Tomë Mrijaj/

Gjatë gjithë këtyre vitëve dhe dekadave që jetoj dhe punoj në SHBA, fati dhe historia më ka dhënë mundsi të njoh shumë figura dhe personalitete të shquara të botës shqiptare, të cilët në rrugë a forma të ndryshme ikën nga sketerra komuniste e diktatorit Enver Hoxha, që e kishte kthyer shtetin amë në një kamp burgu për popullin e tij. 

Une kam pas nderin dhe privilegjin të njoh nga afër edhe babain e Beqirit, Rasim Sinën, i cili ishte një figurë e dashur e komunitetit tonë, sepse nga valet e radios antikomuniste në New York, ai pasqyroj regjimin e egër komunist dhe tregoi vazhdimisht se rruga e jetës dhe shpresës ishte vetëm Amerika, për një jetë më të mirë për antarët e komunitetit tonë, sepse ishte model si vendi më demoktatik i botës. 

E them me plot gojën, se Beqiri që nga dita e parë kur shkeli në Tokën e Bekuar të Amerikës ishte dhe mbeti vijues i kujdesshëm i rrugës së babait të tij të paharruar.

Gjithashtu mund të them me bindje të plotë nga faktet historike, të përjetuara deri në ditët tona, se dyshja gazetareske Rasimi dhe Beqir Sina, atë e bir, janë dy gurë të çmuar të publiçistikës shqiptaro-amerikane për disa dekada me radhë, si dy breza të përkushtuar misionit të dashur e fisnik të gazetarit në studio dhe terren, duke përjetuar dhe pasqyruar ditë pas dite historinë e komunitetit tonë në SHBA. 

Midis shumë intelektualeve të shquar këtu, unë njoha nga afër mikun tim të mirë gazetarin e përkushtuar të komunitetit tone, atdhetarin e dashur të vendit të tij Beqir Sina, i cili është edhe biografi i shquar i qindra dhe mijëra ngjarjeve, kronikave, aktiviteteve me profile të ndryshme të njerëzve me nivele dhe profesione të ndryshme, që fati i jetës i kishte sjellë si emigrantë këtu, sepse kudo është kamera dhe penda e tij, për pasqyrimin me realizëm dhe në kohë reale të ngjarjeve brenda bashkatdhetarëve shqiptaro-amerikanë, detyrë të vështirë dhe fisnike, të cilën e ka bërë dhe e bën FALAS, me pasion e përkushtim fisniku, pa ndërprerje për shumë dekada deri në ditët tona. 

Ai, sot është emri më i mirënjohur brenda nesh dhe të tjerëve, që për një arsye a tjetër nuk munden të jenë sot në këtë ditë të rëndsishme të historisë sonë këtu. 

Të gjithë ne, që jemi mbledhur këtu sot, për promovimin e historisë së Beqirit, që është edhe pjesë reale e historisë së dhimbshme të miliona shqiptarëve të shtetit amë, të pushtuar keqas për pesë dekada nga komunizmi fatkeqsisht shqiptarë. 

Për hir të realitetit historik, duhet thënë, se për disa dekada në SHBA dhe në veçanti në shtetin e New York-ut me rrethina, shumë pak shqiptaro-amerikanë kanë njohur nga afër historitë e dhimdshme të familjes Sina dhe veçanërisht kalvarin e gjatë të mundimeve të familjes dhe gazetarit të shquar dhe stoik Beqir Sina. 

Nëna  e tij sokoleshë dhe fisnike Hane Sina, ishte një nënë e gjallë e pamposhtur dhe martire, e cila i mbijetoi me dinjitet vuajtjeve të njëpasnjëshme, që kaloi në kampin e vdekjes së ngadalshme, sikurse quheshin asokohe të gjithë kampet e zeza komuniste-naziste të përqendrimit dhe punës vdekjeprurëse së detyruar si skllevër, në fshatin e humbur në Savër të Lushnjës… 

Shqipëria e mjerë dhe martire njëkohsisht, gjatë vitëve të zymta 1944-1990, fatkeqsisht kishte 46 burgje të tmerrshme, që mund të krahasohen për krime sadiste me ato naziste të Mat’hauzenit dhe Aushvicit, si dhe asokohe ajo kishte dyfishin e kampëve shfarosëse të përqendrimit, ku u pushkatuan dhe vdiqen me qindra dhe mijëra personalitete dhe ajka të ndritur të atdhdashurisë, nacionalizmit dhe kuturës mbarëshqiptare, figura të papërsëritshme të kombit tonë, të cilët të gjithë sëbashku kishin përfunduar studimet e larta akademike në universitetet më prestigjioze të botës dhe Europës Perëndimore…

Me modestinë e tij karakteristike, Beqiri asnjëherë nuk ka folur dhe shkruar për historinë e tij dhe familjes, kalvarin e vuajtjeve të pambarim, që komunizmi dhe diktatori analfabet antishqiptar Enver Hoxha i shkaktoi atij dhe mbarë popullit hero shqiptar. 

Por, Sina në SHBA rilindi dhe u ringrit krenar plot dinjitet, sikurse Sfinksi, që nga rrënojat apokaliptike të vdekjes apo pluhuri i madh i diktaturës më të egër e çnjerëzore komuniste në botë. 

Këtu ai u shfaq me talentin e tij si një personalitet dhe figurë e shquar e diasporës sonë, duke bërë vazhdimisht me kamera dhe pendë dora-dorës historinë e komunitetit tonë, duke i pasqyryar ato në qindra dhe mijëra faqe shkrimore nëpër gazeta, revista, website rrjetet sociale bashkëkohore dhe kanaleve televizive shqiptare si korrespondent, në të gjithë trojet etnike shqiptare. 

Të gjithë e dijmë, se ku është prania e gazetarit të palodhur Beqir Sina, është përshkrimi i historisë me gëzime dhe hidherimet e saj dje dhe sot të komunitetit shqiptarë, në gjithë shtetet e Amerikës, atdheun tonë të dytë. 

Kushdo nga pjesëtarët e komunitetit, që ka shkruar një libër personal, me kujtime apo histori të komunitetit tonë, i është referuar vazhdimisht shkrimeve dhe kronikave të sakta të gazetarit të kudogjendur dhe të palodhur Beqir Sina. 

Ai vetë është një arkiv i gjallë realist, që do ta kishte zili çdo komunitetet joshqiptar, që vepron prej dekadash në SHBA, shtetin gjigand që me ose padëshirë dhe për arsye të evolucionit historik bluan në morsën e kohës histori dhe kultura të larmishme të komunitetëve të tjera joshqiptare.

Eshtë e dhimbshme të lexosh me shumë kujdes kujtimet e trishtuara plot emocione historike jetësore, të përjetuara për disa dekada në ferrin burg nga miku im Beqir Sina, gjatë kohës së barbarizmave të sundimit të sistemit komunist absurd në Shqipëri, në harkun kohor të viteve 1944-1990. 

Libri i ri: “Rob – Një biografi për dy kohë” (Tiranë, 2022), është një autobiografi e re rrënqethëse, me përjetime reale shkruar nga Beqir Sina, rrëfen fletë pas flete për vrasjen dhe burgosjen e lirisë, shpresës dhe të ardhmes të autorit. 

Ai me modesti gazetari profesionist e risjell veten e tij në dy kohë, njera brenda sistemit komunist në burgun e madh, ku e plandosi Shqipërinë regjimi i diktatorit Enver Hoxha, dhe tjetra kohë është drita dhe shpresa, që rikthehen tek zemra e tij e burrëruar, pas vitëve 1990 deri në ditët tona.

Libri në fjalë, i gazetarit veteran të komunitetit shqiptaro-amnerikanë Beqir Sina, vjen për herë të parë para lexuesve shqiptarë, me një histori rrëfimi plot përjetime emocionale të trishtuara, gjatë kohës së komunizmit të zi, duke na dhënë biografinë e vet në dy kohë ose përballë dy sistemeve në kontraditë të papajtueshme me njeri-tjetrin, mes komunizmit dhe demokracisë së sistemit kapitalist, ku tek kjo e fundit mbi të gjitha respektohen me ligj dhe praktikë liritë dhe të drejtat e njeriut. 

Vepra në fjalë, ka 416 faqe, ku fletë pas flete tregohet me detaje realiste jeta e vetë autorit në komunizëm dhe lirinë e ëndërruar, që ai më në fund e gjeti si shpresë të re vetëm në Tokën e Bekuar të Amerikës. 

Autori i autobiografisë së parë Beqir Sina lindi në Savrë të Lushnjës në vitin 1957 dhe fati i tij u vulos që në atë moment në megaburgun e zi të komunizmit. 

Zoti mrekullibërës, ishte dëshmitar i sprovës së jetës së tij, mes dy kohëve apo sistemeve që ai kaloi, duke mos u mposhtur mbi të gjitha nga brutaliteti i ashpër i diktaturës vampire komuniste. 

Ai e ndiqte me dhimbje famijen e pamposhtur Sina, të shpërndarë fatkeqsisht nga sistemi komunist mes dy kontinentëve Europës dhe përtej Oqeanit në Amerikën e Veriut. 

Pa lindur mirë, atij iu mohuan të gjitha të drejtat e njeriut, brenda burgut të  madh shqiptar. Dhe kështu vit pas viti, fëmija i brishtë i porsalindur në kampin e përqendrimit, ku iu desh të kalonte jetën në mjerimin familjarë dhe mizerje kolektive, që e kaploi fatkeqsisht vendin e shqiponjave nga viti 1944-1990. 

Personazhi kryesor i veprës autobiografike Beqir Sina, dora-dorës dhe në mënyrë kronologjike përshkruan realisht brutalitetin original të fytyrës hipokrite të regjimit fashisto-komunist, duke na e dhënë apo zbardhur për herë të parë për ne, që nuk e denim, realisht se si jetonin të zitë e ullirit bashkëvëllezërit tanë në Shqipëri.

Duke kundruar me kujdes faqet e librit historik, shohim se ai sjell një rrëfim pa kompromis, flet me dinjitet dhe me të njëjtin durim mbijetese që tregoi ai dhe familja e tij, gjatë viteve të gjata të vuajtjeve në Savër…

I uroj autorit dhe mikut tim të dashur gazetarit Beqir Sina suksese, për këtë libër të shkruar për popullin shqiptar në vendlindje dhe ne këtu në SHBA. 

Libra të tillë, me profile kujtimesh të papërsëritshme, janë të mirëseardhur, si gurë të çmuara në kujtesën e paharruar të historisë së popullit tonë martir.

Faleminderit për vëmendjen!

Dr. Ermelinda Kashah

Universiteti “Eqrem Çabej”, Gjirokastër

Lexova me vëmendje librin historik dhe voluminoz, të përgatitur me shumë kujdes nga studiues, intelektualë, personalitete të ndryshme nga trojet etnike shqiptare dhe diaspora, që e kanë njohur nga afër aktivistin e shquar shqiptaro-amerikanë Tomë Mrijaj, me titull: “Një jetë në shërbim të nacionalizmit, humanizmit dhe kulturës shqiptare”.

Gjithashtu ky libër i ri, është botuar mbas aktivitetit të suksesshëm të Sesionit Shkencorë, të mbajtur online në Prishtinë nga Shoqata Mbarëkombëtare “Trojet e Arbërit”, nën drejtimin e Kryetarit të Shoqatës Nue Oroshi, së bashku me stafin e kryesisë.

Të them të drejtën vepra në fjalë, më la mbresat e një studiuesi kureshtar, në qoftë se do ta quanim kështu.

Kur unë analizoj një libër, e kam sa të thjeshtë dhe të vështirë. E thjeshtë, përsa i përket fushës së njohjes dhe e vështirë kur dal përtej kësaj fushe.

Por në rastin në fjalë, pash që te ky libër gjeta elementet estetike si: e bukura, e shëmtuara, e madhërishmja, etj.

Mjafton të hysh në thellësinë e titullit dhe kupton se letërsia, historia dhe kultura shqiptare sot janë një.

Në fakt, që të jem e sinqertë, ky nuk është libri i parë që unë e kam lexuar nga studiuesi Tomë Mrijaj. I kam parë gjërat me themel, për vetë faktin se më është dashur të njihem se çfarë ka ndodhur jashtë Shqipërisë, të mendosh që ishim shqiptar dhe jetonim si me gjëmba me vëllezërit tanë kosovarë.

Këtë e vërteton më së miri edhe kopertina e pasme e librit, ku dallohet Shqipëria Etnike dhe kur shoh këtë hartë, mendoj se sa emocion përcjellim ne sot, që nuk na e ndalon më askush lirinë e të shkruarit.

Shkojmë më tutje. Në këtë libër kanë shprehur mendimin e tyre shumë kolegë të mi, për të cilët ruaj respekt dhe konsideratë, aq më tepër për faktin, që Shoqata Mbarëkombëtare “Trojet e Arbrit”, ku unë sot mbaj pozicionin e nënkryetares, është bërë si urë lidhëse me studiuesin në fjalë edhe me këta recensues dhe studiues, që kanë shprehur mendimet e tyre në këtë libër.

Po them edhe unë mendimin tim, për fushën që unë mbuloj.

I gjithë libri, të jep një ndjesi të veçantë, e tërë historia rrjedhë kështu, me një ndjenjë narrative reale, për kohët e ndryshme, që kanë bërë historitë e vendit, për referenca historike, për kontributin që ka dhënë atdhetari Tomë Mrijaj, për të qenë si emri i atdheut në kohën e vet.

Mënyra se si unë i kam konceptuar temat e veçanta në libër, më jep një frymë këndimi dhe përshkruan bindshëm konceptimet e kohës narrative dhe artistike, për të vazhduar më pas në perceptimin estetik të kohës.

Kjo bën që të pasurohet ndjeshëm koha në këtë hapësirë, ndaj koha e ardhmërisë për këtë atdhetar, paraqitet si kohë në korelativitet të ndërsjelltë me kohën e shkuar dhe të dyja bashkë në raport me kohën e tanishme.

Prandaj, ne në letërsi këtë lëvizje e quajmë narracion, i cili lëviz nga një pikë në tashmëri drejt një pike në kalueshmëri të afërt, në segmentet e kohës historike.

Prandaj dhe autorët ndjenjën e kohës e kanë dhënë sipas ngjarjeve, kurse ngjarhet janë të mundshme vetëm si lëvizje në hapësirë, gjë që ligjëruesit e kanë shfrytëzuar qartazi. Ato janë koha dhe hapësira si dy kategori të pandashme matematikisht.

Tre hallkat, ku janë mbështetur ligjëruesit e ndryshëm të punimeve interesante shkrimore në këtë librër, janë të evidentura qartas tek: Nacionalizmi, humanizmi dhe kultura.

Atëhere në mendje, të vjen pyetja: A mundet që këto tre pika të jenë të shkëputura njëra me tjetrën?

Përgjigja është jo.

Kur shfletoj librin më tej, kuptoj që ende s’e kam njohur këtë studiues, sepse karakteri im më çon drejt një largpamësie, që çdokush hedh në letër ato mbresa që nuk i thotë dot edhe në jetën e përditshme.

Por, për një gjë më vjen mirë: që ky atdhetar ka mbajtur kontakte me personalitete e emigracionit, si: Kapidanin e Mirditës Ndue Gjomarkun, mons. dr. Zef Oroshin, dom Anton Kçira, prof. Zef Neka, prof. Arshi Pipa, prof. Luan Gashin, Mërgim Korça etj., etj.

Pra, një njeri, që me të vërtetë është në fokus të studiuesve, tregon se gjithë jetën e tij ia ka përkushtuar kulturës dhe artit në veçanti.

Deri këtu jemi të qartë, por aman çështja fuqizohet me futjen e lexuesit (si unë për shembull), si pjesëmarrës aktiv në kodin e komunikimit.

Më bën përshtypje se si studiuesit Tomë Mrijajn e përshkruajnë në libër çështjen e kohës, gjë të cilën të them të drejtën ligjëruesit në libër e shpalosin me shumë realizëm.

Kjo e ka një mesazh. Leximi, është ngjarje në kohë dhe në bazë të tij, të gjitha përjetimet e tjera të kohës stabilizojnë një metatekst të ri.

Pra, që të arrihet te ritmi global, kjo i atribohet tekstit dhe ne jemi të ballafaquar me dy përjetime të ndryshme të kohës: atë të kohës fizike (që në rastin tonë ka të bëjë me shërbimin që i ka bërë atdheut), dhe atë të kohës vetjake.

Përse e them këtë?

Për të gjithë ato, që po i lexojnë këto rreshtat të mia, po jap arsyetimin tim: Institucioni i glorifikimit në një shoqëri, nuk ka kuptimin që kishte në shoqëritë e komunikimeve të vështira, të mundshme për tu kontrolluar.

Rrjeti i komunikimeve në Shqipëri, ishte i cunguar me botën përtej, kurse në Kosovë kjo gjë nuk ishte. Prandaj edhe ky atdhetar (Tomë Mrijaj), kalon përtej dimensionit të gjerësisë, shërbimit, universalizimit kulturor dhe intelektual (kujtoj, këtu intervista që i është marrë Tomë Mrijës në fq. 280, ku ai flet për Kongresin e Tretë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit).

Pra, kjo do të thotë se kjo figurë është shumëdimensionale dhe unë personalisht jo çdo njeri e vlerësoj, sepse të vlerësosh dhe të shkruash njëkohësisht, është përgjegjësi dhe ndjenjë, sesi vijnë rrëfimet në trurin tënd si studiuese.

Mua, nuk më pëlqejnë as lavdërimet e tepërta dhe të njëjtën gjë nuk do ta bëja kurrë, as për atë që shkruaj, sepse unë punoj në një fushë ku më duhet të shkruaj aty ku ka letërsi.

E ritheksoj, se kur mora librin në dorë, e kam parë me imtësi të madhe se si shkruanin të tjerët për të, por si natyrë e ftohtë që jam (sepse rrjedh prej kalldrëmeve të një qyteti gri) siç, – thotë edhe Kadareja, ky libër më ngrohu për disa arsye:

1. Dashamirësia që ju (Tomë Mrijaj), u keni dhënë njerëzve, shprehet në këto rreshta që unë lexoj.

2. Pyetja, që zakonisht të vjen ndër mend dhe nuk të largohet, është: “Po mirë, a i njoh unë sa duhet këto shkrues të ketij libri”?

Epoka e krenarisë kombëtare, aktivizon funksionin e artit si një makinë e prodhimit dhe stimulimit të ideve kombëtare edhe pse gjuha e figurës është mjaft e njëtrajtshme.

3. Duket se protoganisti i këtij libri, është besimtar i plotë dhe kjo më bën të kuptojë që ka punuar dhe i është përkushtuar kulturës shqiptare larg materializmave.

Si përfundim, i uroj ligjëruesve të veprës historike, kushtuar figurës së intelektualit të shquar Tomë Mrijaj, që të hulumtojnë dhe të botojnë sa më shumë libra të kësaj fushe, sepse ky lloj zhanri është nga më të arrirat sot për sot, në letërsi dhe histori.