Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Si është gjetur një ”IPad bizantin’” në anije të mbytje ndërtuar para 1.200 vjetëve

by

Arkeologët turq duke gërmuar një vend port në anën evropiane të Bosforit kanë zbuluar një objekt 1.200 vjet të vjetër prej druri të cilat ata pretendojnë se është ekuivalenti i lashtë i një kompjuter tabletë

Nga Gëzim Llojdia/
1.
Cfarë është një iPad ( aɪpæd / sy – pad ) është një linjë e kompjuterëve tabletë projektuar dhe shitur nga Apple Inc , e cila shkon iOS Apple . IPad i parë u lirua më 3 prill, 2010, modelet më të fundit të iPad ,Air iPad dhe gjenerata e dytë iPad Mini , janë shpallur më 22 tetor, 2013 dhe doli në shitje 1 nëntor 2013 dhe 12 nëntor 2013 , respektivisht . Ndërfaqja e përdoruesit është e ndërtuar rreth ekranit multi – touch të pajisjes , duke përfshirë një tastierë virtuale . IPad ka ndërtuar në Ëi-Fi dhe , në disa modele , lidhjes celulare .
Që nga qershori 2014 , ka pasur mbi 200 milionë iPads të shitur që nga prodhimi në vitin 2010.
2.
A janë njohur më herët këto pajisje ?Duhet të besojmë gërmimet arkeologjike që janë duke u kryer në një cep të kontinetit.
Arkeologët turq duke gërmuar një vend port në anën evropiane të Bosforit kanë zbuluar një objekt 1.200 vjet të vjetër prej druri të cilat ata pretendojnë se është ekuivalenti i lashtë i një kompjuter tabletë ,shkruan Rossella Lorenzi duke thënë se : Pajisja ishte një fletore dhe një mjet.
Shpikja bizantine u gjet në mbetjet e një prej 37 anijeve të zhvarrosura në fushën Yenikapi të Stambollit , një vend, që ka qenë në qendër të gërmimeve për 10 vitet e fundit .Gjithashtu i njohur si Theodosit Portit , u ndërtua në fund të shekullit të 4-t gjatë sundimit të Perandorit Bizantin Theodosit I duke kthyer në portin më i rëndësishëm tregtar të qytetit .
Ndoshta këto gjetje citon Lorenzi, i përkasin kapitenit të anijes ,dhe janë objekti prej druri , mbuluar në të cilin është gdhendur imët me dekorata , është madhësia e një tabletë moderne shtatë -inch , por është shumë më e trashë .Ajo përbëhet nga një grup prej pesë paneleve drejtkëndëshe gdhendur me korniza dhe të mbuluara me qiri . Shënime mund të merren në këto panele , siç tregohet duke shkruar në gjuhë greqisht e cila është ende e dukshme në qiri .
Një ” app ” primitive është fshehur në panelin e poshtme : kapak rrëshqitje duke zbuluar një pjatë të fshehur me hapësira të gdhendura .
” Kur ju tërheq pjesë rrëshqitje , nuk janë pesha të vogla të përdorura si një bilanc shqyrtim , ” tha Ufuk Kocabaş , drejtor i departamentit të Universitetit të Stambollit dega e arkeologjisë detare Projektit Hurriyet Daily Neës .
Që nga ajo ishte një anije tregtare ,mjeti ka gjasa që është përdorur për të vlerësuar vlerën e disa artikujve . Bilancet e shqyrtuara janë përdorur për të përcaktuar përmbajtjen e metaleve në xehe apo llojin e metaleve të çmuara në një aliazh .
Notebook nës do ta quajmë kështu ,do të mund të kryhet me lehtësi punën . Çdo panel përmban katër vrima – ata ishin shpuar në dy palë të tjera me qëllim që të lidhin fletoren së bashku , ndoshta me rripa lëkure .
” Yenikapı është një fenomen me 37 anijet e saj të mbuluar nga uji dhe produktet organike . Unë mendoj se këto produkte organike janë tipar më i rëndësishëm i gërmimeve , ” tha Kocabaş .
Anija e fundosur mbi të cilin u gjet” iPad Bizantine ” , ka një kohë datimi rreth shekullit të 9-të pas Krishtit.
Anija me kontejnerët që ajo që mbante ka lundruar në Detin e Zi ,ku kryheshin transportimi i mallrave nga Krimea në Kersonesos .Një ekip hulumtues nga Universiteti i Stambollit është tani atje duke kryer analiza në anijes ,ku sipas të dhënave 60 përqind e të cilave ka mbijetuar në gjendje të mirë , me qëllimin e të pasurit në lundrim e saj të vendosur përsëri ndoshta në vitin 2015 .

Kalendar-Sot, Pesëmbëdhjetë vjet nga çlirimi i Prishtinës

by

Sot shënohet 15 vjetori i hyrjes së pjesëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në Prishtinë dhe fillimi i largimit të forcave serbe nga kryeqyteti.
Çlirimi i Prishtinës dhe i gjithë Kosovës ndërlidhet me ndihmën e pakursyer të bashkësisë ndërkombëtare, të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të Bashkimit Evropian dhe të veprimit të drejtpërdrejtë nëpërmjet sulmeve ajrore të NATO-s kundër caqeve në ish Jugosllavi.
Përvjetori i çlirimit të Prishtinës, kryeqytetit të Republikës së Kosovës, shënon fundin e një epoke të gjatë të përpjekjeve tona për liri, demokraci, pavarësi. Në të njëjtën ditë, pa koordinimin e NATO-së, në Kosovë kanë hyrë edhe forcat ruse, të cilat janë stacionuar në Aeroportin e Prishtinës.
Për nderë të 11 Qershorit – Ditës së Çlirimit të Prishtinës, Komuna e Prishtinës organizon një varg aktivitetesh: Në Sallën e Kuqe të Pallatit të Rinisë shfaqet program i shkurtër artistik, flasin Drejtori i Arsimit, Jusuf Thaçi, dhe Kryetari i Komunës, Shpend Ahmeti, si dhe bëhet ndarja e certifikatave dhe dhuratave për vendin e I,II, III. Shpërblim po ashtu do të ketë dhe për esenë më të mirë në Konkursin në shkallë komune “Gjuhëtari i Ri 2014”. Po ashtu, do të zhvillohen dy ndeshje sportive miqësore në mes të ekipeve të Gjimnazit “Sami Frashëri” të Tiranës, dhe Gjimnazit “Sami Frashëri” të Prishtinës:
Kurse, Qendra Kulturore e Fëmijëve, pasdite organizon koncert me këngë dhe valle në Sallën e Kuqe, si dhe ekspozitë me punë dore nga fëmijë të shkollave fillore.(Bota Sot)

Beteja e Paqenë e Kosovës më 1389

by

Ndodhia në rrjedhë të poshtme të lumit Llap në verë të vitit 1389 ishte moment historik pa asnjë ndikim për ndryshime të marrëdhënieve ekzistuese në vendet e përfshira në ngjarje. Ajo ngjarje në historiografi depërtoi ngadalë dhe u ngulitë me emërtimin Beteja në Fushën e Mëllenjave (Kosovo Polje, në serbisht) apo Beteja e Parë e Kosovës e vitit 1389, duke e mveshur me përmasa fantastike.
Lënda burimore udhëpërshkruese, folkloristike, anuare dhe kronikale, që i bënë jehonë asaj ndodhie është e vëllimshme, por shumë kundërthënëse njëra me tjetrën deri në absurd. Botimet letraro-kronikale me origjinë sllave, turke, persiane, greke, latine, shqiptare, hungareze, frënge e të tjera, janë ngritur më vonë për qëllime politike të palëve të interesuara. Domethënë, për afirmimin e hapave të rinj pushtues perandorak osman dhe Islamit drejt Perëndimit dhe Lindjes së krishterë, nga njëra anë, dhe përmbushjes së kërkesës për krijimin dhe forcimin e një muri kundra-osman të gjithëkrishterë, në anën tjetër. Motivet fetare të krishtera kundra-islame në kronikat e shkruara europiane do të forcoheshin veçanërisht pas shekullit XVI, pikërisht si produkt i lëvizjeve të reja kulturore e politike nën çatinë e Humanizmit, të Renesancës, të Reformacionit dhe të Kundëreformacionit. Përfundimisht deri në këtë kohë ndodhi kalimi masiv në Islam i shqiptarëve ortodoksë shënsavianë e shënklimentianë në ish-provincat romako-bizantine të Dardanisë dhe të Maqedonisë, që pati për pasojë edhe depërtimin e motiveve fetare islame në kujtesën historike shqiptare për Ndodhinë në Kosovë në vitin 1389.
Në këtë kumtesë jepen kronikat lindore dhe perëndimore të krijuara në rrjedhë të historisë nga fundi i viteve të 80-ta të shek. XIV deri në fillim të viteve të 70-ta të shek. XVII. Këto dokumente, që mund të studiohen nga çdokush, provojnë mosndodhjen e të ashtëquajturës “Betejë në Fushë të Mëllenjvave” më 1389.
Për burim të parë me origjinë osmane, i pari i njohur deri tashti, ku zuri fillin versioni zyrtar osman për Betejën e Kosovës, është poema “Iskender-name” e poetit Ahmedije të Anatolisë e përfunduar më 13 Mars 1390. Ndërkaq trajtimi kohor i ngjarjes në Kosovë, më 1389, nisi me veprën “Bāzm u râzm” persisht të Azis ibn Ardäshira Astrābādija, e përfunduar më 1398. Ky krijues jetoi në oborrin e një emiri të pavarur, ndaj e dha dritën e gjelbër për komplotin ushtarak në taborin e Sulltan Muratit. Sipas tij Murati I, si dhe biri i tij, Jakubi, u likuiduan me komplot nga i biri, përkatësisht vëllai, Bajaziti I. Kjo dritë më vonë do të mjegullohet me versionet zyrtare për vrasjen e Muratit I, shkruar nga kronistë dhe historianë oborrtarë, nisur me veprën “Menakib-name” të Jahshi Fakih-ut, shkruar nga bashkëkohësi i ndodhisë. Fakih ishte i biri i Iljasit, imam i Bajazidit I dhe vdiq para vitit 1413.
Vepra e Fakihut u bë bazë e fortë për pretendimet e tjera historiografike osmane për Ndodhinë në Kosovë, më 1389. Pasoi historia e Mulla Shukrullah-ut: “Behxhet-ut Tevarih”, e përfunduar më 2 nëntor 1459. Versionin zyrtar osman e shpini edhe më tutje kronisti i quajtur Enver, në veprën “Düstür-name” të viti 1464. Tri vjet më pas u përfundua vepra historiografike madhore: “Tevarih-i al-i osman” e Uruxh-it, e shkruar deri në vitin 1467, i cili u mbështet kryesisht në veprën e Fakihut, të cilën e përfilli edhe historiani zulmëmadh, Ahmed Ashik-pasha Zade, në veprën e njohur me emrin “Menakib“ ose “Tevarih-i al-i Osman”, të shkruar deri në vitin 1484. Pasha Zade jetoi dhe veproi në Shkup në vitet 30-50 të shek. XV, ndaj veprën e pasuroi edhe me të dhëna nga kujtesa historike në Kosovë. Mirëpo, me ndikim të madh në historiografinë botërore do të bëhet “Kitâb-i Cihan-nümâ” i Mehmet Neshriut, e shkruar midis viteve 1484-1493, e fryrë me të dhëna fantastike.
Kujtesa historike në Europën Juglindore për ngjarjen në Kosovë, më 1389, gjeti pohim në “Kronikën turke të Janiçarit” të Mihail Konstantin – Ostrovicës, e shkruar në vitet 1491/92, për nevojat e mbretit të Hungarisë. Pas kësaj kronike vije historia e rëndësishme “Hesht behisht” e Idris Husam ed-Din – Bitlis, e përfunduar në vitin 1505, ndërkaq kjo u ndjek nga historia, gjithashtu madhore, “Tevàrih-i âl-i Osman” e Kemal Pashazades, e shkruar midis viteve 1502-1510.
Midis viteve 1490-1512, një krijues anonim nga Edrenea e përshtati historinë e Uruxhit, “Tevarih-i al-i osman”, e pasuroi me motive të reja dhe vende-vende e zbukuroi. Tani vijnë veprat historiografike osmane: “Târih-i Niŝancî” e Ramazan zade Mehmet Çelebi – Nishanxhiut, e shkruar para vitit 1561 dhe vepra madhore “Tac-ut-tevârih”, e Saaduddin Mehmet Hoxha Efendisë, e shkruar më 1575. E këtij viti konsiderohet edhe vepra e Ahmed Ferîdûn-it: “Mejmūah-i nunshâāt-i Salâtîn”, në të cilën janë botuar letrat e sulltanëve, përfshirë edhe “Fermanin e Bajazitit I” – dërguar kadiut të Bursës nga Kosova për varrosjen e kufomës së Muratit I. Sipas këtij dokumenti, Sulltan Murati u flijua për islamin, si plotësim i dëshirës së tij, në mesin e muajit Shaban të madhërueshëm 791 të hixhrit, përkatësisht më 1389. Muaji Shaban i atij viti filloi ditën e hënë, më 26 korrik dhe kishte 29 ditë, deri më 23 gusht. Del se tragjikomendia në “vendin Kosovë” ndodhi më 8 ose 9 gusht 1389, datë të cilën nuk e gjejmë në kronikat osmane të hershme, as të përfillur nga historiografia turke, e cila për datë të Betejës së Parë të Kosovës mban 20 Qershorin 1389.
Përafërsisht të mesit të viteve të 70-ta të shek. XVI është edhe vepra: “Badā’i ‘ul-waqā’i” e autorit Hoxha Husejn dhe “Nuhbet-üt-tevarih ve ‘L-abar” e Mehmed bin Mehmed. Të dhëna me interes për ngjarjen e Kosovës të vitit 1389 la edhe Mustafa Ahmedi – Aliu, i cili shërbeu në Bosnjë, më 1577, kurse kronikën e rëndësishme: “Künh-ül-ahbâr” e shkroi midis viteve 1591-1599. Një vepër historiografike voluminoze midis kronikës dhe historisë me pretendime të mëdha është historia “Tāhih-i Sollakzâde”, e shkruar para vitit 1657, e Mehmet Handamit – Solakzade.
Ndërkaq, të dhëna me interes nga kujtesa historike shqiptare dhe europiane juglindore për Ndodhinë në Kosovë, më 1389, përjetësoi në kujtesën turke dhe në historiografinë osmane udhëpërshkruesi i famshëm Evlie Çelebi, në veprën madhore “Sijaset-name”. Ai tokat shqiptare, Kosovën dhe vendin e ndodhisë i vizitoi në vitin 1660/62. Për traditën vendëse shqiptare të Kosovës me interes për ngjarjen e Kosovës së vitit 1389 ka lënë edhe dervishi i Selanikut Ahmet Dede Lutfullah-Mynexhimbashi,në veprën: “Müneccimbaşi Sahâif-ul-ahbar”, të shkruar pas vitit 1672. Këtu, të themi kushtimisht, përfundon faza e historiografisë letraro-kronikale zyrtare osmane.
Në rrjedhë të kohës, përkrah kronikave osmane, lindën anuarët dhe kronikat me origjinë europiane për Ndodhinë në Kosovë, më 1389. Mirëpo, derisa para kronikave osmane nuk njihet ndonjë dokument arkivor me origjinë lindore, vjetarëve dhe kronikave europiane për këtë ngjarje u kanë paraprirë informatat me shkrim të individëve si përpjekje për të informuar opinionin për Ndodhinë.
Informatën e parë për Ndodhinë në Kosovë e la gjakoni Ignjatie, më 27 qershor 1389, përcjellës nëpër Lindje i mitropolitit rus, Pimen. Ai shkroi se në popull po flitet për vrasjen e Muratit I, por nuk e zuri ngoje vrasësin, as ditën e vrasjes. Më 1 gusht 1389, Mbreti i Bosnjës, Tvrtko I, e bëri me dije Bashkinë e Trogirit dhe të Firencës se ushtria e tij e ka thye ushtrinë osmane të Muratit I. Nga përgjigjja e Firencës, më 20 tetor 1389, në Letrën e Mbretit Tvrtko I, del se firentinasit kishin siguruar edhe informata nga burime të tjera për Betejën e Kosovës. Ato Tvrtkos i uronin fitoren dhe i gëzoheshin vrasjes së Muratit I nga ana e 12 bujarëve të besatuar, nga të cilët – “njëri prej tyre me shpatë e therri”.
Për sa i përket dokumentave me origjinë serbe, kultin e Lazarit dhe mitin serb të Kosovës e krijoi qeveria dhe kisha ruse deri në fund të shekullit XVI. Kisha serbe në Perandorinë Osmane për Ndodhinë në Kosovë u muar vetëm rreth dy muaj e gjysmë pas ngjarjes. Prifti Pahomije,me gjasë i kishës së Shën Onufrit të Shumicës, lokalitet afër Ravanicës, në Shumadi, shkroi: “…Në këtë vit knez Lazarin e vranë turqit dhe Muratin serbët”. Dhe, vetëm rreth dhjetë vjet pas ngjarjes, aty nga fundi i shekullit XIV, kemi edhe një shënim tjetër të kishës serbe ku thuhej: “Sa gjëmë u bë në vend kur u vra knezi dhe mbreti i madh turk”, pa ua zë ngoje emrat. Tani kjo kishë Tragjedinë Lazar-Murat më nuk e zuri n’goje për rreth 100 vjet, deri nga fundi i shekullit XV. Në një shënim të kësaj kohe zihej n’goje vrasja e Muratit I dhe e Lazarit dhe humbja e ushtrisë së krishterë “për shkak të ikjes të ca njerëzve serbë”. Emrin e vrasësit të Muratit nuk e përmendi asnjëri nga burimet kishtare serbe të shek. XIV – XV. Emrin e vrasësit të Muratit I nuk e përmendi as Konstantin Filozofi në Biografinë e Stefan Lazarit , më 1431, dhe as autori i anuarit Cetinski letopis (1516-1572). Në njërin dhe në tjetrin shkrim, vrasësi i Muratit I emërtohej vetëm “…një farë burri fisnik”, ndonëse kronikat osmane dhe europiane deri në këtë kohë për vrasës konsideronin Milosh Nikollë Kopiliqin – krahinar vendës kosovar, vasal dhe i njohur mirë nga afër i Muratit I. Edhe Gjergj II Brankoviçi në veprën “Cronica Serbica” (fundi i shek. XVII), botim i vitit 1704, i iku rolit të Milosh Nikollë Kopiliqit në Tragjedinë e Kosovës të vitit 1389 dhe nuk dha shenja për egzistimin e Kultit serb të Lazarit dhe të Mitit serb të Kosovës.
Tashti të përmendim radhazi burimet e tjera europiane për Betejën e Kosovës 1389. Diçka para tetorit të vitit 1389 francezi Filip Mezière, ushtarak dhe administrator në Qipro, e informonte Francën se ngjarja ku u vra Murati I me të birin – “së bashku me disa udhëheqës eminent turq” ndodhi “në pjesët e Shqipërisë”. Me interes është edhe Letra e Dimitrije Kidonit drejtuar në burg mbretit Mihaili II Paleolog, në ditët e para pas “ndeshjes” së koalicionit të krishterë kundër ushtrisë osmane. Tani, më së pesë vjet më nuk u fol për Ndodhinë në Kosovë, deri në Kronikën e murgut të Saint Denisit, më 1395, e cila nuk e zuri n’goje emrin e vrasësit të Muratit I. Filip Mezière Ndodhisë në Kosovë iu kthye edhe njëherë, më 1396/7. Tashti informonte se janë vrarë 20 mijë trupa të Sulltanit dhe po aq të Lazarit. Pason kronika e një Anonimi grek e botuar nga Zoras dhe Anonimi i Raguzës më 1402, i cili ndiqte kujtesën boshnjake. Ky do të konstatojë se në Kosovë, në mesin e qershorit 1389, pranë Lazarit, të cilin e quante “mbret i Bosnjës”, ishin “boshnjakët”, Vuk Brankoviçi dhe Vojvoda Vllatko Vukoviç (i Kroacisë). Nuk e përmendi fare emrin e atij që Muratit I i “dha plagë në zemër”. Kronisti anonim i Fiorentinës (Kronika e Friulit), në dhjetëvjetëshit e dytë të shekullit XV, foli për ngjarjet nga vrasja e Karlo Durrsakut më 1385, deri në vitin 1409. Sipas tij, Murati pati më se 70 mijë viktima, kurse të krishterët më se 30 mijë.
Me ndikim në historiografinë europiane do të bëhet vepra e Laonici Chalcondyle Atheniensis: “De origjine et rebus gestis Turcorum…”, e shkruar para vitit 1435 dhe e botuar më 1556. Ky e dinte se vrasës në variantet: Milo, Miloen dhe Michale. Ndërkaq, sipas informatave që kishte Mbreti hungarez, Albrehti, më 1438 – Murati e Lazari u vranë në dyluftim. Për Ndodhinë në Kosovë, më 1389, shkroi edhe Armtari Jerga i Nirnbergut, i cili shërbeu në oborrin e Stefan Vukçiç – Kosaçit para vitit 1466. Mirëpo, ndikim të madh në historiografinë europiane do të bëjë Kronika e Johan Mihail Dukës, e botuar italisht në fillim të shek. XVI. Atë kryekreje e përfilli Marin Barleti si dhe një grup kallogjerësh në Letrën për Papën më 1598, si edhe relatorët: Marin Bici (1610) dhe Pjetër Mazreku (1623/24). Këta relatorë e afirmuan edhe kujtesën historike shqiptare të Kosovës për vrasjen e Muratit dhe të Milosh Kopiliqit. Nga fillimi i shek. XVI për Ndodhinë në Kosovë, më 1389, la të dhëna edhe prifti ulqinak Martin Segoni në itinerarin: “De itineribus in Turciam Libellus” dedikuar nevojave të mbretin hungarez, më 1502, e cila më vonë i atribuohet udhëpërshkruesit Filice Petantio-s, më 1522.
Me rëndësi të posaçme dhe saktësi të madhe për pjesëmarrjen e shqiptarëve në koalicionin e të krishterëve kundra-osmanë ofron kronika “Historia e generalogia della casa Musachia” e Gjon Muzakës, e shkruar në vitin 1510. Këtë e ndjek raguzani Ludovik Cerva Tubero në “Comentario de rebus quae temporibus eius…gestae funt”, e shkruar para vitit 1515, kurse e botuar më 1590 me titull: “…De Turcorum origjine…”. Ngjarjes së vitit 1389 në Kosovë iu kushtua edhe Benedikt Kuripeshiçi në “Itinerarium der Botschaftstreise…”, më 1530, kurse më 1550 u botua në gjuhën gjermane kronika osmane e quajtur: “Girabi Tevarichi”. Ngjarjes në Kosovë, më 1389, do t’i përkushtohet edhe Francesco Sansouino në “Gli Annali overo le vite de’principi et singnori della casa Othomana”, botuar më 1571 si dhe udhëpërshkruesi Jean Palerne Forensien, i cili vizitoi viset e Dardanisë në vitet 90 të shek. XVI dhe regjistroi kujtesën historike shqiptare të ndritur për Skënderbeun dhe për Milo Komnenin (Milosh Nikollë Kopiliqin).
Nga fillimi i shkullit XVII zuri fill trajtimi historiografik humanist europian për Ndodhinë në Kosovë të vitit 1389. Me ndikim të madh në literaturën historiografike europiane do të bëhen veprat: “Il regno de gli Slavi…”, e Mavro Orbinit, e botuar më 1601 dhe “Ristretto de gli anali di Rausa” e Petro Lukarit, e botuar më 1604. Këto dhe disa kronika osmane i ndoqi historiani anglez Richard Knolles në veprën: “Generall Historie of the Turkes…”e botuar më 1610 dhe 1710, i ndjekur nga Joanne Cuspiniano: “De Turcorum origjine…” të botuar më 1673. Nga këtu mund të flasim për fillimin e dijes shkencore për Betejën e Kosovës në Perëndim dhe në Lindje mbi bazën e të dhënave të kronikave osmane e europiane për Ndodhinë në Kosovë më 1389, me pasoja të mëdha për historiografinë dhe për historinë e popujve të Europës Juglindore, veçanërisht në dëm të qenies shqiptare në Djepin e shqiptarizmës, në Kosovë.
Të përmbledhim shkurtimisht: Për shkencën e historisë nuk është i njohur ndonjë dokument nga dita e ngjarjes dhe me kronikat nuk mund të saktësohet dita kur ndodhi ajo. Festimi fetar serb “Vidovdan” për datën e 28 Qershorit 1389 (kalendari gregorian) është shpikje e kishës dhe e politikës serbe nga fundi i shekullit XVIII – fillimi i shekullit XIX, njësoj si edhe Kulti i Lazarit dhe Miti i Kosovës. Sipas gjykimit kritik të informatave dhe të kronikave osmane dhe europiane mund të thuhet se ka egzistuar përpjekja e fshehtë e Princ Lazarit për një aleancë të të krishterëve europianë kundër pushtuesit osman, kurse Murati I erdhi në Kosovë, një vend vasal midis Bosnjës dhe Serbisë vasale, me qellim të kontrollonte dhe të forconte besnikërinë e vasalëve në Shqipëri, Serbi dhe Bosnje.
Analiza kritike e fakteve tregon se Ndodhia ishte një komplot në kreun komandues të koalicionit të të krishterëve të Europës Juglindore, në njërën anë, dhe në kreun komandues të ushtrisë perandorake osmane, në anën tjetër. Ndodhia në dy pamjet e saj origjinale, në dy taborët ushtarake, u zhvillua në intervalin kohor prej rreth dy orësh dhe në fshehtësi të madhe nga grupe të vogla ushtarake. Ajo Ndodhi nuk shkaktoi asnjë çrregullim në marrëdhëniet shoqërore të kohës kundrejt pushtuesit osman dhe vasalëve të tij në Europën Juglindore. Në terren nuk mbetën apo nuk egzistojnë gjurmë të luftës – varre as gjësende nga “Beteja…”, e cila në burimet e përmendura tregohet se kishte armatim këmbësorie, kalorësiake dhe artilerike të përmasa fantastike: mbi 100000 të rënë, e po gati aq të plagosur, pjesa më e madhe e të cilëve “nuk u përballuan plagëve”. Kufoma e Muratit dhe kufoma e Lazarit, të padëmtuara, u varrosën me nderime të larta fetare e pushtetore, i pari pranë xhamisë në Bursë [të Turqisë], kurse i dyti pranë kishës ortodokse në Prishtinë. Pak muaj më vonë kufoma e Lazarit do të zhvarroset dhe rivarroset me nderime kishtare e pushtetore në manastirin e Zhiçës të Shumadisë (në Serbinë qendrore). Menjëherë pas “Betejës”, sulltani i ri Bajazidi I u martua me të bijën Mileva të Princit Lazar të vrarë dhe Stefan Lazareviçi, vëllai i Milevës, iu bashkua me ushtri sulltan Bajazidit në pushtimet e reja.
Çfar pasoi atë ngjarje është ruajtur në kujtesat e hershme shqiptare në Kosovë të periudhës së krishterë ortodokse shënsaviane. Në epiqendër të saj është fati tragjik i Sulltan Muratit I dhe i krahinarit vendës drenicar, Milosh Nikollë Kopiliqit, zotërues vasal i Kosovës i njohur nga afër me Sulltan Muratin. Me këto shëmbëllejnë fuqishëm motivet e hershme të kujtesës epike boshnjake, kroate e serbe, e cila është pasuruar me aktorë të imagjinuar dhe me motive fetare, mitike, legjendare e politike. Të gjitha këto me origjinë si nga versionet zyrtare të Oborrit perandorak osman ashtu edhe të kishës ortodokse dhe të oborrit mbreteror serb në shekujt XV- XIX.
Ajo që ndodhi në Kosovë më 1389 ishte thjesht një grusht shteti (jo betejë midis ushtrive) i organizuar nga Bajazidi I, i biri i vet Sulltan Muratit I dhe lordi serb Vuk Brankoviç. Bajazidi I u bë Sulltani i ri dhe Vuk Brankoviçi pas vdekjes së princit Lazar u bë lordi serb më i fuqishëm vasal i Sulltanit. Më pas, bandat e vrasësit Vuk Brankoviç ua humbën, përveç atë të princ Lazarit, varret titullarëve shqiptarë që u vranë në atë komplot, përfshirë edhe varrin e princit Theodor Muzaka II. Botimet e shumta në gjuhë të ndryshme apo gojëdhënat popullore mbi të ashtëquajturën “Betejë e Kosovës më 1389” thjesht kanë ushqyer propagandën për krijimin e qëllimshëm të mitit (gënjeshtrës) për atë ndodhi. Megjithatë dëshmitë dhe analizat shkencore ndriçojnë të vërtetën dhe rrëfejnë ndryshe.
Serbët e ripohuan sjelljen e tyre vasale ndaj sulltanit dhe jo si mbrojtës të krishterimit shtatë vjet më pas, më 25 Shtator 2014, në Betejën e Nikopolisit (në veri të Bullgarisë). Në atë betejë dhe me ndihmën e serbëve, ushtria e sulltan Bajazidit I shkatërroi një ushtri të madhe europiane të krishterë. Për europianët, ajo ishte kryqzata e fundit me përzënë osmanët nga Europa. Në atë betejë serbët nuk e ndaluan tradhëtinë e tyre derisa “mëshiruan” mijra robërit e krishterë duke iua prerë kokat. Beteja e Nikopolisit shënoi kthesën e pranisë osmane në Europë për shekujt në vazhdim.

Prishtinë, Gusht 2006

Prof. Dr. Muhamet Pirraku (1944-2014)

PËR TY, ÇAMËRI, KEMI LËNË PAS AMANETIN …

by

Nga Rasim BEBO/
Pak kohë më parë, këtu në Amerikë, vdiqën dy çamë, të ardhur në Shqipëri rreth moshës 10 – vjeçare, pas masakrës së qershorit 1944. Safet Rojba dhe Rexhep Llaja, i pari nga Margëllëçi dhe i dyti nga Filati, shpresonin vazhdimisht të ktheheshin në vendlindjen e tyre, në shtëpitë e tyre në mallin dhe varrezat e tyre. Por nuk qe kismet dhe para se të mbyllnin sytë lanë amanetin, për Çamërinë e Çliruar dhe për gjithë Shqipërinë Natyrale. Ky amanet i hershëm i të gjithë çamëve, sot është vënë në qendër të lëvizjes së politologut Koço Danaj, i përkrahur nga SHBA.
Edhe poeti e shkrimtari Qamil Buxheli, deri para vdekjes, ëndërroi amanetin e tij për ÇAMËRINË, duke lënë këto vargje të pavdekshme:
ÇAMËRIA TRIME. “O Çamëria Trime! / O Çamëria Trime! / O motra Çamëri! / Evropa t’la jetime, / por s’iu përule ti. / Me burra e gra suljote, / me djem që tundin malet, / me vajzat shtojzovalle. / Ti çave trumundanat. / E theve çdo pusi. / O motër Çamëri! / O trimja Çamëri! / Një shekull zë e ngryset, / që kur si shqipe mali, / me zëmër të zhuritur, / për mbi folenë e prishur / qëndron edhe sot në qiell. / Rikthimin duke pritur! / Ti mbahu motër mbahu, / se dita shpejt do vijë. / Në tokën e pa sosur. / Me gjak e djersë brumosur. Me varret e të parëve. / Me gjuhën e shqiptarëve. / Me gjuhën prej bilbili, / Që i këndoi Naimi … / Do zbardhë dita motër. Pranvera do të vijë! … (Dodona, f. 515).
Dy pleq, rreth të tetëdhjetave, shokë të vjetër, Hasani me Dautin, u përgatitën: të veshur e mbathur mirë, me para dhe pasaporta të rregullta, me nga një bastun në dorë, u gjendën para sportelit të doganës greke në Kakavi. Pas një përshëndetjeje me fjalën, tungjatjeta, ata dorëzuan të dy pasaportat. Kur sportelisti, hapi dhe lexoi pasaportat, i shikoi të dy pleqtë me një urrejtje e neveritje pazakonshme dhe pastaj ulëriu: “Oqi Çamëria, pijene a podho !” (Ska Çamëri, shporruni këndej)… Ai u grisi pasaportat dhe ua hodhi në fytyrë.
Të vrarë shpirtërisht, atyre gati sa nuk u ra damllaja. U mbështetën te muri, pak metra larg sportelit dhe ashtu rrëshqitas, me kurriz te muri u ulën në tokë.
Hasani filloi të recitojë disa vargje pikëllimi (nga Qazim Shemaj): – Çamëria është atje ku ka qënë, ne jemi këtu, jemi çamë, si mundet të mohoj vendin tim e unë gjallë këtu? Kjo është toka e jonë. Mure të rënë, të rjepur, / dhe bluja e qiellit e mekur. / Një xhevze e ndryshkur anës vatrës. / që pjek kafe vreri erërave të natës./ Ca trandafila rebele, mbi një pllakëz mbi varr. / Të vetmet që vdekja ka harruar t’i marrë. / Gjithçka përmbysur, e djegur e shkretë. / Tek ngjitesh e ulesh në këtë tatëpjtë. /Asnjë portëz e mbyllur, por askush nuk të prêt! / Heshtja në heshtje! / Ha veten e vet! “. Dhe ne do ta pimë një kafe vreri për t’i tundur pesë deputetët çamë… – e mbylli recitimin ai.
-E mo, Hasan, – ia ktheu Dauti, – shikon si futen shumë grekë në Shqipëri pa asnjë pengesë, kurse për ne u bë kiameti, të shkonim në shtëpitë tona… Ku qëndron Traktati i Miqësisë, pse nuk ka reciprocitet, “me lejon – të të lejoj”. Ç’është kjo përulje kaq e madhe. Ku është “shteti”? Kjo qeveri me kuptimin e plotë, është, si ka thënë Dritero Agolli, kohë më parë: “shkërdhatokraci”, bashkë me Akademinë e Shkencave. Ku janë këto penat e ndritura të kombit shqiptar që heshtin për këto evenimente shumë të rëndësishme, kur greku ka arritur të thotë “ÇAMËRIA NUK EKZISTON”. Kur sot në Shqipëri nga 35-40 mijë çamë që erdhën si pasojë e atij genocidi të llahtarshëm grek të qershorit 1944, kanë arritur afërsisht në gjysmë milioni çamë të shtuar në rrugën natyrale, pra, rreth 15 herë më shumë dhe në parlament përfaqësohen nga 5 deputetë…
Dauti i kujtoi Hasanit, se zgjedhjet e fundit Parlamentare, si dhe ato lokale, e konfirmuan, PDIU-në, si forcën e katërt politike në vend. Po çfarë kanë bërë për Çamërinë?… Asgjë dhe më keq akoma, ata tallen me elektoratin çam, duke ulur dhe ngritur për 70 vjet, ende të pa miratuar Rezolutën Çame nga Parlamenti Shqiptar.
-Prit more Hasan, – i thotë Dauti!- Ministri i jashtëm grek, u shpreh para qeverisë se “Çamëria nuk ekziston” dhe ata pesë deputetët çamë heshtën, u tërhoqën me kapistër kali për elektoratin e PD e PS dhe dalin në sipërfaqe me një demagogji të gënjeshtër dhe mashtruese, se gjoja nxorën nga pluhuri i harresës tekstin e Rezolutës Çame, të aprovuar më 8 prillin e 2004-ës… – Kështu e mbyllën muhabetin të dy pleqtë dhe me zëmër të thyer u kthyen në shtëpitë e tyre, por jo të Çamëri.
Servet Pëllumbi, ish kryetar i Parlamentit, thotë: “Më 8 prill 2004 u njohëm në mënyrë të detajuar me Rezolutën Çame dhe e mbështetën të gjithë, grupi ynë i parlamentit ishte dakord për ta miratuar. Por kjo rezolutë pengohej nga Brenda, prej Fatos Nanos dhe Sali Berishës, të cilët ishin dy bariera kryesore që sabotuan rezoluten (sipas diktatit nga Athina). Kur pa pritur mbërriti një telefonatë nga kryetari i Partisë Socialiste Fatos Nano. Ishte një urdhër i prerë, që u jepej deputetëve socialistë, të tërhiqeshin nga votimi pro i rezolutës. Kështu ata gjatë votimit u larguan dhe nuk morën pjesë. Kjo ishte një thikë pas shpine për Çamërinë dhe çamët. Unë, thotë Sabit Brrokaj nuk e zbatova atë urdhër dhe qendrova e votova prorezolutës çame. Fatos Nano më quajti “tradhtarë të PS-së”. Unë e quajta spiun të grekut. “
Rezoluta Çame që u hodh në votim në Parlament, më 8 prill 2004 nuk fitoi, rezultati ishte 53 pro rezolutës çame dhe 55 kundra, me 108 deputetët që kanë qenë të pranishëm në atë séancë. Do të fitonte Rezoluta Çame, po të kishte qëndruar Sali Berisha, Jozefina Topalli me të vetët, por këta u larguan para votimit. Kryetari i parlamentit në atë kohë, Servet Pëllumbi, deklaroi se kjo rezolute nuk ishte aprovuar. Këtu duket hapur marrëveshja e Sali Berishës me Fatos Nanon, për kundra rezolutës Çame, në shërbim të hapur me grekun. Dhe jo vetëm kaq, po filluan edhe të tallen me Rezolutën Çame. Këta zotërinj, në pragun e zgjedhjeve të 23 qershorit 2013, u duheshin deputetet çamë, prandaj urdhëruan kryetarin e komisionit të jashtëm, Fatos Beja, të nxjerrë nga arkivi i Kuvendit, votimin e datës 8 prill 2004, duke bërë diversion para deputetëve të këtij komisioni se, kjo rezolute ishte miratuar, por nuk ishte botuar në Fletoren Zyrtare, pasi kreu i parlamentit në atë kohë, Servet Pëllumbi kishte deklaruar, se kjo rezolute nuk ishte miratuar.
Shpëtim Idrizi del si flamurtar duke shkundur Parlamentin Shqiptar për demaskimin e shtrembërimin dhe fshehur (gjoja) miratimin e Rezolutës çame te 2004-ës. PDIU-ja me Shpëtim Idrizin, bëjnë një përflakje të pështirë, për të u tallur më shumë me elektoratin çam, se do të krijohet një komision hetimor, për të sqaruar dhe zbardhur rrethanat dhe përgjegjësit e fshehjes së rezolutës së miratuar. PDIU vazhdon të mbetet e mendimit, se miratimi i rezolutës, është beteja e parë e fituar në luftën e saj për zgjidhjen e çështjes çame. Më tej, vazhdon demagogu Rama: “… se çështja Çame nuk meriton vetëm të trajtohet, por meriton të çohet përpara drejt zgjidhjes, sepse ky është një detyrim shtetëror tashmë që buron nga vetë rezoluta e Kuvendit të Shqipërisë”. Ndërsa hipokriti Sali Berisha thotë: “Çështja Çame duhet zgjidhur me përputhje me Traktatin e Miqësisë që ekziston mes dy vendeve. Kjo është ngritur në të gjitha takimet, … nga kryetari I PD me autoritetet më të larta të vendit mik, me të cilët është takuar… Ku Shqipëria ka bërë të qartë se nuk ka asnjë pretendim territorial…Traktati i Miqësisë ka një klauzolë ku çështja e pronësisë së shqiptarëve të Greqisë dhe të grekëve në Shqipëri do te zgjidhen mbi bazën e procedurave teknike”. Hajde dhe merru vesh me këta dallkaukë. Kur Greqia e ka të ligjëruar, se Çamëria nuk ekziston dhe nuk pranon asnjë marrëveshje historiko-shkencore për Çamërinë. Ajo e ka bërë rezolutën e saj, një dekadë më parë në OKB-se, EB, Kongresit Amerikan dhe e ka ligjëruar se “Çamëria nuk ekziston” Kurse ju zotërinj të PD, PS, dhe PDIU-së, po talleni me Rezolutën e pa miratuar, të kthyer në një “paçavure” dhe mashtroni duke shkruar: “Aprovimi i saj nga kryesia e kuvendit dhe dërgimi për botim në fletoren Zyrtare, erdhi pas përfundimit të hetimeve nga administrata e Kuvendit të Shqipërisë, ku u konkludua se rezoluta e vitit 2004 ishte e miratuar. Ish-kryetarja e Kuvendit, znj. Jozefina Topalli e dërgoi draftin e miratuar për botim, pas kërkesës zyrtare të dy deputetëve të PDIU-së z. Shpëtim Idrizi dhe z. Dashamir Tahiri. (gazeta “ÇAMËRIA”, 13 tetor 2013). Zotërinj deputetë Çamë, përpara se ta kalonit këtë “Rezolutë të miratuar” në raftet e fletores Zyrtare për gjumë, ju duhet t’ia paraqitnit parlamentit për ta parë dhe aprovuar si një dokument i kërkuar për 70 vjet “REZOLUTE ÇAME” dhe Parlamenti bashkë me dosjen e masakrave greke t’ia dërgonte menjëherë OKB-se, BE, Kongresit Amerikan. Kur ju nuk e kërkuat këtë nga Parlamenti, si fuqi e katërtë që jeni në Parlament, atëherë ju gënjeni, ju mashtroni. Jeni deputet të pabesë, jeni vetëm për të bërë biznes. Ju shkelët amanetin prindërve tuaj, Ju shkelët mbi gjakun e masakrës greke që u është bërë familjeve tuaja dhe gjithë Çamërisë. Ju jeni kthyer në shërbëtorë të grekut, më keq se Fatos Nano dhe Sali Berisha.
Kërkoni ta shlyeni këtë turp, shkoni në Çamëri me 100 djem çam dhe atje do mësoni si të veproni. Rasim Bebo, Adison Çikago, qershor 2014

DHIMITËR BERATI,PERSONALITET I MENDIMIT DHE VEPRIMIT ATDHETAR

by

Shkruan:Eugen SHEHU/
Korça e bukur në gjoks të malit moravë të shtetit amë,ajo Korçë që ka nxjerë aq shumë burra në shekullin që lamë pas,do të lindëte dhe ritëte edhe kolos të mendimit atdhetar.Nëse Butka,Panariti , Grameno,Matraku etj,do të endeshin maleve të jugut të Shqipërisë me armë në dorë për të mbrojtur trojet tona prej hordhive greke,të tjerë burra do të përpiqeshin me kartë e pendë për të ndriçuar rrugën e shqiptarizmës.Dhimitër Berati bën pjesë pikërisht në këtë plejadë të ndritur të mendimtarëve të Rilindjes sonë,fjala e të cilëve shkonte po aq larg sa plumbi i pushkës së trimave të maleve.Dhimitri lindi në qytetin e Korçës në tetorin e vitit 1886,në një familje zanatçinjësh.Në fund të shekullit 19-të,Korça po trazohej gjithmonë e më shumë prej furtunave helene të cilat të ndikuara dukshëm prej Patriarkanës së Stambollit,përgadisnin copëtimin e shpejtë të Shqipërisë, natyrisht përmes aleancave të fshehta me serbët dhe bullgarët.
Mësimet e para i merr në qytetin e Korçës,por shkolla shqipe e asaj kohe,jo rrallë do të virej përpara vështirësish të jashtëzakonshme.Kleri osman dhe ai grek,në luftën e tyre për zona të influencës,përpiqeshin të godisnin pikërisht shkollën shqipe e cila gjithsesi ishte shndrruar në çerdhe të përhapjes së shqiptarizmës.Në fillim të shekullit të 20-të,pikërisht kur pati marrë mësimet e para,falë mirëqenies ekonomike familjare,si edhe disa miqve të të jatit,Dhimitri 14 vjeç i drejtohet Konstancës së Rumanisë.Në Konstancë,në fillim të shekullit të kaluar,ishte një koloni e vogël shqiptarësh, të cilët ndonëse patën mërguar për bukën e gojës,nuk patën harruar atdheun e tyre.Përgjithësisht aty kishin shkuar shqiptarë nga Korça,Kolonja,Starova dhe Manastiri, të cilët u bashkuan rreth njëri-tjetrit duke ruajtur në këtë mënyrë jo vetëm gjuhën shqipe por edhe traditat,zakonet dhe historinë e të parëve.Në një mjedis të tillë,Dhimitër Berati jo vetëm do të merrte njohuri në studimet e mesme dhe të larta por do të mbronte pareshtur në vetëdijen e tij,ndjenjat e fuqishme të shqiptarizmës.Pas studimeve të mesme,Dhimitër Berati do të mbaronte me rrezulltate mjaft të larta Fakultetin e Shkencave Politiko-Administrative të Bukureshtit. Kanë qenë disa prej atdhetarëve shqiptarë në Bukuresht,të cilët ndikuan në formimin e karakterit të Dhimitrit,por nga letërkëmbimet që kemi mundur të gjejmë,shohim se si do të ishte në mënyrë të veçantë në shoqërinë e Ibrahim Temos.Të dy sëbashku ata do të shiheshin shpesh në zyrat e shoqatës “Dituria” e cila asaj kohe zhvillonte një veprimtari atdhetare që i kalonte kufijtë e kolonisë shqiptare.Janë disa nga veprat fundamentale të kuluturës shqiptare të shkruara prej Sami Frashërit,Naim Frashërit,Jani Vretos etj,të cilët u shtypën në Bukuresh prej atdhetarëve shqiptarë,për t’u shpërndarë pastaj anekend trojeve shqiptare.Dhimitër Berati,pati fatin e madh,t’i kalojë nëpër duar i pari këto vepra të rilindasve tanë të shquar me çrast u angazhua në mënyrë të vazhdueshme dhe pa u frikësuar,në rrjedhat e lëvizjes autonomiste shqiptare.
Ngase mbaron me rezulltate të shkëlqyera Universitetin e Bukureshtit i hapen dyert për të punuar në admnistratën e lartë të Rumanisë.Dhimitër Berati parapëlqen të shkojë në Korçën e vet të dashur dhe të zgjoj mendjet e bashkëmoshatarëve të vet,t’i nxitë ata në rrugën e dijes,të përparimit, të pavarsisë.Në fillim të vitit 1908, e shohim të punojë si mësues në shkollën shqipe të qytetit.Ky vit do të ishte triumfi i Turqve të Rinj,të cilët fillimisht lejuan çeljen e shkollave shqipe si edhe disa reforma sipërfaqsore.Dhimitër Berati me entuziazmin që e karakterizonte si edhe guximin e vetëdijshëm së bashku me gjuhën shqipe do të përcillte tek nxënësit e vet,ndjenjën e fuqishme të atdhetarizmit,atë ndjenjë të fashitur e nëpërkëmbur ndër shekuj.Një prej mësuesve të kësaj shkolle na bën me dije veç të tjerave se ; “Kjo shkollë ndodhej nën drejtimin e shkruesit të këtyre radhëve por në të kanë dhënë mësim edhe z.Dhimitër Berati,Thoma Avrami dhe të tjerë mësues”.( Thanas Floqi “Lufta për çlirim kombëtar 1878-1912” Tiranë 1962, fq 41 ).
Dhimitër Berati në vitin 1908,iu kushtua tërësisht çështjes së arsimit shqiptar dhe në mënyrë të veçantë problemit të gjuhës shqipe.Në mënyrë të veçantë në Korçë,aty ku pati lindur e para shkollë shqipe.Dhimtër Berati në bashkëpunim të ngushtë me Sotir Pecin,Ilo Mitkë Qafzezin dhe motrat Qiriazi duke nxitur e përhapur idenë e alfabetit me gërma latine.Dhimitër Berati,menjëherë pas vendimeve të Kongresit të Manatsirit në vjeshtën e vitit 1908,iu vu punës së tij si mësues për edukimin e gjeneratave të reja me ndjenjën e shqiptarizmit si edhe prirjet drejt familjes së madhe të Evropës së qytetëruar.Ndonëse i ri në moshë,ai do të shquhej sa për intelegjencën e rallë aq edhe për përkushtimin ndaj lëvizjes sonë kombëtare.Në vitin 1919,Dhimitër Berati merr pjesë në Kongresin e Elbasanit,si përfaqsues i qytetit të Korçës,së bashku me Sevasti Qiriazin.Nga tribuna e këtij Kuvendi tjetër për gjuhën shqipe,ai do të shpaloste pikpamjet e veta,në gjurmë të ideve dhe detyrave që u caktuan nga Kongresi i Manastirit.Përkrah atdhetarëve të tjerë shqiptarë,Berati do të ngrinte fort zërin se kish ardhur koha që pikërisht në Elbasan të ngrihej shkolla e cila do të përgadiste mësuesit e ardhshëm të gjuhës shqipe.Ai do të mbronte fort në këtë Kuvend,bindjet e atdhetarit Luigj Gurakuqi që kush e donte Shqipërinë,të falte për të ngritur shkolla,pasi e ardhmja e atdheut kërkonte padyshim njerëz të pushkës por dhe të penës.Bindjet dhe kurajoja e tij,bënë që intelegjenca dhe populli i Korçës,ta zgjedhin Dhimitër Beratin si përfaqsues të tyre edhe në Kongresin e Dytë të Manastirit,në vjeshtën e vitit 1910,në bashkëpunim me motrat dhe vëllezërit Qiriazi,Ibrahim Temon, Mid’hat Frashërin dhe Luigj Gurakuqin,Dhimitër Berati do të ndikonte drejtpërdrejti në përhapjen e gjuhës dhe të shkollave shqipe.Pikërisht i nxitur nga bashkëpuntorët e tij,Berati ndërmerr disa udhëtime radhazi në kolonitë shqiptare në Rumani duke mbledhur të holla duke shtypur libra dhe duke shpërndarë ata fshehtas në trevat shqiptare.Në fillim të vitit 1912,Dhimtër berati ndalohet për disa ditë në admnistratën ushtarake të qytetit të Manastirit,kinse për disa verifikime,por me ndërhyrjen e disa atdhetarëve,në mes të të cilëve edhe Çerçiz Topulli,del prej garnizonit osman dhe përcillet prej trimave,pranë familjes së vet në Korçë.Në pranverën e vitit 1912,Dhimitër Beratin e shohim përsëri në Konstancë e Bukuresht.Tani ai mban lidhje të ngushta me Luigj Gurakuqin dhe Isamil Qemalin e Mit’hat Frashërin,duke transmetuar në këtë mënyrë,në kolonitë shqiptare të Rumanisë,përgaditjet dhe lëvizjet që vlente të bëheshin për pavarsinë e atdheut të tyre.Në të njejtën kohë,në bashkëpunim me Dhimitër Ilon,Berati ndërhyn energjikisht pranë qeverisë rumune,duke mundësuar ndihmën e kësaj të fundit në dobi të shqiptarëve.”Qeveria rumune ka qënë në favor të lirisë dhe pavarsisë shqiptare:Me këtë rast Taqe Iunesku,nëpërmjet patriotit Kristo Meksi i dërgon Ismail Qemalit,kryetarit të komisionit shqiptar,një çek prej 500 mijë franga ari për shpenzimet e rastit.Ismail Qemali bashkë me Luigj Gurakuqin,Kristo Meksin dhe Dhimitër Beratin u nisën për në Vjenë”.(S.Vllamasi “Ballafaqime politike në Shqipëri”-Tiranë 2000 , faqe 68 ).
Dihet tashmë lufta dhe përpjekjet e mëdha diplomatike që Ismail Qemali,bëri pranë kancelarive evropiane të asja kohe.Ka qenë tejet e vështirë për Fuqitë e Mëdha të Evropës,të ndikonin në ngjarjet që do të sillnin pavarsinë e vendit tonë.Kjo për arsyen e thjeshtë se pas rrëzimit të perandorisë osmane,Fuqitë e Mëdha nxuarën nga sirtarët,planet e kahershme të tyre për coptimin e trojeve shqiptare,duke dashur të kënaqin satelitet e tyre në Ballkan.Në këto bisedime të gjata e të lodhshme,në krah të Ismail Qemalit do të ishte kurdoherë Dhimitër Berati,i cili ndonëse i ri në moshë, do të dinte se si të kërkonte të drejtat e mohuara të kombit të vet.Në vjeshtën e vitit 1912,Dhimitër Berati do të shkonte në Shqipëri së bashku me Ismail Qemalin,Luigj Gurakuqin, Vangjel Meksin dhe atdhetarë të tjerë.Ai do të provonte vështirësitë e mëdha me të cilat rëndom përballen burrat,por edhe kënqësinë që ishte në Vlorë,në atë ditë të 28 nëndorit 1912, i zgjedhur njëzëri prej kolonive shqiptare që prej vitesh patën mërguar në Rumani.Duke shtërnguar duart me bashkëpuntorët e tij të hershëm Mid’hat Farshërin,Bedri Pejanin,Rexhep Mitrovicën etj, 26 vjeçari Berati do të hynte krenarisht në sallën e atij kuvendi emblematik për krejt shqiptarët.Në telegramin që konsulli austrohungarez në vlorë i dërgon Vjenës dhe e bën me dije për përfaqsuesit shqiptarë,midis të tjerave lexojmë ; “Për shoqërinë “Bashkimi” në Bukuresht ;Dhimitër Zografi, Pandeli Cale,Kristo Meksi,Dhimitër Mborja,Pandeli Mborja,Dhimitër Berati”.( Arkivi Qëndror i shtetit – Tiranë. Fondi 591 , dosja 2 , fleta 12 ).
Duke parë aftësitë intelektuale të tij,Qeveria e Përkohshme shqiptare e dalë nga Kuvendi i Vlorës, e ngarkoi Dhimitër Beratin me detyrën e kryeredaktorit të gazetës “Përlindja e Shqypnies” si dhe sekretar të misionit diplomatik të kryesuar prej Ismail Qemal Vlorës.Krijimi i shtetit të pavarur shqiptar,me të gjitha strukturat e tij ishte jo vetëm detyrë e ngutshme por edhe premisë e domosdoshme për ta njohur Shqipërinë në arenën ndërkombëtare.Nëpërmjet gazetës “Përlindja e Shqypnies” Dhimitër Berati u përpoq të nxiste sa më tepër vetëdijen nacionale të bashkëkombasve të vet që këta të rroknin armët dhe të mbronin me jetët e tyre,jetën e shtetit të parë shqiptar.Ndërkaq,pena dhe vizioni përparimtar diplomatik i Beratit,nuk munguan që nëpërmjet faqeve të kësaj gazete t’u bënin thirrje kancelarive evropiane për t’i ardhur në ndihmë çështjes shqiptare.Në verën e vitit 1913,ngase pat mbaruar univeristetin për admnistrim në Bukuresht,me porosi direkt të Ismail Qemalit,Dhimitër Berati ngarkohet në funksionin e admnistratorit të spitaleve të vendit.Kush e ka parasysh zhvillimin ekonomiko-shoqëror të shtetit amë në fillimet e shekullit të kaluar, e ka të qartë se në çfar vështirësije virej Dhimitër Berati.Megjithatë,ky atdhetar i pabujë e priti me ndjenjë të lartë përgjegjësie këtë mision,duke dhënë ndihmesën e vet të pakursyer.Gjithsesi,
Ai do të gjendej pranë Ismail Qemalit në momentet më të vëshira që po kalonte Shqipëria dhe diplomacia e saj,veçanërisht pas rebelimeve të verbëta të shqiptarëve të udhëhequra nga Haxhi Qamili dhe të përkrahura nga shovenizmi sllavo-helen.Me largimin e Ismail Qemalit nga Shqipëria, Dhimitër Berati do të shkonte për pak kohë në Korçë dhe prej andej sërisht në Rumani.Edhe këtu, Berati nuk do t’i rreshtëte për asnjë çast përpjekjet e veta në mbrojtje të pavarsisë së Shqipërisë dhe në ruajtjen e tërësisë territoriale të saj.Në bashkëpunim të ngushtë me komunitetin shqiptar në Rumani,ai do të sensibilizonte jo vetëm Bukureshtin por edhe Romën,Parisin e Gjenevën,lidhur me padrejtësitë që vazhdonin t’i bëheshin kombit tonë.Është kjo arsyeja që në vitin 1919,kolonia shqiptare e Rumanisë e dërgon Dhimitër Beratin si përfaqsues të përhershëm të saj në delegacionin për Konferencën e Paqës në Paris.Dihet tanimë se në këtë Konferencë,shqiptarët u përfaqsuan me 4 delegacione,çka tergonte përçarjen e madhe politike të kombit tonë.Sidoqoftë Dhimitër Berati, në krah të atdhetarëve të tjerë shqiptarë,dijti të bashkojë kurdoherë forcën e mendimit dhe të logjikës së tij me ate të burrave të tjerë shqiptarë,të delegatëve të tjerë. Njëherazi,ai do të trishtohej së tepërmi kur bashkëkombas të vet,për qëllime nga më ordineret,kërkonin të shisnin deri atdheun e tyre:Kështu,në një letër që i dërgon Mid’hat Frashëri,prej Parisi,më 8 korrik 1919,midis të tjerave shkruan ; “Tek Gurakuqi sapo lexova një broshurë, e cila më bëri përshtypje të thellë.Është një promemorje me anë të së cilës disa prej bashkëatdhetarëve tanë me banim në SHBA,kërkojnë aneksimin e vendit të tyre nga Greqia.Po të mos kisha parë këtë promemorje,kurrë nuk do të kisha besuar se egzistuaka një propagandë grekomane kaq e fortë ndër bashkëatdhetarët tanë atje… Po ju bëj me dije menjëherë që nga ana juaj t’i shkruani “Vatrës” mbi këtë punë, e cila sipas opinionit tim ka shumë rëndësi.Ka shumë të ngjarë që këta të gjorë,nuk kanë pasur qëllim të firmosin një shkresë të tillë.Sidoqoftë,një komision i formuar nga disa persona të njohur,mund t’u marrë firmat,në mos të gjithëve,të paktën një pjese të atyre që kanë firmosur këtë akt tradhëtie”( Arkivi Qëndror i shtetit – Tiranë.Fondi 35 , dosja 134 , fleta 4 ).
Në krejt kohën e qëndrimit në Konferencën e Paqes në Paris,Dhimitër Berati do të shndrohej në tribun të mendimit të emancipuar shqiptar lidhur me rrjedhat tragjike të ngjarjeve që kalonte vendi ynë.Janë me dhjetar fjalë të tij,projekte,rezoluta apo protesta të ndryshme,jo vetëm në Konferencën e Paqes por edhe në kancelaritë e ndryshme evropiane,të cilat rëfejnë shpirtin e madh dhe kulturën e gjërë të këtij atdhetari.Fjalëpak nga natyra por edhe gojëmbël,ai do të dinte të ulej me atdhetarë të tjerë shqiptarë madje edhe kur këta patën gabuar.Në mënyrë të veçantë,Berati do të kthjellonte idetë e veta me Mid’hat Farshërin,Mehmet Konicën etj,duke qenë kësisoj kurdoherë i qartë dhe i vendosur në mbrojtjen e çështjes shqiptare.Në ngjarjet e vitit 1922,të cilat nxuarën si protagonistë kryesor të fateve të Shqipërisë,Ahmet Zogun,Dhimitër Berati ishte ende i vendosur në Paris,si i dërguar i kolonisë shqiptare të Rumanisë.Në tetorin e këtij viti ai do të pritej në audiencë prej kryeministrit shqiptar në Tiranë dhe fjalë pak siç ka qenë,do të pranonte prej burit të Matit,funksionin e drejtorit të Zyrës Politike në Ministrinë e Punëve të Jashtme.Në këtë funksion,Dhimitër Berati do të ndiqte me shqetsim të vazhdueshëm çdo hap të shtetit shqiptar,të dalë prej Kongresit të Lushnjës,duke dashur të ndërtojë një politikë të jashtme me sa më shumë frymarrje.Shqipëria jo vetëm duhej të forcohej së mbrendshmi por vlente të thoshte fjalën evet edhe në diplomacinë evropiane,me ç’rast Berati s’i kursen energjitë për asnjë moment.Janë me dhjetra raporte dhe udhëzime që Dhimitër Berati ka përgaditur për Ministrinë e Jashtme dhe Kryeministrinë e viteve 1922-1923,ku viret theksi tek bashkëpunimi i të gjithë forcave atdhetare,në dobi të diplomacisë të vendit.Detyra si drejtor i Zyrës Politike dhe më pas sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Punëve të Jashtme,s’e ka penguar askurrë Dhimitër Beratin të marrë përsipër çështje të tjera më delikate.Kështu,në verën e vitit 1923,dërgohet me porosi të kryeministrit,Ahmet Zogut, të përfaqsojë Shqipërinë në grupin e Kontrollit Ndërkombëtar të Kufijve.Shtypi shqiptar i asaj kohe shkruan tekstualisht ; “Komisioni,ka tri ditë që ka shkuar në leskovik dhe si të mbarojë atje do të hidhet në Janinë e prej andej në Korfuz.Qeveria jonë përfaqsohet nga z.Dhimitër Berati,një nga të zotët për këtë punë kaq me rëndësi,meqenëse z.Berati ka lënë mjaft studime dhe është praktikuar duke ndjenjur dy vjet në Paris bashkë me Mid’hat Frashërin”.(Gazeta”Koha”-Korçë 28.07.1923).
Përfaqsuesi i palës greke në këtë komision,kolonel Boçari,i nxitur nga qëllimet shovene të Athinës, u përpoq ta bënte për vehte Dhimitrin,duke patur parasysh që ky ishte ortodoks.Por meqë në momentet e parë,ai e kuptoi se Berati do të ishte jo vetëm i pakompromentuar,por edhe autoritar në fjalën dhe vendimet e veta.Me atë frëngjishten e vet ekselente,me kulturën e gjithanshme,Berati do të fitonte respektin e ushtarakëve të lartë francezë,italianë e britanikë,të cilët kryesonin punimet e komisionit në fjalë.Në një prej letrave që i dërgon në vjeshtën e vitit 1923,Mid’hat Frashërit,lidhur me debatet ndaj helenëve,midis të tjerave Berati shkruan , “Pjesa teorike e punës do të marr fund por druaj shumë kundërshtime gjithfarësh nga ana e grekërve.Në kundërshtim me protokolin dhe me kompetencën e Komisionit,qeveria greke kërkoi dy katunde tonat ;Bobicka dhe Radati,afër Sarandaporos.Me nj’anë pranojnë vleftësinë e protokolit,m’anën tjetër duan ta shkelin…Është e kot t’ju them se u hëngrëm mjaft me delegatin grek mbi këtë pikë…”(Arkivi Qëndror i Shtetit – Tiranë Fondi 35 , dosja 134, fleta 27 ).
Në vitet 1924-1925,Dhimitër Berati caktohet në funksionet e kryekonsullit në Sofje si edhe zv/ përfqasuesit shqiptar në Paris.Sërisht do të virej në provë intelegjencia dhe atdhetaria e tij,të cilat nuk munguan për asnjë çast.Gjatë kësaj periudhe,Berati shkruan disa shkrime në gazetat më presitigjioze për historinë e Shqipërisë,gjithashtu mban konferenca dhe leksione për gjeografinë,etnologjinë dhe të kaluarën e popullit tonë,në institutin e studimeve të Evropës.Për më tej,në këtë Institut me përpjekjet dhe veprimtarinë e drejtpërdrejtë të Dhimitër Beratit,u çel edhe një kurs i shkurtër për gjuhën shqipe,ku mundën të merrnin leksione të plota,mjaft prej studiuesve të huaj të cilët ishin të interesuar në këtë rrafsh.Në verën e vitit 1925,dhuna shovene e Athinës,ndaj popullsisë së pambrojur çame po arrinte kulmin:Përpara kësaj dhune duhej patjetër të thoshte fjalën e vet diplomacia shqiptare.Mid’hat Frashëri,asaj kohe Ministër Fuqiplotë i Shqipërisë në Athinë në një prej telegrameve të shumtë dërguar Tiranës zyrtare,pasi i njihte me gjëndjen më të fundit,këshillonte Ministrin e Jashtëm pos të tjerave :”Bashkë me telegrafin duhet që shkëlqesia Juaj të jipni urdhër sekretarit që kini në Gjenevë,të përpiqet për këtë çështje.Nëse nuk kemi sekretar pranë Lidhjes së Kombeve,atëherë ju lutem të emëroni z.Dhimitër Berati në këtë post dhe t’i jipni urdhër të vejë në Zvicër.Shkëlqesia Juaj,kini nga ana ime një raport të gjatë… ku rrëfej nevojën e një zyrtari shqiptar në Gjenevë dhe cilësitë e z.Berati që e bëjnë titularin më të volitshëm në këtë detyrë “.(Arkivi Qëndror i shtetit – Tiranë. Fondi 251 , dosja 131 , fleta 373 ).
Ka qenë sigurisht kjo njëra nga arsyet,me ç’rast qeveria shqiptare e dërgon Dhimitër Beratin në Lidhjen e Kombeve,vend në të cilën diplomati i shquar do të shtonte sa më shumë përpjekjet atdhetare jo vetëm për banorët etnik të Çamërisë,por edhe për krejt shqiptarët që jetonin në trojet etnike shqiptare të okupuara padrejtësisht nga serbosllavët.Njëherazi,me nismën e tij,Dhimitër Berati zhvilloi një kurs të përgjithshëm të gjuhës shqipe pranë Institutit të Studimeve Evropiane,në bashkëpunim të ngushtë edhe me albanologun e shquar Dhimitër Jorga.Duke patur parasysh se Evropa nuk e njihte si duhet historinë e kombit të vet,Dhimitër Berati përktheu në gjuhë të ndryshme mjaft nga autorët e dëgjuar shqiptarë,duke dashur të mbysë sadopak zërat e shfrenuar dhe tamtamet e propagandave sllave dhe greke.
Në vitet 1928-1934,Dhimitër Berati nuk nguron të japë kontributin e vet në sferat më të larta të diplomacisë shqiptare të asaj kohe.Regjimi i ri monarkik,u ndesh që në fillim me një varg vështirësish në fushën diplomatike si edhe ngatëresa të panumërta që kishin burimin në konfliktet ballkanike.Shtetit shqiptar duhej t’i kapërcente këto vështirësi sa më shpejt,pasi ato lidheshin jo vetëm me ekonominë e prapambetur,por sidomos me stabilitetin politik e ushtarak,po aq sa edhe vetë të ardhmen.Në disa prej momenteve kryesore,veçanërisht në marëdhëniet me Italinë,vetë Mbreti Zog merrte pëlqimin e Dhimitër Beratit,duke parë tek ai jo vetëm atdhetarin e shquar po sidomos personalitetin që mund të lidhte të tashmen me të ardhmen.Madje në disa momente jo fart të këndshme në fillim të vitit 1934 lidhur me ekonominë e vendit tonë,Mbreti Zog i ofron Dhimitër Beratit postin e Ministrit të Ekonomisë Kombëtare.Në dy vitet e qëndrimit të tij në këtë funksion, marëdhëniet ekonomike midis Shqipërisë dhe Italisë,njohën ndofta periudhën më të shkëlqyer të bashkëpunimit.Me pikpamje tejet reformatore për sitemin ekonomik të vendit,nisur nga dëshira për një përparim sa më të shpejtë dhe të natyrshëm të ekonomisë shqiptare,Dhimitër Berati mundi të marrë shumë kapitale (aspak siç u than në 50 vjetë komunizëm,”për të shitur Shqipërinë”)por përkundrazi për ta orientuar ate drejt perëndimit.Janë me qindra urdhëra,telegrame,fjalë dhe bisedime,ku provohet se çdo veprim ekonomik i Monarkisë,është paraparë së pari në rrafshin politik se çafr mund t’i shërbejmë mirë qeversijes dhe stabilitetit politik në vend:pasuritë e atdheut tonë në këto vite jo vetëm që nuk u shitën për qëllime politike,por më së shumti u evidentuan,u zbuluan,u ndërtua infrastruktura e domosdoshme për t’i paisur të gjitha në duar të popullit.Roli i Dhimitër Beratit në këtë fushë ka qenë i padiskutueshëm.Forca e thellë e këtij personaliteti do të spikaste edhe në vjeshtën e vitit 1941,atëherë kur me thirrjen e disa patriotëve të tjerë shqiptarë,ai pranoi postin e Mnistrit të Kulturës Shqiptare dhe zv/ministër i arsimit.Shumë shkolla të çelura në atë kohë,qoftë në Kosovë qoftë në Maqedoninë shqiptare,mbajnë firmat dhe vulën e Dhimitër Beratit.Ai vetë do të vizitonte këto shkolla duke u bërë thirje mësuesve nga shteti amë që të kontribonin duke vajtur konkretisht dhe duke përhapur diturinë në viset ku regjimi i urryer serbosllav kishte bërë çmos të zhdukte çdo frymë shqiptarizmi.Në bashkëpunim të ngushtë me Fejzi Alizotin dhe Iljaz Agushin,atdhetari i shquar Dhimitër Berati do t’i përgjigjej etjes së madhe të shqiptarëve jashtë shtetit amë,me qindra e mijëra teste shkollore të cilat përshkroheshin fundekrye prej ndjenjave atdhetare të Shqipërisë Etnike,lirisë dhe demokracisë moderne.
Me vendosjen e diktaturës komuniste në shtetin amë,Dhimitër Berati largohet nga Atdheu. Tanimë, jeta e këtij mendimtari,intelektuali dhe veprimtari të shquar do të ndjekë rrjedhën e saj si jeta e qindra emigrantëve politikë shqiptarë:Por kjo nuk do të ligështonte aspak burrin.Ai do të vazhdonte të shkruante librin e tij voluminoz “Shqipëria”( i cili mbeti në dorëshkrim) ashtu sikundër një sërë artikujsh,për fatin e mbrapshtë të shqiptarëve.Vazhdon të mbajë letërkëmbime të shumtë me Ahmet Zogun,Abaz Kupin etj,duke ndjekur i trishtuar fatin e shqiptarëve të ndrydhur prej ortodoksisë komuniste.Mbyll sytë në ROMË i rrehtuar nga miq e shokë më 8 shtator 1970.
Bern-Zvicër