipsit të Sigurimit të Ahmet Sujit e topolinos së Dulaç Lekiqit që merreshin me arrestime. Punojnë vetëm zyrat e hetuesisë së Seksionit të Mbrendshëm, të Seksionit Katolik, ndonjë zyrë e qarkorit të Partisë, që vazhdon në ilegalitet tue shpërnda urdhnat e sajë me agjentët terroristë të natës që tashma kanë pushtue qytetin.

Këto zyra, të drejtueme nga agjentët jugosllav bashkpunojnë me oficerët tanë tradhhtarë Qazim Kapisyzi, Arif Gjyli, Lilo Zeneli, Ndrekë Nallbani, Ali Qorri, Zoji Themeli, Pjerin Kçira, Rasim Dedja, Nesti Kopali, Xheudet Miloti etj., që nuk i fikun dritat kurrë mbasi ditë e natë dritaret janë të mbylluna, për mos me u ndigjue ndër rruga virrmat e britmat e të torturuemve të shkallmuem nder kalldrame për vdekje.

Ka mjaft nana që nuk i zë gjumi tue mendue se në duert e kujt ka loçkën e zemrës.

Një prej këtyne nanave asht edhe fatzeza Pina, e shoqja e Shtjefën Zojzit, që zemra i ndien dishka… Ajo, atë natë feste rri me sy të ngulun harû ndër gaca tue vrojtue kah votra, nuk i bahet me u ulë në sofër. Ajo asht e veçantë në të gjithë Shkodrën! Ajo ka në mal vajzën me emnin Maria. Vetë emni të ban me kujtue pa e njohë fare, një grue të pastër, besnike dhe trimneshë. Asht grueja fisnike e Pjetrit të Dedëjakupëve, që për besën e dhanun një ditë në kunorën Shenjtë kur në gisht vuni rrethin e martesës, merr malët bashkë me fatin e sajë dhe del me luftue komunizmin që ka pushtue mbarë Atdheun.

Nuk ishte jo hov rinie edhe pse ishte 30 vjeçe, por në zemër kishte mullâ urrejtjen e vrasjes së kushrinit nga komunistët, ingj. Ludovik Zojzit, arkitekt i vorrëve të Rrëmajit. Vllaun e saj prof. Rrok Zojzin, e kishin torturue në Sigurim se kishte guxue me thanë se, sa ka vra Zogu për 15 vjet komunistët i kanë vra për 15 ditë. Kjo grue zgjodhi rrugën e malit mbasi nuk mund të jetonte pa Lirinë e Atdheut, një dëshirë e pathyeshme edhe e burrit të saj që nuk kishte pranue bashkpunimin me komunistët. Ata nuk dinin me nda Shqipninë nga familja ashtusi dikur, burrat e motit bashkë me gratë burrnesha që morën malët për liri.

Edukata qytetare e atdhetare ishte brumosë edhe prej dy axhave klerikë të familjes Zojzi.

Në heshtjen e asaj natës kriminelët mendojnë vetëm për krime e vrasje. Këtë detyrë do ta kryenin ma së miri Zoji Themeli, Toger Baba, Vaskë Koleci, Dulaç Lekiqi, Fadil Kapisyzi e Zenel Cani me shokët e Ndjekjës. Në të dalun të dritës së datës 6 dhjetor, rreth orës 04.00 të mëngjezit, në luginën e prronit të Hijes së Madhe, në Meshkallë të Sheldisë, kur Maria e zgjueme… doli nga çadra e vendosun prej Pjetrit në atë vend, u ndigjue një za: “Dorëzou Marije, se nuk të vrasim!”…

Ajo, u përgjegj: “Për së gjalli kurrë, mor qena….!”, nxori armën nga brezi sëpse, e njihte mirë “besën” e komunistëve… Po, gjuejtjet e automatikëve të katilëve komunistë nga pozicionet e vëndosuna rreth asaj çadre gjatë natës, e rrëzuen përdhé…

Ajo u vra me pushkë në dorë. Gjaku i pastër i Marijes u derdh në përrue dhe zbriti në Dri, për me përshëndetë ma afër Shkodrën. Ajo me ujët e Drinit pershëndeti edhe Nanën e vet për me i tregue Asaj se, “kur më linde Ti, bashkë me qumështin gjaku më mori erë baroti, ashtu si më pate mësue qyshë të re, në besë të burrit qëndrova e bashkë me Pjetrin e dashtun u vramë për liri!..” Rozafa veshtroi Vajzen e Zojzakëve e nuk ju ndigjue zani!

Maria nuk ishte as e para shkodrane e as e fundit që doli malësh me armë në dorë mbas vitit 1944 me luftue kundër komunistëve. Ishte edhe Maria Shllaku po prej Shkodret, që zani i sajë do të jehonte për 50 vjet ndër malët e Kosovës. Vajza shqiptare u tregue gjithmonë e denjë për armët që mbante në brez. Ajo nuk u përkul as para pushkatimit, as para torturës, as para yllit të kuq të “çlirimtarëve jugosllavë”, me të cilin na zhigatne Flamurin. Ajo i provoi burgjet komuniste, ajo provoi malët e Tepelenës, ajo provoi baltat e kënetave të Myzeqesë, ajo nuk iu tremb as presionit moral, shpirtnuer e fizik të hetuesisë, as interrnimeve, as punës së randë të fermave e kooperativave bujqësore por, gjithkund mbas burrave vuejtën për një kafshatë bukë, lindën dhe rritën fëmijë që njëditë… do të ishin ndera e Atdheut.

***

Vajzat e vërteta shkodrane në ballin e Rozafës vendosën dafina!

Vajzat e vërteta Shqiptare, Shkodra i ka pa edhe më 2 prill 1991!

Ishin vajzat e djelmët e shkollës “Jordan Misja” që me Flamurin e ngjymë në gjakun e djelmoçave trima shkodranë, marrshuen drejt Demokracisë! Ishin po ato vajza që më 14 janar 1990 i trandën thëmelet bustit të diktatorit të shekullit Stalin. E, prap më 2 prill, do të djegin tankun para diktatorit tjetër Enver Hoxha, që nuk i la gja mangut atit të tij, tue paralajmërue fundin e veprës së tyne: Turpit të Shekullit XX-të.

Toka Shqiptare i ruen në gjiun e sajë Herojtë, edhe pse sot na nuk dijmë ku pushojnë shumica e Tyne. Fshatarët e Meshkallës e ruejtën për 45 vjetë Marijen në tokën e tyne, me një rrasë të vogël si shenjë nën kaçuba ferrash. Aty çobanët kishin shkrue me kujdes: “Këtu pushon Maria e Shtjefën Zojzit, besnike e burrit të saj”. Njëditë ata fshatarë bashkë me krahinat e Jubanit, të Gurit të Zi, të Sheldisë e përrreth e përcollën për në Rrëmaji, Heroinën e tyne. Aty e priti Shkodra, sigurish, Ajo nuk erdhi me petkun e bardhë të nusisë por me atë visar që asht ma i Shenjti dhe ma i shtrenjti, Ajo erdhi e veshun me Flamurin e Shqipnisë si një zonjë e randë, me atë Flamur që Maria, me gjakun e sajë i ka shlye pergjithmonë yllin e qelbun të Titos, Stalinit, Enverit e Ramizit.

Edhe Flamuri, në shenjë nderimi për Heroinën e vet në zemrën e tij ka vu portretin e saj: SHQIPËN DYKRENARE. Ajo sot prehët me Nanën Pinë, mbasi burrin e besës komunistët e zhdukën, tue e vra për së vdekuni në Zallin e Kirit, pranë vorreve të Rrëmajit. Edhe Ai asht aty afër Marijes, aty ku janë shumica e Martirëve të Shkodrës…

Të gjithë bashkë pa Shenjë as Emen tek koka…
Marije! Më duket se, për kërkend ma shumë se për Ty….Shkruente dikur…, i madhi ynë

At Gjergj Fishta: “… Ju besën

Ka për t’ua dhanë mbi vorr, se kurr për s’ gjalli

S’ ka me e koritun namin t’uej e nderën,

Se ka me dekë p’ r Atdhé si desin burrat

Si diqet, qé, ju për nji Shqipni t’lirueme.”

Shenim: U lexue në Radio Shkodra nga autori, me 5 Dhjetor 1992.

Botohet në Dhjetor 2016.

DATËLINDJA E FORCAVE TË ARMATOSURA SHQIPTARE

December 3, 2016 by dgreca

4 DHJETOR 1912 – DATËLINDJA E FORCAVE TË ARMATOSURA SHQIPTARE/

Nga Safet RAMOLLI/Paradoksalisht, deri në vitin 1992, si datë krijimi e Forcave të Armatosura është mbajtur 10 korriku i vitit 1943, datë që përkon me krijimin e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Nacional-Ҫlrimtare Shqiptare, a thua se historia e Shqipërisë dhe e shqiptarëve fillon pikërisht atëmot, duke fshirë në mënyrën më të keqe të mundëshme rrugëtimin e paraardhësve tanë shekuj e shekuj të shkuar. Me sa duket kalvari i Ushtrisë dhe i ushtarakëve Shqiptarë nuk ka të sosur. Thuajse në çdo katër vjet, kur edhe bëhen zgjedhjet e përgjithëshme politike, ato gati sistematikisht i nënështrohen një çoroditjeje dhe çorientimi nën slloganin “Reformë”, tashmë mjaft i bajatosur…

Hyrje/

Ushtria Shqiptare në rrugëkalimin më shumë se njëshekullor, ka bashkëshoqëruar zhvillimet në tërësi në Shqipëri duke ecur krahpërkrah me ato. Në raport me komunitetin në tërësi përbëjnë një grup shoqëror specifik, por me qëllim dhe interesa të përbashkëta. FA-të janë një bashkim njerëzish, me profesion të njëjtë a të ngjajshëm, të organizuar në mënyrë të posaçme, por edhe të armatosur, për t’i shërbyer bashkësisë në tërësi. Ato kanë lindur që në fillesat e organizimit shtetëror, si strukturë në shërbim të tij. Historikisht janë përbërë nga armë dhe shërbime të ndryshme, të integruara në qëllim të përbashkët për çështjen kombëtare. Gjithëherët kanë punuar në kushte të vështira dhe të privuara nga mjaft të drejta, janë përballur me sakrifica, që shpesh u kanë kushtuar edhe jetën.

Por si një absurd të skajshëm, politika këtë ndarje shoqërore të punës, e ka gjykuar, dhe vlerësuar papërgjegjshmërisht nga këndvështrime ideologjike të skajshme, herë-herë fyes dhe ofendues. Por gjithësesi është pranuar si datë krijimi 4 dhjetori 1912, që kushtëzohet nga shpallja e pavarësisë më 28 nëntor 1912 dhe krijimin e Qeverisë së Përkohëshme nën kryesimin e Ismail Qemal Vlorës.

Pararendja e Ushtrisë Shqiptare

Përgjatë historisë së ekzistencës së paraardhësve tanë, kanë qënë të pranishme në sasi dhe cilësi të ndryshme forca të armatosura, me mision: mbrojtjen e tërësisë territoriale. Ilirët, paraardhësit tanë, kanë patur të organizuar një forcë të armatosur. Atë e gjejmë prezente që në shek. IV p.e.r, kompletohej me qytetarë të aftë për të përballuar veprime luftarake.

Në shek. XV-të, në trojet e të parëve tanë për gati 25 vjet drejtoi Skënderbeu, i cili krijoi një forcë të armatosur të përherëshme mjaft të fuqishme për kohën, por që kur rreziku ishte eminent, gjithë shtetasit e aftë mobilizoheshin dhe organizoheshin në reparte ushtarake ose në çeta. Prandaj edhe u mundësua që Gjergj Kastrioti Skënderbeu, doli fitimtar në përballjet me forcat osmane në 23 beteja, duke pësuar vetëm 2 humbje.

Më vonë, në periudhën e Pashallëqeve dhe të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, FA-të, marrin pamje më të plotë, misioni i tyre bëhet edhe më i qartë. Shekulli i XIX shërben si kufi ndarës midis periudhës së pashallëqeve dhe fillimin e periudhës së re e epitetuar: “Rilindja Kombëtare Shqiptare”, e cila nga studjues shqiptarë, por jo vetëm, është çmuar si periudhë historike, kur ndjenja kombëtare ishte në lulëzim dhe jeta ishte në ecje vijëpërpjetë. Në qytetet kryesore si Shkodra, Peja, Prizreni e Janina qeverisin pashallarë shqiptarë edhe me të drejtë trashëgimie, ashtu sikurse patën lulëzim të mirë edhe FA-të.

Gjatë sundimit otoman, vendi ynë udhëtoi krahas dhe në një trase me fqinjët, por edhe sipas një farë “paracaktimi” disi më të imponuar nga Fuqitë e Mëdha. Në vitet 1832; 1859; 1878 “Çështja Lindore” përfshihet nga tri kriza. Ky evoluim i dha Lëvizjes Kombëtare Shqiptare brënda dhe jashtë territorit dimension më të qartë politik. Në prill 1878, në Janinë, në një mbledhje të personaliteteve nën drejtimin e Avdyl Frashërit, iu kërkua Portës së Lartë njohja dhe shpallja e autonomisë të territoreve shqiptare të bashkuar në një elajet të administruar nga nëpunës vendas, ku gjuha e administratës dhe e shkollës të ishte shqipja.

Më 10 korrik 1878 u krijua Organizata Nacionaliste e Lidhjes së Prizrenit (L.SH.P) me pjesëmarrjen e përfaqësuesve të katër vilajeteve dhe nga tre besimet fetare, me nismën e Avdyl Frashërit. Ajo, posë të tjerash, krijoi edhe Ushtrinë Kombëtare me rreth 50.000 luftëtarë, vullnetarë dhe atdhetarë këta të ardhur nga i gjithë vendi. Synimi ishte të garantohej paprekshmëria e territoreve shqiptare në Hot e Grudë, Plavë, Guci e Ulqin. Një forcë e tillë e armatosur nuk është e pakët për rrethanat e kohës.

Shpallja e pavarësisë më 28 nëntor 1912, krijoi kushte të reja për të ngritur e mëkëmbur Shtetin Shqiptar me gjithë institucionet dhe hallkat e domosdoshme. Prandaj edhe u shënua një hap cilësor për organizimin dhe konsolidimin e FA-ve. Më 4 dhjetor 1912, bëhet publike, krijimi i Kabinetit Qeveritar. Krahas institucioneve të tjera, konstituoi edhe Ministrinë e Luftës, e barazvlerëshme me Ministrinë e Mbrojtjes së sotme; prandaj kjo datë është vlerësuar si Data e Krijimit të Forcave të Armatosura. Në krye të saj u përzgjodh gjeneral Mehmet Pashë Dërralla. Edhe në të pastajmen, gjatë vitit 1913, kreu i Shtetit Shqiptar, realizoi organizimin e xhandarmërisë dhe një bërthamë ushtarake për t`u bërë ballë sulmeve të andartëve grekë. Patriotit të dëgjuar dhe me influencë në krahinën e Vlorës, Sali Vranishtit, i ngarkoi detyra të rëndësishme në FA-të, por edhe detyrën e komandantit të Trupës së Rojeve të I. Qemalit dhe të Qeverisë së Përkohëshme. Komandant i xhandarmërisë u caktua Alem Mehmeti nga fshati Tragjas i Vlorës, i cili fillimisht ishte edhe komandant i repartit të kavalerisë. Në Qeverinë e Vlorës ishte prezente edhe struktura që merrej me grumbullimin e materialit informativ, për të mundësuar, sa të ishte e mundur, që të mos ndodhte asgjë e papritur. Forca e armatosur përbëhej nga 4.000-5.000 vetë, si mbrojtëse e parë ushtarake për qeverinë e re. Por kjo mbetet edhe meritë e posaçme e gjeneral Mehmet Pashë Dërrallës, me cilësinë e ministrit të luftës. Në këtë sipërmarrje kishin ndihmuar edhe ushtarakë të ardhur nga Evropa, sidomos një trupë oficerësh hollandezë nën drejtimin e gjeneral De Vor (De Weer). Në përbërje të ushtrisë ishin disa batalione vullnetarësh në krahinat e Vlorës, Kurveleshit, Kolonjës, Skraparit, Elbasanit. Por zhvillimi i dy Luftave Ballkanike dhe i Luftës I Botërore, ndikuan drejtpërdrejt në dobësimin deri në shpërbërje të FA-ve. Megjithatë, edhe në vitet 1914-1920 realizohet diçka në organizimin e FA-ve. Më 1919 Qeveria e Përkohëshme e Durrësit grumbulloi disa oficerë, që i vuri nën komandën e Ismail Haki Kuçit, kapiten i parë, me karrierë pozitive në ushtrinë e Perandorisë Turke. Ai formoi një trupë xhandarmërie “… për të mbajtë qetësi”, – shprehen dokumentat e kohës.

Kongresi Kombëtar i Lushnjës (janar 1920), i ngjajshëm me atë të Vlorës më 1912, kompozoi një qeveri me patriotë në zë por edhe të dijshëm. Në krye u vendos Sulejman Delvina, statist i mirëfilltë, bashkëpunëtor i I. Qemalit. Ky shtet u njoh nga ndërkombëtarët si Shteti Modern Shqiptar. Edhe kjo qeveri organizoi një ushtri kryesisht prej vullnetarësh e atdhetarësh të komanduar prej Bajram Currit. Ajo kishte në dispozicion një resurs të kufizuar forcash ushtarake, me gati 3.200 xhandarë, 1.200 këmbësorë, 600 trupa xheniere, por që gjithësesi, të komanduar nga oficerë italianë, francezë, austro-hungarezë dhe turq. Kjo forcë e vogël plotësohej prej forcave të parregullta të fiseve të kontrolluara kryesisht prej Ahmet Zogut, atë mot ministër i brendshëm. Në vitet 1921-1924, qeveritë e shumta, të përkrahura, sipas preferencave të drejtuesve nga Italia apo Jugosllavia, krijuan ushtri të kufizuar në numër. Ndërkohë janë prezente edhe forca që ishin nën kontrollin e kryetarëve të fiseve apo të njerëzve me influencë në krahina të ndryshme si B. Curri, E. Isufi, e të tjerë, të cilët në ndonjë rast u kundërviheshin edhe forcave qeveritare. Përfundimi është i qartë, FA-të në vitet 1920-1924, kanë qenë të kufizuara dhe jo me efektivitetin e duhur.

Në qershor 1924 pati zhvillime të pazakonta. Vendi u përfshi nga lëvizje të armatosura, që palët politike i kanë emërtuar “Revolucioni Demokratik i Qershorit 1924”, apo “Revolucion i armatosur regresiv”. U krijua një kabinet qeveritar nën kryesimin e Fan S. Nolit, i cili në lëmin e forcave të armatosura, në përgjithësi, ruajti ndërtimin organizativ dhe përbërjen e ushtrisë së mëparshme, e cila rezultoi pas gjashtë muajsh jo efektive.

Në funddhjetori 1924 krijohet kabineti qeveritar nën kryesimin e Ahmet Zogut, personalitet mjaft kompleks në vitet 1920-1939. Kjo qeveri pati mendimin se, në vitet 1912-1924 ushtria kishte kaluar caqe të ndryshme, në të cilët mbizotëroi elementi i një tërësie të shpartalluar vullnetarësh. Më 7 janar 1925, koloneli Ahmet Zogu, krijoi një kabinet qeveritar në të cilin thirri personalitetet më të preferuara prej tij. Vetë fillimisht u quajt kryeministër, dhe pak më vonë president. Programi i qeverisë në fushën e mbrojtjes përfshinte: suprimimin e Ministrisë së Luftës; shpërndarjen e ushtrisë ekzistuese dhe ngritjen e një xhandarmërie të fortë. FA-të u organizuan mbi bazën e sistemit të Milicisë në përmasat me rreth 3.000 veta, si dhe duke patur asistencën e organizatorëve të huaj si p.sh. kolonelët Mirach e Stirling, gjenerali Percy, (i pari austriak, dy të tjerët anglezë S. R), e mjaft të tjerë. Në Statutin e Republikës Shqiptare legjitimohej, që kryetari i Republikës të ishte edhe komandant i përgjithshëm i Fuqive Armate. Asistenca e specialistëve të huaj mbetet prezente deri më 1938.

Ndërkohë FA-të marrin pamje dhe përmbajtje më të plotë: kompletohen me bazë ligjore të huajtur nga perëndimi, me resurse njerëzore që stërviten sipas përvojës perëndimore, trajtohen financiarisht dhe moralisht në nivele të kënaqshme. Komponentë përbërës të tyre ishin dy: Ushtria Kombëtare dhe Xhandarmëria, ashtu si komandimi i tyre ishte unik.

Më 24 qershor 1928 u muar Ligji i Parë Organik i Ushtrisë dhe Xhandarmërisë, si bazë për organizimin dhe funskionimin e tyre. Komanda Eprore e Fuqive Armate ishte nën drejtimin e Kryetarit të Republikës. Për mbajtjen e trupave ushtarake, konsumohej gati 48,03% e buxhetit të shtetit. Por, në çastin tragjik, më 7 prill 1939, forcat ushtarake rezultuan të paafta, të paorganizuara mirë dhe të komanduara jo profesionalisht.

Forcat e Armatosura në Sistemin Monopartiak (1941-1990)

Pushtimi i vendit nga Italia fillimisht, dhe Gjermania më vonë, shtroi përpara forcave përparimtare detyrën imediate për organizimin e luftës çlirimtare. Gjatë Luftës Antifashiste Nacional Çlirimtare, u krijua gradualisht një forcë e armatosur, e cila mori mbi shpinë barrën e rëndë për çlirimin e vendit nga pushtuesit. Rritja shkallë-shkallë e Ushtrisë Nacional Çlirimtare Shqiptare (U.N.Ç.SH) kaloi në tre faza kryesore.

E para përfshin kohën: nëntor 1941-korrik 1943, gjatë së cilës si forcë e armatosur konsiderohen fillimisht grupet dhe njësitet e vogla guerrilje, mandej çetat dhe batalionet e rregullta partizane, si dhe çetat dhe batalionet vullnetare territoriale të vetëmbrojtjes të popullit. Kjo forcë përbëhej afërsisht nga 10.000 luftëtarë, të inkuadruar në 22 batalione dhe në një numër më të madh çetash ushtarake të zonave të lira dhe të atyre të pushtuara.

Faza e dytë përfshin periudhën korrik 1943-maj 1944, kur është krijuar Shtabi i Përgjithshëm i U.N.Ç.SH. U krijuan formacione të mëdha ushtarake: Brigadat Sulmuese, Grupet Partizane, Shtabi i Zonës së I Operative, dhe Shtabet e Qarqeve. Në fund të kësaj faze forcat e armatosura u emërtuan Ushtri e Rregullt me gati 35.000 luftëtarë të organizuar në 9 Brigada Sulmuese, në 10 Grupe Partizane, dhe në 14 Batalione të veçuar. Por kishte edhe Batalione Vullnetare Territoriale, Njësi Guerrilje në qytete e krahina.

Faza e tretë konsiderohet periudha maj – nëntor 1944, kur U.N.Ç.SH kaloi në shkallën e saj më të lartë, duke u shndërruar tërësisht në Ushtri të Rregullt. Me krijimin e Komandës së Përgjithëshme u kalua në formacione të mëdha ushtarake, operative dhe operativo-strategjike, në krijimin e Divizioneve dhe të Korpoarmatave. U organizuan edhe 16 Brigada Sulmuese të reja, duke rezultuar e gjithë ushtria e inkuadruar në 8 Divizione dhe 3 Korparmata, me gjithsej gati 70.000 luftëtarë e luftëtare.

Nga shumica e atyre që kanë qënë pjesëmarrës në këtë luftë, por edhe nga Misionet Ushtarake të Anglisë, dhe jo vetëm, pranohet se Lufta Antifashiste Nacional Çlirimtare u udhëhoq nga Partia Komuniste Shqiptare, e cila, pët fat të keq, më vonë e degradoi misionin çlirimtar dhe demokratik duke vendosur një regjim totalitar. Por Historia e Ballkanit dhe ajo e Evropës pohon qartazi se në Shqipëri ishte prezente një forcë e armatosur, e cila edhe u ndihmua nga anglo-amerikanët me armatim e veshmbathje. Kjo forcë bënte pjesë në Koalicionin Antifashist Botëror të udhëhequr nga tre të Mëdhenjtë e Kohës: Ruzvelt, Çurçill dhe Stalin. Ky Koalicion funksionoi efektivisht, por me disa “plasaritje”, deri në mposhtjen përfundimtare të forcave regresive fashiste, naziste dhe militariste.

Më 10 korrik 1945, U.N.Ç.SH u quajt Ushtria Kombëtare Shqiptare. Më vonë u quajt Ushtria Popullore, duke u pasuar nga epitetime që mori vetë shteti, përfshi edhe “socialiste”. Deri në vitin 1983 ato ishin organizuar në 7 Korpuse dhe 2 Grupime Operativo-Strategjike (këto të fundit quheshin Rezervë e Komandës së Përgjithshme S.R). Në shkurt 1983 u bë riorganizimi i Forcave të Armatosura, dhe njësia më e madhe ushtarake ishte Divizioni (u krijuan 22 Divizione S.R). Në vitin 1986 u krijua hallka e Komandave të Drejtimeve Operative (ishin tre të tilla, S.R), të cilat drejtonin disa divizione.

Gjatë pranisë së Shtetit Komunist, forcat e armatosura, u vunë në shërbim të plotësimit të detyrave të vëna nga ky shtet; por kjo nuk do të thotë kurrësesi, se, mijëra shetasit që shërbyen në to, kanë edhe përgjegjësinë edhe detyrimet e padrejtësive që bënë drejtuesit e vendit. Kontributi i çmuar dhe i vyer që luftëtarët e lirisë dhanë, deri duke bërë sakrifica sublime, nuk mund të mohohet nga askush. Ata meritojnë mirënjohje dhe respekt për vullnetin dhe gatishmërinë që treguan për t’i dalë zot Vatanit. Ata meritojnë të kujtohen me obligim dhe të përjetësohen në Lapidarin e Nderit të Popullit Shqiptar, ata meritojnë edhe dekorime herë pas here, dhe askush nuk ka përse të bëhet “xheloz” për këtë vlerësim, sepse ata firmosën çlirimin e vendit jo vetëm me sakrifica të pafund por edhe me gjak.

Forcat e Armatosura në Shoqërinë Pluraliste.

Pas vitit 1990, edhe FA-të po integrohen hap pas hapi në shoqërinë pluraliste. Kjo periudhë, tashmë një çerekshekullore, është e njohur për lexuesin shqiptar, sepse evoluimin e tyre, e ka përjetuar hap pas hapi, dikush drejtpërdrejt dhe të tjerët indirekt. Duhet nënvizuar domosdoshmërisht se, përafrimi me simotrat e Perëndimit, ka nxjerrë mjaft probleme, të cilat po kapërcehen, jo vetëm me vështirësi por edhe me “dhembje” për efektivat ushtarakë dhe familjet e tyre. Forcat e Armatosura janë përballur me mjaft probleme të panjohura më përpara, rrjedhimisht edhe të vështira. Kryesorja ndër to mbetet e ashtuquajtura “reformë”, e cila ka mbajtur në gjendje ankthi personelin e shërbimit ushtarak dhe familjet e tyre. Politika shpesh herë ka gatuar “çorbën e prishur” jo vetëm për vetveten, por për gjithë mjedisin. Kjo sepse, sa herë që në parlamentin shqiptar ka ndryshuar raporti i forcave, po aqë herë, por edhe më shumë, ministrat e mbrojtjes kanë “gatuar” nga një “reformë”, pasojat negative të të cilave i kanë mbajtur mbi supe ushtarakët dhe familjet e tyre. Pra në përgjithësi çdo e ashtuquajtur “reformë”, e reklamuar si një e ardhme më e mirë, në fakt në përgjithësi ka prodhuar një produkt gati të pakonsumueshëm jo vetëm për ushtarakët, por edhe për vetë politikëbërësit. Janë qindra kuadro me vlera, por që janë paragjykuar politikisht, që janë zëvendësuar me të tjerë “të vlerësuar” të përshtatshëm për të realizuar progres. Janë sajuar struktura e nënstruktura, të ideuara qëllimisht për të mënjanuar kuadrot e aftë, janë bërë deri edhe emërime në detyrë jashtë kritereve të përcaktuara duke ndërhyrë arbitrarisht deri në kompetencat e kreut të shtetit. Problem shqetësues ka rezultuar administrimi i pronave të ushtrisë, ai i administrimit të armatimit e municionit, i shërbimit inteligjent, e mjaft të tjera. Objektet ushtarake të nxjerra jashtë funksionit, nuk u kanë shërbyer ushtarakëve për strehim apo çështje të tjera, por janë dhënë në përdorim apo nxjerrë në shitje të dyshimta. Ka patur edhe akuza për keqpërdorimin e shërbimit inteligjent të ushtrisë apo për abuzime me armatimin dhe municionin luftarak, deri në shitje armatimi në shërbim të regjimeve militariste ose në vatra të nxehta; për prodhim të armatimit dhe municionit jo në përshtatje me detyrimet e anëtarësimit në NATO, për blerje armatimi “të kripur”, por që është vënë dorë në pajisjet e tyre, për financim të pamjaftueshëm të forcave të armatosura, etj.

FA-të janë para detyrimit, që të kenë jo vetëm qartësinë e misionit në kushtet e reja, të armatosen me armë dhe pajisje bashkëkohore, por edhe të aftësohen profesionalisht për të përballuar detyrat me dinjitet si brenda vendit edhe jashtë, në kuadrin e bashkëveprimit me forcat e NATO-s, ku edhe bëjnë pjesë. Duhet pranuar dhe pohuar se FA-të, nga koha në kohë, po hedhin hapa të sigurt për t’u integruar denjësisht me simotrat e tyre dhe për të kontribuar me profesionalizëm deri edhe në misione ndërkombëtare, duke shënuar edhe Heroin e Parë, të ndjerin kapiten Feti Vogli, i cili pushon i qetë në krah të paraardhësve të tij luftëtarë të lirisë.