VATRA’S ALBANIAN GOVERNMENT IN EXILE IN 1918 FROM U.S. ARCHIVES
By Agron Alibali, LL. M./Senior Fellow, University of Massachusetts, Boston/
I. Introduction/
In life and afterlife, great men interact with each other in unusual ways. As we remember today the 50th anniversary of the passing of Bishop Fan S. Noli, 53 years ago on this very day President John. F. Kennedy was assassinated.
John F. Kennedy and Noli knew each other well. John F. Kennedy represented Massachusetts for many years in the U.S. Congress before becoming President of the United States.. Noli, who engaged so effectively President Wilson in 1918 must have worked with J. F. Kennedy thirty years later as well.
Future research must focus on this earlier, lifetime interaction between these great men. The resources are right here in Boston: at the J. F. K Presidential Library and the Fan S. Noli Memorial Library.
Before I begin let me make a few remarks on the previous presentations. Ambassador Berisha mentioned the efforts to place a sculpture of Noli at his birthplace in Qytezë, or Ibrik Tepe, in Thrace, Turkey, describing how the place has now been settled by Moslem Bulgarians. In U.S. archives I have found a letter that Noli sent to Faik Konitza around the WWI period where the former describes the deep pain he felt for being unable to assist his family in Ibrik Tepe, who was being forced to flee the place.
Dr. Thanas Gjika referred to Faik Konitza’s conversion to Catholicism. It should be noted that, according to Konitza’s Application Form at Harvard University, to the question about religion he responded this way: “Albanian Catholic”, and not simply “Catholic”. The adjective “Albanian” is essential and crucial in describing Konitza’s religious leaning at the time, which was
1 Presentation at the Symposium for the 50th Anniversary of the Repose of Bishop Fan S. Noli, St. George Cathedral, Albanian Orthodox Church of America, South Boston, MA, November 22, 2015.
2 This work is based on one chapter of the forthcoming book “Faik Konitza, Contrasts of a Diplomat”. Copyright © All rights reserved. No part of this presentation may be published or disseminated in any form without prior written consent of the author.
….primarily patriotic, being imbrued in Shkodër of late XIX Century, the cradle of Albanian nationalism in the Catholic North.
Thirdly, Prof. Pano rightly referred to VATRA and Noli’s efforts in 1918 as having had the attributes of an Albanian government in exile, which brings me to the topic of my presentation.
II. Year 1916 – the beginning
U. S. Archives further evidence the claim that the Pan-Albanian Federation of America, VATRA, The Hearth, during 1916-1918 acted as an Albanian government in exile.
The beginning of this valiant effort is vividly described by a simple pledge card widely distributed in 1916 with the following statement:
“Current history shows that there can be no permanent peace in Europe until the Balkans are tranquil. A free and independent Albania is necessary as a buffer state between rival Powers if there is to be peace in the Balkans. Therefore, I believe that, when the new map of Europe is made after the war, the London Conference of 1913 should be respected, and the territory of Albania confined to its lawful owners who have possessed it from time immemorial: and I hereby enroll myself among the Friends of Albanian Independence”.3
The voluntary group, called “Friends of Albanian Independence,” was set up through the valiant efforts of Fan S. Noli, and was composed of prominent American endorsers, some known personally to him. Its goal was to spread the word for the suffering of Albanians during the war, to gather support among the American public and to assist VATRA’s efforts in preserving Albania’s independence.
The signed pledge cards and eventual contributions were to be returned to Fan S. Noli at VATRA’s office address at 97 Compton Street in Boston, MA, to Christo Dako, at 18 North Street, Southbridge, MA, and to Joseph F. Gould, a Harvard graduate who could have know Fan Noli, and who later became an eccentric and prolific writer.4
3 The Outlook, Volume 112, 1916, the Reader’s View, pp. 156-157. The reference contains also a list of prominent supporters of “Friends of Albanian Independence”.
4 Jill Lepore, Joe Gould’s Teeth, the long-lost story of the longest book ever written, The New Yorker, July 27, 2015 issue.
As the events evolved and the U.S. entered the War, soon the tide turned and the European conflict was coming to an end. Meanwhile, the secret Treaty of London that partitioned Albania became public. Obviously, in those historical moments VATRA rose up to its valiant task and lead the unparalleled effort to preserve Albania from extinction.
III. Fan S. Noli, among the most surveilled leaders in history?
Pursuant to a FOIA request some times ago, I was able to find Noli’s FBI file. Thick, detailed and complex, the file reveals that Fan S. Noli was subject to a strict surveillance for many years, beginning in 1946, where someone accused him of being a communist, based on Noli’s book on Beethoven and the French Revolution. The FBI quickly started a full-fledged investigation, involving many branches and special agents. After many years of surveillance and investigation, finally a Special Agent of Greek-American extraction reached the conclusion that there was nothing to support the charge that Noli was a Communist or received external, foreign funding. Therefore he recommended the termination of the investigation.
It should be noted that, throughout this entire secret operation, Noli was treated by the FBI with the utmost respect and decency, always keeping in mind his personality and stature as the widely respected leader of the Albanian-American community.
However, archival research reveals that Noli was subject to other surveillance and investigations even before, ranking him among the most surveilled personalities ever.
That was the case in 1918, after the U.S. entered the Great War, and enemies of the Albanian patriotic cause in America found a good pretext to get rid of VATRA, Noli and other Albanian activists by accusing them of being in the payroll of Austro-Hungary, an enemy country to the U.S.
Noli was the President of VATRA at the time, and he was leading the most robust and fruitful effort of the Albanian-American community to save Albania from final dismemberment.
Such movement was seen extremely unfavorably by some Greek nationalists and Italian activists in the U.S., who saw an opportunity to finally settle the score with Noli and the Albanian-American patriotic movement.
VATRA’s office and Noli’s apartment at that time were located at South End and Back Bay, and both locations became subject of a most intense surveillance. Dictaphones, or the most advanced listening devices of the time, were placed at VATRA’s offices and at the Fruit Store of Chris Kirka, one of VATRA’s leaders and Noli’s closest collaborators and friends. Noli and his closest collaborators were often shadowed by [F]BI agents. Noli’s apartment at 53 Clarendon Street and office were searched in his absence and without a warrant.
Photo 1. Fan Noli’s apartment in 1918 at 53 Clarendon Street, where the search took place. Noli rented a small room on the ground floor. The photo is current.
At the very beginning the investigation encountered a difficult problem: translating the surveillance product from Albanian into English. U.S. authorities therefore used three sources: a Greek-Albanian activist, Liolion, editor of a Greek-American newspaper in Worcester; Giorgio La Piana, an Albanian-Italian or Arbëresh, who later became a Professor at Harvard Divinity School, and the Qiriazi sisters. These four people assisted the [F]BI in countless hours of listening to and the surveillance of VATRA, its leader Fan S. Noli and his Albanian-American close collaborators.
The product of this rich archival material is extremely valuable in helping us today, or almost one century later, to revisit and reconstitute the historical, outstanding work of VATRA as the de facto government of Albania in exile in 1918. The archival sources reveal that VATRA indeed assumed the essential elements and core functions, and in many respects, acted, as Albanian Government in exile at the time.(Map 1. Boston’s South End neighborhood, where Vatra’s office were located, at 97 Compton Street. The street no longer exists.)
IV. The core elements and functions of the Albanian government in exile
The essential elements of a national government are its territory, people, the legal framework connecting the government to the governed, and international recognition. The only major difference between a regular national government and a government in exile is the territorial element. A government in exile is removed from its territory, and only indirectly exercises its jurisdiction and related functions.
The VATRA Board at the time was leading a large organization on the ground, with dozens of branches all over the U.S. Its members were representative of almost all the regions and towns of Albania, including Kosova and Çamëria. It should be noted as a digression that Kosova’s first representative in the U.S. was Faik Konitza, as revealed in a letter he sent to Charles Crane in 1911. Fan S. Noli was the only person among the members of the Government in Exile that was not from proper Albania. All the others were from various regions, within or outside of the 1913 boundaries, and mainly from Southern Albania.
If we review the essential elements of a government in exile with respect to VATRA’s activity, the territory of that Albanian government in exile was proper Albania, within its ethnic-linguistic boundaries, as described by Mehmet Konitza in his work The Albanian Question.
The population of such territory was composed of the people living in Albania and all those that were born there and had immigrated mainly to the United States, especially after the unspeakable massacres committed by Greek terrorists in Southern Albania in 1913-1914.
VATRA was the element that glued this fabric together into a coherent and effective government. It should be highlighted that in 1916-1918 Albania itself was in the most difficult conditions. Central Albania at some point was ruled by Essad Pasha until the Austro-Hungarian advances to a line approximately in the Vjosa – Devoll – Pogradec axis. Korça was effectively ruled by the French Army, which allowed the ephemeral Republic of Korça to institute a rudimentary and democratic form of self-government. Vlora, Gjirokastra and, briefly Janina and Çamëria, were under Italian administration. Therefore, VATRA was the only institution that reflected a unified and coherent Albania in the eyes of the world.
The seat of this government was VATRA’s headquarters at 97 Compton Street in Boston’s South End. This street today does not exist. U.S. archives show beyond doubt that Boston’s South End and Back Bay neighborhood were transformed, under the leadership Fan S. Noli and all the other VATRA’s leaders, into a true cradle of Albanian nationalism.
As for the international recognition, the Albanian government in exile faced considerable opposition, intrigue and backstabbing from the Greek and Italian Embassy in the U.S, as well as from extremist and radical Greek ultra-nationalist circles. While certainly far from being a formal recognition step, this government in exile achieved a major public relations boost and indirect moral support from the U.S. government, especially after the historic meeting at the White House between President W. Wilson with a number of various community leaders, including Fan S. Noli on the 4th of July 1918. Curiously, even as Noli was preparing for this historic meeting he was being watched by the [F]BI.
In general, the core functions of a national government are: (i) Finances and tax collection;
(ii) Public order, defense and security;
(iii) Education, culture and healthcare for the people;
(iv) Foreign affairs;
(v) Public relations and communications; and (vi) Public work.
i. Foreign Affairs
In foreign affairs, obviously, the main objective of VATRA was the titanic diplomatic battle to preserve the independence and territorial integrity of Albania. The minimum objective was the preservation of Albania’s boundaries of 1913. The maximum objective was the re-institution of Albania’s ethnic-linguistic boundaries. The foreign affairs function was carried out by Fan Noli and Mehmet Konitza, the later being one of the most eminent diplomats of Albania. In his groundbreaking pamphlet “The Albanian Question” Mehmet Konitza succinctly outlined the country’s key foreign policy objectives as follows:
(i) Confirming the country’s territorial boundaries according to ethnic-linguistic lines;
(ii) Establishing a sovereign government that could make sovereign and independent decisions;
(iii) Maintaining strict neutrality in international affairs.
Noli and Mehmet Konitza were helped in their work by Dr. Mihal Turtulli and Nikolla Kasneci, both also operating in Europe.
ii. Finances
As for the finance and taxation attribute, VATRA was able to collect more than 160,000 USD in 1917-1918, which today is worth approximately 3 million USD. The funds enabled the maintenance and operation of the basic functions of the government. That included especially the funding of the diplomatic efforts in Europe, but also the support for VATRA’s operation in the U.S., including its various publications. This unprecedented patriotic effort was entirely voluntary, and was based on the contributions of thousands of Albanians who were doing mainly manual work and under very harsh conditions.
iii. Defense and Public Order
American archives show also the extent of the public order and security attributes of the government in exile. Upon the proposal of Mehmet Konitza, VATRA instructed Aqif Përmeti to constitute a Voluntary Force that would be ready to be deployed on the side of the Allies in the European theater. This was meant to become mainly a striking force that would have both a military and police character, like a gendarmerie. Aqif Përmeti composed an important training manual for this voluntary force.
This important government attribute caused enormous alarm especially within Greek radical nationalist circles, as seen in various protests they sent to the U.S. government. They knew very well that such a force, composed mainly of a young, strong and uncompromising group of men from Southern Albania, would be a direct threat to their goals in Southern Albania.
iv. Communications
In terms of pubic relations and communications, Fan S. Noli and the core Albanian leaders knew well the intricacies of how to win hearts and minds of the U.S. and European public opinion. They worked very well with the press and were able to put their point of view on the record and in plain public view. The public pledge reprinted above further demonstrates this point. Also, they knew very well that they needed to maintain secrecy in their communications in the circumstances of the World War and in the face of Greek-Italian intrigues. They were fully aware that they were being watched and that were under surveillance. They joked often about their letters being censored and delayed.
To avoid surveillance and to secure their communications of vital importance, the government in exile sometimes utilized extraordinary measures, such as the use of trustworthy personal couriers who would verbally pass on the message. Sevasti Qiriazi, who was assisting the [F]BI in the surveillance process, complained in June 1918, thus providing the remarkable case of a certain Faik Dadani, who was treasurer with a VATRA branch in Waterbury, CT, and was sent as a personal courier from Fan Noli to London to send a “proverbial” message to Mehmet Konitza. “It seems – added Qiriazi – that nothing was kept in writing and the message he was carrying was very important and secret”.
V. A tentative reconstitution of the Albanian government in exile
Based on a careful review of the American archival files at our disposal and the structure and activities of VATRA at the time, we can tentatively submit that the Albanian government in exile in 1916-1918 was composed as follows:
Prime Minister: Fan S. Noli
Deputy Prime Minister: Kolë Tromara, Minister of Foreign Affairs: Mehmet Konitza ,Minister of War: Aqif Përmeti,
Minister of Economy and Finance: Loni Kristo ,Minister of Interior: Koli Rodhi, Minister of Public Works: Kristo Kirka, Minister of Education and Culture: Kostë Çekrezi Minister of Press: Bahri Omari.
Aristokrati voskopojar Nikolaus Dumba
Aristokrati voskopojar Nikolaus Dumba, biznesmeni qe financoj dhe mbrojti vlerat e artit boteror/
Nga Pjeter Logoreci/
Komuniteti vllah i Shqipërisë ka nxjerrë shumë figura të njohura të rangut ndërkombëtar, njerëz që u bënë shumë të famshëm nga kontributi që dhanë në vende të ndryshme Europiane ku jetuan, personalitete të fushave të ndryshme si ajo financiare, e ndertimit, e artit dhe e tregëtisë. Një ndër figurat më të njohura, që i përkasin këtij komunitetit, është industrialisti multimilioner, vjenezi Nikolaus Dumba.Personaliteti i Nikolaus Dumbës është shumë dimensional. Ai përvec se një politikan liberal i suksesshëm ishte edhe një industrialist i njohur dhe largpamës, përvec se një mbledhës i njohur veprash arti ishte edhe mbështetës i fuqishëm i artit bashkohor, ishte inisiator dhe finacues i shumë krijimeve të njohura artistike të cilat kanë mbetur në fondin e artë të kulturës botërore.
Për dijeni të lexuesit, shkaku për të cilin vendosa të bëj këtë shkrim nuk është vetëm përshkrimi i figurës madhështore të Nikolaus Dumbës, por edhe kurioziteti për të zbuluar lidhjet e kësaj familje aristokratësh dhe patricësh me trojet tona shqiptare. Ka shumë autor që kanë shkruar për prejardhjen, jetën dhe aktivitetin e pjestarve të familjes Dumba, sikurse janë të shumta variantet e prejardhjes së tyre në veprat e këtyre autorëve. Një punim shkencor nga dy autorë të cilët janë njohësit më të mirë të cështjes vllahe M.D. Peyfuss dhe E. Konecni, kanë shtjelluar disa risi mbi prejardhjen e familjes Dumba si dhe disa familjeve të tjera vllehe, të cilat lëvizen nga Voskopoja dhe rrethinat për ti u shmangur djegjeve dhe plackitjeve të pasurisë dhe bisneseve të tyre nga sundimtarët e zonës.
Familja Dumba
Emri i familjes Dumba, e cila u vendos dhe jetoj në Vjenë, u dëgjua për herë të parë aty në vitin 1807 nëpërmes një vllahu të quajtur Raphael Dumba, pjestar i komunitetit të madh grek të ardhur në Vjenë nga Maqedonia. Thuhet nga studiuesit që në mbarimin e shekullit të 18-të dhe fillimin e atij 19-të, kolonia e “grekëve” të Vjenës nuk ishte e përbërë vetëm nga pjestarë të një kombësie, por ishte një përzierje përsonash të besimit ortodoks me shtetësi të ndryshme, të cilët mblidheshin për të kremtuar meshën e tyre të shënjtë në kishën e njohur të TRINISE SE SHEJTE në Vjenë. Këtij komuniteti të madh që fillimisht u quajtën “Grekët dhe Vllehët” ju shtuan edhe ortodoksët serbë, bullgarë dhe shqiptarë.
Rreth mesit të shekullit të 18-të, grupi i tregtarve aromunë, të cilët deri atëhere së bashku me tregtarët grek-bullgare-shqiptarë kishin qarkulluar mallrat nëpërmes korridorit të Adriatikut, filluan të përdorin rrugë tokësore për qarkullimit e mallrave, tashma nëpërmes kontinentit, duke krijuar në vende të ndryshme (Serbi, Hungari deri në Vjenë) qëndrat e para tregtare. Përvec Thesalisë që ishte zonë e njohur për prodhimin e pambukut, një zonë tjetër në kufijtë në mes Maqedonisë dhe Epirit (Shqipërisë së sotme) jo larg nga Korca, kish filluar të lulëzonte. Ky ishte qyteti me popullsi vllehe i Voskopojës, që u bë qëndra tregtare më e njohur e rajonit dhe që i pergjigjej plotësisht kërkesave në rritje të tregëtarve vllehë për mallra. Nga hovi dhe zhvillimi që pat (me Akademi, me shtypshkronjë) Voskopoja u quajt “Athina e kohës së turkut”. Në përgjithësi krejt zona në mes Beratit dhe malit të Gramozit deri në kufi me Greqinë, pat një zhvillim të madh ekonomik gjë që solli dhe rritjen e numrit të bandave që plackitnin bizneset e sukseshme. Djegja në 1788-tën e Voskopojës, plackitjet e mëdha detyruan banorët dhe tregëtarët të kërkonin vende të tjera më të sigurta për të jetuar dhe për të bërë biznes. Vllehët filluan të emigronin në masë nga fshatrat në malin e Gramozit, në zona aty afër (Manastir), të tjerë ndoqën shëmbullin e paraardhësve të cilët kishin dalë me kohë në perëndim (Vjenë) si në rastin e Dinastisë Sina apo të familjes Tirka. Edhe banorët e fshatit Vlastë / Blaci nga ku familja Dumba emigroj, u dynden aty nga Voskopoja dhe nga mali i Gramozit. Në studimin e M. Peyfuss thuhet që:…një rrymë e madhe të ikurish nga Shqipëria përmbytën Sanxhakun e Sirozit pashai i të cilit ishte konkurenti kryesor i Ali Pashës.
Si paraardhës i Dinastisë Dumba njihet bariu Celnic Dumba i cili pat 4 fëmijë: .. Mikelin, Nikollën, Rafaelin dhe një vajzë me emrin Peristera. Djali më i madh Mikeli përvec traditës familjare të mbarështimit të gjellëve, filloj të merrej dhe me tregëti. Ai pat 5 fëmijë, një vajzë (Maria, lindur 1796) dhe katër djelm: ..Teodorin, Nikollën, Rafaelin, Sterion i cili ishte i ati i vjenezit të famshëm Nikolaus Dumba.
Sterio Dumba pasi kish dëgjuar për fitimet në tregëti të bashkëqytetarve të tij vlleh të cilët kishin emigruar në Austri e sidomos për suksesin e madh të Simon Sinës, vendosi që me familjen e tij ti drejtohej qëndrës së perandorisë, Vjenës. Kështu që në vitin 1817 së bashku me vëllaun e tij më të vjetër Nikolausin të shoqëruar nga një karvan me ngarkesë pambuku, pas një udhëtimi që zgjati tre muaj arriti në kryeqytetin Vjenë. Në vitin 1819, së bashku me vëllezërit krijuan shoqërinë “Vëllezërit M. Dumba” e cila për pesë vite pat një fitim të konsiderueshëm të cilin e vendosen në aksione të shoqërisë. Mbas vdekjes së vëllezërve, në vitin 1844 Sterio Dumba u ba drejtuesi i vetëm i firmës me prokurën e të gjithë familjareve. Pas 8 vitesh, në 1852-shin ai ja kaloj firmën djalit të tij të madh Michael, por mbet aktiv si mbikqyrës i firmës me të drejtë nënshkrimi. Talenti dhe zgjuarsia e Sterios në biznes e ngriti kapitalin e firmes në 2.048.143 Gulde. Megjithëse i pasur, ai nuk pranoi asnjëherë titujt aristokratik që i propozuan. Në janar të vitit 1828 u martua në kishën e Trinisë Shejte në Vjenë me Maria Curtin, të bijën e tregtarit të madh Michael D. Curti i cili kishte lindur në vitin 1764 në Voskopojë. Me Marien, Sterio pat dy djelm: 1828 lindi Michael e pas dy vjetësh Nikolaus. Sterio vdiq dhe u varros me 31 janar 1870. Sipas një lajmi të kohës, në varrimin e tij morën pjesë me mijra qytetar, sikur të ishte një pjestar i familjes perandorake.Varri i tij gjindet në varrezën qëndrore të Vjenës në sektorin e varreve greke, parcela 30 A, strehimi 3.
Nikolaus Dumba
Industrialisti milioner Nikolaus Dumba (i biri i Sterios) lindi në Vjenë me 24 korrik 1830. Që në fëmijëri ai tregoj interes të madh për muzikën. Duke parë orientimin e fëmijës, familja e pasur e dërgoj në Gjimnazin Akademik, një shkollë shumë e njohur në Vjenë, nga ku mori kulturën dhe orientimin e duhur për karrierën e tij. I talentuar në fushën e tregëtisë, ai që i ri drejtoi fabrikën e përpunimit të pambukut, që ishte pronë e familjes, duke punësuar 180 punëtorë dhe duke i sjellë firmës fitime të mëdha. Nga kapitalet e mëdha që krijoj ai u bë zotërues i madh objektesh në Budapest të Hungarisë. Në vitin 1865, Nikolaus Dumba ndërtoj një pallat madhështor e përfaqësues në qëndër të Vjenës, në një nga rrugët më të famshme të quajtur Ringstrasse, i cili është në vetvehte një galeri arti. Për ndërtimin e këtij pallati ai ngarkoi dy arkitektë perandorak shumë të njohur. Pasioni i madh që Dumba kishte për artin, bëri që pallati të stolisej me veprat e piktorve më të dëgjuar të kohës të cilët ai i kishte edhe miq. Piktori i njohur Hans Makart është autori i tavanit të pikturuar, vepër e quajtur “Alegoria e Muzikës” në dhomën e punes së Dumbës. Piktori Friedrich Schilcher i pikturoi një tavan tjetër që sot quhet “Schubert-Apotheose”, ndërsa miku i tij i ngushtë Gustav Klimt i stolisi muret e studios (mbiportat) me veprat e njohura si “Muzik” dhe “Schubert am Klavier”.
Dhoma e famëshme e punës e Dumbës në Vjenë, ishte një vend kontaktesh për shumë artistë të famshëm si Johannes Brahms, Richard Wagner, Johann Straus, Franz Schubert, Johann Herbeck, apo njerzit më të përmendur të financave të perandorisë. Pallati u dëmtua gjatë luftës së dytë botërore, por u restaurua nga fondi i Bankës së kursimeve të Austrisë. Në vitin 1870, Dumba u zgjodh antar i parlamentit të landit Austrisë së ulët, si dhe nënkryetar i komisionit të financave. Më pas u zgjodh si kryetar i komisionit të arsimit. Nga viti 1870 – 1885, ai u bë deputet i parlamentit austriak dhe pjestar i komisionit të financës. Ai i përkiste partisë së krahut liberal dhe ishte kryetar i “Klubit të së majtës”në parlament. Në shtator të 1885-sës, i propozuar nga perandori, ai mori titullin e përjetshëm “Pjestar Nderi i Shtëpisë Mbretërore”, një titull që i jepej burrave të shtetit, njerzve të mëdhej të shkencës, të kishës, apo ndokuj për merita të vecanta. Në oborrin mbretëror, Dumba ishte pjestar i komisionit të buxhetit, në fillim si nënkryetar (1892) me pas (1895) si kryetar.
Ajo që e bënte Nikolaus Dumben vecanërisht të njohur në rrethet e aristokracisë vjeneze, ishte deshira e tij për të mbledhur, ruajtur dhe restauruar objekte arti. Duke qënë njohës dhe mbrojtës i mirë i artit, ai ishte pjestar i shumë shoqërive dhe organizatave të përmendura kulturore si: nga viti 1870 ishte Pjestar Nderi i Akademise Kombëtare të Arteve të Bukura, si dhe i Klubit të Artistëve të Arteve të Bukura. Ishte Kryetar i Lidhjes së Artit¸ Pjestar i Komisionit të Artit në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës Austriake, Anëtar i Komisionit Kujdestar të Muzeumeve të Artit dhe Industrisë të Austrisë, Nënpresident i Shoqerisë Kombëtare të Muzikantëve, Drejtues i Bordit të Shoqërisë së famëshme “Kori Vjenez i Burrave” për të cilin Johann Straus (biri) kompozoj valsin e njohur për kor “An der schönen blauen Donau”. Dihet nga të gjithë që për mbijetesën e këtij kori, Dumba i dhuroj shoqërisë 50.000 Gulde.
Si një personalitet me pasuri të madhe, industrialist i njohur, politikan i respektuar, Nikolaus Dumba kishte kontakte miqësore dhe bashkëpunimi me shumë yje të artit, financave e fushave të ndryshme në Austri, nga të cilat pat influencë të madhe në planifikimin, në ndërtimin dhe zbukurimin e qytetit, “të Vjenës së Re”. Vecanërisht emri i Dumbës është i lidhur me ndërtimin e shumë institucioneve apo ndërtesave të cilat janë monumentale për Austrinë si: …Godina e Shoqërisë së Muzikës ose sic njihet nga populli “Salla e Koncertit të vitit të ri, koncertit të Vjenës” ; dhe me Godinën e Parlamentit austriak.
Edhe në varrezat qëndrore të Vjenës, Dumba u kujdes që të ketë një parcelë monumentale me varret e artistëve botëror Beethoven, Brahms, Makart, Mozart, Radetzky, Raimund, Schiller, Schubert. Me rastin e 60 vjetorit, për kontributin e tij në mbrojtjen dhe mbështetjen e artit dhe shkencës, Bashkia e Vjenës vendosi ta shkruaj emrin e Nikolaus Dumbës në Librin e Arte të qytetarve të nderit. Dumba u zgjodh nga Bashkësia ortodokse greke e Vjenës, si udhëheqës i saj. Në mes të dekoratave dhe nderimeve të ndryshme ai pat: Kryqin perandorak të urdhërit të Leopoldit, Kurorën e Hekurt të Klasit II-të, Kryqin e Kalorësit të Franc Jozefit, urdhërin turk Mecidiye të Kl. II, Kryqin e madh ushtarak Grek, Kryqin e madh ushtarak Rumun, Kryqin e Komandantit të Dukës së Sachsenit të Kl. I.
Me 23 mars 1900, ndërsa gjindej në Budapest në mbledhjen e redaksisë të gazetës “Monarkia Austrohungareze në fjalë e shkrim”, ai pat një goditje në zemër e cila i shkaktoj vdekjen. U përcoll nga Budapesti drejt Vjenës me nderime të mëdha. Në Vjenë, arkivoli me trupin e tij i shoqëruar nga mijëra vjenez u varros në varrezat qëndrore të Vjenës në parcelen e quajtur “e grekve” deri sa në vjetin 1903 u vëndos në një varr nderi në parcelen që ndërtoj vetë për përsonalitetet e famëshme. Varri i tij monumental është vepër e skulptorit Edmund Hellmer. Dumba njihej si admirues i Franc Schubertit. Ai këndonte vete me një zë të bukur tenori pjesë të Schubertit për rrethin e tij miqësor. Ai u kujdes që monumenti i Schubertit të vendosej në parkun e qytetit, bëri me shpenzimet e tija restaurimin e varrit të Schubertit dhe i vendosi eshtrat e tij në parcelën e përsonaliteteve të nderit. Ai u interesua për mirëmbajtjen dhe grumbullimin e veprës së plotë të Schubertit. Mbas vdekjes së vëllaut të Franc Schubertit, i cili zotëronte të gjitha dorëshkrimet e kompozitorit (1859), Dumba u kujdes që trashigimia e lënë nga autori të mos shpërndahej e të humbiste. Më pas Dumba arriti të blejë nga përfaqësuesi ligjor i familjes së Schubertit, që ishte një nip i tij, me cmim të arsyshëm shumë dorëshkrime, por edhe mblodhi nga miq e të njohur të kompozitorit origjinale të mbetura apo të falura. Nikolaus Dumba zotëroj një koleksion të madh të objekteve origjinale të trashëguara nga Franc Schubert.
“Koleksionin tim me objektet përsonale dhe dorëshkrimet e Franc Schubertit, këtij mjeshtrit të mrekullueshëm vjenez të muzikës, unë vendosa të ja lë trashëgim Vjenës sime të dashur, me deshirën që ky koleksion të paraqitet me emrin tim kur të ekspozohet. Nqs grueja dhe vajza ime dëshërojnë të kenë ndonjë këngë nga ky koleksion, ti jepen lirisht atyre”, kto ishin rreshtat që Dumba para se të vdiste shkroj në testamentin e tij, për ti lënë qytetit të Vjenës një trashëgimi të pacmuar që përbëhej nga 200 objekte origjinale dhe partitura muzikore të Franc Schubertit.I gjithë ky koleksion, por edhe disa gjetje të mëvonëshme, sot gjinden në bibliotekën e qytetit të Vjenës.
Dëshëroj të theksoj për lexuesin që, ndërsa po kërkoja varrin e Sterio e të Nikolaus Dumbës në varrezën qëndrore të Vjenës, u ndodha përpara një surprize të bukur, që i bëri mirë krenarisë sime shqiptare. Në parcelën e personaliteteve të artit dhe shkencës e cila u ngrit me inisiativën e shpenzimet e Nikolaus Dumbës, ai ishte kujdesur që së bashku me figurat më të mëdha botërore të vendosë edhe varrin monumental të gjeniut të hekurudhave, shqiptarit Karl Ghega. Nuk mendoj se është një rastësi, që eshtrat e Nikolaus Dumbës prehen përjetësisht në krahun e djathtë të varrit të arkitektit Karl Ghega.
Wien, me 12 nandor 2015
Nëntor 1912, Udhëtimi i Ismail Qemalit nga Durrësi në Vlorë
Nga Shefqet Kërcelli/
Qyteti i Durrësit zuri një vend shumë të rëndësishëm në lëvizjen patriotike për shpalljen e Pavarësisë në pragshekullin e XX-të. Patrioti Ismail Qemali kishte piketuar këtë qytet për të shpallur “mëvehtësinë”, por ndërkohë forcat pushtuese serbe po avanconin për ta pushtuar atë. Ismail Qemali mbrriti në Durrës me 21 nëntor 1912, dhe u prit në qelën e Dom Nikollë Kacorrit, i cili do të ishte pas një jave edhe zëvëndës kryeministri i parë i qeverisë së 28 nëntorit. Sipas dokumentacionit të ruajtur në arkivat dhe shtypin e kohës, delegacioni shqiptar me Ismail Qemalin ishte nisur ditën e 19 nëntorit 1912, me vaporin e Llojdit austriak “Baron Bruck” nga Triestja drejt brigjeve të Shqipërisë dhe zbarkoi në Durrës, ku e priti Dom Nikoll Kaçorri me patriotët durrsakë më 24 nëntor, ora 16.00. Ky detaj jepet në letër këmbimin mes zotërinjve Eqrem Bej Vlora dhe Mustafa Kruja, “Ku isha në vigjilje të pavarësisë”…ndonëse ishte menduar që ngritja e Flamurit të bëhet më 22 nëntor në qytetin e lashtë të Durrësit, me qëllim që të evitonin lëvizjet e mëtejshme të ushtrive pushtuese nëpër Shqipërinë e trazuar nga lufta, situata në këtë qytet ishte shumë më ndryshe nga ç’pritej. Pikërisht për shkak të gjendjes së nderë që mbretëronte në qytet, po atë ditë Ismail Qemali i lajmëroi telegrafisht të gjitha qytetet që delegatët e tyre t’i nisin për në qytetin e tij të lindjes në Vlorë. Ato ditë, meqë forcat serbe përparonin shpejt drejt Shqipërisë së Mesme, rrethet patriotike të Elbasanit (më 25 nëntor), të Tiranës e Durrësit (më 26 nëntor), të Kavajës, të Peqinit dhe të Lushnjës më 27 nëntor, ngritën flamurin kombëtar, pa pritur mbledhjen e Kuvendit të Vlorës. (Historia e Popullit Shqiptar II (Botimi i tretë), Prishtinë 1979 (1.) fq.351. (2.) fq.510 ). Delegacioni me në krye Ismail Qemalin u nis së bashku me delegatët e Shqipërisë së Mesme më 25 nëntor nga Durrësi, duke ju shmangur rrugës kryesore dhe u drejtua për në Vlorë. Gjatë gjithë natës banorët e Durrësit kanë vigjëluar për rreth Qelës së Dom Kacorrit, pasi reaksioni i xhonturqve dhe përkrahësit e Dhespot Jakovit, ishin mjaft aktivë. Paraditen e 22 nëntorit 1912 është bërë mbledhja me përfaqësinë e popullit, mbledhje e cila u tentua të sabotohej nga përkrahësit e Jakovit. Sipas kujtimeve të Avokatit Hysen Myshketa për mos ngritjen e flamurit në Durrës kanë luftuar Prefekti turk Mahir Beu si dhe Dhespot Jakovi. Gjatë gjithë natës banorët e Durrësit kanë vigjëluar për rreth Qelës së Dom Kacorrit, pasi reaksioni i xhonturqve dhe përkrahësit e Dhespot Jakovit, ishin mjaft aktivë. Paraditen e 22 nëntorit 1912 është bërë mbledhja me përfaqësinë e popullit, mbledhje e cila u tentua të sabotohej nga përkrahësit e Jakovit. Sipas kujtimeve të Avokatit Hysen Myshketa për mos ngritjen e flamurit në Durrës kanë luftuar Prefekti turk Mahir Beu si dhe Dhespot Jakovi. Madje z.Myshketa në “Shënimet e tij historike“ na sjell edhe një lojë hipokrite të Jakovit, duke e bërë që të dukej edhe më turkoshak se vetë pushtuesit dhëmbërënë tashmë : “Zotni unë qysh kur jam lindur, që kur kam ardhur ndër mend e deri sot, vetëm një flamur kam njohur, kam dashur dhe kam nderuar dhe ky është flamuri i osmanllisë. Nën këtë flamur kam rrojtur dhe nën këtë dua të vdes ”. Gjatë rrugëtimit të karvanit të Ismail Qemalit për në Vlorë, bazuar në letërkëmbimin Eqrem Bej Vlora-Mustafa Kruja, botuar në “Ku isha në vigjilje të pavarësisë”, dhe shënimet e personalitetit të asaj periudhe Eqrem bej Vlora: “Kujtime 1885-1925, Botime IDK”, thuhet se, Gjenerali i divizionit turk Kara Sait Pasha, që kontrollonte zonën midis Lushnjës, Fierit dhe Beratit, si pararojë të pjesës tjetër të armatës së Vardarit, që po vinte prapa në rrëmujë (e shpartalluar), dha urdhër të arrestohej Ismail beu me të gjithë kolonën e tij; për këtë arsye karvani nuk u fut në Lushnjë, por e kaloi natën në Çermë, në çifligun e Dervish bej Biçakut. Një natë tjetër e kaloi në Fier, tek Omer Pasha. Mirëpo gjatë natës komanda e trupave turke në Berat, nën trysninë e përfaqësuesve shqiptarë ndryshoi mendim”. Por dhe këtu patriotët vendas mundësuan që nga Mifoli, delegacioni i Ismail Qemalit të udhëtojë me dy karroca dhe pas shumë peripecive, në pasditen e 27 nëntorit 1912, mbrriti në Vlorë, një ditë para ngjarjes historike për kombin shqiptar.
Presidenti Obama uron Kreun e Shtetit Shqiptar në festën e Pavarësisë
Presidenti amerikan Barack Obama uroi sot presidentin shqiptar Bujar Nishani me rastin e 28 Nëntorit, ditës së Pavarësisë. Ju shpreh urimet më të mira për ju dhe popullin shqiptar, fillon mesazhi. “Ky shënon edhe një rast për të reflektuar mbi partneritetin e fortë dhe të qëndrueshëm që gëzojnë Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Shqipëria, ashtu siç u nënvizua edhe nga nënshkrimi në prill i Partneritetit Strategjik ShBA-Shqipëri. Shtetet e Bashkuara të Amerikës mbeten të përkushtuara për të ndihmuar Shqipërinë që të përparojë në rrugëtimin e saj drejt integrimin të plotë Euro-Atlantik”, lexohet më tej në urimin e Obamës. Presidenti amerikan shtoi se i është “mirënjohës kontributeve të Shqipërisë në drejtim të rritjes së paqes dhe qëndrueshmërisë në Ballkan si dhe anembanë botës”. “Ato përfshijnë edhe ndihmesën e vlefshme të Shqipërisë si pjesëtare e Koalicionit Ndërkombëtar që lufton ISIS-in dhe kundër ekstremizmit të dhunshëm në rajonin e Ballkanit. Unë pres që në këtë drejtim dhe në shumë fusha të tjera të rëndësishme, ta thellojmë bashkëpunimin tonë gjatë viteve në vazhdim”, thuhet në mesazhin e Obamës.
- « Previous Page
- 1
- …
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- …
- 693
- Next Page »