Histori – Page 485 – Dielli

SHEH HYSEN KUÇI I DIBRËS SË MADHE

September 21, 2015 by dgreca

Me rastin e 102 vjetorit të pushkatimit ( 22 shtator 1913 ) nga pushtuesit serbë./

Nga Abdurahim ASHIKU*/

“Më parë se të vijnë luftëtarët në Dibër, – shkruan gazeta “Përlindja e Shqipërisë” Nr.13 Vjeshtë e Parë -1913 ushtria serbe burgoi tetëdhet veta nga parësia e vendit, me qëllim që t’i vrasin dhe të nesërmen. Kur u rradhuan për me i plumbos, i arritën Malësorët, andaj s’munden me i vra të gjithë, por veç pesë shpirt.
Këta janë ata që ranë dëshmorë për lirimin e atdheut të vet, të cilëve historia meriton t’i shkruaj emënat e tyne për një kujtim të përjetshëm: Sheh Hyseni, SadullahStrazimiri, Ramiz beu, Karafil beu, Numan Efendiu. U ndrittë shpirti”.
Në vitin 1878, në krah të Abdyl Frashërtin, të Iljaz Pashë Dibrës dhe të shokëve të tyre që shkonin drejt Prizrenit ecte edhe një djalosh i ri. Bisedat me Abdylin në shtëpinë e tij, ngrohtësia e fjalëve që i jepnin jetë idesë së bukur për një Shqipëri të lirë nga pushtuesit osmanlinj, e ngritën peshë zemrën e Hysenit 23 vjeçar. I ati, Myslimi, i kishte folur shpesh për kryengritjet kundër turkut, për heroizmin e dibranëve në luftë me Hajredin Pashën më 1844, kundër të cilit kishte marrë pjesë edhe ai vetë, për luftërat e mëvonshme, që mbinin herë në njërën krahinë e herë në tjetrën në të gjithë Shqipërinë, duke i mbajtur zaptuesit vazhdimisht në grykë të pushkës.
Jeta në qytetin e Dibrës, që në atëkohë, ishte një ndër pikat kyçe të rrugëkalimeve për në Kosovë, Durrës, Elbasan, Gjirokastër, Janinë, Selanik etj., ambienti i teqesë të sektit bektashi, ku lindi dhe u rrit, sekt i cili “për hir të propagandës armiqësore që zhvillonte kundër Portës së Lartë, të tolerancës ndaj feve tjera dhe dallimit, që bënte midis islamizmit dhe kombësisë” (Histori e Shqipërisë V-I) do të formonin rrëkenë, që më vonë do të hapte rrugën e veprimtarisë patriotike të Hysenit. Nga ana tjetër, pritja dhe përcjellja në shtëpinë e tij të shumë udhëtarëve, të cilët në bisedat e tyre rrihnin mendimet përparimtare të kohës, mendimet plot bukë të Rilindjes Kombëtare, takimi disa herë me Abdyl Frashërin, vajtja në Prizren me të, marrja pjesë në mbledhjen patriotike, në Kuvendin e Dibrës dhe në mbledhjen e qershorit 1878 në Prizren, ku figuron edhe firma e tij midis shumë firmave të tjera; të gjitha këto do të shënonin hapa të tjerë të sigurt në veprimtarinë patriotike të Hysen Shehut, ose të Sheh Hysen Kuçit, siç njihet në qytetin e Dibrës dhe në tërë krahinën.
Në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, sipas kujtimeve të bashkëkohësve, Hysenin e gjen në aktivitete të vazhdueshme në Prizren dhe në Dibër.
“Mbas shkatërrimit të Lidhjes së Prizrenit-shkruan IsmailStrazimiri,- nuk u fik shkëndija kombëtare në Dibër, por filloi me u këndellë si prushi nën shpuzë, derisa kur erdhi koha shkëlqeu”
Në këtë kohë Hyseni ndiqet nga autoritetet turke, arrestohet dhe internohet. Më vonë kthehet përsëri në Dibër. Në dokumentet e kohës ai paraqitet si njeri i qetë, “në hall të vet”, që merret me teqenë e fenë e bile një fetar që ka përkrahur sektin, që i shkonte më për shtat Portës së Lartë, sektin Elveti. Por Hyseni nuk i zbatonte ritet e këtij sekti. Nuk mbante ramazan dhe kur ishte puna për të zgjedhur midis fesë dhe ndërgjegjes së tij ai ngrinte zërin: “Më mirë të bëjmë rrugën se sa të agjërojmë ramazanin” (Ishte fjala për ndërtimin e rrugës për Gostivar që kundërshtarët kërkonin, të mos bëhej në atë kohë sepse ishte ramazan).
Hyseni, tashmë i formuar si Patriot, me ndjenjën e dashurisë për mëmëdheun do të kërkonte rrugë të reja për të çarë përpara. Lëvizja e gjerë për gjuhën shqipe, që siç shkruante dëshmitari bashkëkohës IsmailStrazimiri, kur flet për shkollën e SeitNajdenit dhe shkollat e tjera:
“Kjo shkollë ishte krejt e mçeft, klasat e saj ishin izbat e errëta të dyqaneve dhe odat e mçefta të shtëpive…”
“Çdo fushë, livadh morën trajtën e një shkolle, ku mblidheshin grupe-grupe djemnia e re dhe mësofshin gjuhën e bekueme”.
Kjo lëvizje do të përfshinte edhe Hysenin bashkë me të vëllanë, Zylfiun. Shtëpia e tyre u bë dalëngadalë një qendër për mësimin e gjuhës shqipe. U hodhën edhe themelet për ndërtimin e një shkolle. Por autoritetet turke kuptuan qëllimin e bërjes së ndërtesës dhe dërguan zaptijet dhe e shembën. Autoritetet turke e kërcënuan Hysenin, se do ta arrestonin dhe internonin.
Shkollimit të njerëzve me gjuhën amtare shqipe Hyseni do ti jepte pjesë nga jeta e tij edhe në vitet e mëvonshme e në veçanti pas vitit 1910, kur klubi i Dibrës mori iniciativën për të hapur 250 shkolla të reja shqipe.
Shpallja e Pavarësisë në Vlorë më 28 Nëntor 1912, bëri që të realizohej ëndrra shekullore e popullit, që luftoi me heroizëm për liri e pavarësi kombëtare. Dibra jetonte çastet e gëzimit të pakufi për lirinë e shumë pritur. Por shpejt gëzimi u prish. Një hordhi tjetër sulmoi Dibrën. Serbia synonte të dilte në Drin, Prat e Qafë të Buallit për të krijuar një urë lidhjeje për synimet e saj të mëtejshme drejt Durrësit. Dibra e cila ndjeu në palcë barbarinë dhe tehun e shpatës së re, nisi të përgatitej për luftë.
Në gazetat e kohës, me gjithë vështirësitë e komunikacionit dhe të ndërlidhjes, gjen një pasqyrim të mirë të luftës së dibranëve kundër pushtuesve serbë. Gazeta “G’iornaled’Italia” shkruan:
“Një notë zyrtare thotë se më 10 të muajit, ora 10 në mëngjes, u përpoqën shqiptarët me ushtrinë serbe afër Dibrës. Lufta u ba e rreptë dhe mbajti gjer në mesditë…Shqiptarët, nja 6000, hynë në Dibër”.
Hyseni në prag të kryengritjes ndodhet në Zerqan. Meqenëse njihte mirë qytetin dhe kishte influencë në banorët e tij, ai dërgohet nga kryengritësit për të organizuar popullin në kryengritjen që përgatitej. Kështu ai hyn ilegalisht në Dibër dhe nis aktivitetin.
I biri, Haki Shehu (Kuçi) në kujtimet e tij në dorëshkrim, shkruan:
“Për sa i përket vrasjes së babës tim unë mbaj mend…
Kishte kohë që baba nuk vinte. Një natë erdhi në shtëpi dhe ne fëmijët, shtatë vëllezër e motra, u gëzuam.Baba rrinte në dhomën nalt. Vinin njerëz dhe e takonin. Se çfarë bisedonin nuk e merrja vesh vetëm se mbaj mend mirë një ditë në mëngjes kur hapëm portën e oborrit dhe shikojmë se shtëpia ishte e rrethuar nga ushtria serbe. Ata hynë mbrenda dhe e arrestuan. Ne fëmijët filluam të qajmë. Mbas dy ditësh, në mëngjes ndigjuem krisma pushkësh. Babën e sollën kryengritësit, të Dibrës së Vogël dhe të Dibrës së Madhe që çliruan qytetin dhe e dëbuan ushtrinë serbe.
Më vonë kam marrë vesh nga xhaxhai dhe të tjerë se baba para se të vinte në Dibër ishte në Zerqan ku po përgatitej kryengritja e mbarë Dibrës kundër serbit. Baba erdh në Dibër për të ndihmuar në organizimin e kryengritje në qytet por spiunazhi e diktoi dhe e arrestuan së bashku me disa të tjerë. Prej këtyre u pushkatuan Ramiz Karafili, NumanHasani, SadullaStrazimirietj
Pasi hynë kryengritësit në Dibër morën trupin e babës dhe e prunë në teqe. Mbaj mend se atë ditë e shoqëronin mbi njëmijë burra nga qyteti i Dibrës dhe mbarë krahina, pjesëmarrës në kryengritje..” (Fragmend nga dorëshkrimi i mbajtur më 10 shkurt 1978)
Myslim Shehu, djali i Zylfiut, vëllai i Hysenit, lindur në vitin 1878, 35 vjeç në momentin e ngjarjes tregon…
“Mixha asht vra më 1913. Vjeshtë e parë ka qenë. E mbaj mend kur erdh naçalniku dhe e lidhi. Më tha “Amanet fëmijët se janë të vegjël”. Mixha ishte i lidhur me kryengritësit dhe kishte ardhë në Dibër për të organizuar kryengritjen. Kur doli jashtë e futën në mes zaptijet dhe e çuan në këshlla ku e vranë bashkë me disa të tjerë. Kur erdhën kryengritësit mixhën e kishin vra. E prunë në shtëpi shumë vetë. E varrosëm në tyrben e teqes. Tani e kanë hekvorrin prej aty se e kanë ba vendin shesh…” (Është fjala për qendrën e qytetit të Dibrës, lulishten e madhe ku sot janë vendosur buste të njerëzve që i dhanë nder e lavdi qytetit.)
Për qëndrimin burrëror karshi shovinistëve serbë të Hysenit dhe të shokëve të tij është shkruar në këtë kohë nga disa gazeta brenda dhe jashtë vendit si “Përlindja e Shqipërisë”, “KorrieredellePuglie”, “Kalendari kombiar 1914” etj.
“Më parë se të vijnë luftëtarët në Dibër, – shkruan gazeta “Përlindja e Shqipërisë” Nr.13 Vjeshtë e Parë -1913 ushtria serbe burgoi tetëdhet veta nga parësia e vendit, me qëllim që t’i vrasin dhe të nesërmen. Kur u rradhuan për me i plumbos, i arritën Malësorët, andaj s’munden me i vra të gjithë, por veç pesë shpirt.
Këta janë ata që ranë dëshmorë për lirimin e atdheut të vet, të cilëve historia meriton t’i shkruaj emënat e tyne për një kujtim të përjetshëm: Sheh Hyseni, SadullahStrazimiri, Ramiz beu, Karafil beu, Numan Efendiu. U ndrittë shpirti”.
Kryengritësit dibranë Sheh Hysenin dhe shokët e tij, që u pushkatuan nga serbët i gjetën para portave të këshllasë (kazermave). Në varrimin e tyre morën pjesë mijëra kryengritës dibranë dhe banorë të qytetit të Dibrës.
Ndonëse në lëvizjet demokratike të viteve njëzetë u bënë disa orvatje për ta përjetësuar emrin e Hysen Shehut, duke i dhënë nënprefekturës së Zerqanit emrin e tij, nderimet e merituara do ti jepeshin këtij aktivisti të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe të Luftës për Liri e Pavarësi Kombëtare vonë, në 100 vjetorin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit…
Në muzeun e vëllezërve Frashëri fotografia dhe të dhënat gojore për Sheh Hysenin qëndrojnë krahas dokumenteve të tjerë të vëllezërve pishtarë. Fotografia e tij qëndron gjithashtu në muzeun e dëshmorëve të tjerë të Luftës për Pavarësi Kombëtare.
Në kuadrin e 100 vjetorit të Lidhjes Shqiptare të themeluar në Prizren Hysen Shehu (Kuçi) u dekorua me medaljen “ Për veprimtari patriotike ”
*(Fragmente nga punimi në dorëshkrim SHEH HYSEN KUÇI I DIBRËS SË MADHE )

Politika italiane ndaj çështjes shqiptare 1897-1912

September 21, 2015 by dgreca

Shkruan: Dr. Niko Ferro/

Perceptimi i “irredentizmit italian”/

Çfarë është irredentizmi?/

Termi irredentizëm tregon dëshirën e një populli për të përfunduar bashkimin e tij kombëtar dhe territorial; përvetësimin e tokave të cilat janë subjekt i një sundimi të huaj, e mbështetur kjo në identitetit etnik ose të një lidhjeje të mëparshme historike.Fjala “irredentizëm” u përdor për herë të parë në vitin 1877 nga Matteo Imbriani themelues i “Shoqërisë Pro Italia Irredenta”, që prej atëherë kjo fjalë është përcaktuese e popullsive të cilat flasin gjuhën italiane dhe që kishin ngelur nën sundimin e huaj.

Viti 1866, shënon fillimin e demonstrimeve të irredentistëve italianë e pasuar kjo me protesta, me incidente diplomatike, inate dhe tone nga më të egrit, të cilat vazhduan pa ndërprerje deri në fund të vitit 1914.

Ato lindën si pasojë e paqartësisë të marrëveshjeve fillestare të nënshkruara me Prusinë, ku në të cilën Italisë iu desh të “mohonte” aspiratat e saj territoriale për Trentinon dhe Histrian, por mbi të gjitha ajo që nxiti më shumë këto lëvizje ishte fundi i luftës e cila zhgënjeu në një masë të gjerë opinionin publik italian. Që nga ajo kohë Austria filloi një seri të gjatë kontestimesh, presionesh diplomatike, si e si për të detyruar qeverinë italiane të mbyste këto lëvizje që sipas saj cenonin integritetin territorial të saj. Në një shkresë zyrtare drejtuar qeverisë italiane, e cila përmbante në thelb qëndrimin që duhet të mbante Italia, përballë kërkesës së popullsive italiane që banonin në pjesën lindore të Adriatikut, thuhej: ‘Italia duhet të heq dorë dhe të përjashtoj absolutisht kërkesën e saj për aneksime të popullsive që flasin italisht sepse kjo do të sillte rrjedhimisht në popujt e Perandorisë Austro-Hungareze të drejtën për t’u shkëputur dhe se kjo ishte shumë e rrezikshme për mbajtjen e paqes në Evropë’.[1]

E vetëdijshme ose jo, Austro-Hungaria u njoh zyrtarisht me çështjen e irredentistëve italianë në vitin 1866.[2]

Me ardhjen e së majtës italiane në pushtet në vitin 1876, marrëdhëniet me Austrinë u përkeqësuan edhe më shumë. Mosbesueshmëria ndaj saj u shtua edhe më tepër pikërisht në momentin kur u emërua ambasador në Romë konti Enrico Haymerle. Në momentin e dorëzimit të kredencialeve te Mbreti Italian deklaroi: ‘Italia duhet ta konsideroj të zgjidhur çdo kërkesë territoriale me Austro-Hungarinë’. Në fakt kjo deklaratë e ambasadorit duhet të ishte bërë publike por ajo nuk u botua kurrë, ndoshta për shkak të tensionit që mund të krijonte ajo në “lëvizjet irredentiste”. Megjithatë pas këtij episodi gjërat shumë shpejt do ndryshonin, shkak për këtë u bënë konfliktet ballkanike dhe lufta ruso-osmane.

Qeveria ruse, e cila donte të ndalonte një ndërhyrje të Austrisë, e inkurajoj këtë të fundit të pushtonte Bosnje-Hercegovinën. Por Austria nuk e shikonte me sy të mirë shtimin e popullsisë sllave brenda saj. Ndërkohë, më 15 janar 1877, ajo pranon ftesën ruse. Lajmi i përhapur në kancelaritë evropiane të një marrëveshje austro-ruse bëri bujë të madhe si në opinionin publik ashtu edhe në qeverinë italiane. Pakënaqësia e shprehur nga qeveria italiane nuk e la indiferente qeverinë austro-hungareze, e cila deri në atë moment e konsideronte si të nevojshme mbajtjen e miqësisë me Italinë. Pikërisht kjo nevojshmëri u ndje më shumë kur Rusia fitoi mbi Perandorinë Osmane. Shtimi i influencës sllave në Ballkan, bëri që Austria të fliste me Italinë për kompensime territoriale, por nuk u gjet mënyra e të kuptuarit midis kabinetit Depretis-Crispi, e pasuar nga Drepetis-Nicotera. Italia, si ‘kompensime territoriale’ nënkuptonte marrjen e Trentinos dhe Isonzos. Si forca e Majtë politike, e cila ishte e lidhur ngushtë me lëvizjet irredentiste, ashtu edhe e Djathta, nuk donin t’ia dinin apo të merrnin në konsideratë një nismë të tillë. Pas përfundimit të Kongresit të Berlinit dhe fundit jo të këndshëm për Italinë, deputeti Jaccini shkruante: ‘Nuk mund të mendohej për Tunizinë pasi dihej kundërshtimi francez, por as Trentinon për shkak të Austrisë, e cila mbi të gjitha, pushtoi Bosnjën dhe Hercegovinën, dhe me këtë akt përmbushte detyrimin për mbajtjen e paqes në Evropë’. [3]

Me ardhjen në pushtet të qeverisë Cairoli dhe me emërimin e kontit Corti në Konsultë, filloi një politikë e jashtme shumë e dobët dhe pasive ndaj Austrisë. U arrit deri në atë pikë sa të pohohej se Italia nuk kishte nevojë për asnjë kompensim territorial, dhe se qeveria italiane nuk donte më as Trentinon dhe as Tunizinë madje dhe Libinë apo lokalitete të tjera të Perandorisë Osmane përfshirë këtu “Shqipërinë”. Por objektivi kryesor i qeverisë italiane, ishte aneksimi i tokave irredentiste. Pa kaluar shumë kohë pas Kongresit të Berlinit, në vitin 1880 Italia u përball me një tjetër humbje, Tunizia. Pikërisht në këtë periudhë lëvizjet irredentiste morën një hov të mëtejshëm. Kudo shpërthyen demonstrata, në Romë, u protestua përpara ambasadës austriake, ndërsa në Venecia konsullata austriake u grabit nga protestuesit. Kjo ditë përkonte me themelimin e “Shoqatës për Italinë Irredente”. [4]

Futja e Italisë në Lidhjen Tripalëshe nuk i qetësoi shpirtrat e irredentistëve, madje idetë revolucionare u rikthyen përsëri në plan të parë. Një tjetër shkak që nxiti më tej këto lëvizje u bë dhe shtypi që informonte opinionin publik italian i cili tejkaloi çdo kufi për të denoncuar pasivitetin e qeverisë ndaj Austrisë, duke deklaruar se “Qeveria italiane kënaqej vetëm me injorimin e të drejtave të tyre”.[5] Faktet tregojnë se prapa shtypit italian sidomos atij milanez, qëndronte qeveria franceze e cila njëherazi e subvenciononte edhe me fonde.[6] Qëllimi i saj ishte prishja e Italisë me aleatët dhe shtimi i presionit ndaj saj. Kjo do ta detyronte atë të afrohej përsëri në orbitën e Francës.

Sakaq tokat irredentiste u kthyen përsëri një çështje e nxehtë për politikën italiane në ambientin evropian. Pavarësisht nga hipokrizia dhe rregullimet e bëra nga politika e kohës, kjo temë nuk u harrua kurrë.

Ajo që vështirësoi më shumë marrëdhëniet midis Austrisë dhe Italisë u bënë trazirat e studentëve të Insbruk, si dhe çështja e vështirë dhe e pa zgjidhur e Universitetit Italian në Trieste, të cilat e rritën më shumë tensionin e irredentistëve. Për pasojë kjo solli një ringjallje të krenarisë italiane në territoret e Perandorisë Austro-Hungareze. Sakaq, një vendim i qeverisë habsburge, i cili acaroi edhe më shumë gjakrat u bë politika favorizuese ndaj banorëve sllavë me banim në zonën e Triestes. Në atë zonë kishte edhe shumë interesa të tjerë të cilat preknin rolin e Italisë si një Fuqi e Madhe.

Argumenti historik i irredentistëve

Shekuj më parë, Roma u bë kryeqyteti dhe qendra intelektuale e gadishullit italian. Pas Luftës së Parë Punike, ajo u kthye edhe në fuqi detare. Pikërisht në këtë moment kur ajo kërkonte të sundonte si fuqi detare filloi të ndjejë, për shkak të piraterisë ilire, pasojat e inferioritetit në të cilën ndodhej.Mund të thuhet se ishte Roma ajo që ndihej e kufizuar në Adriatik për shkak të supremacisë së liburnëve. Ky fis ilir përgjatë shek. VII-V p. Kr, luajtën një rol kryesor në historinë e Adriatikut. Më saktë ishte Roma ajo që përvetësoi anijet liburne dhe jo e kundërta. Kuptohet qartë se pas termit “pirat” fshiheshin synime me qëllime ekspansioniste të cilat kishin në thelb kontrollin e “tregtisë” në Adriatik, dhe në rast se mund të ketë pasur pirateri, kjo nuk ishte specialitet i ilirëve, në atë kohë të tjerë popuj të Mesdheut ushtronin piraterinë.

Roma, e gjetur në këto rrethana, u detyrua në vitin 226 p. Kr. të fuste në punë marinën e saj për të luftuar kundër ilirëve, e ndjekur kjo edhe nga nëntë beteja të tjera, derisa qeveritarët e saj panë se ajo nuk do të kërcënohej më prej tyre. Kjo luftë përfundoi me dobësimin e ilirëve dhe pushtimin përfundimtar të bregut lindor të Adriatikut, pushtim ky që u krye në vitin 78 p. Kr. dhe që përfundoi me marrjen e plotë të prapatokës dhe me formimin e një province të re në vitin 10 m. Kr., që mori emrin “Dalmacia”.[7]

I njëjti problem iu shfaq Republikës së Venecias. Sapo siguroi pavarësinë e saj, filloi aktivitetin detar, aq sa ju desh shumë shpejt të bindej që para se të merrte ndonjë iniciativë për ndonjë zgjerim, sigurimi i saj kërkonte një zgjidhje që të ishte në favor të problemit Adriatik: dhe ja tentativat e dështuara të dogjëve Kandiano II dhe Kandiano III më 932-948: pushtimi përfundimtar i vetë Dalmacisë dhe të ishujve e qyteteve kryesore bregdetare të operuara nga Doxhi Orseolo (998- 1000), ku u shpall “Dux Dalmaties”. Përgjatë gjithë ekzistencën së saj Republika e Venecias mbajti lart më shumë se çdo gjë tjetër “ruajtjen e brigjeve dalmate”, ashtu siç tregojnë luftërat e saj shekullore kundër Hungarisë nga (1105-1409) dhe më pas me Perandorinë Osmane (1618-1718).

Edhe Napoleoni njohu me traktatin e Presburgut (1806) nevojën për të bashkuar Dalmacinë dhe Histrian me Mbretërinë Italike. Mund të themi se Dalmacia ruan prej mëse 2000 vjet pa ndërprerje latinizmin më saktë italianizmin, asnjëherë ky i ngatërruar nga askush, madje as dhe nga qeveria austro-hungareze të paktën deri në vitin 1866. Kjo e fundit pas kësaj date filloi përpjekjet për zbehur dhe për t’i treguar të shkrira karakteristikat e saj etnike, si për Venezian Giulia ashtu dhe Histrian.[8]

Për pyetjen se sa italianë jetojnë jashtë kufijve silleshin shifra të ndryshme nga të dyja palët. Sipas irredentistëve jashtë Italisë banonin të themi një milion, po bashkë me Maltën dhe Korsikën arrijnë shifrën e një milion e treqind mijë banorëve italianë. Malta me Gozon mund të jenë rreth njëqind e shtatëdhjetë mijë italianë indigjenë. Në Tiçino jetojnë njëqind e tridhjetë mijë italian, dhe janë lombard. Të shikojmë pak këtu, italianët e Trentinos, Venecia Giulias, të Triestes që përfshin Gorician, Histrian, Dalmacinë, që janë italianët e Austrisë, ata numërohen rreth shtatëqind mijë banorë. Këta shtatëqind mijë italianë të shpërndarë në një rreze prej 700 km gjysma e tyre jeton në Trentino dhe aty janë kompakt e përbëjnë pothuajse shumicën e popullsive që jeton aty. Pastaj kemi ladinët të cilët ngatërrohen me gjermanët, mund të themi në gjuhën e diplomacisë këtu kemi të bëjmë me një “provincë pothuajse austriake” e destinuar të jetë pjesë e Italisë së re. Të gjitha këto vende të lartpërmendura ku banojnë italianë, duhet të jenë të Italisë, sakaq thuhet që Italia mund t’i marrë ato vetëm me forcën e armëve. Nëse Austria arrin në Selanik, Italia arrin në Trento.[9]

Ndërkohë Austria, për të frenuar përhapjen e gjuhës italiane bëri të gjitha përçapjet për ta zëvendësuar atë me gjuhën gjermane. Natyrisht instrumenti më i vjetër dhe më efikas për pengimin e gjuhës italiane, ishte shërbimi ushtarak. Ky shërbim kryhej vetëm në gjuhën gjermane, si italianët ashtu dhe sllavët ishin të detyruar ta mësonin atë. Sakaq, qeveria austriake shpresonte që për një farë kohë “lëvizjet irredentiste italiane” në territorin e saj të ishin thjesht partiake dhe që të mos të ndikoheshin nga zhvillimi i ngjarjeve të brendshme dhe të jashtme të Italisë. Pas këtyre lëvizjeve të Austrisë fshihej interesi i saj i vërtet, që është “sigurimi i daljes në Adriatik”. Pra, ishte thelbësore që këto lëvizje të mbaheshin të izoluara pasi rrezikonin mbijetesën e saj. Austria ndjente që në det dhe në veçanti në Lindje (Ballkan), do t’i duhej gjithmonë të ndihmohej nga gjysmë italianët, me pak fjalë duhej frenuar “italianizmi” . Pikërisht për të ruajtur këto synime, Austria zgjodhi të ndihmonte më shumë elementin sllav si kundërpeshë ndaj elementit italian. [10]

Përveç Austrisë duket se edhe vetë Italia mund të kishte probleme me irredentistë të kombësive jo italiane të cilët banonin në Itali. Pikërisht në lidhje me këtë gjuhëtari italian Graciadio Askoli, shtroi këtë pyetje[11]:

Çfarë do bënte Italia nëse grekët dhe shqiptarët e Sicilisë dhe Kalabrisë do kërkonin të drejtat politike ose privilegje që mund të bien ndesh me kushtetutën e Italisë? A ishte ky një krahasim vërtet i çuditshëm i çështjes së irredentizmit ?

Për sa i përket grekëve ata janë një pakicë e vogël. Po për sa i përket shqiptarëve?

Pavarësisht se ata janë akoma dy gjuhë folës në pjesë më të madhe le të themi bëhen rreth njëqind mijë banorë. Është e vërtetë që ushtria e Napolit kishte regjimentin “Real Macedone” o “Illirico”, e cila ishte e njohur për praninë e lartë të shqiptarëve në radhët e saj. Nuk mund as të mohohet që ndonjë arbëresh të ketë ëndërruar “Shqipërinë e Madhe” apo të mos pranosh faktin që Garibaldi të mos ketë menduar për ndihmën që mund të jepnin shqiptarët e Kalabrisë e të Molizës kur ëndërronte një zbarkim në Epir. Nuk ka asnjë italian të mos ketë parë që shqiptarët janë njerëz guximtarë dhe që ndikojnë në ekipin e politikës së Italisë.[12] Për këto arsye qeveria italiane u kushtëzua t’u njihte disa privilegje.

Si përfundim, mbështetur në dokumentet e kohës mësojmë se qëndrimi i qeverisë italiane karakterizohej nga interesa të momentit. Pikërisht në këtë periudhë qëndrimi zyrtar i Italisë ishte për ruajtjen e marrëdhënieve të mira me aleatët. Po sjellim si argument korrespondencën midis ambasadorit në Berlin Lanza, dhe ministrit të Jashtëm Tittoni. Aty thuhet:

“Qeveria Italiane mori të gjitha masat për të përhapur në Vjenë besim se kjo do dijë t’i vendosë fre manifestimeve irredentiste që përsëri po tronditin vendin… Qeveria italiane dëshironte të rivendoste në raportet midis Italisë dhe Austro-Hungarisë të njëjtët raporte harmonie dhe besimi që mbretëronin midis Italisë dhe Gjermanisë”. [13]

Me këtë lëvizje ministri Tittoni synonte të zhdukte çdo dyshim apo ndonjë keqinterpretim të gjithë elementëve të mundshëm, madje duke siguruar se nga ana e tij do merreshin të gjitha masat për të penguar çdo lëvizje të irredentistëve. Në fakt, ky qëndrim i Italisë ndikohej më shumë me situatën e Ballkanit, me shqetësimin se Austro-Hungaria “pa dëshirën e saj” mund të tërhiqej nga zhvillimi i ngjarjeve dhe të ndërhynte aty me armë. Kjo do të thoshte pushtimin e Ballkanit prej saj dhe fundin e ëndrrës së Italisë për t’u shtrirë në të.

Për të evituar një gjë të tillë, Italia nëpërmjet ministrit të Jashtëm,Tittoni riafirmonte politikën e sinqertë drejt Lidhjes Tripalëshe, e cila ishte baza kryesore e politikës së saj në të gjitha shfaqjet. Tittoni dëshironte që Austria, Gjermania dhe Italia të binin dakord në çështje të rëndësishme që interesojnë në mbajtjen e paqes në Evropë. Këtë gjë ai e lidhte me këndvështrimin e mbajtjes së status quo-së në Gadishullin Ballkanik dhe dëshirën që në rast të një aksioni ushtarak të ndërmarrë nga Austro-Hungaria përtej kufijve të saj të paraprihej nga një shkëmbim idesh me Gjermaninë dhe Italinë. Kjo nuk do të binte në kontrast me marrëveshjen austro-ruse. Për sa i përket reformave dhe detyrave për ruajtjen e paqes në Ballkan, Italia i ka kushtuar dhe do vazhdojë t’i kushtojë vëmendje. “Në lidhje me “Shqipërinë” i qëndrojmë paktit të bërë më parë”, deklaronte Tittoni .[14]

Por jo çfarë thuhet në politikë zbatohet me përpikmëri, jo zyrtarisht qeveria italiane punonte në fshehtësi për të rritur influencën në tokat irredentiste kufitare me Austrinë. Madje ajo nuk kurseu të vinte në punë reparte të tëra ushtarake në shërbim të politikës së saj. “Thuhet se ushtarët italianë silleshin si të ishin në shtëpinë e tyre” [15]

Impenjimi i ushtrisë e kthente atë në një element për shpresa nacionaliste. Por, njëkohësisht ishte një kartë tepër e rrezikshme dhe që binte në sy. Pavarësisht se bota zyrtare italiane e mohonte atë kjo bëhej për të mos qenë të kompromentuar.[16] Nga këto lëvizje të politikës italiane mund të kuptojmë se rritja e tensionit në marrëdhëniet politike midis Austrisë dhe Italisë, nuk erdhi si rezultat i shfaqjeve irredentiste, por nga politika ekspansioniste e Italisë për t’u shtrirë në Ballkan.[17] Parë edhe në një këndvështrim tjetër, politika irredentiste krijonte plotësimin dhe sqarimin e politikës ballkanike të Italisë. Dhe kundërshtari i saj ishte Austro-Hungaria.[18]

[1] Gazetta “La Stampa”, La storia dell’Irredentismo. Torino 15 dicembre 1932, f. 3.

[2] Pseud Adriaticus Adriaticus. Da Trieste a Valona. Il problema Adriatico e i diritti dell’Italia. Editore Alfieri & Laroix, Milano 1918, f. 114.

[3] Gazetta “La Stampa”, La storia dell’Irredentismo. 15 dicembre Torino 1932, f. 3.

[4] Po aty.

[5] Gazetta “Piemontese”, L’irredentismo e la triplice alleanza. Nr 183, 5 luglio Torino 1883, f. 2.

[6] DDI. Terza Serie 1896-1907 Vol VIII . Nr 45 L’Ambasciatore a Berlino, Lanza, al Ministro Degli, TittoniIl T. Riservato 2315/170. Berlino 3 dicembre 1903, f. 39.

[7] Pseud Adriaticus Adriaticus, Da Trieste a Valona…., f. 8.

[8] Po aty, f. 9.

[9] G. Ascoli, Gli irredenti. Nuova Antologia, Terza Serie, Roma 1895, f. 48.

[10] Po aty, f. 50.

[11] Po aty, f. 36.

[12] Po aty, f. 37.

[13] DDI. Terza Serie 1896-1907 Vol VIII . Nr 45 L’Ambasciatore a Berlino, Lanza, al Ministro Degli, TittoniIl T. Riservato 2315/170. Berlino 3 dicembre 1903, f. 39.

[14] DDI. Terza Serie 1896-1907 Vol VIII . Nr 205 Allegato L’Ambasciatore D’Austria-Ungheria a Roma, Pasetti a Ministro degli Esteri Austro-Ungarico, Goluchowski. febbraio 1903, f. 163.

[15] DDI. Terza Serie 1896-1907 Vol VIII . Nr 610 L’Ambasciatore a Vienna al Ministro degli Esteri Tittoni. R. 1302/597 Vienna 31 agosto 1904, f. 501.

[16] DDI. Terza Serie 1896-1907 Vol VIII . Nr 610 L’Ambasciatore a Vienna al Ministro degli Esteri Tittoni. R. 1302/597 Vienna 31 agosto 1904, f. 502.

[17] DDI. Terza Serie 1896-1907 Vol VIII . Nr 613 Il Ministro a Belgrado, Guccioli, al Ministro degli Esteri Tittoni. Allegato Belgrado 1 settembre 1904, f. 504.

[18] A. Wernicke, Teodor Ipen dhe Shqipëria në fokusin e Perandorisë Austro-Hungareze…., f. 80.

“Serbët katolikë” – dëshira serbe për “ autoktoni “ në Ballkan

September 21, 2015 by dgreca

(A ishin serbët ndonjë herë të besimit katolik ?- Pjesa e dytë )/

Nga Fahri XHARRA/
Si u formua kombi serb? “ Vuk Karaxhiqi, Sima Sarajlija dhe Ilija Grashanini … por edhe Njegoshi vendosën që nga një grup besimtarësh ortodoks- Serbët, të krijojnë me propagandën e tyre “një lidhje gjaku “, pra një popull të “një prejardhjeje, një kulture, nje tradite dhe zakoni familjarë” (nga pjesa e parë). E kam një mëndim të posaçem për Vuk Karxhiqin, Sima Sarajlinë , Dositej Obradoviqin dhe Ilija Garshaninin, se sa të zotët që ishin ; nga një turmë besimtarësh ortodoks e krijuan një komb .Por edhe më e lakmueshme është se të gjithë “serbët” e përkrahën idenë e tyre , dhe askush nuk doli kundër ( nga ata ) që të thotë edhe më të voglën kundërshti.. Serbët e arsimuar janë të vetdijshëm për origjinën e tyre, mënyrën se si u krijuan dhe përpjekjet e mëdha të Kishës së tyre Pravosllave për të mbajtur gjallë “serbizimin” dhe popullin dhe “ popullin serb”. Pak ndryshe nga ne shqiptarët , apo jo?

Nejse , ku dhe pse ideatorët e kombit serb e “zbuluan se pse edhe ata paskëshin qenë të besimit katolik.
Thjesht por me mençuri : – Për të rritur besimin e të tjerëve se serbet janë popull i Ballkanit e jo ardhacak; për të shtuar kredibilitetin historik të një trashigimije të rrejshme se janë autokton të këtyre anëve atëherë patjetër duhen të ishin edhe të besimit katolik . Besimi katolik ishte feja e parë e kësaj ane të Europës ; vendasit e parë dhe të vërtetë e kësaj dhe asaj toke nga paganizmi kaluan në katolicizëm .Dhe, serbëve për të “fituar “ edhe nja 7- 8 shekuj trashëgimi të hershme të mileniumit të parë pas Krishtit në Ballkan patjetër iu deshtë që të rrejnë ( s`ka prova ) se edhe ata dikur ishin edhe katolik . Lojë me ne ,lojë me histori ?
Por është edhe tjetra ; përvetësimi më i lehtë i të gjithë shqiptarëve shkizmatik në gjiun e tyre !!!!!!
Lojërat historike e duan një themel të fortë , ato i merre era sidomos në këto anë nëse nuk janë të ndërtuar me gurë ciklopik , apo jo?

Serbët , kur është në pyetje kombi dhe “historia “ e tyre , atëherë ata nuk kanë kompromis, nuk i thërrasin schmittat në ndihmë por mohimin e rrenës së tyre. ( Ne, të vërtetën tonë e shqelmojmë pa dhimbje , “jo me njo, por me pesë a gjashtë “ )

“Srbi” katolici su slatki san SANU i srpske intelektulne elite koja bi voljela da Srbi liče na pravu naciju, da ih ima od sve tri vjere – i pravoslavaca i muslimana i katolika. SANU perfektno zna da, kako Sima Ćirković kaže -“nesvakidašnje” je da jedna nacija bude 99,9% potekla iz jedne konfesije i da je jedinirazlog zašto je neko Srbin – to što mu je neko tokom istorije ušao u srpsku crkvu. “ (Miroslav Çosoviq ) .

Pra ‘ serbët “katolikë” janë një ëndërr e ëmbël edhe per Akademinë Serbe (SANU) dhe elitën intelektuale serbe. Sepse për të u parë karshi botës si një kombi vërtetë , duhen t`i kenë prestarët e tri feve- pravosllavet , katolikët dhe muslimanët. SANU , shkëlqyeshëm e dijnë që një komb nuk mund të jetë 99.9% të një besimi ( në rastin e tyre , pravosllavë )

Sa për sot edhe këte: “Kombi serb nuk e ka asnjë shenjë të identitetit nacional përveç asaj që i takonin Kishës së Nemanjiqëve ( Nemanjasve, pra) , ( Lexoni studimet e pro.dr. Skender Rizajt ) sepse bile edhe kapuçi i tyre “kombëtar” shajkaqa nuk është më e vjetër se 100 vjet ( shajkaqen iu dizajnoi Austro- Hungaria pak para Luftës se pare Botërore )

Mu për këtë e pata edhe një kundërshtim të fuqishem me Bardhyl Demirajn dhe Anila Omarin të cilët me shkrimet e tyre , mundoheshin t`iu “ dhurojnë “ serbëve edhe nja 700 vjet histori të pa qenë ( Fahri Xharra :” Shkau (shqau ) “ i prof . Bardhyl Demirajt dhe prof. Anila Omarit (http://www.ikvi.at/?p=8825)

QEVERIA E KORÇËS NË KOHËN E FRANCEZËVE

September 19, 2015 by dgreca

Nga Vepror Hasani/

Qeveria e Krahinës Autonome të Korçës u vendos me qira në shtëpinë e zotit Lutfi bej Mehmeti. Anëtarë të qeverisë ishin 7 myslimanë dhe 7 ortodoksë: Shaqir Shabani, Tefik Rushiti (Panariti), Hysen Dishnica, Emin Rakipi, Qani Dishnica, Sali Babani, Haki Shemshedini (Mborja) Vasil Singjello, Kostandin Noçka, Rafail Avrami, Nikolla Evangjeli, Eftim Cali, Vasil Kondi dhe Llambro Mborja. Qeveria mblidhej tri herë në javë, por për shkak të problemeve të shumta që duheshin zgjidhur, nisi të mblidhej katër herë në javë. Në mbledhjet e qeverisë ishte i pranishëm edhe oficeri francez, leitant Barzhetoni, i cili më pas u zëvëndësua nga leitant Ern. Sikfrit

Sali Babani u emërua prokuror, Shaqir Shahini (Hoxha) gjykatës dhe Llambro Mborja kryegjykatës. Vendet e tyre si anëtarë të qeverisë u zunë respektivisht nga Selim Pojani, Mehmet Babani dhe Thimi Marko.
Në krye të xhandarmërisë lëvizore shqiptare u vendos kapedan Ferid bej Frashëri, i cili pas disa kohësh u dërgua si qeveritar në qarkun e Tomoricës. Drejtimin e xhandarmërisë e mori oficeri francez, kapedan Tyberi. Xhandarmëria lëvizore kishte këtë përbërje: 1 kapiten (longin), 1 kapiten (selaydin), 1 lietenan (toger) (Liza Kadiu), 1 lietenan (toger), Mehmet Qinami, 1 lietenan (toger) Tosun Selenica, 1 lietenan (toger) Ismail Panariti, 1 lietenan (toger) Qemal Panariti, 1 sulietenan (nëntoger) Senishti, 1 axhudan, 1 kapter, 12 reshterë, 20 tetarë dhe 5 kursimtarë. Xhandarmëria lëvizore për sa kohë vazhdoi lufta përbëhej nga më shumë se 1000 xhandarë. Ndërsa më pas numri i tyre zbriti në 500. Nga këta 36 ishin kalorës dhe 25 meqeraxhinj (comvoyans)

Prefekt policie u emërua Themistokli Gërmenji. Drejtor i parë i policisë u emërua Selim Emini. Në vend të tij, pas 4 muajve, erdhi Qamil Panariti, i cili qëndroi në këtë detyrë 13-14 muaj, deri në qershor të vitit 1918. Nënkomisar u emërua Xhafer Emini. U zëvëndësua pas 3-4 mujave nga leitant Voti. Ky i fundit qëndroi deri në mars të vitit 1918, kur drejtor i policisë së Korçës u bë leitant Gotie, ish qeveritar i Ostro-Tomoricës, ku tashmë qeveriste Ferit Frashëri.

Personeli i policisë së Korçës kishte këtë përbërje: 1 komisar (Xhafer Emini), 4 nënkomisarë, 15 policë, 2 enterpretër-sekretarë, 1 sekretar në Bilisht, 1 sekretar në policinë e tregut dhe 1 drejtor burgu. Policia e Korçës kishte degët e saj në Bilisht, në Bozhigrad, në Arzë, në Selenicë, në Vithkuq dhe në Pojan. Xhandarmëria e Korçës kishte këtë përbërje: 173 xhandarë, 15 kalorës, 1 kapiten (Ferit Frashëri), 1 lietenan (Hysen Fazliu). Sulietenan: 1 toger (Thanas Kota). Nëntogerë: 1 serxhan mazhor (Hafiz Hyseni). Kapterë: 8 serxhan beshtarë (Hafiz Hyseni), 16 kaporotë tetarë, 1 serxhan furnie (kursimtar).
Në krye të Doganës u vendos zoti Ymer Fazlli, i cili tregoi aftësi të rralla në drejtimin e saj. Në fund të muajit shkurt u vendos që dogana të quhej Oktrovë. Deri në muajin maj 1918 për çdo plaçkë që do të hynte në Korçë do të paguhej një taksë dogane 15%, ku nga kjo taksë përjashtoheshin drithi dhe bagëtitë (të imta dhe të trasha) për të cilat nuk paguhej asgjë. Për ushqimet, bulmetin, konservat, llampat, lëkurët, duhan etj., paguhej për okë. Për manifaktura, hekurinat, bojërat, certet, mobiljet paguhej sipas faturës. Taksa varionte nga 5-8-10-12-15-25 deri në 50%. Për pijet alkoolike raki, konjak, rum etj., paguhej 40%, ndërsa për birrën dhe verën jo. Në mesin e vitit 1918, taksa për pijet alkoolike u bë 100%, ndërsa për cincano, vermut, dhe birrë 40%. Vera u la pa pagesë. Për rakinë që vinte nga fshatrat paguhej një taksë prej 5 franga okën, ndërsa për atë që prodhohej në qytet 21 franga e gjysëm oka. Për cigaret paguhej 25%. Për periudhën 1 janar 1917 – 31 mars 1919, u realizuan 1,008,000 franga të ardhura.
Fill pas krijimit të qeverisë, u formua me urgjencë një shoqëri tregtare me një kapital prej 300,000 frangash, e cila mori përsipër sigurimin e drithrave për bukë të qytetarëve të krahinës autonome, pasi popullsia prej kohësh vuante mungesën e bukës.

Në tetor nisi ndërtimi i një spitali, i cili fillimisht u instalua në lagjen “Katavarosh” në rrugën e Maliqit dhe më pas në “Varosh” në shtëpinë e Mborjarëve. Numri i shtretërve ishte 28. Shërbimi ofrohej falas. Personeli i spitalit përbëhej nga 1 ikonom, 2 ndihmësmjekë, një infermiere (grua) dhe 1 gjellëbërës (kuzhinier).

Pas përmirësimit të gjendjes, në Korçë filluan të vinin turistë: profesorë, inxhinierë, doktorë, avokatë, tregtarë, fabrikantë, politikanë, korrespondentë të shtypit, përfshi këtu edhe korrespondentin e përgjithshëm të ushtrisë anglezë të Orientit, Ata vinin ga Franca, Amerika, Anglia, Italia e vende të tjera

BASHKIA E KORÇËS NË KOHËN E FRANCEZËVE

Këshilli i Bashkisë Korçë përbëhej nga 6 këshilltarë, tre myslimanë dhe tre ortodoksë: Belul Lutfiu, Mehmet Panariti, Nexhip Fehmiu, Thanas Viso, Ilo Protosingjelo dhe Mihal A. Mano. Personli i bashkisë përbëhej nga 1 inxhinier, 5 çaushë (policë), 20 fshesazhinj dhe tullumbaxhinj (ujitës) me 10 karro për plehrat, 1 kujdestar për çezmat, 1 kujdestar për kopshtet, 1 kujdestar për pastërtinë e sallahaneve (kasapanave) dhe 1 kujdestar për banjat publike. Mbledhejt e Këshillit të Bashkisë bëheshin një herë në javë, por pas punës mund të mblidheshin edhe 2-3 herë në javë. Detyrat e Bashkisë ishin: të kujdesej për pastërtinë dhe zbukurimin e qytetit, për zjarrin, (tullumbaxhinjtë ishin nën urdhërat e Bashkisë), dhe për udhët e qytetit që të bëheshin sipas planit urbanistik të përgatitur.

Bashkia e Korçës njihej si një nga më të pasurat në vend. Përveç ndërtesës që ishte pronë e saj kishte në pronësi dyqane dhe objekte të tjera. Të ardhurat siguroheshin nga taksat dhe oktrova (lloj takse), e cila më pas u bë pjesë e taksave doganore, të cilat hynin në arkën e Bashkisë. Bashkia kujdesej edhe për dy kopështet e qytetit

Edhe realizimi i të ardhurave deklarohej në mënyrën më transaparente. Në fund të vitit 1918, me vendim të qeveritarit delegat dhe Këshillit të Parësisë (këshilli i krahinës autonome), e dhjeta e drithit dhe e produkteve të tjera që paguajnë të dhjetë, u caktua të paguhej, në dhjetë një, d.m.th., çdo pronar të paguante 1 në 10 prej produkteve që kishte prodhuar. Në vitin 1919 nga e dhjeta e prodhimeve, arka publike e Korçës mori 2.500,000 franga, shumë më tepër nga sa ishte parashikuar (1,600,000 fr). Tejkalimi i të ardhurave u realizua nga ngitja e çmimit të bereqetit në 1.20 franga oka e grurit. Për këtë arsye, blerësit e së dhjetës e shtuan shumë kërkesën. Vetëm e dhjeta e Korçës u shit pothuaj 140,000 franga, prandaj edhe të ardhurat e këtij moti, sipas buxhetit të ri të vitit 1919 kapën shifrat e 2,725,000 frangave, ndërsa shpenzimet shkuan 2,510,000 me një tepëricë prej 210,000 franga. Sipas kronikave të kohës, punët e doganës dhe të oktrovës i vuri në rregull drejtori i saj, Ymer Fazliu, i cili u shqua për korrektësi dhe ndershmëri në punë. Që nga 1 janari 1917 deri më 31 mar 1919 të ardhurat që u realizuan kapën shifrat e 1,008,000 franga.

Pas sigurimit të të ardhurave, francezët filluan të hapnin vende pune. Tërë udhët e qarkut të Korçës u ndërtuan nën drejtimin e inxhinierit kapiten Dymonit. Mijëra argatë në ditë punonin për të ndërtuar ose për të ujdisur udhët. Inxhinieri leitant z. Bidon, sikundër dhe përpara z. Vylëri u përkujdesën për mademet eA qarkut të Korçës.

Në Vithkuq u gjend bakër dhe baltë tunxhi, në Boboshticë u gjend gaz (vaj guri). Deri më 1 dhjetor 1917 nga qymyriguri i Mborjes u nxorën 2,000,000 okë. Deri në fund të majit 1918 u shit me çmimin e caktura nga qeveritari, 5 franga qindi okë për civilët dhe 4 për ushtarët. U caktua edhe fondi për ndihmë publike.

Në fund të vitit 1917, kur hartohej buxheti i qarkut për vitin 1918 u vendos të fillonte edhe ndihma publike ashtu si në të gjitha shtet e qytetëruara. Do të ndihmoheshin të vobektët me të të holla, plaçkë, ose duke iu gjetur punë merreshin përsipër shpenzimet e varrimit për familjet e varfëra. ndihmoheshin familjet e xhandarëve të vrarë, pleqtë e pafuqishëm dhe nuk përpiqeshin për t’i ndarë njerëzit në ca të nënës dhe ca të njerkës, ashtu siç ndodh sot në Korçë.

Në vitin 1917 u caktua një buxhet prej 7,000 frangash. Shkollat, nga 30 që ishin në fillim, u bënë 60, numri i nxënësve nga 2,000, u dyfishua, numri i mësueve nga 70 shkoi në 130.

(Materiali i mësipërm i referohet librit të Petro Harizit “Historia kronografike e Korçës”)

Dossier- Kur Korça ëndërronte të bëhej qendër e rëndësishme e shërbimit ajror

September 19, 2015 by dgreca

Nga Vepror Hasani/
Ne Foto: 1925-Kur aeroplani zbriti për të parën herë në Korçë/
Ishte fillimi i vitit 1925 kur lajmi mbërriti edhe në qytetin e Korçës. Thuhej se një shoqëri ajrore do të niste nga puna së shpejti. Qytetet e Shqipërisë do të lidheshin me linja ajrore. Njerëzit, tani e tutje, do të udhëtonin edhe me aeroplanë. Thuhej gjithashtu se Korça do të shndërrohej në një nga qendrat më të rëndësishme të shërbimit ajror. Udhëtarët nuk do të rropateshin më nëpër automobila e nëpër rrugë të shkatërruara, të cilët në përfundim të udhëtimit e ndjenin veten të vdekur nga lodhja. Vetëm për të udhëtuar nga Korça në Tiranë duheshin së paku 12 orë, jo rrallë herë udhëtimi zgjaste edhe më shumë se 14 orë. Ndodhte që edhe automobilat të rrëzoheshin e të përfundonin nëpër humnera. Lajmi i përhapur për shërbimin ajror ishte mëse i vërtetë. Në Korçë, një grup njerëzish kishin kohë që punonin për përgatitjen e një fushe, (aerodromi), ku do të uleshin aeroplanët. Edhe gazetat e kohës kishin filluar të shkruanin për gjithçka ndodhte:

“Informohemi se aeroplanët e shoqërisë “Adria Aero Lloyd” arritën në Tiranë dhe për së shpejti do të nisnin fluturimin. Në qytetin tonë, (në Korçë), u gatit dhe vendi për të zbritur”.

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë 17 janar 1925).

Shtypi i kohës e përshkruante kështu mbërritjen e aeroplanit të parë, i cili ende po vononte: “Të gjithë presin me padurim aeroplanët. Puna e tyre qëndron kështu: kur aeroplanët ishin gati për të fluturuar për në Serbi, nga e cila kishte marrë leje shoqëria, zunë mjegullat e mëdha që e ndaluan fluturimin. Kur u hoq mjegulla i kish shkuar afati lejes. Kur shoqëria kërkoi leje të re, i ardhë disa vonime. Shoqëria, duke parë se do të zgjaste kjo punë, i zbërtheu dhe i dërgoi me anën e Trieshtit për në Vlorë. Sot, atje ka vajtur mekaniku i shoqërisë për të mbledhur copët dhe për t’i vënë në rregull. Kemi shpresë, për së shpejti do të fillojë fluturimi”.

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 14 mars 1925).

Nga sa shihet, shoqëria ajrore ishte në përgatitjet e fundit. Ende punohej për riparimin dhe rregullimin e aeroplanëve të vjetër. Megjithatë, banorët e qytetit të Korçës ishin mbërthyer nga një kënaqësi e jashtëzakonshme. Dëshironin ta shihnin qytetin sa më parë edhe me shërbim ajror. Ëndërronin mundësinë e udhëtimit edhe drejt vendeve të tjera të botës. Linjat ajrore edhe biznesin do ta bënin më të shpejtë dhe shërbimin postar më të sukseshëm. Gazetat e Korçës vazhdonin të informonin për gjithçka: “Për së shpejti do të vihet në veprim shërbimi postar me aeroplan dhe letrave për brenda Shqipërisë do t’u vihet pullë prej 30% ar”.

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 18 prill 1925).

Më në fund, pas disa muajsh pritjesh, aeroplani i parë mbërriti edhe në qytetin e Korçës. Ajo ditë u shndërrua në një festë të madhe. Nuk mbeti njeri, i madh dhe i vogël, pa shkuar në fushën ku zbrisnin aeroplanët. E vështronin atë send fluturues me një kërshëri të pafundme. Edhe piloti ishte një çudi më vete. Ai ishte njeriu që atë krijesë të rëndë metalike dinte ta ngrinte në ajër sikur të ishte një shpend prej vërteti. Me të mund të mbërrije edhe në fund të botës sa hap e mbyll sytë. Mbi të gjitha ata i gëzoheshin lajmit të përhapur se Korça do të bëhej një qendër e rëndësishme e shërbimit ajror. Korça priste të ishte një qytet ndryshe. Gazetat shkruanin: “Pardje ardhi për të parën herë në qytetin tonë nga Tirana një nga aeroplanët që do të udhëtojnë nëpër Shqipëri. Këtë javë, çdo dy ditë, ka ardhur dhe shkuar aeroplani. Udhëtimin Korçë – Tiranë e bën në 55 minuta. Siç lajmërohemi, shoqëria “Adria Aero Lloyd” ka hyrë në marrëveshje me qeverinë e Greqisë dhe Serbisë për një lidhje (linjë) me aeroplan dhe se qytetin tonë ka ndërmend ta bëjë një qendër të madhe aeroplanësh”

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 25 prill, 1925).
Njerëzit filluan të udhëtonin me aeroplan, por një farë frike e shqetësimi nisi t’i ndiqte që nga çasti i parë i fluturimit e deri në mbërritje. Askush nuk ishte i sigurtë nëse ky shpend i hekurt nuk do të pësonte gjë gjatë rrugës. Po sikur?… Kjo ishte pyetja. Atëherë aeroplani do të rrëshqiste me shpejtësi drejt tokës dhe do të humbiste diku në humbëtira të panjohura. Askush nuk do t’i gjente dot. Por, si gjithnjë, njeriu i merr parasysh të gjitha, edhe vdekjen. Ata nisën të udhëtonin, ndoshta për të mposhtur frikën një herë e përgjithmonë. U desh të kalonte vetëm pak kohë që udhëtimet me aeroplan të bëheshin të zakonshme. Më guximtarët ua kishin hequr frikën edhe të tjerëve. Megjithatë, pyetja, po sikur?… vazhdonte të qëndronte pezull. Në ato ditë të fluturimeve të para nëpër gazeta thuhej: “Aeroplanët udhëtojnë rregullisht Tiranë – Korçë nga 3-4 herë në javë. Gjithë populli këtë udhëtim e ka marrë pa frikë dhe udhëtojnë me një kënaqësi të madhe, por duke parë se fluturimi i këtyre aeroplanëve po bëhet vetëm me një shofer (pilot) na ngut që të kujtojmë këtë shoqëri që të marrë masa për të shtuar pilotët sa pa ngjarë ndonjë aksident. Këtë fjalë po e bisedojnë dhe gjithë populli zuri të frikësohet për të udhëtuar”. (Gazeta “Koha”, e shtunë, 27 qershor 1925).

Shqetësimi që i kishte ndjekur udhëtarët vazhdimisht se një ditë do të dëgjonin edhe për rrëzime aeroplanësh, ndodhi. Dukej sikur kishte qenë parandjenja e tyre, ajo që shkaktoi rrëzimin e tij. Meraku i përditshëm se diçka kishte për të ndodhur, kishte qenë një energji negative. Kështu përpiqeshin ta shpjegonin disa prej udhëtarëve. Lajmi për rrëzimin e aeroplanit përfshiu gjithë qytetin e Korçës. Ai ishte rrëzuar në malet e Grabovës. Në atë vend do të rrëzoheshin edhe aeroplanë të tjerë. Grabova po bëhej vend i frikshëm për pilotët që udhëtonin drejt Korçës. Rrymat e ajrit krijonin korridore pasigurie për aeroplanët. Sigurisht, lajmi për rrëzimin e aeroplanit nuk mund të mbetej jashtë vëmendjes së gazetarëve: “Lajmërohemi se rënia e aeroplanit pardje, të premte, u shkaktua sepse u vulos, (bllokua) vendi i benzinës dhe kur po fluturonte dymijë metra lart, pushoi të punojë motori. Piloti z. Noaek, një aviator i mbaruar, i cili meriton tërë përgëzimet, me një mjeshtëri të veçantë, e zbriti aeroplanin përmes shkëmbinjve në varret e Grabovës, pa pësuar asgjësendi pasagjerët, vetëm një krah i aeroplanit u prish

(“Gazeta e Korçës”, e martë, 3 nëntor 1925).

Pasagjerë të asaj ditë kishin qenë: drejtori i gazetës “Koha”, z. Koço Grameno, zonjusha Sabiha Vërleni dhe e ëma e saj.

Me qenë se në atë fluturim aksidental ishte ndodhur vetë drejtori i gazetës “Koha”, njëkohësisht dhe gazetar, ngjarja mundi të mbetej e përshkruar në të gjitha detajet e saj. Ja si e përshkruan Koço Grameno: “Të premten në mëngjes, më ora 10.00, fluturuam prej Tirane duke marrë drejtimin e ngahershëm për në Korçë. Koha ishte shumë e bukur, por kur arritëm përmbi malet e larta të Grabovës dhe të “Shën e Premtes”, ku ndodheshim 4.200 metra lart, dëgjojmë një trokëllimë të jashtëzakonshme dhe kuptuam se një rrezik i madh po na rrethon në mes të erërave dhe të maleve…” “… Aeroplani u rrëzua më mirë se 1000 metra poshtë dhe piloti nisi të vërtitë aeroplanin nëpër malet duke kërkuar ndonjë copë vend të vogël për të qëndruar edhe për të shpëtuar jetën tonë. Kur u afrua aeroplani afër tokave të maleve, dhe rrutulloheshe si ndonjë shpezë që rend për të hyrë në fole, i dëgjuari dhe shumë i lavdëruari pilot z. Ëalter Noaek, porsa pa një copë tokë të sheshme në malin kundrejt Grabovës, – por me qenë se vendi që do të lëshonte aeroplanë ishte shumë i ngushtë edhe pllajë,- e lëshoi më turi duke marrë ndër sy prishjen e mashinës, por vetëm shpëtimin e jetës tonë, dhe na shpëtoi pa kurrfarë rreziku dhe tronditje. Aeroplani qëndroi në atë copë tokë me dëme shumë të mëdha se iu dërmua përpara fena, rrota e mëngjër u bë spica, edhe krahu i mëngjër u thye, duke mbyllur portën e aeroplanit, e cila në atë moment sado e vogël që ishte, m’u duk si një portë tepër e madhe dhe zumë të përgëzojmë njëri-tjetrin për shpëtim të jetës tonë”.

Koço Grameni vijon rrëfimin e ngjarjes: “Pas një kohe shumë të shkurtër arritnë ndënjësit e katundit Grabovë me burra, me gra, djem, vajza për ndihmë dhe për shpëtim, duke na përgëzuar e duke na sjellë lehtësirat më të mëdha. Në këtë kohë, vështrojmë dhe z. Gani bej Shënepremten, i cili vinte pe Korçe për në shtëpi të tij. Që në rrugë kishte parë përpjekjet dhe rrezikun e aeroplanit dhe u derdh pa shpirt për të ndihmuar duke pandehur se mos ndonjë prej nesh ishte pa shpirt ose i plagosur. Disa grabovarë vrapuan e lajmëruan krahinarin e Shën e Premtes. Ariti me vrap duke marrë në dorëzim aeroplanë edhe duke u përkujdesur që të lajmërojë qendrën më të afërme që kish telefon, që të lajmëronte më të gjitha anët ngjarjen dhe shpëtimin tonë. Mjerisht, edhe për fat të keq, më i afërmi stacion ishte Gramshi, ku prej atje mban 9 orë larg, kështu që deri të nesërmen para darke mezi mundmë që të lajmërohen të interesuarit për ngjarjen tragjike dhe shpëtimin e jetës tonë. Këtu, brenda në aeroplan, ishin tre pasagjerë edhe piloti, katër: i nënshkruari, (Koço Grameno), zonjusha Sabia Serezi dhe zonja Filla Falli, (nëna e vajzës) Është për t’u çuditur pra, se që të tre pasagjerët që u ndodhmë, sado që pamë tërë rrezikun, ishim gati dhe jemi prapë gati e kurdoherë që në çdo rast të fluturojmë me aeroplan…” “…Ospitaliteti i katundeve Grabovë dhe Shën e Premte është i patreguar, andaj me këtë rast u faleminderit për mirësinë e tyre që treguan ndaj nesh…”.

(Gazeta “Koha”, e shtunë, 7 nëntor 1925).

Edhe të nesërmen, banorët u përfshinë nga një shqetësim i madh. Aeroplani kishte mbërritur në Korçë, por nuk zbriste dot në aerodrom. Cfarë kishte ndodhur? “Pardje, të shtunë, aeroplani q’ardhi nga Tirana nuk mundi të zbresë sepse nga mjegull e shumtë që kish rënë, nuk e çquante dot vendin e zbritjes, dhe pasi u suall rrotull qytetit disa here, u kthye prapë në Tiranë.

(“Gazeta e Korçës”, e martë, 24 nëntor 1925)

Më në fund, që nga dita e parë e fluturimeve me aeroplan kishte kaluar gati një vit. Kishte trokitur marsi i vitit pasardhës, (1926). Shërbimi ajror ishte bërë edhe më i mirë. Njerëzit nuk kishin më atë frikën e mëparshme për të udhëtuar me aeroplan. Edhe në rast aksidentesh mund të shpëtoje. Aeroplanët ishin të vegjël dhe pilotët i bënin zap. Edhe ne raste avarie e detyronin mjetin të ulej në vende të sigurta për pasagjerët. Megjithatë, tashmë gjithçka ishte përmirësuar ndjeshëm. Gazetat sërish informonin: “Që pasnesër, të enjte, do të fillojnë udhëtimet e rregullueshme, (të rregullta), me aeroplanët e shoqërisë “Adria Aero Lloyd”. Po të jetë kohë e mirë, do të vijë aeroplani pasnesër nga Tirana”. (“Gazeta e Korçës”, e martë, 30 mars 1926).

Madje jo vetëm kaq, e njëjta gazetë sqaronte: “Drejtoria e Përgjithshme e Postë-Telegrafit i bëri të njohur dje zyrës së postës së këtushme se që dje do të fillonte përsëri shërbimi ajror midis qyteteve Tiranë – Korçë, Berat – Vlorë, duke u nisur prej Tirane për në Korçë të hënë, të mërkurë dhe të shtunë, ora 6, dhe do të kthehet në Tiranë ora 8.30. Për në Berat e Vlorë do të niset nga Tirana, ora 6.30, dhe do të kthehet nga ora 10. Nga shkaku i kohës së ligë aeroplani nuk mundi të vijë dje”.

(“Gazeta e Korçës”, e martë, 11 maj 1926).

Gjithashtu po kjo gazetë, shkruante: “Sot arriti nga Tirana aeroplani dhe do të vazhdojë rregullisht shërbimin tri herë në javë për të sjellë postën dhe pasagjerë”. Përmirësimi i shërbimit ajror kishte nisur të ringjallte shpresat te banorët për shndërrimin e Korçës në një qendër të rëndësishme të shërbimit ajror.
(“Gazeta e Korçës,” e shtunë, 15 maj 1926),

Shoqëria po bënte të gjitha përpjekjet për përmirësimin e shërbimit, megjithatë rrëzimet e aeroplanëve ndodhnin kohë pas kohe, por pa ndonjë humbje jete. “Aeroplani që shkoi pardje për në Tiranë, ka rënë në mes të katundeve Sovjan dhe Symizë, (fshatra të Korçës). Pasagjerët nuk pësuan gjë”.

(“Zëri i Korçës”, e shtunë, 14 gusht 1926)

Megjithatë, me këto linja kishin filluar të udhëtonin edhe të huajtë. “Pardje urdhëroi këtu nga Tirana me aeroplan inxhinieri amerikan z. Vincent M. Pittsburgh, ai do të vizitojë qytetet principiale të Shqipërisë për të studiuar vendin”.

(“Zëri i Korçës”, e shtunë, 23 prill 1927).

Ndërkaq, shtypi sillte informacione të tjera: “Dje bëri udhëtimin e parë aeroplani i ri i shoqërisë italiane që bleu aksionet e “Adria Aero Lloyd”-it. Aeroplani është i ri, i markës “Junkers” dhe me shtatë vise (vende). Kishin hipur kryetari i shoqërisë, direktori dhe attaché millitaire, i Legatës Italiane. Z. Fazli Frashëri, i cili urdhëroi dje nga Tirana me aeroplan na tha se fluturimi qe fare i mirë, ndonëse piloti Italian udhëtonte për të parën herë në këtë udhë. Lajmërohemi se shërbimi ajror paskëtaj do të bëhet rregullisht dhe për së afërmi do të lidhet Vlora me Brindizin, ku është stacioni i hidroplanëve që udhëtojnë për në Athinë e Stamboll. Fluturimi do të fillojë rregullisht pasi të bëhen formalitetet e duhura midis dy qeverive”.

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 30 korrik 1927)

Gjithsesi, aksidentet ende vijonin: “Pardje , të shtunë, aeroplani kur po vinte nga Tirana ra afër Quksit sepse iu prish motori. Për fat të mirë asnjë udhëtar nuk pësoi gjë. Nga ky shkak shërbimi ajror u ndalua këtë javë”.

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 22 tetor 1927).

Ajo çka ishte shpresuar nga banorët e qytetit të Korçës, tashmë kishte nisur të bëhej realitet: “Sheshi i aeroplanit këtu në Korçë ka disa ditë që po shtrohet dhe po zgjerohet që të jetë për të zbritur aeroplanë të mëdhenj, që do të fillojnë të fluturojnë për së shpejti Tiranë – Korçë dhe Korçë – Tiranë. Kjo tregon se kjo vijë (linjë) do të ketë një rëndësi për shoqërinë e aeroplanëve, prandaj për ta shtuar rëndësinë do të ishte mirë që edhe çmimi për pasagjerët të mos ishte më shumë se ai i automobilave”.

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 16 qershor 1928).

Madje, “sipas një letre që i dërgoi shoqëria “Adria Aero Lloyd”, Ministrisë së Punëve të Brendshme, që më 1 gusht hyri në zbatim orari i ri i shërbimit ajror, si vijon: Tiranë – Korçë e vice-verca (vajtje-ardhje) çdo të martë e të premte. Tiranë, nisja ora 8, Korçë, arritja më 9 e 5. Korçë, nisja, ora 15 e 30, Tiranë arritje 16 e 35”.

(“Gazeta e Korçës”, e enjte, 9 gusht 1928).

Tashmë banorët e Korçës ishin familjarisuar me gjithçka që kishte të bënte linjat ajrore. Ata ishin miqësuar mjaft edhe me pilotët e aeroplanëve. Kur morën vesh që njëri prej tyre do të kthehej në Itali u dëshpëruan shumë: “Pas sa morëm vesh shoqëria “Aero Lloyd” ka qëllim të heqë pilotin simpatik z. Luigi Vernizzi i cili është i mirënjohur midis atyre q’udhëtojnë me aeroplan midis Korçës –Tiranë e vice-verca. Në rast që ky lajm vërtetohet do të jetë një humbje e vërtetë për udhëtarët, por jo dhe më pak për shoqërinë, sepse piloti z. Vernizzi me zotësinë e tij të çquar është garancia më e fortë për të gjithë ata që udhëtojnë me aeroplan, sidomos në këtë rrugë mjaft të vështirë. I lutemi pra shoqërisë, ta marrë në konsideratë lutjen tonë dhe të mos e transferojë pilotin në fjalë”.

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 16 shkurt 1929)

Ndërsa shoqëria në respekt të pasagjerëve të saj dha këtë përgjigjë: “Shoqëria “Adria Aero Lloyd”, të cilën e kanë në zemër zotërinjtë pasagjerë që udhëtojnë, siguron se nuk ka mejtuar kurrë të transferojë pilotin z. Vernizzi nga shërbimi ajror Tiranë – Korçë. Z. Vernizzi që prej 10 muajsh që gjendet në Shqipëri, dëshiron me gjithë shpirt të kthehet në Itali dhe shoqëria do të bëjë ç’të jetë e mundur të mbushë dëshirën e z. Vrenizzi duke i çmuar meritat që ka fituar në shërbimin e tij ajror… Drejtori Rag. Giuseppe Bertoço, (“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 28 shkurt 1929). T

Tashmë përveç qytetarëve, udhëtimi me këto linja po bëhej gjithnjë e më i frekuentuar edhe nga politikanët e vendit. “Dje në mëngjes ardhi këtu me aeroplan nga Tirana z. Xhavit Leskoviku, kryekonsull i Shqipërisë në Ysqyp të Jugosllavisë”

(“Zëri i Korçës”, e shtunë, i mars 1930).

Duket se shoqëria e fluturimeve ajrore ishte konsoliduar edhe më shumë. Në një përshkrim të shtypit thuhej: “Që prej një muaji shoqëria e “Adria Aero Lloyd” nga dy herë në javë i shtoi në tri herë udhëtimet e rregullueshme ajrore midis kryeqytetit dhe qytetit tonë. Po bëhen tri vjet që shërbimi ajror në Shqipëri, veçanërisht në vijën Korçë – Tiranë vazhdon rregullisht pa asnjë aksident. Jo vetëm aeroplanët janë në gjendje të mirë po edhe pilotët janë nga më të provuarit, edhe ay që ka udhëtuar dendur me këta aeroplanë e ndjen veten shumë më të sigurtë se çdo mjet tjetër komunikacioni. Me rrugën në gjendjen më të keqe dhe me automobilë të çkatërruarë, udhëtimi më i preferuar për në kryeqytet është aeroplani. Rregullisht, me automobil duhen 12-14 orë, shumë herë dhe më tepër, kurse me aeroplan arrin në më pak se një orë. Dhe përveç udhëtimit të gjatë, plot rreziqe e lodhje, në dimër nga lagështia, në verë nga vapa, njeriut i duhen dy-tri ditë për të marrë veten që shpëtojnë nga një udhëtim i lodhshëm, por fitojnë një ditë të tërë, e cila është tepër e vlefshme për cilindo”

(“Gazeta e Korçës”, e shtunë, 7 qershor 1930)
Gjithashtu, më pas do të vinte edhe një njoftim tjetër: “Që në fillim të këtij muaji shërbimi ajror Korçë – Tiranë që do të bëhet këto ditë, do të vijë në mëngjes ora 8.30 çdo të martë, të mërkurë e të shtunë dhe do të shkojë ora 4.30, gjithë po atë ditë.

(“Gazeta e Korçës”, e martë, 5 maj 1931).

Megjithatë asgjë nuk shkoi sipas dëshirës së banorëve, që Korça të ishte një qendër e rendësishme e shërbimit ajror. Sot edhe aerodromi ndodhet në gjendje të mjerueshme dhe askush nuk kujtohet për të.
Vepror Hasani