Entela Binjaku – Dielli

Fushata ndërgjegjësuese kundër kancerit të gjirit

October 5, 2016 by dgreca

Nga Entela Binjaku /
Drejtore e Fondacionit “Harriet Martineau”/

Fushata ndërgjegjësuese kundër kancerit të gjirit/1 tetori shënoi celjen e fushatës ndërgjegjësuese të luftes kundër kancerit të gjirit.Në këtë muaj operatorët e shumtë nga fushat e shëndetit, bëhen pjesë e veprimtarive, që kanë në qendër rritjen e ndërgjegjes së shoqërisë për kontrollin dhe parandalimin e kësaj sëmundjeje.Një aktivitet i tillë u mbajt në mjediset e Fakultetit të Mjekësisë në Tiranë, ku (instituti jofitimprurës) “We speak science – ne flasim me shkencë” e themeluar në Boston, USA, nga motrat Detina (Harvard University) dhe Argita Zalli (Imperial College London) në bashkëpunim me studentë të këtij fakulteti, bashkebiseduan me pjesëmarrësit, rreth disa aspekteve të kësaj sëmundjeje.
Në këtë konferencë dr. Argita Zalli që punon në “Imperial College of London”, i informoi të pranishmit per trajtimin e kancerit të gjirit dhe gjetjet e fundit nga fusha e kërkimit shkencor.
Për një përfshirje aktive dhe të studentëve të këtij fakulteti pesë prej tyre mbajtën kumtesa, ku secili shpalosi aftësitë në drejtim të të folurit në publik, trajtimit me përgjegjësi të pyetjeve nga të pranishmit dhe vlerësimine nevojës për njohjen e thelluar të natyres dhe te pasojave që krijon kjo sëmundje.
Për një të ri apo të re, që do të diplomohet, këto njohuri shkencore janë me rëndësi nëformimin profesional, madje shkembimi i ketyre përvojave gjatë viteve te studimeve universitare, marrin një vlerë të rëndësisë së lartë. Pervoja e motrave Zalli, dy profesioniste që konkurojnëme dinjitet në tregun ndërkombëtar të punës,ishin të vlefshme edhe të nevojshme, per zgjerimin e njohurive profesionale dhe shkencore ne luften kunder kancerit te gjirit.
Ndërkohë për të krijuar një panoramë më të gjerërreth kësaj sëmundjeje, po citoj Prof.Dr. Lufti Alia sipas të cilit: “Lufta kunder neoplazive, aktualisht eshte prioritare ne sherbimet shendetesore, pasi keto semundje perbejne nje problem shqetësues mjekësor dhe shoqëror.
Neoplazite e gjirit edhe ne kete fillim shekulli vazhdojne te mbeten një ndër pesë “big killers” në përgjithësi në popullatë, por sic kuptohet ne veçanti jane ne vendin e pare per rastisjen dhe si shkak vdekjeje tek femrat.
Ne dy dekadat e fundit, neoplazite e gjirit jane shtuar si rastisja, madje jane bere shqetësuese sepse konstatohet shtimi i rasteve ne moshat e reja 25 – 45 vjeç, nje grup popullate qe deri tani ishte perjashtuar ne programet e “screening” te sherbimeve shendetesore te vendeve europiane.

– në Evropë diagnostikohen 210 000 raste te reja ne vit dhe 74 000 raste vdekje nga kanceri i gjirit.
– Neoplazite e gjirit perbejne 27 % te gjithe tumoreve te femrave.

– Ne Itali, çdo vit diagnostikohen 45 000 raste te reja ne vit, nga te cilat:
20 % e rasteve ne moshen nen 50 vjeç,
60 % e rastevee ndermjet 51 – 70 vjeç
20 % e rasteve ne mosha te avancuara.
– Kjo neoplazi prek nje ne çdo 10 gra.
Ndërgjegjësimi dhe parandalimi janë dy fjalët kyce të cilat lidhen ngushtë më faktorët rrezikues.
Ndër faktorët rrezikues përmendim:
Faktoret rrezikues te pamodikueshem:
-moshën: me rritjen e moshes rritet rreziku i shfaqies te tumoreve te gjirit;
-ndikimi i hormoneve: rastet me kancer te gjirit shtohen dhe per efekt te veprimit te zgjatur te
hormoneve, qe prodhojne vezoret para menopauzes. Grate me jete fertile te gjate rrezikohen nga
tumoret e gjirit kur shfaqen parakohe menstruacionet ashtu dhe menopauza eshte e voneshme.
– Aspekti i familjaritetit më këtë sëmundje: karcinomate gjirit jane te shpesh ne gra qe kane pasur
pjestar te familjes me kancer te gjirit ose te vezoreve (gjyshe, nena, motra, halla, tezja).

Faktoret rrezikues te modifikueshem dhe stili i jetes.
– Terapi zevendesuese me hormone, sidomos me medikamente me permbajtje estrogeni dhe progesteroni
– Moslindja fëmijë eshte nje faktor rreziku, qe kercenon per kancer te gjirit. Sa me shume shtatzani
aq me i vogel rreziku. Shtatzani para moshes 30 – 35 vjeç, duket se mbron nga rreziku per tumore
te gjirit”.Nese nje grua ka kaluar me pare nje karcinome te gjirit, rritet mundesia, qe tumori te
perseritet si ne te njejtin gji ashtu dhe ne gjirin tjeter.
– Mbidhjamosja eshte nje faktor rrezikues.perdorimi i ushqimeve me kalorazh te
larte rrit rrezikun.
– Pirja e duhanit eshte i njohur si nder faktoret më rrezikues.
– Alkooli. Rreziku i zhvillimit te neoplazive te gjirit, rritet ne propocion me sasine dhe kohen e gjate te konsumit te alkoolit nga femrat
– Djeta e varfer me fruta, perime dhe zarzavate
– aktiviteti fizik i kufizuar – jeta sedentare

Parandalimi lidhet me disa sjellje individuale ne jete, te cila ndikojne permbrojtjen e organizmit nga tumoret.
– Sot perdoren disa medikamente, te pergatitura nga lende natyrale, ose farmakologjike, qe ndalojne ose ngadalesojne rritjen e tumoreve.
– Dieta, e pasur me fruta, perime dhe me zarzavate te fresketa.
– Ndjekja e aktiviteteve fizike, sidomos ne menopauza.

Shenjat që sinjalizojnë një kancer të gjirit shprehen:
– Shenja e pare ne 80 % te rasteve eshteprania e nje kokrre (nyje) ne gji.
Me përparimin e semundjes, gjiri forcohet, lekura rrudhet e merr pamje si levozhga e portokallit, thithesi i gjirit fundoset, deformohet dhe me pas gruaja konstaton shfaqen nen sqetull te nje gjenderre, me konsistence te forte, çka deshmon per zhvillimin e metastazave.

Diagnoz e hershme, rrit mundesite te fitojme luften kunder kesaj neoplazie.
Per grate e grup-moshes 40 – 50 vjeç, sugjerohet te bejne çdo vit mamografi me pas nje ekografi, te shoqeruar me viziten e mjekut senolog.
Per grate e grup-moshes 50 – 75 vjeç, keshillohet te bejne mamografi çdo dy vjet.
Per grate e grup-moshes 40 – 50 vjeç, sugjerohet te bejne çdo vit mamografie me pas nje ekografi, te shoqeruar me viziten e mjekut senolog.
Për gratë e grup-moshës 50 – 75 vjeç, këshillohet te bejne mamografi çdo dy vjet”.
Ndërkohë në vendin tonë sipas “Institutit të Shëndetit Publik” rastisen 450-500 raste të reja me neoplazi te gjirit çdo vit, dhe zë vendin e parë ndër shkaqet e vdekjeve nga kanceri ne femrat.
Shumica e rasteve me kancer të gjirit tek ne, paraqiten me vonesë tek mjeku, në faza shumë të përparuara gjë e cila e vështirëson mjaft procesin e shërimit.
Po sipas “Institutit të Shendetit Publik”: çdo vit, në Qendrën Spitalore Universitare Tiranë (QSUT) janë diagnostikuar rreth 350 raste të reja me kancer gjiri me një prirje të lehtë rritjeje, me një kulm prej 443 rastesh në vitin 2013.
Krahasuar me vitet’80, ne vitin 2015, numri i vdekjeve në vit nga kanceri i gjirit është rritur më shumë se 3 herë.
Kanceri i gjirit nuk ështëmë “sëmundja që nuk më prekë mua apo familjarët e mij”, përkundrazi është një ndër patologjitë, që prek një numër të madh grashe.
Edhe pse në opinion ka një lloj frike nga vetë emërtimi, përvoja e profesionistëve ka treguar se parandalimi është i mundur falë ndërgjegjësimit për kontroll periodik dhe diagnostikim sa më të hershëm, duke e bërë më të lehtë procesin e kurimit.
Shkaqet pse gratë në Shqipëri diagnostikohen në faza tëpërparuara ku rezultatet e pritshme janëkryesisht pezmatuese lidhen me shumë faktorë të tillë si:
– ngritjen e pakët kulturore tëgrave për kontroll periodik shëndetësor;
– frika nga diagnoza dhe për atë që vijon;
– mendimi i stereotipizuar se “nuk mund të më ndodhë mua”;
– mosnjohja me faktorët rrezikues;
– mungesa e vlerësimit të simptomave në kohën kur shfaqen;
– shmangia ose mbajtja larg e përvojave të hidhura shëndetësore të mëparshme ne familje etj.
Shëndeti ndërthur në një nevojën për shërbime cilësore nga fusha të ndryshme, është i lidhur ngushtë me mjedisin përreth nesh si atë lokal, të shtetit ku jetojmë po ashtu edhe me atë global. Disa forma të shkatërrimit të mjedisit rrisin rrezikun për shëndetin. Ndaj edhe mbrojtja e mjedisit bën pjesë në programet e mjeksësisë parandaluese. Sipas studiuesve “puna në mjediset ku përdoret asbesti rrit rezikun e prekjes prej disa llojeve të kancerit”, po ashtu “ndotja e ajrit në nivelet larg standardes së lejuar rrit mundësitë për kancer të mushkërive që përbën edhe llojin më të përhapur të kësaj sëmundjeje”.
Për aq kohë sa shpërndarja e sëmundjeve është e ndryshme midis vendeve, rajoneve dhe shtresave të ndryshme shoqërore është e qartë se ajo ndikohet nga mënyra e të jetuarit, gjë nga e cila i jep udhë ndikimit të faktorëve shoqërorë. Faktorët shoqërorë ndikojnë tek mundësitë e njerëzve për t’u prekur nga disa lloje sëmundjesh si dhe në natyrën e kujdesit shëndetësor që marrin. Në vendin tonë faktorët e tillë mund të shpjegojnë pse gratë në vendin tonë vdesin më së shumti prej kancerit të gjirit dhe faktorë të tillë flasin për cilësinë që lë për të dëshiruar të shërbimit që marrin këto gra.
Pikërisht për këtë arsye kanceri i gjirit si dhe mjaft sëmundje të tjera, kanë nevojë për një trajtim të kombinuar të profesionistëve nga disa fusha të cilët duke i ardhur në ndihmë një gruaje që preket prej tij, i kanë ardhur në ndihmë mbarë shoqërisë.

“Trojet e Arbrit” dëshiron t’i shohë trojet shqiptare të bashkuara

August 24, 2016 by dgreca

Intervistë me Mr.sc.Nue Oroshi- Kryetar i Shoqatës së Intelektualëve Gjithshqiptare “Trojet e Arbrit”/

Intervistoi: Entela Binjaku/

Pyetje -Z. Oroshi si fillim urime për detyrën e re në drejtim të shoqatës “Trojet e Arbrit”! Cilat janë pritmënitë tuaja nga ky angazhim?

-Nue Oroshi– Fillimisht ju falënderoj për urimet që më jepni! Çdoangazhim kombëtar e shoh si një përgjegjësi që duhet kryer me punë konkrete. Tani më Shoqata “Trojet e Arbrit“ i ka kaluar dymbëdhjetë vjet të veprimtarisë aktive.Me plot sukses këtë Shoqatë e ka udhëhequr intelektuali dhe profesori Muhamet Shatri. Më31 Korrik pas dorëheqjes së parevokueshme të profesorit, kuvendi më zgjodhi kryetar. Profesori u terhoq për shkak të moshës por ai sërish mbetet aktiv. Hapin e parë që bëra si kryetar ishte të propozoja profesor Shatrin për Kryetar nderi të Shoqatës “Trojet e Arbrit” dhe kuvendi e pranoj me kënaqësi. Unë pres që të vazhdojmë punën që kemi bërë deri më tash në mbajtjen e sesioneve shkencore dhe botimin e librave enciklopedik që ndriçojnë me fakte shkencore historinë e vërtet të kombit tonë shqiptar.

Pyetje- Cili është aktiviteti i shoqatës suaj?

-Nue Oroshi- Shoqata“ Trojet e Arbrit” ka pasë një aktivitet të ngjeshur shkencor dhe kombëtar. Ajo ka arritur që t’i grumbullojë në gjirin e saj 150 intelektualë nga të gjitha viset etnike shqiptare dhe diaspora e madhe atdhetare. Deri tash kemi mbajtur katërmbëdhjetësesione shkencore, shtatë akademi dhe kemi botuar trembëdhjetë vepra enciklopedike me një vëllim të përgjithshëm prej rreth nëntë mijëfaqe. Duke qenë se ne jemi e vetmja shoqatë që mbajmë sesione shkencore në të gjitha trojet etnike shqiptare, si fazë afatshkurtër të punës sonë kemi planifikuar që sesionin e radhës ta mbajmë në Gjirokastër ku planifikojmë një sesion shkencor me temën bosht: “Shqiperia e Jugut përballë ekspansionit grek dhe qëndresa shqiptare”. Në vitin 2017 në Durrës kemi planifikuar që të mbajmë një sesion të veçantë shkencor për një ndër arkitektët e shtetit shqiptar, Imzot Nikollë Kacorrin, pasiështëdhe njëqind vjetori i ndamjes nga jeta të Imzot Nikollë Kaqorrit, ndërsa në Mitrovicë do të bëjmë promovimin e trembëdhjetë veprave shkencore, ku do të vizitojmë edhe Boletinin e Isa Boletinit, heroit tonë kombëtar.

Pyetje-Cilët janë bashkëpunëtorët më të afërt që ju keni dhe me cilët këshilloheni për kalendarin e aktiviteteve?

-Nue Oroshi- Bashkëpuntorë kemi shumë! Ifalënderoj të gjithë ata që na kanë përkrahur tash e dymbëdhjetë vjet me radhë! I falënderoj edhe të tjeët të cilët për një kohë të shkurtër kontribuan tek “ Trojet e Arbrit” por që e humbën kondicionin të japin kontribut më tutje sepse rruga e bashkimit kombëtarështë një rrugë jo e shkurtër, që kërkon përkushtim të madh dhe seriozitet të mirëfilltë,pa harruar asnjëherë ata studiues që kontribuan shumë por që tash nukjanë në mesin tone.Ndiej një dhimbje të madhepor jam njeri me fat që pata rastin të punoj ngushtë me të gjithëkëta studiues dhe atdhetarë.Kalendarin e aktiviteteve e ka bërë dhe e bënë kryesia e shoqatës “Trojet e Arbrit’’. Tash pas kuvendit kemi një kryesi të gjërë e cila në gjirin e saj ka njëzet e shtatë antarë të kryesisë nga të gjitha trojet shqiptare dhe diaspora e madhe atdhetare.Në kryesi kemi të pranishme pjesmarrjen e femrës intelektuale shqiptare, ku nga njëzet e shtatë antarë të kryesisë, nëntë janëfemra intelektuale. Një rëndësi te veçantë i kemi kushtuar edhe përfaqësimit rajonal, ku në kryesi kemi intelektualë nga të gjitha trojet shqiptare dhe diaspora e madhe atdhetare, pa harruar edhe perfaqësimin e moshave të ndryshme, duke pasur një përzierje gjeneratash duke filluar tek ma e reja e cila është në moshën njëzet e katër vjeçare dhe vazhduar tek më i vjetri që ka kaluar moshën tetëdhjetë vjeçare.

Pyetje-Sa anëtarë ka shoqata dhe si keni menduar të afroni pranë edhe të rinjtë?

-Nue Oroshi- Shoqata ’’Trojet e Arbrit’’ ka njëqind e pesëdhjetë antarë intelektualë nga të gjitha trojet shqiptare. Ne ju kemi dhënë mundësi të ligjërojnë edhe të rinjve dhe të rejave që janë në fazën e parë të zhvillimit të personalitetit të tyre shkencor. Në një lloj mënyre kemi shërbyer si një institucion shkencor qëju kemi hapur rrugën kuadrove të reja. Ne këtë aspekt jemi sërish të hapur që të bashëkpunojmë me brezat e rinj. Pa harruar edhe veprimtarët e vjetër kombëtarë që kanë marrë pjesë aktive me herët nëpër organizata dhe parti politike dhe që aktivitetin e tyre kombëtar e kanë shprehur përmes paraqitjes së punimeve me fakte dhe të argumentuarashkencërisht! Në këtë rast aty këtu kemi pasë kritika nga disa historianë të cilët ende nuk kanë dalur nga gëzhoja e mentalitetit komunist të të shkruarit të historisë. Ata harrojnë se një intelektual veprimtar në Diasporë që tërë jetën ja ka kushtuarcështjes shqiptare, pavarësisht se jeton në Evropë apo Amerikë, ka mundësinë të vizitojë arkivatqëndrore, dhe kësaj t’ibashkëngjisë edhe letrat dhe dokumentet e veprimtarëve kombëtarë, që, dorën në zemer, kanë qenë intelektualë të vërtetë, duke njohur nga pesë apo gjashtë gjuhë të huaja.

Pyetje-Pasi të përfundojë ky tur i qyeteteve kryesore të trojeve shqiptare si mendoni të vijoni me aktivitetet shkencore? Për sa kohë keni menduar të zgjeroheni me këtë kalendar?

-Nue Oroshi-Sa më shumë kalon koha dhe thellohemi në ndricimin e Historisë shqiptare, në pah dalin edhe shumë ngjarje dhe portrete historike për veprimtarinë kombëtare të të cilëve, ende nuk dihet asgjë ose kjo veprimtari është shtrembëruar aq shumë sa, që atdhetarët e vërtetë na i kanë quajtur me emrin „tradhtarë“, ndërsa tradhëtarët në të shumtën e rasteve na i kanë bërë atdhetarë. Por këtë mit të tyre e kemi rrëzuar për tokë. Për këtë arsye aktivitetet duhen mbajtur edhe në shumë qytete të tjera shqiptare, aty ku ende nuk kemi arritur të mbajmë sesione shkencore. Natyrisht që nuk do të lëmëmënjanë as Malësinë e Dedë Gjon Lulit,Prek Calit e Mehmet Shpendit. Edhe aty në një të ardhme të afërt do të mbajmë një sesion shkencor.Këtë kalendar nuk do ta ndalim deri sa t’ja mbërrijmë bashkimittë kombit shqiptar. Jemi të detyruar të bëjmë një punë të tillë për faktin se në këtë rast po e luajmë rolin e dy akademive shqiptare, që fatkeqësisht asnjëra nuk është në nivelin e duhur ta luajnë rolin e tyre historik për përgatitjen e një koncepti gjithkombëtar shqiptar. Dhe këtë punë për momentin po e kryen Shoqata e Intelektualëve Gjithshqiptarë “Trojet e Arbrit ’’.Përveç aktivitetit shkencor ne në të ardhmen do ta luajmë edhe një rol tjetër.Do t’ju shkruajmë kancelarive perëndimore që të na përkrahinkonceptin tonëkombëtar dhe të bashkohen Trojet Shqiptare në një shtet të përbashkët, ku ky shtet do të jetë i fortë si në aspektin politik po ashtu edhe në atë ekonomik, ndërsa disa aktivitete tjera do t’i bëjmë publike me kohën, pikërisht kur do t’ju afrohemi që t’i kryejmë këto cështje të nevojshme kombëtare.

Pyetje-Si do t’ua përcillni shoqërisë punën dhe kontributin e shoqatës suaj?

-Nue Oroshi- Punën tonë që nga themelimi e deri më tash shoqërisëja kemi përcjellë përmes mjeteve të shkruara, gazetave të ndryshme, televizioneve si dhe faqeve të internetit që sot janë duke e luajtur një rol mjaftë të rëndësishëm të informimit të shpejtë dhe të saktë. Personalisht nuk jam i kënaqur me përfaqësimin tonë nëtv qendrore si në Shqiperi po ashtu edhe në Kosovë dhe vise tjera etnike shqiptare. Të mos e paraqesësh një sesion shkencor me tetëdhjetë studiues siç ishte ai që e mbajtëm në Krujë vitin e kaluar dhe së paku mos të bësh një lajm, kjo cështje nuk do koment. Të bojkotosh sesionin shkencor për “Atë Gjergj Fishtën” mund të pyesimshikuesin se në shërbim të kujt janë televizionet tona qëpaguhen nga taksapaguesit tanë?Dhe nga ana tjetër pikërisht këto televizione shkojnë dhe i bëjnë reklamë një gjysëm poeti i cili në stilin e poezive ’’u rrit djali u ba burrë i thotë babës s’je kanë kurrë’’ bëjnë kronika të ndryshme dhe paraqitje spektakolare!

Pyetje-Cila është një ditë e zakonshme pune juaja?

-Nue Oroshi- Të them të drejtën shpesh herë ditët më zgjasin jashtzakonisht shumë ndërsa netët i kam shumë të shkurtëra, për faktin se jam i angazhuar në shumë drejtime. Fillimisht duhet të bëjë jetën e mërgimtarit të zakonshëm për të siguruar të ardhuratjetësore familjare, si dhe një pjesë e mirë për t’i ndarë për aktivitete kombëtare. Për këtë fakt kam hapur një firmë të vogël ku bëj shpërndarjen e verërave dhe rakisë së Kosovës në Gjermani, ku falë kësaj pune për një vit e gjysëm kam arritur që t’i kem tetë artikuj të gazetave gjermane që kanë shkruar për vererat e Kosovës, por duhet edhe shumë punë e angazhime që të vihen në vendin e duhur, verërat dhe rakia e Kosovës në tregun gjerman. Për këtë mëduhet të bëj edhe një punë të dytë, ku merrem me përkthime në Zyrën Federale të Migrimit, e ku vërtet më dhimbsen pa masë ato familje shqiptare,që po heqin të zitë e ullirit, duke marrë rrugëtime të gjata në Gjermani, por pa ndonjë mundësi që t’i njihet statusi edhe këtu në Gjermani. Më prekin thellë në shpirt sidomos femijët dhe vaji i nënave shqiptare!

Pjesën tjetër të kohës brenda ditës e kaloj duke kontaktuar me studiues nga të gjitha trevat shqiptare, dhe diaspora qoftë në përgaditjen e koncepteve organizative, qoftë në grumbullimin e punimeve të studiuesve por edhe duke degjuar këshillat dhe sugjerimet e shumta të tyre që në të shumtën e rasteve i marrë si këshilla serioze për aktivitete të mëtejme. Në mbrëmje shpesh herë më duhet të shkoj në takimet dhe mbledhjet e CDU-së, qoftë mbledhjet partiake, qoftë ato të Kuvendit Komunal të qytetit të Kielit ku ka tre vjet që jam deputet në këtë Asamble Komunale, njëherazi edhe sekretar i këtij Kuvendi që nga fillimi i mandatit tim në qershor të vitit 2013.

Pyetje-Sa jeni lidhur ndjeheni me komunitetin e shqiptarëve aty ku jetoni?

-Nue Oroshi- Ka njëzet vjet që jetoj në Gjermani. Asnëjëherë nuk e kam lënëmënjanë lidhjen me komunitetin shqiptar në Gjermani, e veçanarishtnë Kiel. Falë aktivistëve dhe veprimtarëve kombëtarë për këto njëzet vjetnëvarësi të periudhave kohore kemi organizuar demonstratat nëpër mbarë Gjermaninë, si dhe në qytetin ku banoj kemi mbajturtri demonstrata. Më pas kemi mbledhur mjete për Luftën Çlirimtare, e pas luftës kemi themeluar shoqatën shqiptaro- gjermane ’’Jetullah Islami’’, që e kemi pagëzuar me emrin e mikut tim që ka rënë dëshmor më2 Qershor 1999. Jetullahu ishte mik i yni dhe kemi pasur dhe kemi për detyrim që emrin e tij ta vendosim aty edhe ku e ka bërë vendin mëveprën e tij heroike.

Pyetje-A keni gjetur mbështetje nga partnerët gjermanë dhe cila është konsiderata e tyre për aktivitetin tuaj në drejtim të promovimit të kulturës shqiptare?

-Nue Oroshi- Gjermanët kanë një konsideratë të madhe për popullin tonë shqiptar dhe për kulturën tonë shqiptare. Flas këtu më shumë edhe për intelektualët, politikanët dhe ushtarakët Gjermanë të cilët u angazhuan që trojet shqiptare të kthehën nga perëndimi. Edhe në aspektin kulturor kemi mbajtur dhjetra tubime të përbashkëta shqiptaro- gjermane, ku kanëmarrë pjesë një spektër mjaft i madh i njerëzve të kulturës, artit dhe shkencës gjermane. Kjo nuk ka mbetur pa u regjistruar edhe në mjetet e informimit në gjuhen gjermane ku janë botuar dhjetra artikuj ,në bashkëpunim me Shtëpinë Filmike ’’Dig Doc’’ kemi arritur që t’i bëjmë dy filma Dokumentarë për Kosovë :’’7 Tage Kosova’’, dhe ’’Herkunfsland Kosova”. Vlen të veçohet fakti se në këta dy filma dokumentarë, siedhe në artikuj tjerë gjithmonë kam qenë i vëmendshëm që fjalën Kosovë, ta shkruaj “Kosova”, e jo “Kosovo”, siç prezantohet në të shumtën e rasteve në shtypin gjerman.

Pyetje-Cila është dëshira juaj më e madhe, një ëndërr që qëndron e heshtur por të cilën nuk keni hezitim ta ndani dhe me lexuesit?

Nue Oroshi- Unë kam dëshira që do të bëhen realitet dhe jo ëndrra. Dëshira ime më e madhe është të shoh trojet shqiptare të bashkuara. Do të punoj me përkushtimin më të madh që Trojet tona të bashkohen, në momentin që ato të bashkohen do të punoj që ky shtet shqiptar të udhëhiqet nga të rinjtë dhe të rejat që kanë talentin dhe dijën për t’i vuar gjërat përpara.E të rinjë dhe të reja të talentuar kemi mjaft, por atyre duhet t’ju japim mundësinë të tregojnë diturinë e tyre qoftë në aspektin politik, qoftë në atë shkencor, ekonomik ,ushtarak dhe shumë lëmi tëtjera.

Pyetje-Një mesazh në fund të këtij bashkëbisedimi…

-Nue Oroshi- Mesazhi im është mjaft i thjeshtë. Ta duam dhe respektojmëshumë më shumë njëri -tjetrin. T’i themi “ndal” orientimit të mbrapshtë politik që po bëjnë disa persona që në rend të parë e kanë vendosur interesin financiar, pa harruar se janë duke i shkaktuar shumë deme popullit dhe kulturës tonë kombëtare. Më shumë respekt për nënat dhe baballarët tanë shumë prej të cilëve janë tash tëmoshuar, sepse dhanë çdo gjë që të na përgatisin për jetë. Të kujdesemi për rininë tonë e cila në të shumtën e rasteve në mungesë të perspektivës po merr rrugën e gabuar! Mos të na kaplojë mendjemadhësia nëse arrijmë diçka në jetë, sepse sado i ditur të jetë njeriu, ai ka nevojë për këshillat dhe sugjerimet e miqve dhe dashmiëve që e rrethojnë!

Faleminderit

Për pak kulturë më shumë…

April 14, 2015 by dgreca

Shkruan: Entela Binjaku*
“Kultura është thesari më i çmuar i njeriut të qytetëruar, është stolia e mendjes, lartësimi i shpirtit, shkathtësia e ndjenjave, freskia e spiritës…”,- kështu thoshte më 1938 një ndër personalitetet e kulturës dhe gazetarisë shqiptare, z. Tajar Zavalani.
Por, si arrihet tek kultura? Si mund mbërrihet që ky mendim të kthehet në mendësi dhe bindje shoqërore?
Ky shkrim lindi pikërisht nga një refleksion i mbështetur në nevojën për të njohur shoqërinë në disa dimensione, siç është aftësimi emocional falë kulturës, leximit, si qëndron gjinia femërore në këtë lëmi etj.
Stimulimi emocional që arrihet falë teatrit, filmit, artit muzikor, librit etj., është një domosdoshmëri për vetë ekzistencën e njeriut si një qënie e përmbushur shoqërore. Në mungesë të këtij stimulimi, jeta karakterizohet nga një egërsi dhe agresivitet që shkon vetëm në rritje.
Edhe pse në dukje një parim i universalizuar dhe larg realitetit tonë, një vështrim në jetën e shoqërisë shqiptare mund ta pohojë këtë ide. Raporte ndërpersonale që tensionohen falë moskuptimeve apo keqkuptimeve, ndjesi të pashprehura falë varfërisë në fjalor, empati e kufizuar, indiferencë ndaj përjetimeve emocionale të tjetrit etj., janë disa nga elementët që përshkruajnë tablonë tonë shoqërore.
Edhe pse në këtë çerekshekulli jeta në Shqipëri njohu mjaft aspekte liberalizuese, sërish agresiviteti në shoqëri ka qënë gjithëherë i pranishëm dhe i shfaqur në mënyra e intensitete të ndryshme.
Po të vështrohet jeta e qytetarëve shqiptarë në të gjithë vendin, do të vihet re se për aspekte të stimulimit emocional nuk është menduar aspak, përkundrazi kësaj mungese i janë shtuar vështirësitë ekonomike, të përballimit të mbijetesës, të cilat në kushtet e zbrazëtisë shpirtërore bëhen edhe më të vështira. Shkaku i kësaj apo arsyet për këtë mund të gjenden kudo por në mënyrë të përmbledhur do të thoshim se vetë ngritja e kufizuar kulturore e shoqërisë dha premisa për këtë gjendje.
Pak ose aspak kinema, pak ose aspak shfaqje teatri, pak ose aspak shfaqje të muzikës serioze…kjo është situata e përgjithshme në çdo cep ku jetojnë qytetarët shqiptarë, edhe pse nevoja shpirtërore e tyre është e krahasueshme me cilindo qytetar evropian kudo ku jeton.
Megjithatë gjatë kësaj periudhe një ndër fushat që u pasurua mjaft në vendin tonë, ishte fondi i letërsisë në gjuhën shqipe.
Tituj të panumërt nga fusha të ndryshme të aktivitetit njerëzor, autorë nga më të vlerësuarit në botë, emra përkthyesish që u bënë të njohur, qëndrojnë përkrah emrave nga më mirët e fushës së përkthimit, etj.
Gjatë këtyre viteve shoqëria u njoh me emocionet e”Nobelit”, me konceptin e librave “më të shitur”, u njoh me letërsinë që vinte nga të gjitha anët e botës, duke pasuruar bazën e asaj letërsie klasike me të cilën ishte edukuar shoqëria që në periudhën e para viteve ’90 etj.
Por, a është kuptuar rëndësia e të lexuarit tek shqiptarët? Më tej akoma, në morinë e lexuesve, sa janë gra dhe vajza duke qenë se ato kanë një përgjegjësi të madhe edhe në edukimin e fëmijëve?
Për t’ u dhënë përgjigje këtyre pyetjeve është e udhës të japim disa përcaktime lidhur me rëndësinë e leximit. Ashtu siç veprojnë edhe studiues të ndryshëm në botë, edhe ne kemi nevojë të rekomandojmë në mënyrë të vazhdueshme lexuesit lidhur me efektet e letërsisë dhe të të lexuarit.
Duke i mëshuar universalitetit të rëndësisë së leximit, nisur edhe nga boshllëqet e sipërpërmendura, duke theksuar idenë se shoqëria ka nevojë për gra dhe vajza që lexojnë, letërsia bëhet një aspekt i domosdoshëm për përparim tek ne.
Jo vetëm si një element i zhvillimit të imagjinatës, as thjesht si mundësia e pasurimit të fjalorit, por tek letërsia qëndron fuqia e pasurimit të botës shpirtërore të njeriut.
Studiues nga kultura të ndryshme në botë kanë arritur në përfundime të rëndësishme sa i takon ndikimit të letërsisë në aspektin psiko- emocional të njeriut.
Konkretisht, disa studiues nga Universiteti i Torontos janë të mendimit se “vlera e letërsisë së lexuar qëndron në përpjestim të drejtë më aftësimin e lexuesit për të kuptuar dhe deshifruar veprimet e të tjerëve”. Sipas tyre, “sa më e vlerë të jetë letërsia e lexuar, aq më e lartë është shkalla e njohjes së përjetimeve emocionale tek të tjerët dhe tek vetja”. Gjatë punës së tyre ata panë se një letërsi e zgjedhur, rriste ndjeshmërinë ndaj emocioneve të të tjerëve duke ju dhënë madje atyre edhe shpjegime mjaft të thelluara.
Duke shqyrtuar edhe lexues të letërsisë “komerciale” e asaj fantastike-shkencore u vu re se edhe pse këto lloj letërsie figurojnë në krye të listës së “librave më të shitur”, nuk mund të japin pot ë njëjtin përfundim si lexuesit e rastit të sipërpërmendur.
Duke u kthyer në vendin tonë, shoqëria duhet të kuptojë se të lexuarit nuk është një mënyrë “për t’u arratisur nga realiteti”, as edhe një mënyrë “për të kaluar kohën”, por është mjeti për të rritur ndjeshmërinë njerëzore dhe forcën shpirtërore për të përballuar veprimtaritë e jetës.
Letërsia, duke na dhënë mundësinë të vendosim veten në vendin e personazheve, na ka ndihmuar të zbatojmë ndjesitë e përjetuara dhe aftësitë e fituara falë tyre, edhe gjatë gjithë aktivitetit tonë jetësor.
Duke njohur agresivitetin e jetës shqiptare gjatë kësaj periudhe, është e domosdoshme të ndihmohet jeta shoqërore duke jua bërë të qartë qytetarëve tanë këtë korelacion që ekziston midis ndjesive emocionale që kultivohen dhe procesit të të lexuarit.
Për të parë efektet që ka letërsia tek lexuesit, studiuesit e universitetit të Torontos shqyrtuan në mënyrë të krahasuar reagimet e lexuesve të letërsisë së lëvruar nga nobelistja Alice Munro, me të cilën është njohur edhe lexuesi shqiptar, me reagimet e lexuesve së një letërsie që kishte përftuar edhe cilësimin “best-seller”.
Elementi kryesor që i dallon këto dy lloj letërsish është fokusi: tek Alice Munro përqëndrimi është më shumë tek personazhet sesa tek veprimi apo intriga në vetëvete. Sipas studiuesve, rrëfimi i saj nuk vendos ato kufij të autoritetit që i kanë të nevojshëm shkrimtarët e tjerë që lëvrojnë letërsinë e tipit ‘best-seller”.
Vetë nobelistja e vitit 2013, Alice Munro me të cilën lexuesit tek ne janë njohur përmes romanit “Virgjëresha shqiptare”, nuk të thotë çfarë të besosh, por ashtu siç ndodh edhe në jetë, ajo nxit vetë lexuesit të paraprijnë reagimin e personazheve.
Është e pamohueshme që letërsia nxit fleksibilitetin emocional i cili është bërë kaq i nevojshëm në këto kohë kur raportet ndërpersonale mes njerëzve janë kthyer në thjesht formale, dhe ku vetë përfshirja emocionale në to është e ulët.
Librat janë një ushtrim i mirë për imagjinatën, e cila njihet për rëndësinë që ka në rezonancat afektive tek njeriu.
Ndaj qytetarët shqiptarë në përgjithësi duhet të kuptojnë se të lexuarit ndikon në kultivimin e atyre cilësive që kanë një rëndësi të madhe në dinamikën e jetës, siç është ndjeshmëria, empatia, thellimi tek aspektet emocionale, aftësia për të paraprirë reagimet e tjetrit etj.
Nëse në radhët e lexuesve, numri më i madh do të ishte nga gjinia femërore, kjo e dhënë do ta shtonte optimizmin tonë për një grua më të edukuar kulturalisht, të pajisur me një botë shpirtërore të pasur, emocionalisht më të përmbushur, me aftësi shprehëse të admirueshme etj.
Në kushtet kur jeta shoqërore në vendin tonë, nuk njeh shumë mundësi stimulimi emocional nga të tjera fusha të artit e kulturës, së paku leximi mund të plotësojë atë pjesë që mbetet në mungesë të tyre.
Një shoqëri më e lexuar në përgjithësi dhe një grua e lexuar në veçanti do të ndihmonte shumë edhe aspektet e tjera të zhvillimit kulturor. Ajo është një domsodoshmëri për shoqërinë, jo vetëm për ekzistencën e saj njerëzore, por edhe për aspektin e saj si qënie shoqërore. Një grua që lexon, ndër të tjera nënkupton një nënë të ardhshme me një botë shpirtërore të pasur, me një fjalor të edukuar, me emocione për të përcjellë, me ndjeshmëri ndaj së bukurës etj.
Për këtë arsye leximi rekomandohet dhe nxitet përmes agjencive të ndryshme që ka ndërtuar shoqëria, siç është edhe media, pjesë e së cilës janë edhe revistat. Ndaj për të mbërritur të përcjellim si një mendësi shoqërore pohimin e z. Zavalani është e nevojshme të “shfrytëzohet” çdo mjet që shoqëria ka krijuar për të përcjellë mesazhin e kulturës dhe të një shoqërie që leximit i avitet me dashuri dhe vullnet.
*Drejtore e Fondacionit “Harriet Martineau”.