Histori – Page 571 – Dielli

Kur Patriarkana e Stambollit sulmonte Nolin

September 25, 2014 by dgreca

Nga Arben LLALLA/
Gjatë kërkimeve të mia për Shën Kozma Etolos në arkivën e revistës javore “EKKLISIASTIKI ALITHEIA” (E Vërteta Kishtare), organ zyrtar i Patriarkanës së Stambollit që ka qarkulluar nga viti 1880-1923, gjeta një artikull i botuar më 22 Tetor, 1922 kundër Imzot Fan Noli. Shkrimi fillonte me titullin ofendues për Nolin, Pseudopeshkopi Noli. Por në arkivën e kësaj reviste 1880-1923, nuk gjeta asnjë shkrim për Kozma Etolos, ky fakt më çuditi sepse si është e mundur që organi zyrtar i Patriarkanës së Stambollit nuk ka botuar asnjë shkrim apo studim rreth veprimtarisë së njeriut që disa vite më vonë do ta shpallnin të Shenjtë Kozma Etolosin. Qëllimi i kësaj reviste në ato vite ishte përhapja e ortodoksisë dhe greqizmin e popujve të tjerë ortodoksë jogrek. Në revistë botoheshin lajme nga vendet të ndryshme të botës ortodokse si dhe studime shkencore.
Revista zyrtare e Patriarkanës së Stambollit e ndërpreu botimin e saj në vitin 1923, për të rifilluar në fillim të viteve 1990, nga Instituti i Studimeve të Patriarkanës që gjendet në Manastirin Vllatadhon në qytetin e Selanikut.
Interesantë është fakti se revista në fjalë flet për një ngjarje të ndodhur para 3 vitesh(1919), dhe ky shkrim kundër Fan Noli bëhej pikërisht fill pas shpalljes më 12 Shtator të 1922, të themelimit të Kishës Autoqefale Shqiptare, vendim i dal nga Kongresi i Beratit. Një akt i lartë të realizimit të rrugës që nisi Fan Noli i vetëm më 1908, në Boston.

“PSEUDO PESHKOPI FAN – NOLIS- 22 Tetor 1922
Shumë dhe shpeshherë u shkrua për një farë kleriku shqiptar Theofan (Fan Noli) që i thotë vetes Peshkop, por që në përgjigje të kësaj asgjë nuk kemi botuar duke mos i dhënë rëndësi dhe duke mos e konsideruar këtë pretendim të denjë të vëmendjes. Por duke marrë shkas prej njëfarë lëvizje që nis prej këtij, në Shqipëri, për krijimin e Kishës Ortodokse Autoqefale, e konsideruam të dobishme të sjellim në dritë sa i përket Fan Nolit, dhe që ta njohin më mirë atë.
Theofan (Fan Noli), i ndodhur më 12 Shkurt 1919, si kryesues i një delegacioni Ortodoks Shqiptar, në Amerikë, u fut prej priftërinjve të tij në Konferencën e Kishës Laike Ruse që ishte mbledhur në atë kohë në Cleveland, si kandidat i denjë për gradën Peshkop. Kjo Konferencë në fakt e shprehu dëshirën që sipas përfaqësuesve të klerit dhe popullit të Kishës Ortodokse Shqiptare të zgjidhet Peshkop.
Kjo konferencë u mblodh gjatë Qershorit 1919, në Boston dhe njëzëri i zgjedhur dhe në prezencë të Kryepeshkopit rus të Amerikës Imzot Aleksandër, i rënë në gjunjë ju paraqit atij duke kërkuar bekimet e Hirësisë së Tij, i cili edhe e ledhatoi me dashuri. Ky fakt mjaftoi që brenda ditës të lëshohen prej shqiptarësh telegrame drejtuar Fortlumturisë së Tij Patrikut të Moskës, Imzot Tihonit, duke sjellë edhe firmën e Kryepeshkopit rus të Amerikës së Veriut Imzot Aleksandrit dhe duke kërkuar lejen për shuguruar në gradën e Kryepriftërisë së të zgjedhurit për Peshkop në mënyrën e përshkruar më sipër të Theofan (Fan Noli) që u përsëritën me telegrame të reja. Pas dy muajve nuk morën përgjigje. Gjatë Tetorit 1919, kohë kur në Nju Jork ndodhej Hirësia e Tij Mitropoliti i Odesës, Imzot Platon, në prani edhe të Hirësisë së Tij Kryepeshkopit rus të Amerikës, Imzot Aleksandër, u paraqit Këshilli, në atë kohë Sinodik, Peshkopi i Rodhostolit dhe aktualisht Kryepeshkopi i Amerikës së Veriut dhe Jugut, Imzot Aleksandri, i cili edhe denoncoi klerikun në fjalë mes të tjerave, për propagandë ateiste e në mënyrë të përsëritur tallje me ortodoksinë.
I thirrur urgjentisht në Nju Jork për të dhënë shpjegime, ai u përgjigj me refuzim për të ardhur i poshtë nënshkruari si “Peshkop Theofani (Fan – Noli), ai që shpalli veten e vet Peshkop në Kishën e Bostonit në mënyrën si vijon:
I ndodhur në kishë mbajti fjalim përmes të cilit pyeti popullin, nëse dëshironte t’i kryesonte ata si Peshkop apo si prift. Popullit u përgjigj me brohoritje se e donte atë si Peshkop, ky duke u bindur, siç deklaroi, dëshirës së popullit u vesh prej dy priftërinjsh me stolinë arkieratike dhe si kryeprift kreu liturgjinë hyjnore dhe në momentin e caktuar dhjak një shqiptar që më vonë e bëri prift. Që në atë kohë prej shtatë priftërinjsh shqiptarë, tre mbetën besnikë në kishën ruse dhe për këtë arsye u dëbuan prej autoriteteve shqiptare, ndërsa katër të tjerët pasuan të vetëshpallur Peshkop.
Duke përfituar pseudopeshkopi të bekimit që ju dha në Konferencën e sipërpërmendur nga ana e Hirësisë së Tij Kryepeshkopit rus të Amerikës, Imzot Aleksandër, hapi fjalë se prej tij u shugurua, pavarësisht përgënjeshtrimeve të përsëritura të cilat ka bërë Hirësia e Tij Kryepeshkopi rus i Amerikës, në gazeta shqiptare dhe angleze dhe në një letër të botuar në “Siying Church” në të cilën Hirësia e Tij sqaronte se bekimi me ledhatim ishte një pranim i thjeshtë dhe në asnjë mënyrë nuk përbën shugurim për të cilën kërkohen dy Peshkop. Kryerja e Liturgjisë Hyjnore dhe për pasojë ekzistencë e një kishe të hirshme, ndërsa zgjedhja ishte bërë në orën 5 pasdite në një sallë të zakonshme, ndërsa Hirësia e Tij Kryepeshkopi i Amerikës kishe të veshur vetëm raso dhe epikalimaf.
Se edhe ky vetë edhe grigja e tij e kanë kuptuar se vendosja e dorës mbi krye nuk është shugurim faktohet: a) nga fakti se kërkoi prej Hirësisë së Tij Kryepeshkopit që të kërkojë me telegram lejen për shugurim prej Fortlumturisë së Tij Patrikut Tihon, b) duke e përkthyer në shqip tipikonë (rendin) e dorëzimit në kryeprift duke e dërguar atë të shtypur tek shqiptarët më në zë dhe peshkopatës të cilët edhe i ftoi në shugurim, c) ju lut vetë ai, Hirësisë së Tij Mitropolitit Platon që ta shuguruar dhe shprehu gëzimin e tij sepse do ta dorëzojë ai i cili e kishte shuguruar atë në prift.
Gjatë muajve të parë të vitit 1920, Hirësia e Tij Kryepeshkopi rus i Amerikës së Veriut, Imzot Platoni, shpërndau qarkore për bijtë besimtarë të Kishës Ortodokse Shqiptare që t’i ruajë ata prej Peshkopit të vetëshpallur.

Josif Bageri pjesmarrës në meshën e parë ortodokse mbajtur në gjuhën shqipe në Durrës

September 22, 2014 by dgreca

Nga Arben LLALLA/
Josif Bageri është një nga figurat e njohura të kombit shqiptar, por për këtë figurë që ishte nga Reka ka shumë pak fotografi. Duke vëzhguar disa foto të vjetra të vitit 1914 që lidheshin me ardhjen e Princit Vidi më 7 Mars 1914, dyshova se në një foto ku ka shënimin e meshës së parë në gjuhën shqipe të mbajtur nga Imzot Noli në Durrës më 10 Mars 1914, ndodhet edhe Josif Bageri. Duke shikuar me vëmendjen veshjen e tij, krahasimet me foton e vetme që njihet, por edhe duke ditur se ai pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë jetoj në qytetin e Durrësi mendova se njeriu me shpinë dhe kapelen karakteristike mund të jetë Josif Bageri. Për të vërtetuar dyshimet e mia nëse ishte apo jo Jofif Bageri pyeta disa studiues, por nuk gjeta mbështetje të mendimit tim. Ishte Elida Jorgoni, studiuese dhe aktiviste e çështjeve kombëtare ajo që më tha: PO AI ËSHTË, JOSIF BAGERI. Kështu, pa asnjë mëdyshje ne tashmë mund të themi se burri i Rekës ka qenë në meshën e parë të mbajtur nga Imzot Noli në gjuhën shqipe në Durrës më 10 Mars 1914.
Ka qenë 10 Marsi I vitit 1914 ku në qytetin e Durrësit Fan Noli mbajti meshën e parë në gjuhën shqipe në kishën e qytetit. Në këtë meshë merrnin pjesë shumë figura kombëtare nga të gjitha trevat dhe që i përkisnin besimeve të ndryshme si mysliman, bektashinj, ortodoks, katolik.
Më 7 Mars kishte mbërritur Princi Vidi për të formuar kabinetin qeveritar më 17 të po atij muaj. Fotografia është ruajtur nga mbledhësi i dashuruar pas fotografive dhe kartolinave Marchese di San Giuliano (1852-1914), i lindur në Catania në Sicili. Ai shërbeu për pak kohë si ministër italian i punëve të jashtme nga dhjetor 1905 deri në shkurt 1906. Nga 1906-1910 ai ishte ambasador në Francë dhe Britaninë e Madhe. Ai përshëndeti zgjedhjen e Princ Wilhelm si monark të ri të vendit ballkanik dhe ishte një vëzhgues aktiv i ngjarjeve në Shqipëri në pranverën e vitit 1914.

PER KONTRIBUTIN E KLERIT KATOLIK NE SHPETIMIN E HEBRENJVE NE KOSOVE DHE MAQEDONI GJATE LUFTES II BOTERORE

September 20, 2014 by dgreca

Nga Agron Alibali/
Ndërkohë që Papa Francesku kryen vizitën e tij historike në Shqipëri me 21 shtator 2014 me një mision të lavdërueshëm paqëtimi dhe kujtimi, nuk mund të mos përmendim sot kontributin e rrallë të klerit katolik në Kosovë dhe Maqedoni për shpëtimin e hebrenjve, të kryer në bashkëpunim të ngushtë me popullsinë vendase shqiptare dhe maqedonase Dëshmia vjen nga dokumente të zbuluara në arkivat amerikane. Fjala është për një raport të shërbimeve britanike, që iu përcoll edhe autoriteteve amerikane, i cili përqëndrohet tek dokumentet e ndryshme të identitetit të lëshuara nga autoritetet shtetërore dhe fetare.
Dokumenti i datës 8 prill 1944, i titulluar “Shqipëria – kontrollet e brendshme”,shpjegon hollësisht dokumentet që përdoreshin dhe kërkoheshin nga autoritetet për të lejuar qarkullimin dhe qëndrimin në vend, si dhe mënyrën e përftimit të tyre.
Raporti është hartur nga një oficer i shërbimit të zbulimit britanik mbështetur në informata të vjelura nga nëntë hebrenj nga Jugosllavia dhe Bullgaria që ishin hedhur në Shqipëri për të shpëtuar kokën. Dokumentet kryesore të analizuara ishin letër njoftimi, deklarata gjyqësore, letër qarkullimet e automjeteve dhe dëshmitë e pagezimit.
Raporti zbulon tërthorazi ekzistencën e një rrjeti të mirëfilltë dhe të mireorganizuar, i cili ofronte dokumentacion zyrtar ose fetar për hebrenjtë e rrezikuar, si dhe organizonte tranportimin e këtyre individëve dhe pasurisë së tyre të luajtshme nga Kosova dhe Maqedonia për në Shqipëri.
Siç dihet, Shqipëria atëhere mbahej si vend i sigurtë për hebrenjtë, çka edhe shpjegon lëvizjen e organizuar drejt saj prej viseve kufitare.
Kësisoj, në sythin Testimonum Baptismi ose “Dëshmi pagëzimi”, raporti i zbuluar në arkivat amerikane përmend se prifti katolik i kishës së Ferizajt, emri i të cilit jepet si Joseph Radoha, u kishte lëshuar dokumente pagëzimi “shumë personave për t’i ndihmuar që të merrnin dokumente të tjera”. Burimi për këtë informatë ishte njëfarë Mosha Varon Marcus, i cili vetë kishte përfituar dëshmi pagëzimi prej priftit të Ferizajt.
Si i vetmi prift katolik atje, At Radoha kishte strehuar në kishë, dhe në shtëpinë e tij “shumë refugjatë, përfshirë jugosllavë, hebrenj, grekë, etj”.
At Radoha kishte – sipas raportit – lidhje të ngushtë me priftin katolik të Shkupit, i cili, nga ana e vet, ishte kanali kryesor për dërgimin e pasurive të luajtshme apo bagazheve të refugjatëve nga Jugosllavia e atëhershme për në Shqipëri.
Pêr priftin Radoha nuk dihet shumë. Në atë kohë, si edhe sot, Dioqeza e lashtë katolike e Ulpianës ishte thjesht në kuadër titullar pra jo funksional. Përmendim se Arqipshkv Titullar i Dioqezës së Ulpianës sot është Carlo Maria Viganò, një nga dijetarët më në zë dhe personalitetet më të shquara të Vatikanit dhe Nunc Apostolik në Shtetet e Bashkuara. Sa i takon At Radohas, ai ishte me prejardhje nga viset e Evropës
Qendrore dhe ishte caktuar të shërbente në Ferizaj. Po ashtu, sipas një burimi italian, At Jozef Radoha, ishte prift salezian dhe fliste mirë edhe italisht, pasi kishte studiuar në kongregacionin e Valdoccos, pranë Torinos, në Itali. Po sipas të njëjtit burim, rreth viteve 1942-1943, kur Kosova ishte nën administrim Italian. At Radoha u gjend në rrezik për t’u kallëzuar si “spiun rus” dhe u shpëtua nga njëfarë Sarcheletti. [Burimi: Luigi Sarcheletti – ADMA Verona].
Kurse peshkop në Shkup në atë kohë ishte Smiljan Franjo Cekada, i cili më pas bë anëtar i Koncileve të II të Vatikanit dhe Arqipeshkv i Sarajevês. Në Peshkopatën e Shkupit, është rasti për t’u përmendur se deri në vitin 1921 ishte si Peshkop Lazër Mjedja, i cili më pas u emërua Arqipeshkv i Shkodrës.
Nga raporti britanik i zbuluar në arkivat amerikane kuptohet qartë se etërit katolikë në Shkup dhe Ferizaj ishin kthyer në mbrojtës të devotshëm të refugjatëve të huaj – kryesisht hebrenj – që përpiqeshin t’i shpëtonin terrorit dhe përndjekjeve nazi-fashiste. Madje ata punonin në mënyrë sistematike, sikurse e përmendëm më lart, si njëfarë rrjeti i sofistikuar dhe i mirëorganizuar, duke ofruar strehim, dokumente pagëzimi dhe transport për në Shqipëri. Atje ata priteshin dhe strehoheshin në Shkodër, Tiranë, Kavajë, Berat , Vlorë e gjetkë.
Një ndër organizatorët e lëvizjes për pritjen dhe strehimin e tyre në Shqipëri ishte veterineri Behxhet Reso, nga Gjirokastra dhe banor asokohe në Tiranë. Sipas dëshmive të Behxhet Resos, të përcjella prej mbesës dhe nipit të tij, Rezarta dhe Indrit, në shtëpinë e tyre në Tiranë ishte strehuar për mëse një vit një Anna Sarpota së bashku me dy djemtë e saj nga Jugosllavia. Ata jetonin të gjithë bashkë si një familje e madhe, dhe sipas mbesës, “Anna dhe gjyshja e saj ishin bërë aq shoqe të ngushta, sa që kishin filluar që të thurnin me shtiza çorape së bashku”. Po ashtu, një inxhiner nga Polonia, me mbiemër Pozlowski
kishte qëndruar në shtëpinë e tyre për një kohë. Ai ishte ndarë nga gruaja e tij dhe nuk e dinte se ku ndodhej ajo.
Nga sa më sipër, disa përfundime paraprake mund të nxirren edhe sot e gjithë ditën:Së pari, angazhimi vetmohues i prelateve katolikë për shpëtimin e hebrenjve është faqe e lavdishme në historinë e Kosovës dhe Maqedonisë dhe duhet analizuar edhe në lidhje me politikën e atëhershme të Papa Piut XII, e cila është e diskutueshme edhe sot e gjithë ditën.
Së dyti, dhe duke patur parasysh pamundësinë për të mbajtur të fshehtë diçka të tillë në vende relativisht të vogla. kjo veprimtari kaq e gjerë, e dendur dhe aktive, në sfidim të hapur kundrejt autoriteteve të pushtimit, nuk mund të mos kryhej pa dijeninë, dhe për më tepër, pa mbështetjen e drejtpërdrejtë apo të tërthortë të mbarë shqiptarëve të Ferizajt me rrethe, si dhe popullsisë shqiptare e maqedonase të Shkupit, Këtu doemos përfshihej jo vetëm popullsia civile, por edhe administrata vendase.
Kjo faqe e panjohur e historisë së Kosovës, e cila pret të hulumtohet më tej, dëshmon për humanizmin, tolerancën dhe bashkëjetesën ndërfetare në Kosovë, dhe vërteton se, sikurse në Shqipëri, edhe në Kosovë e Maqedoni, strukturat shoqërore dhe fetare u angazhuan me kurajo e vetmohim për shpëtimin hebrenjve të Kosovës dhe të viseve të tjera të ish-Jugosllavisë.

KODRAT E “PARAJSËS”…

September 20, 2014 by dgreca

*Janë të lodhur netët nga vrasjet… Rroftë Krishti mbret…/
* Torturat si në kohën e invazioneve. Djegie,ngulje gozhdësh,copëtim mishi. Ashtu provoi prifti Don Ndre Zadeja.Si vdiq në Shkodër Simon Dragjati, Në fushë Krujë Baba i teqesë Myrteza Kruja,në Tiranë,Kol Kuqali…./
* “na lajmërojnë se në burgun e Shkodrës ka vdektë i mbytur nga torturat çnjerëzore Jakup Dervishi.Nga torturat e tmerrshme vdiq në burgun e Shkodrës Sadik Gruda…./
Nga Gëzim Llojdia/
Vitet‘50 gazeta Flamuri,botohej ne emigracionin shqiptar ne Itali
1.Nga kjo gazetë kemi shkëputur pasazhin e parë:Janë të lodhur netët nga vrasjet. Janë të mërzitshme sot kronikat nga përsëritja e tyre. Në vend të vazhdimit të jetës boerja e saj ishte çmenduria që pikasi nëpër qytete dhe rrugët e Shqipërisë. Jetët e ardhur me mundime nëpër familjet e varfra shqiptare nëpër shekuj të thinjur ,iknin çuditërisht çdo ditë në tokën që kishin luftuar brez pas brezi,por shpirti i një populli kurrë nuk vdesë. U dëgjua një pushkë. U hap qielli ikën retë,nuk vdes liria “:Rroftë Krishti mbretë”,pra rroftë “Shqipëria”.
2.Duke vijuar me këtë gazetë sjellim pasazhin e dytë:Torturat si në kohën e invazioneve. Djegie,ngulje gozhdësh,copëtim mishi. Ashtu provoi prifti Don Ndre Zadeja.Si vdiq në Shkodër Simon Dragjati,Në fushë Krujë Baba i teqesë Myrteza Kruja,në Tiranë,Kol Kuqali të cilët mbasi u torturuan u lëshuan nga dritaret e burgut
3.Dhe pasazhi i tretë i kësaj gazete thotë:
Nën një njoftim tjetër shkruhet se: “na lajmërojnë se në burgun e Shkodrës ka vdektë i mbytur nga torturat çnjerëzore Jakup Dervishi.Nga torturat e tmerrshme vdiq në burgun e Shkodrës Sadik Gruda.Një njoftim tjetër sjell këtë rast Përmendim vetëm se rreshter Hito Hitoja ka varrosur në një kanal të Korçës këta të internuam:ish-nënkolonel Tefik Hoxha,Baba Qazmi kryetar i sektit bektashi,At Josif Papamihali,kryetar i kishës katolike të Korçës. Me pushtimin e Shqipërisë nga ana e gjakësorëve të kuq, shkruan Dom Zef Shestani, Imzot Thaçi u ndry ne selinë e vetë,porsi në një kala tue prit qetësisht e i gatshëm menin bolshevikë .E pa priftin e tij të vramë e të burgosën,kishat të mbyllura kuvendet e profanume djelmin e nëpërkëmbur,por ai s’u shtrua deri kur ra si bien heronjtë. Mbas tij ra Emzot Volaj Ikpeshkvi i ri e i fortë, i cili aq shumë i shërbeu rezistencës kombëtare. Dhe nuk kaloi shumë kohë thotë Dom Shestani , që Imzot Gjini ,Abati i Mirditës, u martirizuar prej zhullivje të kuq e mbylli varg e të persekutuarve imzot Vicenc Prenushi,shqiptari,poeti,mbrojtësi i vlerave shpirtërore,që i gjallë i vuri Shqipërisë së tij kunore “Gjethesh e lulesh” dhe u shpërblye me një kurorë ferrash ashtu si mjeshtëri i madh në malin e kalvarit…. Shifra:Përqindja e vdekje tek të burgosurit është 20% në vit.

Shqiptarët ortodoks të Prizrenit

September 20, 2014 by dgreca

Shkruan: Fahri XHARRA/
Ne Foto: Familje shqipatresh ortodoks te Prizrenit/
“Mos i rrëmoni varret tona,na leni të qetë,mos i tundoni reliktet tona, o ju të padenjë,që mohoni vetën dhe prejardhjen prej nesh,për t’u shporrë sa më parë nga kombësia që e keni për krenari trashëgim nga të parët…” po të dëgjohej me kujdes,mbase dikujt do t’i bëhej, se dikush,nga andej,jeta në amshim,përmjet varrit, vijë një porosi,një dëshpërim,po pse jo me “meritë” edhe një mallkim,që u bëhet pasardhësve ilirë,që vendet e tyre/shtete/ po lënë “pus e dri” dhe shkojnë për të mos u rikthyer, ,po ç’është kjo? Këtë pyetje zhurmuese,për shurdhmemecët dhe të çoroditurit,do të kumtonte çdo varr,çdo sarkofag,çdo tempull,çdo shenjë,çdo asht,çdo rrashtë…( nga Dedë Mirdita) “
”Shkiejtë quheshin të gjithë ata të krishterë shqiptarë që ngelën nën ndikimin e Patriarkanës së Lindjes Kostandinopojes kur u be skizma ndarja e kishes Prendimore (Romake katolike) me Kishen Lindore(Ortodokse) ne vitin 1054. Nga fjala skizma ka dal fjala shkij shkja pra është emërtim shqiptar që emërtuan të gjithë ata që u shkeputen nga kisha katolike Perëndimore. Edhe pse ishin shqiptar, deri tash iu është “holluar” aq shume gjaku i pasardhesve, sa nuk do te diskutojme mbi cfaredo gjeje të rilidhjes me ta ,dhe se këtu askush nuk po kërkon vëllazerim apo bashkim me shkije por po bisedojmë me te dhëna dhe burime historike si u formuan serbët si komb , andaj është mirë ti dimë proceset e asimilimit te popullatës shqiptare qe per fat te keq ka qenë plagë e rëndë të cilin ende nuk kemi arritur ta zbërthejmë.
Pra ka te bëjë edhe me atë, aresyeja e ndarjës se kishes,.sepse ne nje moment historik, gjatë kohes se ‘çlirimtarëve’ otoman, popullata jonë ortodokse , i ka pasur vetem dy mundesi: te mbetet ortodoks, dhe te sllavizohet, ose te islamizohet, ‘turqizohet’ , qe kinse te shpetoj nga sllavizimi..Pra ,shkak i ndarjës edhe më të madhe të shqiptarëve otodoks- shkijeve të tokave tona në Mal të Zi, Maqedoni ,Sërbi dhe Kosovë nga trungu shqiptarë ka qenë edhe politika favorizuese e Turkut që i ka bër sllavëve nën presionin Rus ,për zhdukjen e elementit katolik shqiptar” .( F.Xh. Kush janë shkijet?)
Meqë po dua ta shtjelloj temën e ortodoksëve shqipëtar të Prizrenit , e që egzistimi i tyre
është i pa mohueshëm; e që humbjen e tyre e favorizuan rrethanat historike; e që humbëm shqipëtar të rrënjës , e që u zvogluam , e që sa humbëm shqipëtar ortodoks dhe tani janë të humbur nëpër serbistane, e që po aq apo 10 fishin e tyre pra të shqiptarëve musliman që iken shkuan apo u dëbuan në turkistane , po thirrëm në shkrime të freskëta
(Mitrush Kuteli Maj 1943, Prizren) të cilat e dëshmojnë këte që dua ta shkruaj.
Në Prizren, midis të vdekurve dhe të gjallëve e gjenë laramaninë historike të shqiptarëve , të cilët i ngjajnë shtresimeve shkëmbore nga e cila lëxohet evolucioni dhe historia e planetit ashtu mund të lexohet e kaluara e jonë.
”Ah, është fort e rëndë të vizitosh gjithë varret e një qyteti kaq të madh e kaq të vjetër, se janë të shumtë e të përhapur. Dhe shumë gjurma janë zhdukur. Po ne bëjmë sa mundim.- shkruan Mitrush Kuteli , dhe vazhdon : Përpara kësaj Xhamie ( Bajrakli Xhamia fxh)me minare çuditërisht të hollë, si fije kallmër, është një oborr dhe në oborr disa varre të vjetra zonjash e zotërinjsh, nga të fuqishmit e një kohe. Tani, kur asnjë dorë nuk zgjatet t’i përkujdesë, as varret as qoshkun aty pranë, pllakat e mermerta kanë rënë poshtë, ku i shkel këmba dhe i bluan koha. Megjithëkëtë më pëlqen t’i vështroj e t’i prek me gishtrinj. Sepse më duket se kur i prek me gishtrinj këto veprat e artit skulptural, i afrohesh shpirtit të artistit që i punoi.
Ja, të gjithë të vdekurit të këtushëm që flenë nën shenjën e komplikuar të svastikes ariane në trajtë dielli, që i patën sjellë dikur të gjallët, me bujë e me lot. Pastaj u ardhi radha edhe atyre të ikin nga kjo botë – si na ka për të ardhur edhe neve, nesër – dhe mbetën të shkretë.” Që aty te lumi duket, mbi një kodër, Kisha e Shën Spasit…. Kjo e ka historinë e saj. Sërbët e kanë djegur disa herë në kohën e Turkut .
”Varret e ortodoksëve, nënë sallkëmet e lulëzuar. Janë varre te kujdesur mirë këta të borgjezisë sërbe, zotëronjëse në vitet e fundit. Gurë me shkronja të arta, lule, fotografi.
Reshpërojnë gra shumë, veshur nër të zeza. Pata besuar, në fillim, se do ish ndonjë varrim, po jo. Sot qënka e Shtuna e të vdekurve, 22 maj 1943. Vaje e lotë shumë. …Aty, pranë njëj varri të freskët është shembur një grua e re dhe qan e lodhur, e dërmuar. Përtej, disa të tjera, me zhurmë. Disa gra rrahin të ngrehin që poshtë, me këshillime, një plakë që vajton edhe përsërit litaninë “dushe moje, dushe, dushe, dushe”, “shpirti im, shpirt, shpirt, shpirt”. Një tjetër i drejtohet të birit, që tretet brenda, me një fjalë sërbisht – një shqip: “sine – bir-o! sine – bir-o!” E qan e dëshpëruar. Është pa fjalë, ndonjë shqiptare tani e “sërbizuar”, po e cila birit të vdekur i thotë në gjuhën e vjetër gjith’ “bir-o”.
Edhe në kohën e vizitës së Mitrush Kutelit në qytetin e Prizrenit ishin edhe të gjallë e edhe të vdekur shqiptarët ortodoks të kësaj ane.“dushe moje, dushe, dushe, dushe”, sa do që mundohej të fliste serbisht e ngrata, nga dhëmbja e madhe e vdekjës i lëshontë thirrjet e saj melankolike , rrënqethëse dhe në gjuhën e të parëve ““shpirti im, shpirt, shpirt, shpirt”.
Pra në varrezet ortodokse të Prizrenit ndiheshin ofshamat ,klithmat vajtuese dhe dënesjet edhe shqip : “sine – bir-o! sine – bir-o!” E qan e dëshpëruar..
Me që nuk kemi shënime shqiptare për Dhimitër Çemeri-in , atëherë po thirrem në shënime serbe për Dimitrije Çemeri -kiçin (Dимитрије Чемерикић) , i cili e paska “mbledhur “ pasurinë e gjuhës serbe të “serbëve “ të Prizrenit.
Serbët e thërrasin Prizrenin Sërbski Carigrad ( Stambolli serb). Të vazhdojmë me Çemeri-n , një shqiptar ortodoks i cili e fliste shqipen dhe turqishten.
”Sipa serbëve ” e folmëja serbo-prizrenase i takon pjesës së dialektit serb të Prizrenit-Timokut. Karakteristiket e kesaj të folmeje janë ndikimet turke dhe shqiptare dhe gjuhëve tjera jo sllave, dhe nganjëherë fitohet përshtyepja që kjo është një gjuhë e huaj e folur serbisht. Gjuhën që e ka shkruar Çemeri-kiqi , gati që më nuk egziston.Fjalët e shënuara të Çemeri-t janë një enciklopedi në vete e Prizrenit (Б. Лијескић
објављено: 28.10.2013.)
” Po ne do vijmë tjetër herë t’i shkelim. Arrijmë në ura e fundit – urë e drunjtë. Duhet ta kalojmë. Ja aty, më të djathtë, një fushë e madhe me varre: Varret e musulmanëve. Rrasa të rrepta prej guri të hirtë. Shumica pa kryeshkrime. Disa që kanë, janë arabisht. Bari është i gjelbër, i freskët, po ne mundim të kalojmë përmes se dielli e piu vesën e mëngjesit. Aty nën një hije fle një njeri: i qetë, me duar nën kryë, pranë një guri. Si nesër do flerë gjith’ aty, po nën dhe, përgjithmonë.
Ah, këtu në varret e katolikëve të Prizrenit ka mbishkrime shqipe! Shqipe – në kohën e Turqisë dhe të Sërbisë! Është ky një afirmacion shqiptar i shkruar vendimtarisht dhe guximtarisht mbi gur, të cilin duhet ta nënvizojmë, me ngjyra të dukëshme, si një nga shprehjet e ndërgjegjes kombëtare. Emra të njohur: Shirokanj, Mjedanj e të tjerë.
Ja një varr mjaft i moçëm, me një kryq të rëndë. Dhe mbi kryq një mbishkrim: “Këtu pushojnë Balta e Mana Tarabolluzi të mbytun prej Lumjanve më 2 Tetuer 1880″. Kanë aty edhe fotografitë e tyre. Balta me kostumin si gjiritli, me pantallona të zeza të gjera; Mana në dimit e vendit. ( e përfundon shkrimin e tij )”
Fahri Xharra , 19.09.14 Gjakovë